Giorgio Cichino carmina 2

Testo base di riferimento: Laura Casarsa, 1976

Cura dell'edizione digitale: Barbara Zlobec

Altre sezioni


1. ad Ioannem Andream Valentinum Mutinensem

Iane, Valentinae decus et spes maxima gentis,

Quem genuisse virum praegestit Mutina talem,

Magnum virtutis specimen patriaeque tuisque,

Dum tu Romana celeber versaris in urbe

5

Absentisque tui mandata exponere regis

Pontifici datur et voces audire loquentis,

Quo studio maiore queam, tibi carmina condo,

Carmina quae posthac animum testentur amicum.

Antra licet nondum fas est penetrare reposta

10

Pieridum iuveni, prima lanugine malas

Qui signat, nec dum teneris excessit ab annis,

Magnus ubi heroas fertur cecinisse poeta,

Carmine Troianum referens Martemque Latinum,

Parnasique iugo residens Lucretius alto

15

Dicere naturae est causas mortalibus ausus.

Tu docta at solitus versare volumina semper,

Cum primum balbae solvisti vincula linguae,

Aeternae facile mandabis nomina famae;

Nam tibi Phoebus iter monstravit lumine claro,

20

Neu plantas saxo offendas neu stipite duro,

Cum numeris ludens, in primo flore iuventae,

Venandi Nymphis potuisti avertere curam.

Desistunt cursu damae cervique fugaces,

Latratumque canum expectant dentesque malignos;

25

At volucres, innixae ramis arboris altae,

Excipiunt gratos dulci modulamine cantus.

Quid quod te manuum natura opera alta suarum

Edocuit, terram ut media regione locavit

Aeris, humano generique ferisque colendam.

30

Arva natant vasto Neptunnia gurgite pisces,

Percurrunt volucres densis liquidum aera pennis,

Flectentes iter ipsa vocat quocunque voluptas.

Haec simul, ingenti giro complectitur aether,

Syderea ornatus circumque supraque corona,

35

Imperitant imis rebus coelestia signa.

Hinc studiis hominum diversis corda teneri

Intuimur: vacat hic pomis agrisque colendis,

Ocia amat patriamque suam gratamque quietem,

Pinguia contentus bobus colere arva paternis;

40

Hunc labor assiduus vastique pericula ponti

Exercent, dum quaerit opes terraque marique.

Pars in bella ruunt, pellentes pectore curam

Letheam gaudent respergere sanguine dextras.

Scilicet et postquam, praesenti numine Phoebi,

45

Herbarum insita sit quae cuique potentia nosti,

Duxerunt te fata Augusti ad limina regis

At procul ex illo retinet Polonia dives

Finibus Italiae patriaque et sede paterna.

Te sine nil magnum sapienti pectore volvit

50

Rex tuus aut inferre volens aut pellere bellum

Illatum; tibi talis inest prudentia rerum.

Hinc oratorem iussit petere arva Latina,

Pontificis de more pedi ut des oscula sacro

Italiaeque duces haud parvo munere dones.

55

O vere pietate tua, iustissime regum,

Sarmata rex, qui sollicita nunc mente volutas

Reddere quo possis pacto concordia regna

Christicolae gentis, cum magna insania vexet

Inter se certare viros discordibus armis.

60

O utinam proceres, Christo duce et auspice Christo,

Turcarum imperium communi milite vastent;

Tum demum populi Christi pia numina adorent

Quacunque Oceanus terrarum amplectitur orbem,

Hoc fore pollicitus quondam labentibus annis

65

Rex divum atque hominum, nutu qui sydera torquet.

Tristia bella cadant, inflentur classica nusquam,

Ocia agros teneant securi grata coloni,

Adsit honos Musis et doctae Palladis arti,

Vt passim longae celebrentur munera pacis.

70

Interea ne, Iane, tuis non laudibus aequa

Carmina fastidi iuvenis, qui pectore toto

Te excepit teneroque volens veneratur amore.

 

2. aegloga

Lycidas

Quo tibi iter, Montane? Gravi sub pondere pressus

Incedis vallesque imas singultibus imples;

Non ovis aut hirtae tantum iactura capellae

Te movet, ut terra nequeas attollere vultus.

Montanus

5

O foelix, qui dum passim trepidatur in agris

Vmbriferam ad pinum secura in pace quiescis,

Dum resonant volucrum cantus vallesque nemusque!

At nos, dum pratis arentibus imminet aestas,

Cogimur exilio patriis excedere campis.

Lycidas

10

Et quae causa solum te nunc mutare coegit?

Audieram pecudes solitum te pascere mille,

Fortibus et tauris invertere iugera centum.

Forsitan occidit pecus inclementia coeli

Invitumque etiam pellit te rure paterno?

Montanus

15

Foelices fuimus quondam, praesepibus altis

Quum mane exirent pecudes ad pascua nota:

Non mihi lac toto deerat non caseus anno

Et pretium haedorum referebat dextera magnum.

Nunc Turcae immites vastarunt omnia late:

20

Gens, quae mortales spernit, nec numina divum

Vlla colit, matrum obtruncat sub pectore natos,

Exanimat matres infanda morte virosque

Et divum templis sceleratos iniicit ignes.

Hanc hominum Ausoniis pestem deus arceat oris.

Lycidas

25

Fama meas dudum Turcarum venit ad aures,

Qui praedam innumeris passim regionibus urgent,

Sed non credideram ausuros superare Timavum,

Quamvis nostra lupi implerent ululatibus arva,

Nec (velut ante) greges peterent validosque iuvencos,

30

Sed foedare hominum gauderent ora cruore;

Verum Grimanus securos iussit ab omni

Esse malo, hostiles nec quicquam horrere tumultus.

Montanus

Nec dux, nec princeps ullus nos reddere tutos

Turcarum rabie potuit: nunc omnia late

35

Nostra tenent et iam feriunt incendia coelum.

Vt ditem agricolae quondam, Montane, vocabant,

Sic nunc te miserum dicent magis omnibus esse.

Quis deus, o Lycida, est tamen hic? Quas incolit urbes?

Ede, precor, neque enim mortalem dicere fas est.

Lycidas

40

Audisti Venetam ferri sermonibus urbem,

Quae mediis immota manens extollitur undis?

Tecta hic marmoreis habitat constructa columnis,

Intus ubi fulgent thalami ceu sydera coeli,

Hic ritus celebrat sacros et thure Sabaeo

45

Coelestes merito divos veneratur honore.

Postquam ille emensus ventosum navibus aequor,

In terris sacrata deum vestigia quaerens,

Adriaco tandem persolvit littore vota.

Pastor ego assuetus pecudes educere septis

50

Agrestique sono sylvas implere canoras,

Non illi extimui tenues inflare cicutas:

Ter canere incepi, mihi ter vox excidit ipso

Gutture, cum tanta victa essent lumina luce.

Tandem restituit mentem de more benignus,

55

Cum numeros audire meos aequa annuit aure,

Quamvis non Siculi moduler pastoris avena,

Nec referam cantus, quos Tytirus edidit olim.

Montanus

O foelix Lycida, residens in graminis herba,

Hunc heroa canes securus turbine ab omni,

60

At mihi, dum profugus pecori nova pascua quaeram,

Ignotas inter gentes, regione remota,

Vesanus rapiet lupus agnum matre sub ipsa,

Nec canis arcebit vanis latratibus ursos.

Lycidas

Ne, Montane, tuae penitus spem pone salutis,

65

Longa dies forsan pro fletu gaudia reddet,

Cum raptim Turcae vestris pellentur ab agris.

Tu mecum interea claudes praesepibus agnos

Hospitis in morem nullo discrimine rerum.

Montanus

At tibi pro tali foeturae munere partem

70

Promitto nostrae et vestro sum rure libenter,

Principis ut cernam vultus, quos mente recepi.

O si forte domum revocet me nuntius, ultro

Affirmetque novos illinc migrasse colonos,

Tum referam vidisse deum pastoribus illis,

75

Praeter Sylvanum in terris Faunumque bicornem,

Agricolas qui ruris amans tueatur ab hoste.

 

3. ad Ioannem Andream Valentinum

Mars pater, unde oritur crudelis in orbe tumultus?

      Vndique iam fervent impia bella diu.

Anne nocent coeli miseris mortalibus astra?

      Anne agit in praeceps mens sua quenque malum?

5

Hinc Asiae vires Turcarum puppibus altis

      Rex trahit, Ausoniis finibus arma movens;

Hos Caesar virtute sua victricibus armis

      Nunc premet, ut quondam contudit arte feros.

Parte alia toties Italis devicta resurgens,

10

      Exitium in nostrum Gallica turba ruit.

Heu frustra aerias Alpes tutamen ab hoste

      Barbarico dederunt numina magna deum:

Iam tum crescentis capiunt cum moenia Romae,

      Post patriaeque affert maximus exul opem,

15

Supplicium sed enim noxae par saepe reportant

      Sanguine foecundant arva Latina suo.

Quid fregisse Alpes tibi, Poene, profuit, igni

      Totque acies victas, tot cecidisse duces,

Si dum tu Ausoniae angusta regione teneris

20

      Iam metuit patrium Martia signa solum?

Sed me longa quies, vacuam sed carmina mentem

      Tardant. Pierides iam procul este mihi:

Certum est castra sequi, lituos interque tubasque

      Et galea caput accingere et ense latus.

25

Ah potero, assuetus Musis placidaeque quieti,

      Tela gerens humeris pondera dura pati?

Quam male pertractant artes hoc tempore belli,

      Robus ubi haud hominum, sed dolus usque viget;

Machina praecipites pilas cum mittit ahena,

30

      Saxa tremunt, referunt flumina magna pedem.

Frustra ferrato corpus defendimus orbe,

      Impete cum tanto moenia pulsa ruant.

Nonne iter angustum satis est angustaque vitae

      Tempora, ni brevior sit via facta necis?

35

At pestis quicunque inventor diceris huius

      Barbare Germanis (ut reor) orte iugis,

Saeva trahat vinctum dirarum turba sororum,

      Anguibus intortis corpora dura secans,

Vesanus laceret te Cerberus ore cruento

40

      Sparsaque Cocyti viscera mergat aquis.

Aequore quam melius Polonum pugnat aperto

      Rex acies fundens agmine saepe suo:

Nunc Moschos gentesque feras, quas terminat ingens

      Oceanus, victor iam ditione premet.

45

Non sine te, Iane, haec ingentia proelia inibit,

      Vnde tuum nomen gloria rara manet.

O ego, si praesens adsim, quae gaudia fundam

      Captorum adspiciens brachia vincta ducum!

Tunc immortales regis mea Musa triumphos,

50

      Tunc celebret laudes, optime Iane, tuas.

 

4.

Qui situs hoc tumulo est vitali lumine cassus

      Quenque super saxi pondera iniqua premunt,

Vivebat nuper nitida florente iuventa,

      Exagitans lepores agmine saepe canum,

5

Tolleret Oceano radios cum Phoebus ab alto

      Cumque idem immenso mergeret amne rotas,

Ignarus scelerum atque infandi criminis expers

      Et procul a curis libera corda gerens.

Nec longum invidit bona tot mors atra, priusquam

10

      Debita compleret stamina Parca manu:

Improba mors, superi crudeles fataque dura,

      Quae iuvenes nobis tollitis ante diem!

Quid credam, nisi per terras fluere omnia casu

      Et curare homines numina nulla deum?

15

Hic quia versatur semper tela inter et enses

      Turpatasque virum sanguine habere manus

Gaudet, tum demum venit cum tarda senectus,

      Belligero galeam donat habere deo;

Qui patriam incoluit nec sede excessit avita,

20

      Vitali primo concidit in spatio.

Candide sed moriens vitasti incommoda vitae,

      Quae miseros homines undique mille manent:

Non metues toto ferventes orbe tumultus,

      Non litui abrumpent somnia grata tibi;

25

Nunc, laetos lustrans campos sedesque beatas,

      Insequeris pavidas per loca opaca feras.

Nec tibi si detur superos invisere rursus

      Crediderim Stygiam scandere velle ratem.

At nulla interea delebunt nomen amici

30

      Tempora, ni frustra carmina nostra canent.

 

5. hymnus in divam Luciam

Labere e coelo, dea, per patentes

Aeris tractus, precibus benignas

Applicans aures, tibi dum Sabaei

Dantur honores:

5

Te vocant casti pueri et puellae

Integrae passim monitis parentum,

Te canit supplex populus, salubres

Poscit et auras.

Virgo tu quondam teneris sub annis

10

Corporis vires reparas parenti,

Cui fluens sanguis velut unda fessos

Solverat artus,

Non opem implorans veterum deorum,

Non egens succi medicae nec artis,

15

Mente sed pura precibusque divum

Numina adorans.

Coetus ut sacris abiit peractis,

Somnus invadit nitidos ocellos,

Certa dehinc movisse deos quietem

20

Pectore pellis.

O super matres Siculas beata

Luciae mater, rosea in iuventa

Coelites cernens potuisse natam

Flectere votis.

25

Tempore ex illo generum parenti

Pernegas, horrens thalamum iugalem,

Nec iocos casto nec amans protervos

Pectore ludos.

Syderum humanae sobolisque regi

30

Voveras olim sine labe mentem,

Sacra cum primum lavit unda crines

Fonte perenni.

Nec minas stulti metuis, nec iras

Sponsuli dotali inhiantis auro,

35

Qui domum exornare nova parabat

Prole virentem,

Quin, sciens causam, nitidos ocellos

Mentis insanae, sine luce, casta,

Vivere exoptans, violenter haustos,

40

Munera mittis.

Haud mora est lumen tibi restitutum

Arte divina, neque consul amens,

Nec potis vis est hominum ulla sanctum

Laedere corpus.

45

Desuper missum tibi pondus ingens

Firmat immotam, scelerata donec

Dextra crudeli secat ense fuso

Colla cruore:

Laeta tum sedes repetis beatas,

50

Syderum clara comitata luce.

Diva, nunc votis hominum vocaris

Rite per aras;

Mente gaudentes nitida puellas,

Laudis ardentes pueros amore

55

Redde, da longum populo roganti

Cernere lucem.

 

6. hymnus in divum Iosephum

Te quibus dicam numeris colendum

Semper et cultum trepidante in aevo,

Qui deae custos habitusque es unus

Virgine dignus,

5

Vt sacri quondam cecinere vates,

Mentis ardorem aethereum gerentes,

Aurea ut multo ante homines futura

Saecula noscant?

Affer optatam, bone dive, lucem,

10

Qui potens altis dominaris astris

Quique per bissena regis volutum,

Aureus, annum.

Cum Iovis summo veniens Olympo

Nuntius mandata patris recludet

15

Teque divino, dea magna, longum af-

Fabitur ore:

"Quid times, Virgo? Tibi iam parantur

Nuptiae: custos dabitur pudoris

Hic senex, natum paries nitentem

20

Corpore casto."

Non domos fultas Pariis columnis,

Non trabes auro nitidas superbo,

Vestis aut Coae preciosa dona

Praeferent antro :

25

Ter quaterque antrum celebre et futuris

Saeculis toto venerandum in orbe,

Quod deum dignum atque hominum fuisti

Edere regem.

Gramine exceptum, medio in rigore

30

Flatus hyberni, procul urbe et inter

Pace gaudentem nivea iuvencum et

Inter asellum,

Tu quoque optavit sibi quem parentem,

Hic deus, ferro solitus recurvo

35

Fabricans truncos manibusque et arte

Ducere vitam.

Nocte iam multa iacuere fessa

Membra, cum Virgo peperit Tonantem;

Laetus hinc somno puerum fugato

40

Aspicis ortum,

Quem chorus circum steterat deorum

Nube candenti venerabilisque

Mater in lucem Dominum edidisse

Vix sibi credens.

45

Ter gradu supplex properas senili,

Ter genu procumbis humi, nitore

Deficis tanto, data mens tibi dum

Munere divum.

Interim ductu rutilantis astri,

50

Tres ab externa regione reges

Afferunt myrrham redolentque thure

Antra Sabaeo.

Hinc, deum iunctis manibus precati,

In suas sedes abeunt iterque

55

Compotes voti faciunt statimque

Conditur astrum.

Te senem dicunt merito beatum,

Cui datum Christi decimum videre

Alterumque annum; mala nec tyranni

60

Obfuit ira:

Nanque adhuc Christum puerili in aevo,

Mente coelesti, intuitus docere

Recta mortales sapienter, inde

Numen haberi.

65

Sic deum aeternus pater esse sanxit,

Vrbe ne pulsum senior videres

Et cruce elatum medio latronum

Pectore fixo.

Nunc quoque exora prece, dive, multa,

70

Ne gravis pestis fera sentiamus

Funera, aut casus varios malique

Vulnera belli.

 

7. ad divam Luciam

Diva, mihi aethereo reddis quod lumine lucem,

      Lucia, carminibus saepe vocata meis,

Pene gravi pilae privatus lumine ab ictu,

      Lumina pro vera argentea luce dico.

5

Haec decorent aras pendentia testis honoris;

      Currat, opem implorans, hinc pia turba frequens.

 

8.

Hei mihi, cur divi nostro adversantur amori?

      Nec mater cupidis, nec puer ipse favet.

Sperabam casti fructus iam carpere amoris

      Ireque in aeternae foedus amicitiae,

5

Cum subito arreptam iactat me pestis iniqua,

      Cogor et in viduo sola iacere thoro.

Pro roseo facies primum subit atra colore

      Proque acie nigra nox lumina nostra tenet;

Quique forent testes et nostri pignus amoris,

10

      Torpuerant digiti torpueratque manus.

Attulit auxilium tandem exoratus Apollo,

      Languida Paeonio membra liquore levans;

Nondum firma satis peterem cum templa deorum,

      Obvius es fessae fessus et ipse magis.

15

Tum calor extemplo tremebundos deserit artus:

      Concideram, mater ni mihi ferret opem.

Crudeles nimium coelestes! Vota puellae

      Vana ferunt venti, nec valuere preces.

Pro quo thura dabam, pro quo pia numina, supplex,

20

      Orabam? Iuvenem tollitis ante diem;

Parcite dum virides anni, dum laeta iuventus.

      Nanque eadem immeritos tolleret hora duos.

Olim, cum canis crines mutaverit aetas,

      Prole data, tumulus condat utrunque levis.

25

Interea iuvenem atque una servate puellam,

      Ne pereat primo limine noster amor.

 

9.

Praeterit Autumnus pomis praecinctus et uvis,

      Praeterit et secum gaudia ruris agit;

Picta cohors volucrum, ventos et frigora vitans,

      Finibus e nostris littora nota petit,

5

Cum puero Cytherea suo comitata puellis

      Lascivis gressum moenia ad alta refert.

Hinc iocus omnis abest, hinc grati commoda ruris

      Nulla super duro deveniente gelu.

Quae nos causa igitur tam longo tempore in agris

10

      Detinet? Agrestis tecta valete casae.

Tu quoque, Sertori, Colloretana propago,

      Edidit e Turri quem generosa parens,

Rumpe moram patriamque libens carosque Penates

      Linque et Iuleo littore solve ratem,

15

Dum facilem cursum Boreas dumque aequora praebent,

      Dum viget in tenero pectore laudis amor.

Quicquid ages, aderunt foelicia sydera et augur

      Delius, imponens laurea serta comae,

Seu te castra iuvant lituique ensesque tubaeque

20

      Et victo exuvias hoste referre domum,

Ocia seu potius laudabis pacis amator,

      Eloquio gaudens carminibusque sacris.

Hinc exempla movent materni atque inde paterni

      Sanguinis, ut cupias pectore magna tuo.

25

Martius hos ardor rapuit per tela, per hostes,

      Perpetuae ut laudis praemia magna ferant,

Iamque suis gaudent votis, iam pace fruuntur

      Mortalesque inter gloria rara manet.

Nomina delebunt quorum non tempora iniqua,

30

      Non etiam irati tela timenda Iovis

Cum semel haeserunt scriptis aut lege solutis,

      Aut numeris, docti quos cecinere viri.

Ergo age, lascivae capiant ne gaudia vitae,

      Difficilem primo limine carpe viam:

35

Nanque Venus dudum Venetam migravit in urbem,

      Deseruit Cypron Idaliumque nemus.

Si sapis hanc procul effugias puerumque protervum:

      Illa faces praefert, spicula mittit Amor,

Quin etiam iuvenes miseros in retia adurgent

40

      Vinclaque dant manibus vinclaque dant pedibus.

Sed te Parthenius, facundo doctius ore,

      Quae fugias prudens quaeque sequare monet.

Ah ego quam demens, Veneris qui numina laedo!

      Crimine non levis hoc, poena luenda mihi est:

45

Iam grave inaurata minitatur cuspide vulnus,

      Iam dominae sentit plumbea tela latus.

Iam sequor, illa preces fugit aspernata rogantis;

      Tardus ego, ast oculis avolat illa meis.

Sic olim pavidam insequitur Peneida Apollo,

50

      Vulnere non alio pectora fixa gerens;

Vltus amor Phoebi est fastus et dicta superba,

      Quod puerum victo spreverat hoste tumens.

Me quoque, dum castris avertere nitor amantes,

      Deducet vinctum in regna superba Venus.

 

10. in divum Martinum

Hactenus Idaliaeque faces plenamque pharetram

Auratis retuli telis hominumque labores

Diversos, qui, caeci oculis et mente labantes,

Lascivos pueri gressus et castra sequuntur.

5

Nunc ego coelestum laudes celebrare deorum

(Sit modo fas) aveo, divino numine pleni,

Pectore qui toto coelum sedesque beatas

Amplexi, in terris agerent quo tempore vitam,

Mortales praecepta dei docuere, nec ulla

10

Pro sacra pietate pati tormenta negarunt.

Ante alios, Martine, meis sis addite chartis,

Sabariae decus, a teneris quem spiritus annis

Aethereus regnatori sacravit Olympi,

Caesarea quamvis haud aequa lege coactus

15

Militiam sequeris longaevi nomine patris,

Loricam indutus galeamque ensemque micantem.

Tu tamen in castris, inter discordiaque arma,

Iracundus ubi Mavors dominatur et acta

In furias hominum gaudens Bellona cruore,

20

Servasti placidam procul omni a crimine mentem,

Nec minus Ausoniae fines cum barbarus hostis

Vastaret saevoque arderent cuncta tumultu,

Armatis audes mediis occurrere campis,

Agmine pro toto solus: victoria nullo

25

Sanguine tum parta est. Sic dii statuere volentes

Te diversa sequi signa hisque excedere castris.

Hinc ope divina repetens patriamque Laresque,

Ablueres sacro labes ut fonte parentum,

Destruis insidias Plutonis multa novantis,

30

Si qua iter inceptum ratione avertere posset,

In varias sese mutando saepe figuras.

Quin etiam aerias superas dum sedulus Alpes,

Immisit tibi latrones angusta tenentes

Faucibus Alpinis; aurae excepere securim

35

In caput elatam, magno haud sine numine divum.

Gurgite sic medio pastor Neptunnius olim

Fallebat sensus hominum, nunc fulmina sumens

Setigeri suis, exuviis nunc terga leonis

Indutus fulvi, nunc ignes evomit ore

40

Terribili, nunc ex oculis abit ocior unda.

At nova Sabariae rabies invaserat urbem,

Sedibus, infoelix, ut deturbaret avitis

Tollere conantem veterum simulacra deorum.

Ah miseri, miseri quae vos insania adurget?

45

Par erat externis quem vos traducere ab oris

Pellitis e patriis strepitu per compita turpi

Latratuque canum, populos ad vera vocantem

Sacra deum, Stygiis oneratos colla cathenis.

At tu, dive, libens crudeles desere terras

50

Optatumque velis nobis iam reddere lumen.

Te sata, te fluvii, te laetis pascua campis

Invitantque greges, vitreo de fonte lavari

Gaudentes, dulci capti pastoris avena,

Quin etiam sacri vates, ventura canentes,

55

Praeficiunt aris divum templisque regendis.

Non tibi vis adversa hominum, non ulla venena

Invidiae obstabunt, cedet quoque maximus ipse

Caesar, Romana rerum dominator in arce,

Cum solio pene aethereo correptus ab igni,

60

Dum precibus surdus venienti assurgere temnit,

Excipiens merito nec te dignatur honore.

Parva loquor. Tibi syderei regnator Olympi

Dat revocare animas Stygiis Acherontis ab undis,

Tergeminus licet aeternis custodiat Orcum

65

Cerberus excubiis, cladis non immemor ille

Liminis infracti, postquam divina propago

Missa polo, afflicto ut tandem succurreret aevo,

Morte obita, heroas supera ad convexa reduxit

Immersos tenebris, iam longum tempus, Averni.

70

Hinc trepidis properant quaesitum oracula rebus

Quicunque abluitur Tyrrheni gurgitis aestu,

Quicunque Adriacos prospectat littore fluctus:

Inconsultus abit nemo, qui pectore puro

Te rogat et Christi sequitur vestigia sacra.

75

Nec tantum pia turba frequens tua numina adorat,

Verum elementa simul, dictu mirabile, quod non

Expositum flammis ventorum agitata procellis

Ignea vis unquam laesit, sed pulsa liquore

Ambrosiae retro sinuosa volumina flexit.

80

Iam tibi nauta vagus, mediis servatus ab undis,

Debita festinans in littore solvere vota,

Velaque suspendit remosque in limine templi.

Demere tu rabiem potis es canibusque lupisque,

Sibila serpenti, populis nocitura nephando

85

Afflatu, quam primum illis ni cederet arvis

Imperio procul acta tuo trans aequora pestis.

Haec oculis hominum subdis miracula, dum tu

In terris virtute aperis tibi limen Olympi,

Tristia nec metuens, cupiens nec gaudia, corde

90

Sollicito, humanas recto quae limite mentes

Avertunt curasque graves mortalibus addunt.

Nunc demum aspectu divino lumine inhaerens

Perpetuo gaudes votisque vocaris ab alto,

At tu dexter ades, genibus dum pronus utrisque

95

Te populus plena thuris veneratur acerra,

Effuso quae te maneant sine sacra cruore,

Dum pia relligio, Christi dum templa manebunt.

 

11. in divam Luciam

Quid magis divis placeat rogatus

Aureae in templis statuae, an Sabaea

Thura, non versus dubitem inter ampla

Munera ferre.

5

Nanque coelestum pia turba divum

Gaudet aeternum superis in oris,

Nil opis nostrae tabulaeque pictae, aut

Munerum egena.

Huc ades dilecta tamen Tonanti,

10

Lucia, et laudes, bona verba et audi,

Quae tuum nomen celebrant per aras

Luce nitenti.

Thureum templi redolent odorem

Fornices alti recinuntque nomen

15

Luciae; accendit pia turba passim

Cerea dona.

Te rogant una pueri et puellae,

Supplices iunctis manibus genuque

Rite nudato cupiuntque lumen

20

Tangere virga,

Quae fugat morbos oculis protervos,

Ni sibi desit populus, maligna

Mente divini auxilii negator,

Numina temnens.

25

Ast ego, ereptus trepido periclo

Lucis optatae, meritas quotannis

Concinam laudes, potero nec unquam

Solvere grates.

 

12. de Philippo Strotio

Dum patriae nimio te libertatis amore

      Vltorem iactas, nulla pericla timens,

Invida rumpit iter laudum fortuna tuarum,

      Eripitur manibus palma parata tuis.

5

Servitium sed triste diu perferre, Philippe,

      Non potes et domini iussa superba pati,

Ante oculos ponens Romani facta Catonis,

      Pro patria nullum credis obire malum.

Hoc superas: Laribus procul occidit ille paternis,

10

      Tu patriam effuso sanguine spargis humum.

 

13.

Sic tibi Pierides pandant Helicona virentem,

      Sic pater optatum lumine monstret iter,

Ne latus in dextrum vestigia, neve sinistrum

      Vana feras, sed ames inter utrunque viam,

5

Vt tibi amicitiae patuerunt limina nostrae,

      Carmine nam capta est mens animusque tuo.

Interea haud fallax surgentis pignus amoris

      Accipe, ne dubites corde aliena loqui:

Tempus erit forsan manibus cum consita nostris

10

      Fronde nova circum tempora laurus eat.

Tiliaventeis, Nymphae, quae luditis undis

      Quaeque agitis celeres per loca senta feras,

Sylvius has statuit vobis, has Sylvius aras,

      Quas niveae supplex sanguine tingat ovis.

15

Sistite vos rapidos cursus, dum traiicit ille,

      Vt bibula dulcis hauriat aure sonos.

 

14.

Quod tandem optato soror est coniuncta marito,

      Hoc, reor, aeternos evoluisse deos.

Affuit Idalia ut thalamo sociaret eodem,

      Iuno utrisque aderit pignora cara ferens:

5

Hinc pariter liceat crescentem cernere prolem,

      Et longam invita vivere morte diem.

At tu Pieridum cultor Phoebique minister,

      Carmine quem nuptam concinuisse iuvat,

Vt sacrum adire nemus valeas fontesque repostos,

10

      Monstret iter firmans docta Minerva pedes:

Tutior hinc superes gressus quaecunque fatigant,

      Hinc merita incipias cingere fronde caput.

 

15.

Aurae, quae aestivos lenitis saepe calores,

      Seu colitis ripas aethereamve plagam,

Huc celeres properate, acri defendite ab aestu

      Romuleam prolem Romuleumque caput.

5

Ferte ratem faciles, dum patria moenia linquunt,

      Abluat ut Rheni parvula lympha pedes.

Erigit hoc aram florenti cespite Damon

      Vosque etiam multa non sine laude canit.

 

16. Abstemii

Collibus e patriis secessit in avia Mopsus

      Et lustrat celeri pascua lata pede.

Pastores, vestris dum Mopsus saltibus errat,

      Dum terit umbrosis ocia longa locis,

5

Efficite, et precibus certatim et munere grato,

      Temperet ut solitis carmina blanda modis.

Talia, pastores, avida exceptabitis aure,

      Qualia suavidico Tytirus ore canit.

 

17. ad Abstemium

Collibus egressus patriis dum rura peragro

      Faganeae, aestivos dum levat umbra dies,

Carmina nulla mihi dictant, velut ante, Camoenae:

      Ingenium numeri deseruere meum.

5

Te sine rus sordet, sordent et amoena vireta,

      Nec capiunt blandi pectora nostra ioci.

Huc ades ergo, tui si qua est tibi cura Cichini,

      Desine vel solitos quaerere, amice, modos.

 

18.

Rex superum atque hominum, cui summa potentia rerum,

Cuius ob imperium volvuntur sydera coeli

Et volucres nitidis spatiantur in aethere pennis,

Nec minus Oceanus terras super eminet alto

5

Gurgite, quae generi humano cessere colendae,

Si patris aetherei iussis delapsus Olympo

Perpetuae redimis damnatos crimine mortis,

Adde, precor, dubiae clarissima lumina menti,

Rectum iter ut liceat iusto percurrere gressu,

10

Nocte nec errantes cogamur linquere cursus

Inceptos; tua lux oculis sit praevia, nec nos

Aut spes destituat, patris aut clementia summi.

En celebrant aras, en turba sedilia complet,

Mopsus agente deo dum vatum arcana recludit

15

Luce sacra, cui cura gregum non parva tuorum,

Vt pater omnipotens, hominum miseratus, iniquam

Sortem animo sobolem terras demisit ad imas.

Syderea tum sede ad luctisonos singultus

Laberis, aetherea ad tenebras de luce malignas.

20

Sponte tua vultus divinos exuis, esque

Mortalis, varios pateris durosque labores;

Vsque adeo tantae superis mortalia curae.

Nec satis, egressus nondum iuvenilibus annis,

Ne patris ingentem in nos averseris amorem,

25

Hostibus ipse tuum corpus venientibus offers.

Ter rabidi voluere manus afferre nephandas,

Ter perculsi omnes retro cecidere ruentes

Tum demum innumeris vinclis traxere volentem

Ad proceres scelere insanos furiisque tremendum

30

Concilium; uni omnes magnis clamoribus instant.

Heu quibus insontes percussi fascibus artus!

Heu quos contemptus, quae dicta superba furentum

Syderei potuere oculi perferre! Nec unquam

Occupat ira tuum pectus veniamque precari

35

Desinis: una salus haerebat nostra medullis.

Sic agit in praeceps hominum imprudentia rerum

Pectora, sic commissa luunt peccata nepotes.

Quin etiam divina cruci pendentia miris

Membra modis video, spinis praefixaque acutis

40

Tempora, syderea quondam exornata corona.

Heu quis clavorum strepitus iam perculit aures?

Non passis parcunt manibus pedibusque revinctis,

Crudeles, sitiente deo dant pocula felle

Infecta, illudunt verbis regemque salutant.

45

Quippe etiam cum anima patrem fugiente rogares

Parceret insanis, equitum non ultimus hasta

Transadigit pectus: cruor inde emanat et unda

Dissolvens tenebras oculis, agnosceret ille

Percussum ut dominum coeli terraeque marisque.

50

Tum regem testata suis perculsa ruinis

Intremuit tellus, crines involvit Apollo

Nocte atra, soror obscuro dat corpore fletus.

Nosque hodie angores lacrimis comitamur et alto

Cum gemitu, rex alme, tuos; pietate decoris

55

Aspice nos oculis erroresque ablue nostros,

Dum vitam in terris agimus, clangore tubarum

Terribili exciti extrema ne luce trifaucis

Latratum canis, aut flammas timeamus et Orcum,

Sed tecum liceat superas ascendere ad auras,

60

Quae sedes est certa piis, ubi luce serena

Teque patremque tuum aeterno veneremur honore.

 

19.

Summe deum, recolo quoties errata, rubor me

      Opprimit et nullus pectore sensus inest.

Pandere non sacris mens sufficit illa ministris,

      Non abolenda quidem spes super ulla mihi,

5

Sed genus in mortale tuum cum rursus amorem

      Intueor, metus hinc protinus omnis abest.

Non frustra terras olim petis a patre missus,

      Brachia non frustra pandis ad astra vocans.

Omnipotens ergo, rerum quem nulla latet pars,

10

      Imperio mentem iam moderare tuo

Robur et adiicias, Stygio ne serviat hosti

      Capta, sed auctorem tendat ad usque suum.

 

20.

Tandem agite et vitreos iam iam recludite fontes

Aonides, monstrate aditus muscoque virentes

Speluncas, liceat dulcis haurire liquores,

Nec timeam ingentes laudes et facta referre,

5

Nec nostris magnum Grimani inscribere nomen

Carminibus, licet imprudens et viribus impar

Dicere maiora aggrediar, calamos assuetus

Agrestis inflare et munera carpere ruris.

O mihi, Pierides, olim concedite carmen,

10

Quale canit propter Sebethi flumina vates

Excidium Troiae referens Troasque vagantes

Per maria et terras iactatos mille periclis.

Sit satis interea pastoris dicere Musam,

Dum pruni Lycidas viridi requiescit in umbra

15

Et secum domini adventum meditatur in hortis.

Desere Romanam, princeps, cum moenibus urbem

Et septemgeminas arces et tecta superba,

Iam colles et rura, lacus montesque revise,

Omnia quae, longum, proprios exuta decores,

20

Perpetuam nobis hyemem frigusque minantur.

Principis at postquam norunt vestigia, passim

Sufficiunt flores et gramina laeta vicissim

Et ver promittunt aeternum atque aurea saecla.

Nunc mecum incurvo quisquis molitur aratro

25

Tellurem vitesque putat. Gaudete coloni:

Non tellus lolio et sterili deludet avena,

Horrea deficient sed magno pondere messis;

Non varias volucrum pestes florentibus uvis

Vinea non metuet maturis grandinis ictus,

30

Sponte sua ramis pendebunt dulcia poma.

Flamina ventorum, nec erunt crebraeque procellae,

Quae viduent raptim grato pomaria honore,

At pecus intentum gracili pastoris avenae,

A grege non errans, pingui exultabit in ervo.

35

Hinc turpis scabies aberunt morbique procaces

Latratumque canum metuent rabida ora luporum,

Quamvis non pecudum praeda contenta, sed acres

Intendant morsus pastoribus, ut neque saxis

Crudeles possint, nec ferro avertere dentes,

40

Nunc demum in sylvas atque in deserta recedent.

Pastorum huc ergo propera spes unica tecumque

Ocia agris affer, vultu coelumque serena!

Vitiferi colles plaudunt et amoena vireta

Assurgunt sylvaeque lacusque et mollia prata

45

Et vario intexunt Nymphae de flore coronam:

Divini tibi tantus honos et gratia ruris.

Iamdudum steriles tenet alto gurgite arenas

Tiliaventeis consurgens divus in undis,

Fronde caput nitida cinctus, quem numina circum

50

Stant, quaecunque colunt montes rivosque propinquos,

Vt merito excipiens tete dignetur honore.

At tibi longa virum series occurrit ad altas

Ripas, cincta comam et viridi cava tempora lauro,

Praetenditque manu ramos foelicis olivi.

55

Tu pacem pacisque tuis fers dona colonis

Securumque animum risusque iacosque solutos.

Interea diversa tui dum munera portant

Agricolae, magis ipse dabo durabile munus.

Hunc Lycidas fontem Grimano dedicat, undis

60

Qui vitreis saliens foecundos irrigat hortos

Marmoreumque super spirans signum arte magistra,

Floribus ornatum variis et carmine notum.

Hic est qui virtute auctus, crescentibus annis,

Ad magnos, ut dignus erat, subvectus honores;

65

Hic nos securos depellere matribus haedos

Et tonsas iussit pecudes in fonte lavare,

Qua nostra Illyricis disterminat arva Timavus

Quaque citis strepitans decurrit Mesulus undis.

Hic gentes, Clitumne, tuas demulsit et iras

70

Compressit, firmans leges et foedera certa;

Maximus hic demum atque ostro conspectus et auro

Pastor erit, sacro crines decoratus honore.

Tum neque me Sicula vincet Montanus in Hybla,

Tytirus aut patulae recinens sub tegmine fagi,

75

Spiritus accedet tantus sub numine magno.

Nunc, quibus ante alii cantari dii quoque passi,

Ne contemne rudes numeros agrestis avenae.

 

21. Alberto episcopo Calamonensi s.

Saepe volens nostros, antistes optime, versus

Mittere, ne toto videatur pectore lapsa

Cura tui, cordis penitus radicibus haerens,

Non ego sum cultis unquam obstrepere auribus ausus;

5

Nam me non parvis iuvisti tempore in omni

Officiis, longas tecum dum commoror horas

Meduaci propter ripas et amoena fluenta,

Ipse autem ingenium admirans facundaque verba -

Quod poteram - tacita observans pietate colebam.

10

Nunc demum incomptum nolis contemnere carmen

Vatis humo nimium se attollere ad alta timentis;

Nanque tuas alius laudes, Alberte, canendo,

Maiori eloquio optatos acquiret honores.

Mi satis est, veterum verso dum scripta virorum,

15

Vivendi recte si insistam limina prima,

Hic intus coelestis ubi sapientia regnat,

Quam miserata hominem divum dedit una voluntas.

Me diversa tamen conantem invadere cursum

Proturbant, gressus nec eodem limite sisto:

20

Interdum patrios non iam liquisse Penates

Poenitet, ut terras peragrem pelagusque profundum,

Quodque docent monumenta oculis ut cernere possim;

Interdum fera bella sequi sonitusque tubarum

Sub signisque aveo mediis versarier armis,

25

Sulphure cum praeceps accenso ferrues orbis

Impete terribili celeres diverberat auras,

Illa volans latam stragem mortalibus infert,

Aut cuneos prosternit humi hostilesque phalangas.

Nunc et amicitias regum, nunc principis aulas

30

Optarim, aggreditur si quando pectus iniqua

Ambitio: procul acta quies tum mente recedit.

Tandem me studiis involvo et pectoris aestus

Eiicio: haec reparat nostram medicina salutem.

Foelix, cui primis risit sapientia ab annis

35

Et procul indocta iussit te vivere turba.

Tum rerum noscis causas arcanaque fata,

An coelum aeterno circumvolvatur in axe,

An sit lapsurum quondam labentibus annis,

Quattuor ut variis distincta elementa figuris,

40

Hinc alimenta habet in terris genus omne animantum,

Hinc variae species, nec de tot deficit una.

Heroum in primis tete doctrina deumque

Relligio tenuit; genus hinc mortale docebas

Electum aurata ad complenda sedilia coeli.

45

Ne quenquam pietas linquit, nec gratia parva

Subsequitur pia facta virum; dignantur honore

Aethereo Christi vestigia sacra sequentes,

Negligit at quicunque dei immortalia dona,

Luce procul, densas tenebras submittitur Orci.

50

O utinam liceat sacris sermonibus inter

Esse atque ex animo turpis divellere curas,

Pectore tum toto atque intentis auribus ista

Excipiam haud defecturo succensus amore.

Spero equidem tales, nec sero, cernere foetus

55

Ingenii; totum valeant qui, Alberte, per orbem

Ferre tuum nomen, manibus quos semper habebo.

Te vero, in terris ornatum insignibus amplis,

Gloria ad aeternos tandem portabit honores.

 

22.

Tandem sydereo delabens Phoebus Olympo

      Excepit iustas supplicis aure preces,

Non laeva ille gerens arcus, non spicula dextra,

      Sed cytharae cantus plectraque amata lyrae;

5

Secum herbas secumque tulit succinctus odores

      Et quicunque levat tabida membra liquor.

Iam, Leonarde,vales: macies pallorque recessit,

      Crura nec infesta debilitate labant.

Primus hic ostendit medicas mortalibus artes:

10

      Ante etenim nulli cognita dona deo,

Corpora queis tristi morbo servantur, et iisdem

      Post redit amissus ad sua membra vigor.

Ni fuerint, sine luce dies ageremus iniquis

      Oppressi curis, luctibus et gemitu.

15

Quid radiis solem terras lustrare iuvaret?

      Quid tenebras triplicem luce aperire deam?

Quid segetes Cererem, vites monstrasse Lyaeum?

      Quid serere effosso dulcia poma solo?

Sed quoniam deus inventis nos muniit istis,

20

      Delectant homines munera grata deum.

Hinc festas agimus luces, hinc saepe choreas

      Iungimus, exiliunt pectora pulsa modis.

Hinc Venus exercet vires, hinc tela Cupido

      Suggerit. Ah saevus te quoque fixit Amor!

25

Quamvis nec melior quisquam vel tenderet arcum,

      Dirigeretve hosti spicula adunca manu,

Immatura tamen mors cursum obtruncat acerbo

      Stamine, falce mala quaeque inimica secans.

Hanc neque qui cultos passim latuere: per agros

30

      Effugiunt, neque qui moenia celsa colunt;

Non prosunt gemmae mensasque onerantia vasa

      Aurea, non mollem semper inire thorum.

Haec nos letifera insanos accendit ad arma,

      Instigans facibus ferrea corda virum.

35

Heu miserum genus ad gladios et proelia natum,

      Non satis est alia fata subire via?

Non ita Getulum in sylvis quatit ira leonem,

      In pecudes urget cum male suada fames;

Non ita aper, summis aut acta e montibus ursa

40

      Venantum contra Martia tela furit;

Ipse ut mortalis bellum mortalibus infert,

      Ardet enim magno turbine felle dolor.

Ponite crudeles gladios, tela impia dextris

      Ponite, nec Phoebi posthabeatur honos;

45

Hic numeros docet ad cytharam sociare poetas,

      Hic facilem dominam reddere ab igne pari,

Hic iter ad Musas aperit vitreosque liquores,

      Qua pia deducens carmina turba sedet,

Vnde oritur laudanda quies et gloria vera,

50

      Gloria, quae nullo tempore victa cadat.

Foelix, cui licuit fontes aperire beatos

      Et viridi ornatum fronde operire caput;

Tum vitium procul omne et turpis pellere curas

      Ingenioque artes excoluisse iuvat.

55

Ille quidem, maculas exutus, crimina versans

      Nulla, sibi ad coeli limina pandit iter;

Ergo Latous merito dicatur honore,

      Sive attollit equos aequore sive premit.

Ornentur lauro postes, ornentur et arae

60

      Floribus; ante alios, dulcis amice, fave.

Te deus, e tenebris revocatum immanibus Orci,

      Incolumem voluit lumine posse frui,

Lydia quo gaudet fulvos incompta capillos,

      Laedebat teneras quae modo maesta genas;

65

Nunc demum roseum pectus niveasque papillas

      Exornat strophio, nunc ligat arte comas,

Queis tibi non facili superaddit vincula nodo,

      Pastori ut quondam Thessala nympha deo.

Quamvis illa fuga pernici fugit amantem,

70

      Tu iuveni optatos, Lydia, pande sinus;

Nanque, tuis precibus commotus, Delius ipse

      Concordes uno vos iubet esse thoro.

Instaurate igitur laudes, date thuris honores

      Contentique bona vivite sorte diu.

 

23.

Ianus adest, anni qui primus in ordine mensis

      Dicitur a populo, Martius ante fuit.

Sed nos alano melius primordia pacis

      Ducimus, a bellis ut procul annus eat:

5

Lux igitur festo haec passim celebretur honore,

      Gaudia nec desint, cum choreisque ioci.

Nunc demum humentes subvertit Aquarius urnas,

      Vt primum ignivomos accipit hospes equos.

Phoebe, pater rerum atque astrorum maxime princeps,

10

      Qui regis imperio tempora quique diem,

Quod petimus votis, anni concede quietem.

      Lux velut haec hodie praetereunda venit,

Temperie aetherea gravidas amplectere terras,

      Frigora neu laedant corpora, neve calor;

15

Iam tepidas auras per prata emitte Favoni

      Floribus utque nova veste coloret humum.

Claude tamen gelidi Boreae prius horrida flabra,

      Iniiciens madido fortia vincla Noto,

Ne tenerae segetes imbri perdantur amaro,

20

      Vva nec horribili grandine laesa cadat.

Dira fames tandem, Stygiis emissa cavernis,

      Pulsa iterum exolvat pectora nostra metu,

Quo nullum terris crudelius immiserunt

      Dii monstrum, humano supplicium generi.

25

Haec mala pelle, pater, nostros miserate labores,

      Nam potes, et factum gratia magna manet.

Nunc tibi thura sacris orantes urimus aris

      Et manibus iunctis te pia turba vocat,

Ac tibi post laudes dicemus munere tanto

30

      Quae certo maneant annua sacra die.

 

24. in obitu Marii Tursii

Musa fave, extinctum dum nos lugemus amicum,

      Littera ut in tumulo fata superba notet;

Nunc flevisse decet, nunc atra cingere vitta

      Tempora, nunc comptas dilaniare comas,

5

Si vestras libavit aquas, primo impiger aevo,

      Dulcia quaesitae munera frondis amans.

Crudeles Parcae, quae mollia stamina fusis

      Volvitis ut saevo mox soror ungue secet,

Nec vos longaevis, iuvenum nec parcitis ulli,

10

      Cum libet humanum perdere morte genus,

Eductae Stygiis antris et nocte silenti

      Aeternum ut nobis immineatis onus.

Quid meruit iuvenis, qui laudum captus amore,

      Praemia iam referens, cur cadat ante diem?

15

Ille voluptates spernens florentibus annis

      Virtutem aggressus est, iuga summa petens

Troianique ducis muros Patavina subivit

      Moenia, quae cunctis gentibus hospitium,

Sive quis eloquii constanti exardet amore,

20

      Dicat ut ornate dicta habeantque fidem,

Quaerere seu rerum causas et sydera nosse,

      Omnia divina quae rata lege fluunt,

Seu medicas mavult artes herbasque salubres

      Ferre laboranti ut dextera possit opem.

25

At Marius leges, veterum monumenta virorum,

      Perdidicit, noctes invigilansque dies,

Legibus aequa etenim nec non censentur iniqua,

      Quid meruere mali, quid mereantque boni:

Hae populis dant iura, regunt urbesque domosque,

30

      Civibus unde oritur gloria vera suis.

Vix metam attigerat cursu defessus anhelo,

      Necdum etiam rediens solverat inde ratem,

Ecce autem furiosa manus Martisque ministra

      Ense gravi iuvenis pectus inerme fodit.

35

Heu crudele genus, meliores spernitis artis,

      Vos gladii tantum, vos fera bella iuvant!

Moribus insignem et veris virtutibus auctum,

      Ah iuvenem immeritum, dextra nephanda necat!

Diruere haec eadem veterum simulacra deorum

40

      Audeat, ex aris aurea dona ferens,

Et sacra marmoreis exurere templa columnis.

      Esse putatis enim numina nulla deum,

At sceleris vestri poenas sperate futuras

      Aequales; fallit nec pater astra tenens.

45

Nam, procul a patria, sontes Bellona flagello

      In ferrum, in flammas praecipites rapiet;

Corpora at hinc avidae iaceant inhumata volucri,

      Per noctemque feris praeda petita lupis.

Interea hae lacrimae atque imo de pectore ducti

50

      Mi gemitus nostri testis amoris erunt;

Carmina sic utinam durent mea tempore longo

      Vt celebrent nomen saecula multa tuum.

 

25.

Hic Cassandra iacet, gentis cognomine Crescens,

      Cumque illa ante diem forma superba iacet;

Crescere si nitido potuissent pectore poma,

      Lac niveum ante irent purpureasque rosas,

5

Sed spem destituunt natae pulchra ora parentum

      Syderibusque oculi luce nitente pares.

Impediunt divae mortalia fila legentes

      Vlterius vitae munere posse frui.

Hoc moreris, Cassandra, deas ne vincere detur

10

      Mortali: tecum est virginitatis honos.

At tibi sit secura quies: nam carmine vives,

      Nomine post mortem stamina nulla timens.

 

26.

Quae Virgo regem peperisti hominumque deumque,

      Aure pia nostras accipe, diva, preces;

Imbribus optatis rebus succurrite egenis,

      Dum licet ex alto, tuque puerque tuus.

5

Hoc praestare potes, nec fas est credere cuiquam

      Quod semel optaris vota perire tua.

Artificis manibus sacrata hinc stabis in aede,

      Aurea cum nato conspicienda tuo.

 

27.

Hac carpis quicunque viam, dispendia nulla

      Hinc tibi; sacra libens templa, viator, adi,

Atque deos veneratus aqua consperge salubri

      Hunc tumulum et verbis rite precare bonis.

5

Sit tibi grata quies, Hyeronime, culte sacerdos,

      Albus cessit olor cui moriente sono:

Tales saepe dabas mira dulcedine cantus,

      Infestus curis laetitiamque sequens.

Vtque procul vanis defunctus litibus esses,

10

      Optasti tumulum hunc editiore loco,

Non tamen effugies strepitus sine fine rudentes

      Quaeque sacerdotes iurgia inire solent.

Ergo quies aliunde tibi sit, culte sacerdos,

      Et sileat paci vox inimica tuae.

 

28. ad Herculem Crescendolum

Quid iuvat undantes singultus mittere corde

      Sollicito et lacrimis usque rigare genas?

Nulli fas superum ad limen vestigia ferre,

      Qui semel aethereo lumine cassus erit.

5

Ipse etenim quanto tenearis amore tuorum

      Iam nihil in tota notius urbe reor;

Iuvisti officiis vivas matrem atque sororem,

      Defunctas sequeris nunc pietate pari.

Quem tamen impones lacrimis finemque querelis?

10

      Anne dies longis est medicina malis?

Foemineae haec propria est turbae, si vera loquamur,

      Non etiam utuntur qui ratione virum.

Non tibi funestus soli est lacrimosus et annus,

      Verum etiam multis iure dolendus erit,

15

Nam quanquam eripuit matrem caramque sororem,

      Cuique sua incumbit funeris atra dies.

Hic primo vitae spatio, iuvenilibus annis

      Ille, senes pauci, quos inimica cohors

Pallentum insequitur morborum, dira senectus

20

      Quae cupidis longae donat habere morae.

Ergo quid melius: iuveni si fila resolvunt

      Anne seni Parcae? Dic mihi, amice, precor.

Quod, si vera canunt in relligione magistri,

      Aurea Christicolis templa patere deum,

25

Qua pater omnipotens immenso despicit orbem

      Lumine, quem circum stat glomerata cohors

Laetitia exultans, huc ascendisse parentem

      Crediderim, nata pone sequente sua.

Sedula nam vixit, Laribus contenta pudicis,

30

      Multiplici telas pingere docta manu,

Instituens semper laudatis moribus auctam

      Progeniem, exemplis non aliunde datis.

Non ergo humentes lacrimas gemitusque requirunt;

      Turbatur potius hac ratione quies.

35

Terge oculos, ne forte tuae non fata parentis

      Lugere ast aliquis commoda adempta putet.

Tum non Herculeo te incassum nomine dicam

      Ornatum, assuescas qui mala ferre puer.

 

29.

Mercurius forte e coelo descenderat alto,

      Nube latens, Romae constiteratque foro;

Coeperat ingentem Cicero tum dicere causam,

      Facundo ingenium iudicis ore movens.

5

Quo deus audito, attonitus, facundia dixit

      Nostra minor: "Merito est hic deus eloquii."

 

30.

Anne Maro hic situs est qui carmina lusit, avena

      Rustica qui cecinit Troicaque arma virum?

Genius

Hic ille est, Phoebo genitus, quem Musa sub auras

      Clam tulit et Minci margine nympha fovet.

Viator

5

Anne dei invisunt nigra Tartara lumine cassi?

      Quid genitum magno profuit esse patre?

Genius

Quod satus in terris moritur, sed carmine Phoebi,

      Quo puerum ornavit, saecula nulla timet.

 

31.

Rura hodie peragro cantu viscoque tenaci,

      Vt volucres blanda decipiam arte, latens.

Vos, Satyri, quorum agrestes sub numine sylvae,

      Si vacat intenta percipere aure sonos,

5

Afferte auxilium, dum bubo attollit in herba

      Cervicem et circum quaque feruntur aves.

Constituam ipse aram florenti e cespite sacram,

      Pastorum semper quam pia turba colat.

 

32. de interitu Fabritii Colloretani

Carmine quo miserum deflebo funus amici?

      Vnde orsum accipiam? Qui mihi finis erit?

Nam dolor iniecit confusae vincula menti,

      Hinc stupet, officio non satis apta suo:

5

Ora rigant lacrimae undantes, quarum omnia lapsu

      Delentur calamo scripta notata meo.

Non tamen absistam (dabitur quaecunque potestas)

      Clara sui ut reddat pignora noster amor.

Sed quae longaevo solatia ferre parenti?

10

      Quae miserae matri carmina nostra queant?

An fratrum luctus gemitu comitabor amaro,

      An studeam tanto corda levare malo?

Heu cunctos dolor unus habet; vos nomen amici,

      Pierides, saltem ferte per ora virum.

15

Nec timeat nigras Lethei gurgitis undas

      Parte atram superet sed meliore necem.

Quis furor, immites Parcae, praecordia duro

      Obstrinxit ferro, cum scelerata manus

Abrupit fila ante diem? Sed parcite, quaeso,

20

      Seu colitis coelum, Tartara sive, deae,

Tartara sed potius; nec enim coelestibus unquam

      Invidiam tantam crediderim esse animis

Vt iuvenem immeritum raperent, qui criminis expers

      Excoluit sancta relligione deos,

25

Qui vitam in studiis ageret, qui discere legum

      Praecepta optaret, iusque fidemque colens.

Heu tua tu quantis ornasses tecta triumphis!

      Heu quae Fabritium fama sequuta foret

Si patria acciperet reducem intra moenia alumnum,

30

      Addita cum capiti laurea serta tuo

Sydera si patrio te olim succedere honori

      Amplaque virtutis pandere signa darent,

Sed decus hoc proprium esse diu non passa parentum,

      Frustrantur patriam spemque tuamque domum.

35

Heu, nihil in terris longo manet ordine firmum!

      Heu, nimium in praeceps sors sua quenque rapit!

Discite, mortales, humanam temnere vitam,

      Sperantes magni dona beata dei,

Quae quondam omnipotens humanos sumere vultus

40

      Sponte volens iussit esse parata bonis.

Hunc igitur iuvenem, aeterno qui crimina motu

      Expendis vitasque, accipe, ad alta vocans,

Si nullis maculis nulloque infecta veneno

      Candida gestabat corda, nitente animo,

45

Si nostris locus est precibus, mortalia si te

      Vota movent, passim quae pia turba facit.

Sit levis interea tellus tibi; copia florum

      Exornet tumulum, dulcis amice, tuum.

 

33.

Hospes

Sic tibi non onerosa suo sint pondere saxa,

      Sic parta aeternum pace fruare libens.

Iane, refer vere an sit foelix vivere longum

      An tempestiva fata subire die.

Ioannes

5

Si dominam tollas fortunam rebus opimis,

      Nemo adeo in terris negligat esse diu,

Sed vitae ambiguo cursu fateare necesse est,

      Optandum primo limine posse mori.

Hospes

Certa fides senibus, qui longa aetate periti

10

      Sunt rerum, incerta quas parit ordo vice.

Stultitia ergo omnes premimur, qui denique verum

      Supremum ante diem credimus esse bonum.

 

34. ad Marquardum Susannum

Quod mirere tuum nihil est, Marquarde, Cichinum

Te incultis numeris visentem tardius, ut qui

Explere officio est caros assuetus amicos:

Nam quanquam cuperet confectos reddere versus,

5

Queis animum tibi devinctum monstraret aperte,

Non tamen ille tuos oculos offendere et aures

Iudicii plenas est ausus murmure rauco.

Postquam cunctantem securum reddis amicum,

Non adeo oppressum tenet imprudentia pectus,

10

Vt spernam ipse tuos ascribier inter amicos,

Sum quorum ingentem numerum non nescius esse;

Quique domum celebrent, patronum quique salutent

Deducantque foro turba stipante clientum,

Cum consulta petunt dubiis pro tempore rebus,

15

Si quando aggressa est hominum imprudentia mentes,

Vt studeant aliena suos convertere in usus,

Divitis atque auri in praeceps rapiantur amore.

Ast alii, tantum allecti virtutibus amplis,

Nunquam delendum gestant in pectore nomen,

20

Inter quos aveo dici non ultimus, usque

Qui te admirantur teque omni tempore laudant.

In vulgus sed quid notissima ferre necesse est?

Quis mentem accingat candor probitasque fidesque?

Quanta etiam exornet doctam facundia linguam,

25

Quam paris incipiens fontes haurire beatos

Primitias Musis ut des virtutis amatae,

Hanc auges posthac adiens Antenoris urbem,

Antiquum hospitium doctas quaerentibus artes:

Nanque huc deveniunt Tanais quos mittit ab Arcto,

30

Europam atque Asiam ingenti qui terminat alveo,

Quique sedent contra septemplicis ostia Nili,

Gallia quos dives nec non Hispania pascit

Bellatrix, nimium heu nostris cervicibus instans,

Aequora nec metuunt turbata viaeque labores

35

Tam cupiunt laudem: pulchra est sapientia tanti

Hinc merito eloquii legumque peritus haberis,

Dicendo insertus primis causisque tuendis,

Nec sinis indicta quenquam succumbere causa.

Non tamen aut Musas studia aut humana relinquis

40

Ludere versiculos teneris assuetus ab annis,

Quamvis consilii plenum et rationis honestum

Distineant semper diversa negocia pectus,

Vnde tibi debetur honos et gloria duplex,

Quod placidam mentem summo cum iure benignum

45

Commiscere iuvat te semper, sumere carmen

Qua nostrum optarim, modo si non ocia desunt.

Haec tibi Martini festis dictata diebus

Mitto, laeta deum celebrat dum caetera turba,

Non laudem ut quaeram, quae doctis apta poetis,

50

Nec decus ut crescat tibi, quod praestare satis non

Sum potis, ast animum ut cognoscas rite dicatum,

Ad bona amicitiae me postquam iura vocasti.

 

35. in divam Luciam

Lucia, virginitas cui tantum candida cordi

      Quam non invita es pollicita ante deo

Vt nivea evelli patereris lumina fronte,

      Quae iuveni insano munera grata feras,

5

Ad tua templa veni spectatum luce nitenti

      Dat prompta ut populus caerea dona manu

Teque rogat, supplex, praeses quia luminis esse

      Diceris, ut serves lumina nostra diu,

Si canimus lucem divum tibi munere rursus

10

      Concessam, laudes si, bona diva, tuas.

 

36. ad Apollinem

Auricomo exoriens qui vertice sydera pellis,

      Collustrans radiis aequora lata tuis,

Phoebe, preces audi pastorum, rebus egenis

      Auxilium una omnes, dive benigne, rogant.

5

Temperiem serva, depellens nubila coelo,

      Ne matris glacies viscera magna premat;

Claude Eurum obiicibus duris Boreamque nivalem,

      Neve fame pereant, frigore neve, greges.

Te quoque formosos dicunt pavisse iuvencos,

10

      Et tuus agresti est carmine dictus amor.

Nunc nos lactentem vitulum mactamus ad aras,

      Post dabitur taurus victima grata tibi.

 

37.

Dum pia relligio infando versatur in aestu

      Sublimique ingens terret ab axe malum,

Praestantem eloquio et sapientem pectore nulla

      Purpurei optarunt te ambitione patres,

5

Qui demum afflictis posses succurrere rebus

      Infectaque gravem tollere mente luem.

Permisit pater omnipotens hos crescere motus,

      Spreta quod in terris fert male sacra deum,

Infracto ut melior labentem cardine molem

10

      Excipiat cardo sustineatque diu.

Vade itaque, auspiciis hominum comitate deumque:

      Te divinus honos, nos manet alta quies.

 

38. aquila in lapide

Me lapidi affixam Iuno detrusit Olympo,

      Cum domino sciret te placuisse meo.

 

39. ad Celsum Bellinum Romanum

Donasti cervam, sylva quae pascitur alta,

      Hanc valeas aevo vincere, Celse, tuo;

At mihi Pierides dent sacros scandere montes,

      Vt valeam Celsum tollere ad astra meum.

 

40. Celsi Bellini Romani

Quae varias pennis potis es superare volucres,

      Ad dominam, quaeso, magna trophaea feras,

Vt, velut haec iuvenum sensus furatur ocellis,

      Frigida sic noscat corda movere senum.

 

41.

Adeste, o iuvenum venustiores,

Qui passim celebres avetis esse

Tusco carmine nec minus Latino,

At procul iubeo hinc abire avaros

5

Qui se muneribus libidinosi

Prosternunt, nec amant bonos poetas.

Nam, cinctus varia caput corona,

Vester delitiis vacans iocisque,

Dat vates placitum deo Priapo

10

Munus, quo dederunt recentiores

Nullum commodius decentiusve.

Quare adeste novae dicationi

Lyde, purpureis genis comaque

Aurea nitido nives colore

15

Aequans, Lygdame, tu Fabique, grato

Semper ore ferens novos lepores.

Velamen rubeum, Priape, in hortis

Non semel precibus vocate nostris,

Nutu suscipe perlubens secundo:

20

Braccatum esse decet deum pudicum,

Optant ut iuvenes puellulaeque,

Qui mores cupidi bonos sequuntur.

Nec ferro rigidam induere frontem:

Hoc tutum rapido, Priape, ab aestu

25

Reddet, hoc hyeme et nive et pruinis.

Nec ultra obiicient severiores

Te quondam patria expulisse cives,

Cum tectum aspicient pudenter inguen,

Quare munera iam, Priape, vatis

30

Nutu suscipe perlubens secundo.

Vos, novae pueri dicationis

Testes, quandoquidem deo favetis,

Doctorum celebres virum per ora

Aeternum volitetis et decori,

35

Postquam estis iuvenum venustiores.

 

42.

Quae liquidum nitidis speravimus aera pennis

      Carpere, nec Veneris colla negare iugo,

Nondum aptae plumis alta convellimur ambo

      Sede: magis dominae victima nulla placet.

5

Hinc tibi, nate dea, dum pascua nostra revisis,

      Mittimur imperio te venerantis heri,

Non herus haec melius poterat dare munera cuique,

      Nostra deae aut alio fata placere modo.

 

43.

Huc foelix natalis ades visurus honores,

      Quos festa exultans dat tibi luce Mycon.

Pastorem sobole auxisti: Benedicta tenellum

      Edidit. Excipiens affuit alma Venus,

5

Hinc gremio fovit Pallas doctaeque sorores

      Et celer ingenium donat habere deus,

Vt valeat patrias artes perdiscere et una

      Pascere iam partos per nemora alta greges.

Ergo libens natalis ades memorande quotannis,

10

      Qui pastori una das bona mille die.

 

44. ad Celsum Bellinum Romanum

Quid mea mordaces laceratis pectora curae?

      Quid misero quatitis corda revulsa sinu?

Non mihi securos posthac conceditis annos,

      Vt dederunt primo numina flore deum,

5

Nam varie mentem transversam ducitis, inde est

      Explere officium non satis apta suum.

An tacitis animo stimulis mandata refertis

      Carpere iter Celsum constituisse meum?

Vt penitus solae desint solatia vitae

10

      Atque animae caream parte priore meae.

Hoc reor, ante oculos non frustra errabat imago,

      Sive daret Phoebus lumina, sive soror.

At cum rorantes agitat nox atra quadrigas,

      Sopitum excipiunt somnia mille animum:

15

Nam modo difficiles videor transcendere montes,

      Nunc rapida actutum flumina traiicere,

Currere nunc lateri figens calcaria equino

      Et pedibus longam nunc superare viam.

Romuleam ingressus longo post tempore in urbem

20

      Lustrabam intentis moenia magna oculis

Et iuga circuitu septem mirabar in uno

      Claudere Tarpeio non bene fausta duci;

Templa deum aspicio atque arcus magnumque theatrum,

      Cum titulis tumulos nobiliumque virum.

25

Hinc fessum amplexus pater est Tyberinus in ulnis

      Rettulit et veterum maxima facta ducum,

Vt patria innumeros vigeat servata per annos,

      Cui propriam cives posthabuere animam.

Nam medios Decius moriendi certus in hostes

30

      Maiorum exemplis impulit acer equum;

Ter centum Fabii exurgunt tot millia contra

      Fortiter in Poenos Scipiadumque genus;

Curtius implevit fossam pontemque revellit

      Cocles, vincla timens Clelia navit aquas.

35

Tum vero obstupui victus fulgore nitenti,

      Cum obiecta est oculis curia sacra meis,

Purpureos inter proceres ubi sedibus altis

      Concilium magnus pastor habere solet,

Ne pia relligio metuat dispendia et ingens

40

      Iam sileat veniens ex Aquilone malum.

Luminibus cernens haec ante incognita nostris,

      Haerebam lateri, Celse benigne, tuo:

Filia sic haeret caro pudibunda parenti,

      Parvus in externa sic regione puer.

45

Ne me igitur tanto curarum desere in aestu,

      Qui timeo, quamvis omnia tuta tibi.

Ne rapidi ah soles noceant noceantque labores,

      Cum faciant annis tempora cana gravem.

O utinam comitem et socium ad tua vota vocares,

50

      Vt tibi sim custos, fidus et usque vigil!

O utinam proprios tecum partirier annos,

      Aut acto liceat te revocare gradu,

Vt pariter placidam fas esset ducere vitam

      Atque eadem tumulo clauderet hora duos!

55

At tu iter interea dimitte, tuumque Cichinum

      Visere ne pigeat Faganeosque Lares,

Qui primum excipiunt, alta cum ex arce repente

      Effugis irati tela timenda dei.

Hic nemora, hic saltus, hic sunt florentia prata,

60

      Hic vitrei fontes prosilientis aquae;

Non molles desunt aurae Zephyrique salubres,

      Queis calor umbrosis frangitur usque locis.

Interdum latis lepores agitabimus agris,

      Interdum insidiis excipiemus aves.

65

Principis immerito commota in te ira quiescet,

      Cum repetet Celsi tot benefacta sui,

A teneris annis ad canos usque capillos,

      Quem sequeris domini post pia fata senis.

Nec patriae sedes unquam tenuere, nec ulla

70

      Commoda, posthabita reque domoque tua,

Servitio suavi quin praesto, nocte dieque,

      Sedulus, observans iussa aliena, fores.

Iam revocat facilis bipatenti limine ad aulam

      Iamque parat solitas dicere blanditias,

75

Nam neque cor gestat ferro aut adamante revinctum

      Iratosque diu non decet esse deos.

Tu modo festina sacrae ferre oscula palmae.

      Sit mihi tecum una gratia parta dei:

Tum nos securi ventos spernemus et undas,

80

      Tuta bono in portu cum tua puppis erit.

 

45.

Confecto Augusti sol rettulit orbe Calendas,

      Omnibus est passim quae celebranda dies,

Marmoreis seu tecta colunt innixa columnis,

      Dulcia seu potius rura humilesque casas,

5

Hanc nos cum lusu, Venere atque Cupidine agamus,

      Dum placidis vinclis dulcis amica tenet.

At quicunque gerit tristes in pectore curas,

      Sive cupit magnos ambitione gradus,

Gaudia perturbet ne nostra iacosque solutos,

10

      Sit procul: a mensa fastus abesse solet.

Tuque, puer, lautas epulas appone libensque

      Funde coronato pocula plena mero,

Vitiferi colles quod dant oleaeque feraces

      Non procul a Burio Rosaceisque iugis:

15

Vina animos laxant foecundaque verba ministrant,

      Eiicitur vino pectore saepe dolor.

Pontanus referat foelices laetus amores,

      Riccardus dominae dulcia furta suae

Fronteque Maurisius rigida, sed mente serena,

20

      Dicat ab invita basia rapta Nape;

His comites risus sermonibus atque cachinni

      Laetitiae ingentis maxima signa dabunt.

Tu quoque, Celse, tui non ultima cura Cichini,

      Huc ades actutum, si tibi rura placent:

25

Rura coquunt largas messes explentque colonos,

      Immensae ut segetes horrea onusta premant.

Rura ferunt uvas; fumosus dolia Bacchus

      Exuperat, desunt vincula saepe cadis.

Rura etiam innumeros lusus diversaque donant

30

      Gaudia, queis genius, queis Charitesque favent.

Et, bene si novi, curis infestus amaris

      Tu lepidos gestas semper in ore sales,

Hic nostros in fronte sedens censebis amores,

      Dissimilem quamvis cana senecta facit.

35

O si etiam Musis Abstemius adsit amicus,

      Quis me uno his sociis laetior esse queat?

Ante tamen frontem explicet ille severaque verba,

      Linquat proiiciens pocula sicca rogo;

Pontani interea factum memorabile dicam,

40

      Quo canis Hylleus percutiente cadit,

Hylleus, qui latratu perterruit omnes,

      Tam rabido semper dente timendus erat.

Ante alios urgens cupidos odiosus amantes,

      Quos procul observans bella puella sedet.

45

O quoties pavidas vetuit consurgere lecto

      Hic timor, at multa nocte redire domum

Cogimur extento nequicquam pene; Cupido

      Improbus elusos risit et alma Venus.

Irato o quoties caedem sumus ore minati,

50

      Per nostrosque oculos per dominaeque comas!

Nec satis hoc: in nos infrendens ore ruebat

      Artubus ut nostris expleat ille famem.

Pontanus rabiem fregit mucrone corusco,

      Ilia transadigens et fera terga canis:

55

Ter saltu sese moribundus ad aethera librat,

      Ter cadit in praeceps denteque mandit humum.

Cerbere, iam morsus acue, aut tu desere limen,

      Ianitor, obscurum, nam ferus hostis adest.

Non tibi cum pavidis res atque exanguibus umbris,

60

      Cum rabido est atrox pugna futura cane.

Eumenides, frustra torvum caput angue revinctae,

      Mergite iam Stygio verbera torta lacu

Tuque, Charon, parvae si cura est ulla carinae

      Et sapis, hanc conto littore pelle procul;

65

Non tua canicies, non illum barba moveret

      Hispida, terribilis obvia cuncta petit.

Vos mecum dulces socio gaudete sodales,

      Quod peperit victor magna trophaea sibi

Inque interate vicem spumantia pocula, dum nox

70

      Occupet hesterno lumina victa mero.

 

46.

Quae medium collem nostri tenet arbor agelli,

      Insita avo domino, dulcia poma tulit,

Queis similem ob formam dat longa cucurbita nomen,

      Seu Syriae antiqui sive volema vocent.

5

Haec tibi donentur mensis oblata secundis,

      Dum niveos pascis, Mopse beate, greges;

Munera ne temnas exilia, magna dabuntur

      Fertilior quando noster agellus erit.

 

47.

Haec tibi dat Lycidas, foecundi cultor agelli,

      Coma fere Alpina candidiora nive,

Quae specie rara sunt nostri ruris ocelli

      Nanque extra passim sanguine mixta rubent.

5

Sume libens, magni pastoris maxima cura,

      Tytire, Iulei gloria honorque soli.

Arguet insignem purus tibi candor amorem,

      Constantem interior arguet esse lapis.

 

48.

Qui noctem excubiis exerces voce canora,

      Discutiens certa somnia nostra vice,

Galle tace, domino si gratior esse requiris,

      Vt tibi det facili dulcia liba manu.

5

Nam quoties dominam teneo complexus, iniqua

      Voce canens, inter gaudia nostra secas.

Galle tace, semper sic victor ab hoste recedas,

      Sic volucrum faveat grata caterva tibi.

 

49. ad Priapum

Quod summo reddis languentem vertice penem

      Incolumem, auxilio saepe vocate meo,

Dive, tibi ramo suspenditur hic sacer alto

      Buxeus, eximia ductus ab arte fabri,

5

Cui gemini haerentes verum testantur honorem

      Nudatumque gerens te colit ipse caput.

At non parva manet Pontanum gratia nostrum,

      Cui curae ante alios nostra erat una salus:

Cultor hic hortorum sit, dive Priape, tuorum,

10

      Dux hic consiliis sit, precor, usque meis.

 

50.

Arrisit vultu longum, Beltrame, sereno

      Sors tibi, divitias commodaque ampla ferens.

Negligis haec, cupiens elato pectore famam

      Quaerere, ne nomen mors ferat atra tuum.

5

Marrani dominum paucis dedit esse diebus

      Sors eadem, eiectum ut perderet hora brevis.

 

51. ad divam Catherinam

Labere diva polo, pulcherrima labere, nostris

      Vt precibus faveas, ad tua sacra veni.

En populus genibus veneratur numina pronus,

      Attollens palmas, lumina ad astra tenens,

5

Dum, Catherina, tuus pura cum veste minister

      Primum dat supero debita dona deo.

Deinde refert meritas laudes ut flore iuventae

      Ingenio es magnis anteferenda viris,

Imperia accersunt quos undique saeva tyranni,

10

      Eloquio audentes te superare suo,

Humana sed enim data quod facundia maior,

      Coguntur vinctas post dare terga manus.

Praemia sint quamvis victoribus ampla parata,

      Sint dirae victis tristia dona necis,

15

Quae tibi pollicitus tunc munera rex malus, audens

      Virgineum pectus sollicitare prece

Vt veterum coleres fallacia numina divum

      Vtque tua caderet victima caesa manu.

Ipsa sed aeterno mediis capta igne medullis

20

      Sprevisti illecebras delitiasque thori,

Nec metuis tenebras, nec vincula carceris atri,

      Nec quae terribili volvitur orbe rota,

Hanc tamen omnipotens discussit et impete vasto

      Perdita sunt subito millia multa virum.

25

Tam benefacta valent hominum, tam accepta pudica

      Coelicolis mens est virgineusque decor.

Nonne haec regales thalamos pia gratia vincit,

      Nonne aurum et gemmas marmoreasque domos?

Omnia nobilium, quae tu post fata parentum

30

      Linquis pulchra, haeres, mille petita procis.

Salve virginitatis honos, pueri atque puellae,

      Exemplo hoc moniti, candida corda gerant.

Non ego Dianae posthac nec Apollinis arcus,

      Palladis aut frustra numina vana colam;

35

Carmine te aestivis horis, Catherina, vocabo

      Teque etiam hybernis. Huc, bona diva, veni

Terrenisque regas vestigia caeca tenebris

      Et capiti vatis deme pericla tui,

Virtute illustrans vitiosum pectus honesta,

40

      Pes celer hic vitae dum breve currit iter,

Ne Stygias animus luce extrema horreat umbras,

      Sed citius superas fas sit adire domos.

Interea populo crudelem averte procellam

      Germanaque malam quae ruit Alpe luem,

45

Vt celebrent mage gaudentes tua sacra quotannis

      Et meritus templis exhibeatur honos.

 

52.

Versavit dubio iamdudum pectore mens, an

Si numeris te compellem sim sanior, anne

Praestantem gravitate virum sim insanior audens

Cygnum anser veluti strepitu turbare canorum,

5

Nam te cum tantis ornatum dotibus atque hoc

Aevo iam canis, Aegnati, albere capillis

Intueor, dubius sum animi mage, ne mihi nugas

Sit iuveni fas et ludicra afferre severo;

Hortatur vero pietas tua, qua simul omnes

10

Prosequeris, qui te observant, hic ut procul omnis

Sit timor, hinc liceat tuto recludere mentem.

Te noscas igitur mediis haesisse medullis

Egregium nomen cum primum perculit aures,

Iulia praecipue cum lustras aequora et urbes,

15

Cum Contareno sapienti et pectore et ore

Et vos laudatos nostra dimittimus arce,

Quae caput extollens, Grimano principe, Ledram

Tiliaventeis immistam prospicit undis,

Teque adeo Veneta multo post tempore in urbe

20

Vidimus ingenuis formantem rite iuventam

Moribus, usque mones deceat quid, quid renuendum,

Vt teneros decorent veris virtutibus annos

Et sibi praesidio et caris sint civibus atque

Eloquio insignes laudatisque artibus ampli.

25

Quod vero accersam tempus? Nullum aptius hoc est

Contendam auxilium ut tanto mihi pectoris aestu,

Quod tu tam prompte praestare es suetus amicis.

Iampridem externas properat perquirere terras

Exoptans animus cupidis succurrere ocellis,

30

Aut totam Europen peragrare, aut denique partem,

Nec solus quisquam aggreditur, sine sumptibus amplis,

Longum iter et furvis latronibus est male tutus

Ingratamque viam fidis sine carpit amicis,

Ergo oratori Veneta de gente libenter

35

Me comitem adiungam, seu Romuleas petat arces,

Pastoris magni sacris det ut oscula plantis,

Divitiis seu regem adeat populisque potentem,

Qui Morinos regit et Rhodanum magnumque Garumnam

Aeriasque Alpes, Italis confinia campis,

40

Nec minus Hyspanas gratum esset visere terras,

Quae procerum longe maiori Christigenarum,

Haud equidem invitae, parent et vertice regnis

Innumeris super extant imperioque fruuntur,

Iamque iterum Numidis sitientibus arma movere

45

Praeparat, ut tutum fessis sit denique nautis,

Neve dolos timeant praedonum, neve cathenas.

Ibo libens, fateor, tu me quacunque iubebis,

Aut pedibus terras lustrare, aut aequora velis,

Vnum, oro, desiderium iam sedulus exple:

50

Aestibus aut tantis fluitantia pectora firma.

Hoc tibi nam facile est, primis sapientia in annis

Quem docet et priscis versata volumina chartis,

Hoc clypeo armatus, fortunae temnere morsus

Et varios casus potuisti, mollia turbant

55

Pectora qui semper, miscent dum tristia laetis

Et modo mortales super alta cacumina tollunt

Et modo depressos nigra Tartara visere cogunt.

Hinc Veneta semper vixisti clarus in urbe,

Virtutem officiosus amans vulgare per orbem,

60

Divitiis spretis, procul ambitione remota.

Doctore urbs foelix tanto, foelicior ipse,

Qui dominam pelagi terrarumque instruis urbem,

Fausto olim positam auspicio divisque secundis,

Gaudentem innumeros iam libertate per annos,

65

Ipse autem, officii posthac non immemor huius,

Aeternum memori venerabor mente patronum,

Dum fata in terris permittent ducere vitam,

Auxilio postquam non abnuis esse clienti.

 

53.

Dum timeo insidias hominumque canumque paratas,

      Luce tremens lateo, per tenebrasque vagor.

Rusticus exiguo me pandit cespite tectum,

      Excitor hinc celeri praeda futura cani.

5

Immatura tamen solabor fata misellus,

      Quod tibi sum et pueris esca futura tuis,

Qui nemorum dominam rogitent, nostrum ut sit in agris

      Rustici ab insidiis tutius usque genus.

 

54.

Quid toties dictis urges, Leonarde, severis

      Quaeris et incepto me revocare gradu?

An videor clypeo vitare Cupidinis arcum

      Posse, deos quando cum Iove vincat Amor?

5

Non adeo constans circum praecordia virtus

      Duritiem haec silicis frangere forma potest,

Tam bene compositis pulchra est mea Cynnama membris,

      Quam melius pictor fingere saepe solet:

Longa coma est solis radios imitata colore,

10

      Quam circum religant aurea vincla caput,

Perque genas roseus decor atque immista ligustra

      Sparguntur, vernis floribus apta magis.

Indo frons ebori similis nitidissima ridet,

      Quae spatium iusto margine facta tenet,

15

At gemino cernas oculos splendere sub arcu,

      Non oculos sed enim sydera clara poli,

Obtutu faciles, dum parce atque arte moventur,

      Quos circum volitat, ludit et acer Amor,

Spicula coniiciens exhaurit et inde pharetram

20

      Eque hominum sensim pectore corda rapit.

Hinc medio pulcher nasus demittitur ore,

      In quo iam livor crimina nulla notet,

Labra fere illius latitant sub vallibus arctis

      Purpureoque apte mista colore rubent,

25

Candentes intus duplici stant ordine dentes,

      Posthabeas purum lac quibus atque nives,

Verba unde egregio veniunt comitata lepore,

      Mollia quae reddant rustica corda virum;

Nascitur hinc dulcis depellens nubila risus:

30

      Tum videor coelo mistus et esse deis.

Excipitur collo tereti ceu marmore vertex;

      Sub strophio culti delituere sinus,

Quos modice subter distendunt acria poma

      Saepius in morem concita lenis aquae,

35

Vere novo huc illuc cum fert placidi aura Favoni

      Marmora, ventorum sed rabida ora silent.

Caetera, non Argos, sed quae sub veste teguntur,

      Esse equidem externis deteriora nego:

Brachia naturae iusta sub lege parentis

40

      Ostendunt artem, candidulaeque manus

Longae adeo lataeque minus, nec nodus in illis

      Apparet quisquam, venula nulla tumet.

Sustinet augustum corpus perfectaque membra

      Pes brevis, exiguum serica texta premunt.

45

Quid referam dominae coelestes carmine motus,

      Quos etiam populus laudat ad astra ferens?

Denique seu ridet, recinit, saltatve, sedetve,

      Grata mihi toties vincula tendit Amor.

Non ergo mirere tuum, Leonarde, Cichinum

50

      Lascivo collum supposuisse iugo,

Postquam sese offert species tam rara benignam

      Servitiumque manet gratia magna meum.

O superi, quater efficite in mea vota vocati

      Hoc proprium ut servent saecula longa bonum.

 

55. Philippi Ragonensis sacerdotis tumulus

Qui iuvenis magnis intentus rebus agendis,

      Quique senex vixit usque quietis amans,

Integer et sacra sat relligione deorum

      Notus, in hac vitae luce peregit iter.

5

Rex divum, qui hodie terris petis astra relictis,

      Servum hodie dominum da per inane sequi.

 

56.

Quid dicam quod sol nitidum caput abdidit atra

      Veste, nec in tenebris Delia monstrat iter?

Sydera nec radiis splendent velut ante coruscis,

      Sed coelum obductum nubila densa tenent:

5

Omnia defuncto domino tristantur et ingens

      Terra tremit, tumulis umbrae abiere cavis.

Detestanda hominum soboles, quae sacra magistri

      Non verita est altae figere membra cruci,

Hanc nos fundentes lacrimas veneremur et alto

10

      Cum gemitu, en palmas pandit ad astra vocans.

Haec hodie maculis animum purgabit iniquis,

      Haec hominum foedus sanciet ante deum.

 

57.

Magne Pater, numero trinus, virtute sed unus,

      Qui terras moderare aethereamque plagam,

Si, dominum extinctum testantia, nubila terris

      Abstulerant lucem nocte dieque vagam,

5

Pelle, Pater, tandem, Phoebo sua lumina reddens,

      Nec lateat denso Cynthia clara polo.

Omnia laetentur, postquam surrexit ab alto

      Rex tumulo atque Herebi limina fracta dolent.

Spem moriens homini, surgens dedit ille salutem,

10

      Hinc patet ad trinum iam via lata deum.

 

58.

Cernitis haerentes in eodem corpore fratres?

      Sic etiam haerentes corde animoque sumus.

Viximus in tenebris, si vita est crescere, at hora

      Edidit una duos, abstulit una duos.

 

59. aliter

Viscere concreto exorior sub corpore eodem:

      Fecerunt geminos brachia, colla, pedes.

 

60. aliter

Astrorum vires qui nescis cerne gemellos:

      Vno etenim extincto, extinctus et alter obit.

 

61. idem aliter

Quid frater fratri nocui, sub ventre parentis?

      Cur miserum velles perdere morte tua?

 

62. idem aliter

Fata eadem, diversa immo, sunt fratribus: ortus

      Occidit hic, oriens occidit ille prius.

 

63. Abstemii

Nec geminos dicas queis unum pectus, in uno

      Pectore corque unum truncus et unus inest,

Nec dicas unum, bifido qui vertice duplex,

      Bis geminaque manu est, bis geminoque pede.

 

64. aliter

Atque unum atque duos in eodem corpore mater

      Nixa: nec est unum nixa, nec illa duos.

 

65. ad Naiadem Latiacam

Desine turgidulis fontem corrumpere ocellis,

      Huc Latiis nuper, nympha, vocata iugis:

Pontius, Hyspanum certo qui foedere amicum

      Constituat, Veneta carpit ab urbe viam,

5

At prius egregios posuit tibi, diva, recessus,

      Hunnia ne vitreis sola careret aquis.

Numine sub gemino urbs Pontis nymphaeque quiescat,

      Perpetui hinc latices, perpetua inde quies.

 

66. pro Celso Bellino

Sic vos omnipotens aeternas usque ministras

      Divinae mentis Iuppiter esse velit,

Nec trahitis vellus cum iam mortale, labella

      Morsa notent, teneras neve saliva manus.

5

Incolumen servate, deae, servate venustum

      Bellinum, haud vita dignior ullus homo est,

Vel spatium annorum (si fas) cohibete Cichino

      Et date dilecto fata aliena seni.

 

67. Abstemii: de fonte Latiaco

Pontius huc duxit, populus dedit aera. Liquorem

      Hauri, hospes: nihil est hoc mage dulce. Vale.

 

68. eiusdem

Hospes ades, puroque sitim restingue liquore,

      Aptior hac nulla est unda futura tibi;

Cum bene sedarit fessum te argenteus humor:

      "Perpetuum - dices - Pontia lympha flue."

 

69. ad Abstemium et Cichinum

Tres partes animae meae hinc profectae

Ad vos sunt, rapido aestuante Cancro,

Abstemi optime et optime o Cichine

Et Pontanus et ipse Gozedinus

5

Sporenusque animi facetioris,

Omnes (nam fateor) bene instituti,

Omnes suavidicique et integelli,

Secum habent Charites Cupidinesque

Et totum genus elegantiarum,

10

Queis nullum hospitium aptius parare

Quam vestrum potuere ubique sarctum

Et tectum Aonidum choro sororum,

Quare quicquid erit virorum habete

Et (si mi cupitis bene et beate

15

Esse unquam) mihi reddite hos sodales,

Multa iam satis invicem locuti.

At vos, plus oculis utrisque amati

A me, deliciae meae, sodales,

Cito ad nos Vtinumque cogitate,

20

Nec mora, efficite ut viam voretis,

Dicta nomine iam meo salute

Meo Abstemiolo Cichinuloque.

 

70. ad Luisinum

Reddimus tibi iam tuos sodales,

Inviti licet, aestuante sole,

Qui ad nos attulerant novos lepores;

Hos non immerito colisque amasque,

5

Vt caros decet optimosque amicos

Et virtutibus elegantiisque

Plenos, at lepidos nimis sodales

Cito surripis, ut redire ad urbem

Qui actutum iubeas salute dicta,

10

Quare aut ne digitum quidem recedas

Posthac a probulis venustulisque,

Dilectos magis aut utrisque ocellis

Nobis tam cito ne invide sodales.

 

71. ad Georgium Cichinum et Leonardum Pontanum

Pontane, et mihi iunctior, Cichine,

Quam fratri bonus est piusque frater,

Quid rerum geritis simul recessu

In vestro nimium cupito utrique?

5

Studetis veteres bonos poetas

Doctis fingere versibus subinde,

An longos teritis dies loquendo

Nunc haec, nunc alia, inde multa praeter

Iam narrata alia, ut solent amici

10

Fidi, candiduli, boni, integelli,

Quales vos fateor fuisse et esse,

An fructus legitis feracis anni,

Quos tellus tulit et dies laborque,

Anne semina spargitis per agros?

15

Haec vestra est modo cura, nec metendi

Est vobis studium. Iuvat per arva

Subacta assidue serendo, arando,

Noctes ducere candidosque soles:

Hinc vobis nimium placet recessus,

20

Vos hinc agricolae repente facti.

At vestrae ut valeant, Cichine, vires

Istos assiduos pati labores,

Nervi sint licet integri et valentes,

Rumpentur satione, ni modus sit.

 

72. ad Abstemium

Abstemi, pater elegantiarum,

Quae sunt quaeque futurae in urbe nostra,

Quaeris cur placeant utrisque amicis

Tantum sordida rura tamque amoeni

5

Colles Faganeae atque aquae et recessus,

Pontano, cupido tui, et Cichino?

Vere dant varios per arva flores

Rura candida, spiritus salubres,

Membra queis animique nutriuntur,

10

At largas medio calore messes,

Anni spemque levamen et laborum,

Nec, clausis velut urbibus, patenti

Agro Syrius instat aestuosus.

Autumnus, decorans novis racemis

15

Vites, dolia replet, hinc bibendo

Curas pellere mentibus valemus,

Et mala uberius pira et reponit

Coenarum leve non decus bonarum.

Rura nonne hyemes tepentiores

20

Vrbes quam faciunt suis colonis?

Quas agunt modo spiculis acutis

Figentes volucres, modo prementes

Veloci lepores canum caterva:

Ergo semper arando, vel serendo

25

Noctes ducere nec dies necesse.

Hinc utrisque placet satis recessus

Noster, agricolae hinc utrique facti,

Pontanus tuus et tuus Cichinus.

 

73.

Ad coenam me hodie, boni sodales,

Vocatis precibus: nihil necesse

Vnquam candidulos precari amicos,

Augusti celebremus ut Calendas,

5

Ritibus veterum optimis sacratas.

Non mensae Budriana vina desint,

Non Rosacea, quae tenent saporem

Candoremque rosae simulque nomen,

Quae non immerito fuere magno

10

Avis in pretios, haud minore nobis

Quam Cretae Veneta solet Lyaeus

Esse urbe, undique quem petunt per orbem

Mortales cupidi satis palato

Fecisse atque animum levare curis.

15

In primis tamen haec decens puella

Ministret Veneres Cupidinesque,

In nos coniiciens vagis ocellis,

Tum convivia condiamus omnes

Dulci colloquio, ut bonos sodales

20

Convenit facere et facetiores,

Tum quisque ordine et invicem hauriendo

Plena pocula proximo ministret:

Sic pater Bromius iubet Calendas

Augusti celebrare nos sodales,

25

Vt toto valeamus esse in anno,

Laeti atque incolumes, bene et valentes.

 

74. de Iacobo Florio

Dum patrio contente solo, Flori optime, flores,

      Omnia complesti laetus odore bono,

Sed cupis externis populis quod spargere odores

      Eximium florem terra aliena necat.

5

At secure iace, nam pullulat undique radix,

      Quae sobolem exornet floribus usque tuam,

Dum fora, dum leges, dum ius servabitur aequum,

      Floris odor vivet, crescet et auctus honos.

 

75. pro Leonardo Pontano

Phoebe, decus coeli, rerum pater optime, nosti

      Gramina qui medica maximus arte deus,

Ne pigeat iuveni succos afferre salubres

      Languentem dudum quem male febris habet,

5

Pocula nec prosunt commixto oblata sapore,

      Nec quicquam medicas saepe adhibere manus,

Tu potes incolumen intuitu sed reddere ab uno,

      Aspice Pontanum quare age dive libens.

Ille memor meritos quamprimum reddet honores

10

      Teque canet docto carmine teque lyra.

 

76.

Quo tibi numeros, amice, pacto

Laetos mittere vel queam iocosos?

Abstulit mi animum dolor recens, heu,

Gaudii super est nihilque risus,

5

Flebis tu quoque, nam pium geris cor

Et tristes miseraris usque casus:

Petrus, flos iuvenum elegantiorum,

Quotquot Vtinea vagantur urbe,

Nuper funere mersus est acerbo.

10

Heu fata impia, sors fera, astra dura,

Heu Parcae iuveni nimis severae,

Tam bellum iuvenem atque tam venustum

Immites potuistis enecare?

Vos demum merito invidas vocari

15

Virgines scio, cum puellularum

Dextra dispereat puer venustus.

Te lugent pueri puellulaeque,

Te domus tua tota Gurgitana,

Quod prima ante diem, puer, iuventa

20

Indigne raperis maloque fato,

Gurges, gurgite mergeris sub atro.

 

77. de Hyeronimo Colloretano

Prostratam quam cernis humi nunc turbine nigro

      Florebat corylus fructibus eximiis,

Fundebat gratas late pastoribus umbras

      Et sobolem patrio foverat auxilio,

5

Iamque pyros malosque cacumine vicerat alto

      Et laurum et palmas, vulsa sed ante diem est.

Post similes fructus (longum depone dolorem)

      Saepe dabit laeto consita sylva solo,

Fata immota iubent Colloretana propago

10

      Floreat ut celsis perpetuo aucta iugis.

 

78.

In calamum versam cum iam Syringa videret

      Pan deus, ardori nec superesse modum:

"Si placet hanc, superi, - dixit - mutare figura,

      In tenues flatus me quoque vertat Amor".

 

79.

Purpurei flores, super additaque arte ligustra,

      Munera quae mittis grata futura mihi,

Ingenium studiis ardens Nicolae Cichino

      Ostendunt, pariter candidulumque animum.

5

Quid tibi tam caro reddam pro munere? Ni me

      Accipias totum, nil satis esse reor.

 

80.

Lygdamus et Phyllis tumulo conduntur opaco,

      Queis amor unus erat, queis erat una fides.

Vixerunt pariter, lecti quos foedera iungunt,

      Nunc obeunt pariter, unus et est tumulus.

5

Desinite unanimes nati lugere parentes

      Deterior lacrimis ne sit utrique quies.

 

81. de Faustina Mancina Romana

Rura miser repetas, repetas et aratra, Cupido,

      Nec, prius ut, septem collibus esse velis,

Quae sedes tibi certa suo spoliata decore est,

      Turgidulis oculis hanc fuge et usque gemens.

5

Heu spes fallaces, heu mens ignara futuri!

      Faustina in tenero flore perempta iacet:

Haec humiles hominum potuit divellere curas

      At mihi solares praebuit una vices.

Ergo arcus miserum abiicere stivamque decebit

10

      Sumere, dum tardis aequora bubus aras:

Extinxit moriens Charites secum illa tibique

      Fracti animi aeternum o lux memoranda mihi.

 

82. de eadem

Nomine te fausto quondam, Faustina, vocabant

      Dum pariter vivens omnibus ardor eras,

At Veneres postquam tecum periere et Amores

      Mancinam infausto nomine quisque vocet.

 

83. de eadem

Vndique formosam quis te, Faustina, negabit?

      Quam non ipse queat carpere livor edax,

Cum iuvenum fueris seniorumque anxia cura,

      Es quoque foemineis perdite amata choris;

5

Formosam aut ergo fateatur quisque necesse est,

      Formosum omnino vel nihil esse ferat.

 

84. de Bacchi sepulchro

Dum vacuus curis, Roma post terga relicta,

      Intentus tumulum cerno, Lyaee, tuum

Pene puerili deceptus imagine et uvis,

      Admovi cupidas ad tua dona manus.

5

Foelix dive, vetus cui tanta paraverit aetas

      Egregia artificis facta sepulchra manu;

Foelix, dive, iterum, Estensi sub praeside, postquam

      In tenebris nomen non sinit esse tuum.

 

85. aliter

Si mira exultas caelatis arte sepulchris,

      Praeside et Estensi, Bacche, superbus eas.

 

86. Erasmi Valvasonii

Perpetuae huic lauro ramis quae prominet altis,

      Florentem miti sol alit igne comam.

Scilicet Aonias postquam potaveris undas,

      Praemia carminibus digna habiture tuis,

5

Pieris innupta cinget tibi Daphnide crinem,

      Praemia carminibus digna datura tuis.

 

87. ad Erasmum Valvasonium

Qua nostros decoras crines, Erasme, corona,

      Illa tuum merito cinget honore caput,

Nam me Pierio iamdudum fonte remotum

      Docta cohors numeris destituere suis,

5

At tibi, quo properas studiis ardentibus, ultro

      Musa vocans gratos pandit amica sinus.

 

88. ad Celsum Bellinum Romanum

Dum solatiolum cupis Cichino,

Celse, candidulos bonos poetas

Esse terque quaterque perlegendos,

Heu desiderium mage aestuosum

5

Accendis misero invidumque reddis

Doctis candidulis bonis poetis,

Nam quod innumeris senem venustum

Vates innumeri modis celebrant

Certatimque student Corycianum

10

Nomen eruere e malis tenebris,

Mentem sollicitam hoc idem fatigat

Vatis pessimi et undique indiserti,

Invitis quoque saeculis, venustum

Celsum reddere versibus celebrem,

15

Hoc cum non valeam valere vates,

Raucus, pessimus indisertulusque

Heu desiderio angor impotenti.

 

89. ad Celsum Bellinum et Nicolaum Pillarinum

Valete, o mihi utrique utrisque ocellis

Dilecti mage, candidi, venusti,

Dulces, integri amici et elegantes,

Celse, adhuc viridi vigens senecta,

5

Pillarine, meis virens in annis.

Cogunt me mea fata abire Roma,

Invitum, fateor, bonisque amicis.

Immotae at superum rataeque menti

Quis potest hominum, audet aut, reniti?

10

Sed quocunque ferar pedes, vel undis,

Tam caris procul optimisque amicis,

Aut vestri pariter memor meique

Vivam, aut immemor omnium meique.

At vos coelicolas pie rogate

15

Vt vestro expediant iter Cichino

Reddantque incolumem aedibus paternis,

Fratribus, patriae et piae parenti:

Movent vota deos precesque iustae.

Quod, si me auspiciis meis liceret

20

Vobiscum exigere ultimam senectam,

Nullis invideam beatus annis

Exactis melius beatiorum.

Id concedere dii negant petenti,

Quare candiduli valete amici,

25

Dilecti mage utrique utrisque ocellis.

 

90. de Grypho cane

Qui lepores, qui capreolos captare solebat,

      Dente feras vulpes, dente peremit apros,

Heu cadit indigno ante diem percussus ab ictu

      Ne domino ulterius esset ut ante comes.

5

Rustice, qui nostrum potuisti perdere Gryphum,

      Sis merito rabidis grata rapina lupis,

At tu, Gryphe, canes quod praestantissimus inter

      Vixisti, numeris nunc quoque vive meis.

 

91. ad divum Nicolaum

Has ceras tibi, dive, sacras, haec thura precesque

      Nauta vagus, pueri, casta puella, dicant,

Hic, quia saepe maris mediis servatus ab undis

      Pene rate infracta littora nota petit.

5

Hi, dextra adiuti, virtutis ad ardua surgunt,

      Ne teneros tardent invia saxa pedes,

At meritas solvit grates virgo aurea gestans

      Munera, cum thalami foedera sancta colit.

Annuus hic sit honos, Nicolae, atque annua dona,

10

      Supplicibus quando das bona tanta tuis.

 

92. ad Georgium Cichinum

Post mortem immeritam Nasonis, parve Cupido,

      Heu nullum reperis, qui tua gesta canat,

Dum tristis volitas, mater comitatur et una

      Quaerit, nec quenquam comperit illa dolens.

5

Te Venus at tandem misero solatia nato

      Invenit et vati carmina docta dedit:

Provenit hinc summus candor tibi, docte Georgi,

      Nanque Venus vatem te facit egregium.

 

93. ad Curtium Colloretanum

Parce puer clarum Nasonis laedere nomen,

      Quem Venus artificem quenque Amor ipse colit,

Nam nullum egregio fast est componere vati,

      Qui prius aut qui nunc dulcia furta canit.

5

At nos, turba ducem rauco clamore sequentes,

      Huc illuc trahimur, ut Venus ipsa iubet:

Si potes horum artes fugias et vincula, quaeso,

      Vel doceat Naso te quoque amare, puer.

 

94. Riccardi Portuneri

Ambobus mihi ni meis ocellis

Esses carior o domus Cichinae

Lumen, quantum oculos meos te amarem,

Quod non fit, nam amo plus meis te ocellis;

5

Quare si cupis, est tibique gratum,

Quantum lumina amari et esse carus,

Carmen suaviolum tuum remittes,

Quo curas animi levare possim.

Nam ego torqueor omne perdidisse

10

Tempus praeteritum trium dierum,

Quod, si carminibus tuis medellam

Praestabis solitam mihi misello,

Portunerius usque praedicabit

Te fuisse sibi suam salutem.

 

95. ad Riccardum Portunerium

Nec te plus oculis meis amare,

Nec caro fateor te amice corde,

Abstulit mi oculos Amor protervus,

Fixo vivere praecipitque corde,

5

Quare quantum animae est super misello,

Riccarde optime, te hoc amem necesse,

Ne ingrati subeam notam pudendam.

Quod, si carmine Deliae valerem

Cornu flectere duriora corda,

10

Vsque ad millia millies trecenta

Mittet carmina iam tuus Cichinus.

Tunc se vivere sentiet beatum,

Tunc te plus oculis suoque corde,

Lumine integer atque flatu, amabit.

 

96.

Quod clara insignis facie cinctuque decoro

      In somnis cupidum praemia ad ampla vocas,

Phoebe, decus vatum coelique, in margine fontis

      Curtius hanc laurum luce nitente dicat.

5

Tu, veteris flammae non immemor, arboris altae

      Perpetuam miti lumine tolle comam;

Contegat haec iuvenem, teneros dum ludet amores,

      Haec merito exornet vatis honore caput.

 

97.

Improbe quid properas implumes perdere natos

      Rustice? Nam matrem funera acerba necant.

Nec movet e nido parvas clamare volucres,

      Nec circum matrem saepe volare caput,

5

At tibi saevitie pro tali verberet agrum

      Grando, mala ut pereas, rustice inique, fame.

 

98. ad Cornelium Frangipanem

Quid fles longaeva confectum aetate parentem,

      Carmine quem poteris reddere perpetuum?

 

99.

Crediderat tenebris mors atra involvere Petrum,

      Petrus at e tenebris clarior usque micat.

Hoc faciunt nati, sed enim Cornelius arte

      Phoebea peragit tam pia iusta patri.

 

100.

Egregium invidit natis mors atra parentem,

      Ne clara ulterius prole superbus eat;

Vnanimes nati invita mox morte perempti

      Restituunt luci nomina clara patris.

5

Hoc voluere omnes, potuit Cornelius unus

      Efficere aeternum seque suumque genus.

 

101.

Exiguum panem qui frangunt ungue leones

      Dant cognomen avis, Petre, tibi atque tuis.

Accipis a duris nomen durabile petris

      Saecula ne quidquam longa abolere queant,

5

Perpetuum et pietas faceret te et vivida virtus,

      Sed tantae sobolis sit satis esse patrem.

 

102.

Iuppiter, an frustra te regem hominumque deumque

      Credimus, anne fluunt omnia mente tua?

Quid rapidis terras fumantes ignibus uris,

      Nec movet alma Ceres viscera tosta gerens?

5

Si te forte novis correptum ardoribus ad nos

      Mittit Amor, madido tutius imbre veni.

Coniugem ita eludes, nostris hoc denique pacto

      Succurres votis et potiere tuis.

 

103.

Si sapiens cautis Lacedemon furibus ampla

      Praemia proposuit ingenia alta fovens,

Bubonem ante oculos ipsis qui furibus aufers,

      Quae tibi re in tanta munera digna damus?

5

Sed Garbinus adest instans, Brunellus et una,

      Civibus ut pateant quae male furta latent,

Quare ne in lucem fac prodeat ipsa volucris,

      Vel quadrupli poenam solve notamque subi.

 

104.

Dum rastris sulcos Lycidas invertit acutis

      Et medio tardat pellere sole famem,

Corvus adest panem prospectans caseolumque,

      Sacculus ut modica parte reclusus erat.

5

Ter rostrum extendit crocitans, ter colla retractat,

      Sed lapsum tandem vincla relaxa tenent:

Corve rapax, tentas furari aliena, sed idem

      Insidiis captus praeda aliena manes.

 

105. ad Cornelium Frangipanem iurisconsultum

Saturnalia sunt dies iocosi

Dicati Veneri Cupidinique,

Baccho, laetitiae, iocis, choreis.

Adeste o probulae venustulaeque,

5

Dulces, candidulae simul puellae,

Comptis crinibus, ore pernitenti;

Spectator bonus est poeta vester,

Facundissimus omnium patronus,

Vrbe, litibus et foro relictis.

10

Quare promite quicquid est leporum

In vestris oculis sinuque culto,

Dulces intuitusque blandulosque

Risus, ceu Charites pedes moventes.

Certatim arripite optimum poetam,

15

Circum ducite mollibusque gyris,

Doctum cingite dein caput corona.

Tollet postmodo laudibus trecentis

Vos Cornelius elegans, venustus

Curis posthabitis negotiisque,

20

Saturnalia cum dies iocosos,

Dicatos Veneri Cupidinique,

Canet carmine blando et erudito.

 

106.

Qui nympham, bone fons, altis in collibus edis,

      Versibus aeternum fons celebrande meis,

Et nemorum custos et noctis, Luna, parentem

      Quae pulchrae sobolis non semel esse iubes,

5

Aspicite ah misero iactantem pectore flammas

      Pastorem et sicco pellite ab ore sitim,

Naucelli ad ripas dominam mistasque puellas

      Dum spectat mira ducere ab arte choros.

Nam modo surgentes facile est sedare vapores,

10

      Fontem undis vitreis, rore geluque, deam.

Dive, tibi gratus statuet de marmore tectum,

      Inscribens signis, aurea Luna, tuis.

 

107.

Ter decimum vixi sat adhuc foeliciter annum,

      Dum Veneris gessi libera colla iugo,

Anna sed imposuit finem melioribus annis,

      Lumina ut aspexi purpureasque genas.

5

Tu vero insani testis, Naucelle, furoris

      Merge meum sacras ter caput inter aquas:

Et deus es, liquidis arsisti et nuper in undis,

      Inventa est antro post medicina tuo.

Ipse annum hunc Annae tota cum mente dicabo,

10

      Quas potero grates et tibi laetus agam.

 

108.

Has Cereri segetes atque haec vineta Lyaeo,

      Culti ruris amans, Mopsus utrisque dicat.

Tu bona crescentes primis dea tolle sub herbis,

      Vt capiti dentur spicea serta tuo;

5

Tu pater a tonsis ictus depelle malignos,

      Cornibus atque uvis cinge superbe comas.

Ille per ardentes aestus hyemesque nivales

      Carminibus laetis munera vestra canet.

 

109.

Has Fabii inferias luctu fratrumque querelis

      Advenio, externis umbra vocata locis,

Quem neque Germani potuerunt sternere ferro,

      Crebra nec accenso sulphure pila ruens,

5

Infrenes subigit populos dum Caesar et urbes,

      Moenibus extinctum nobilis Vlma tegit.

Immatura eheu mors aufert magna trophaea,

      Nec sinit invicti Caesaris arma sequi.

Corneli, tamen haud faciam haec dispendia tanti,

10

      Si numeris fratri nomina longa dabis.

 

110.

Quae quondam ardentem fugiens Peneia Phoebum

      Nympha dedit sacrae laurea serta comae,

En iterum in ramos mutat sua membra virentes

      Et varios flores gestat utraque manu

5

Tempora ut eximia victricia fronde coronet,

      Cui faveat Mavors, cui faveatque Venus,

Quo, Ronchedine, es quoniam decoratus honore,

      Sis Veneris miles, sis quoque Martis eques.

 

111. in obitu Celsi Bellini Romani

Delitiae Charitum Veneris purique leporis,

      Celse, brevi ante diem conditus es tumulo.

Quamvis septem ultra sex denos videris annos,

      Invidit Latio mors decus atra suum,

5

Dum te Parma senem, Placentia dumque venustum

      Certatim merito semper honore colunt.

Scilicet Elysias ut sedes ante parares

      Grimano, dominum per loca amoena vocans.

Nunc laetas ambo teritis sermonibus horas,

10

      At nos turgidulis flemus utrunque oculis.

 

112.

Has lacrimas gemitusque imo de pectore ductos

      Care mei coniux pignus amoris habe.

Invisam optarim tecum una solvere lucem

      Natarum pietas ni superesse velit,

5

In tenebris moriens quas tu cum matre relinquis.

      Ah nimium uxori fata maligna tuae!

Vnanimes, quaeso, fratres succurrite egenis,

      Vos moveat probitas vosque Thealda fides.

 

113.

Invisae Veneris temnens et spicula et arcus,

      Execat ipse sibi pondera iniqua Mycon,

Neve queat rarum tenebris involvere factum,

      Luce palam divae vilia membra dicat,

5

At tibi, magna parens, quatiens et tympana et aera,

      Foemina iam donat seque animumque libens.

 

114. in obitu Danielis fratris

Si gemitu lacrimisque piis iustoque dolore

      Dii quenquam luci restituisse velint,

Quanquam oculos densis mors clauserit atra tenebris,

      Te, Daniel, revocet tota Cichina domus.

5

Sed memores fati non exorabilis una

      Omnes verba tibi mentem animumque dicant

Vt patrii referant olim per saecula colles

      Te sibi teque tuis rarum obiisse decus.

 

115. Abstemii de eodem

Tota domus te maesta gemit sine fine peremptum,

      Te, Daniel, patria flebile maesta gemit,

Te quoque longinquae lugent tot millia gentes,

      Nam domui et patriae carus et hospitibus:

5

Aucta domus virtute tua est, patria aucta decore,

      Largus opum hospitibus commodus unus eras.

 

116. de eodem

Te subito casu non aspera fata tulere,

      Ne dolor in lento longior interitu,

Aedibus in magnis, amplexu in principis, inter

      Oscula nobilium, mors ut honesta magis,

5

Et procul a patria atque tuis, ne si morientem

      Aspiceret mater commoreretur anus.

At cadis ante diem medioque in flore iuventae

      Longius ut vivas commodiore loco.

 

117. in obitu Sertorii Colloretani

Te quoque, Sertori, crudelia fata tulere

      Invisaeque iubent mortis adire fores,

Iulia ne tanto tellus gauderet alumno,

      Mavors, Phoebe, tuis artibus eximio.

5

Dum pius acceleras caros invisere fratres,

      Ah nimium ante diem gurgite mersus obis.

Haec erit atra dies, donec Coryleta vigebunt,

      Donec erit Turris, et mihi flenda diu.

 

118. de eodem

Cum te Mars validis puerum fovisset in ulnis,

      Temperie mitis sol aleretque bona,

Tam bene compactum haud poterant dissolvere corpus

      Proelia, morborum taedia, longa dies.

5

Hoc tibi, Sertori, insidias elementa pararunt;

      Infandum admittunt lymphaque noxque scelus.

Meduace, hunc vitreis et agentes Naiades undis

      Ne pigeat vestris inseruisse choris.

 

119. de captura urbis Durae in Germania

Sic ego crudeles artes durosque labores

      Militiae novi: Mars truculente, vale!

Quid fera castra sequar, vigilans noctesque diesque,

      Si sunt militibus praemia nulla tuis?

5

Nec mihi muralis superem si moenia primus,

      Nec mihi servato cive corona datur.

Mutarunt populi mores regesque patresque,

      Surgere quos auri suadet ad arma fames;

Nam neque pro dulci patria fera bella geruntur,

10

      Pro Laribus cara coniuge proque deis.

Nullus amor iusti, laudum non ulla cupido;

      Insidiis tantum, res agiturque dolis:

Omnia quae Pallas nunc, ipsa perosa furori,

      Insano belli tristia iura dedit.

15

Iam non illatis concurritur undique signis,

      Nec faciunt acies certa pericla sui;

Eminus accenso certatur sulphure, praeceps

      Per tenues auras plumbea pila volat,

Quam neque loricae valeant tardare, nec arma

20

      Vulcani eximio ducta magisterio.

Moenia quin etiam, si quando machina pulsat,

      Impete terribili moenia fracta ruunt.

Testis Dura, brevi quae facta est tempore mollis,

      Absumpta in cineres et cito versa leves,

25

Dura, utrunque latus duplici circundata fossa,

      Moenibus ah fidens militibusque feris.

Non equites illi e sylva in nos saepe ruentes

      Profuerunt, Galli nec properantis opes:

Sternuntur plumbo muri cum turribus altis,

30

      Vbia gens refugit vulneribusque cadit.

Quas hominum strages, quae tum crudelia vidi

      Funera, non oculis aspicienda piis!

Saevitum in pueros etiam pavidasque parentes,

      Aede nec a sacra continuere manus.

35

Heu lucem Augusti memorandam ad funera mensis,

      Lucem dive tibi Bartholomee sacram!

Hac Duram Ausonio commistus milite Iberus

      Certatim aggreditur, diripit, igne petit.

Arma aliae hinc metuunt invicti Caesaris urbes

40

      Atque gravi subdunt colla soluta iugo.

Iuliaque in primis bipantentes cardine portas

      Pandit et hostiles iam tremebunda sinus,

Demum, Maenapiis accincta paludibus, ultro

      Geldria se cum ipso principe tota dicat,

45

Venla licet, Mosa et vallo munita, repugnet,

      Nec duce Martino fas timuisse putet.

Hosne viros inter crudeles verser et enses,

      Assuetus numeris Pieridumque choris?

Iam mihi Germani saltus montesque valete

50

      Aequoraque, arboribus nuda, Lyaee, tuis.

Iam repeto Italiae fines atque arva beata

      Muneribus vestris, Liber et alma Ceres.

Salve, armis studiisque potens, duplici aequore cincta,

      Italia, Hetruscis secta cacuminibus,

55

Fluminibusque vagis ornata atque urbibus amplis,

      Sed Tyberi in primis urbeque Romulea.

Omnibus huc properant gentes regionibus, orbis

      Vna haec totius instar habere potest,

Sola licet superent veteris vestigia Romae

60

      Vtque prius colles pabula laeta tegant,

Fornicibusque altis constructa, theatra ruinam

      Ostendant, arcus et sacra templa deum:

Nobilia auctorum retinent vix nomina thermae,

      Nec fora, nec circi, rostra nec ulla manent.

65

At nova Roma viget, veteri non illa secunda,

      Seu spectes aulas purpureosque patres,

Qui celebrem reddunt urbem, qui limine aperto

      Certatim iuvenes praemia ad ampla vocant,

Seu munitam arcem Adriani, super alta sepulcra

70

      Constructam, pontes seu Tyberine tuos.

Quid summi referam pastoris regia tecta,

      Pariete quid pictos egregia arte deos?

Hic pater omnipotens sontes ubi Tartara ad ima

      Deiicit, insontes tollit, ad astra vocans.

75

Sunt Bonaroti etiam spirantia signa Michelli,

      Praxitelem et Zeusim quem superare ferunt;

Stant divi delubra polum spectantia Petri,

      Nota satis populis relligione pia,

Quae nec Turcarum rabiem, sub praeside Paulo,

80

      Nec venientem horrent ex Aquilone luem,

Quamvis Germanis mala semina sparserit agris

      Lutherus, populos ad nova vota vocans,

Alliciatque, epulis nullo discrimine sumptis,

      Tollat et e templis numina magna deum.

85

At summum eloquio et sapiente tectore Paulum

      Insignis circum murice turba sedet,

Sive opus Ausoniae fessis succurrere rebus,

      Sive movet sanctae relligionis honos.

Hos inter virtus Grimani rara relucet,

90

      Vt nitet in culto flos hyacinthus agro.

Magnanimo quales meditatur pectore sensus?

      Quam gravibus verbis arte iuvante refert?

At domus illius fundata est legibus, adsunt

      Praemia certa bonis iustaque poena malis.

95

Principis observant vestigia clara ministri,

      Qui domino gratum servitium esse volunt:

His nulli invidiae stimuli, sed candida mens est

      Et sincerus amor omnibus, una fides.

Nomine neu referam cunctos simul ordine longo,

100

      Atria quae celebrant Transtyberina cohors:

Efficit hoc Brevius, Musarum gratus alumnus,

      Carmine quem Tusco ludere saepe iuvat;

Hoc etiam Celsus, vultuque animoque sereno,

      Quem colere et nunquam sat celebrare queam,

105

Seu praesens oculos iucundaque suavior ora,

      Sive absens penitus pectore fixa gero.

Tantum ne inculta laedatur forte Thalia

      Sitque mage obscurus versibus ille meis.

Pierides, unum hoc concedite: carmina vivant,

110

      Quae referunt Celsum, caetera rauca cadant,

Cultus ut hic senior tanto noscatur amore

      Dignus, ego incana semper amasse fide.

Pacem ego, Mars magne, viros et pacis amantes,

      Anteferam bellis militibusque feris

115

Et securus iter mihi, quod monstravit Apollo

      Primaevo, ipse albis crinibus usque sequar.

 

120. de Lucia Solis

Mortales stupuere duos lucescere soles,

      Lucia dum terris lumina clara dedit,

Aureus at plures veritus sol surgere soles

      Hanc rapit, ut luces solus in orbe regat.

5

Invide cur nostrum properasti perdere solem,

      Lucidius speres ni iubar inde tuum.

 

121. de eadem

Lucia dum vixit Soli coniuncta marito,

      Fulgebat gemina terra beata face,

Nunc soli aethereo iungit sua lumina, coelum

      Clarius hinc gemina luce repente micat.

 

122. de Princivalle Mantica

Fulve leo, ternas super astans ungue columnas,

      Nigra alis aquila flammea tecta tenens,

Si praedas congessi auceps, venator utrisque,

      Nomine si Princeps re quoque Vallis eram.

5

Quadrupedum rex, ore gemens, miserare iacentem,

      Alta petens, volucrum maxima, rore riga.

Cum peragi aspiciet nostro pia iusta sepulcro,

      Anne hominum quisquam lumina sicca geret?

 

123. de eodem

Qui lepores canibus per devia quaeris odoris,

      Gallicus excitos ut per aperta premat,

Perdices qui deturbas indagine obesas,

      Vt ferus accipiter impete et ungue petat

5

Extinctum venatorem deflete frequentes

      Quem primum aucupio Naiades ...

Naucellusque pater, tectas seu cespite prodit

      Ille feras, per agros, seu volucrum agmen agit

Integer et claro nitidus splendore docebit

10

      Martia quo fuerint tela agitanda modo,

Queis colere officiis patriam carosque sodales,

      Qua deceat certam ad sydera inire viam.

Spargite iam cineres sacro Manesque liquore,

      Vmbra et in obscura dicite valle vale.

 

124. de eodem

Da pius extincto lacrimas venator et auceps,

      Quem fera, quem volucris victa dolore gemit.

 

125. ad Nicolaum Prosdocimum sponsum

Spicula torpuerant pueri faculaeque parentis

      Atque hominum sensus tristis habebat hyems,

Excutis hunc ardens subito, Nicolae, veternum,

      Quisquis adest miro tactus ab igne calet.

5

Hinc Venerem poscunt pariter iuvenesque senesque,

      Voce canunt Hymen, o Hymenaee, veni.

Quos fausto auspicio concordes iungis amantes,

      Hos etiam aeterno foedere iungat Amor.

Da Nicolae, modo tot basia grata Smaragdae,

10

      Quot dat rus campis vere nitente rosas.

 

126. in obitum Perinae Cichinae sororis

Templum hodie Christi genitrix de more reviset

      Eque sacra nati pendula membra cruce.

Surge, soror, tenebris animi cum nocte fugatis,

      Post dominam ad templum sedula carpe viam,

5

Neu timeas inde alta poli convexa subire,

      Sol tibi divino lumine pandet iter.

 

127.

Alma Venus lucem profert, qua maximus auctor

      Christigenum nobis a patre iussus obit.

En sacra, dilecta soror, cruce brachia pandit,

      Inque salutiferum te vocat ipse sinum.

5

Nosce deum subito praesenti numine plena:

      Cum Christo credas dulce, Perina, mori.

 

128.

Tres fratres, tria castra tibi cum monte dicamus :

      Numine sub trino, lane, tuere pater.

 

129.

Iane bifrons, tibi tres fratres, tria castra dicamus:

      Haec tu cum sacro monte tuere pater.

 

130.

Vnicus esto haeres rerum, Cichine, mearum:

      Dat deus his pura simplicitate frui.