Alessandro Paolini carmina

Testo base di riferimento: Lucia Bedon, tesi di laurea Università degli studi di Trieste, 1977-78

Cura dell'edizione digitale: Barbara Zlobec


1. vaticinum de Gallo et Aquila 1543

Galle, quid insanis? Quid contra Numina pugnas?

      Quid tentas aquilam laedere, Galle ferox?

Desine Galle istuc, meque auscultato monentem,

      Nec propriam demens quaerito pernitiem.

5

Nam (tibi praedico vates) si temnere pergis

      Et dominam irritas sollicitare tuam,

Ipsa tibi (praedico inquam) alto e vertice evulsam

      Eripiet cristam, deicietque solo.

Ipsa tibi extracta toto de corpore plumas

10

      Et caudam, atque alas auferet ungue potens;

Eximet et saeva illa tibi calcaria, multos

      Quis graviter vexans pungere Galle soles.

Ipsa etiam exectos tollet misero tibi testes

      Proque fero Gallo tu mihi capus eris,

15

Quin praefocato, haud parcens tibi gutture vocem

      Sic premet ut mihi non inde molesta siet.

Denique ut antiquum, tua quae fiduciam nidum

      Diripiens prorsum in frusta minuta dabit.

Et tandem toto discerpto corpore totum

20

      Te lacerum indignans praecipitabit humi.

Atque ita qui dudum petulans ingente tumultus

      Omnia turbabas omnia concutiens,

Nunc miser haud aliud quidquam nisi vile cadaver,

      Et vulgo tantum fabula, nullus eris.

25

Et te praemonui, Galle, insensate futuri

      Exitii: soleo dicere vera, cave.

 

2. Pasquillus Romanus in novos Mamaluchos Turcogallos

Ante hac Christaton sancto se nomine Gallus

      Iactabat, multa religione pius,

At nunc Tartareis coniunctus foedere Turcis,

      Non est Christatos, sed bene Turcatos.

 

3.

Dum Christum coleret sincero pectore Gallus,

      Inter Christicolas maximus unus erat.

At Christum abiurans, dum ad Turcica vertitur arma,

      Nunc Mamaluchorum maximus unus erit.

 

4.

Gallorum Princeps Rex dicier ante solebat,

      Cum illi pro magno numine Christus erat.

Nunc Christo abiecto cum ad Turcam deficit illum

      Iure voces Bassan, Turca superbe, tuum.

5

Ni igitur nullum iactes tibi Gallia Regem,

      Pro Rege immanem, Gallia, Bassan habes.

 

5.

Liliger est Gallus, sed Turca est luniger, ambo

      Vni estis, voti estis utrique pares.

Ambo hostes estis Christi, ambo ergo este nefando

      Impiae amicitiae foedere Lunigeri.

 

6.

Lilia fert Gallus, fert Turca insignia Lunas

      Et Turcam et Gallum continet una fides.

Gallica iam in Scithicas vertantur Lilia Lunas:

      Conveniunt unis unica signa animis.

 

7.

Ethnicus ut fueras, primum tibi, Galle, ferebas

      Bufonum in clypeo corpora bina tuo.

Vt vero dominum cepisti agnoscere Christum,

      Accipio (ut perhibent) lilia trina polo.

5

Porro ut iam adversus tentas bella impia Christum,

      Cum Thurcis Christum perfide Galle negas.

Iure tibi in turpes vertantur lilia rursum

      Bufones: pudeat te, impie Galle, tui.

 

8.

Cum te Turca vocat, Galle insulsissime, fratrem

      Tuque illum fratrem perfide Galle voces,

Cur sanctum Christi tu audes praetexere nomen,

      Cur gestas Christi Galle superbe crucem.

5

Abice Galle crucem; pro qua tibi sumito Lunas,

      Sumito Bufones, Turcica signa, tuos.

Pro Christo posthac tibi sit Mahometus in ore,

      Nil tibi cum Christo, quem, impie Galle, negas.

 

9.

Galla fides antehac fuit irreprensibilis, at nunc

      Nil est futilius, perfidiusque, nihil.

Nil iam praeclarum firmo nisi pectore Gallus

      Et fraude et turpi proditione facit.

5

Turcica cum Gallo, est cum graeca punica, iamque

      Quatuor eae (aeternum dedecus) una fides.

 

10.

Tale chimera malum non spirat iudice Christo,

      Non ut in ore bovum grex ferus ignivomum,

Tota etiam Lemnos, nec foedis ventibus Harpe

      Aut Philotecti vulnera dira pedis,

5

Impie quot vincis numeris, o Galle, chimeras,

      Putores, Tauros, Lemniades volucres.

 

11.

Pingere difficile est animum, depingere corpus

      Hoc facile est; in te sunt tamen ambo secus,

Nam pravos animi mores natura revelans

      Fecit, ut emineant undique perspicui.

5

Sed Fidei portenta tuae fallacia verba

      Quis pingat, Galle? Haec cernere nemo velit.

 

12. In Fontem Lazzachi in urbem Vtineam
deductum anno 1543 Nicolao de Ponte Praeside

Huius Nimpha loci seu per nemora ista vagaris,

      Sive hic sub blando gurgite mersa iaces;

Hunc haedum Coridon tibi raptum de grege mactat

      Atque pio gelidas sanguine tingit aquas,

5

Vt mox Lazzachi praeceps de colle voluta

      Per medium densi desilias populi.

 

13. aliud

Praeside sub Ponte hunc fontem duximus, hauri

      Hospes aquam, et Pontem devenerare satur.

 

14. aliud

Ponticus hunc Fontem Lazianis duxit ab antris

      Praeses, et hic statuit nobiliore loco.

 

15. aliud

Arcem auxit, Fontem traxit Pons Praeses in urbem,

      Forma illam ut iustis legibus iustituens.

 

16. aliud

Arx sublimem animum, purus Fons indicat esse

      In puro puram pectore iustitiam.

 

17. aliud eiusdem

Certatim canite Vtini Poetae

Tam blandum resonant, nec infacetum

Vestra carmina, gestiens sequatur

Vt vos per latebras vocata Nais.

 

18. aliud ad Pontem Praesidem

Qualis Threicia quondam testudine vates

      Dicitur immites perdomuisse feras,

Qualis et Anphion convulsas montibus ornos

      Traxit et arguto grandia saxa sono,

5

Talem haec te regio nutu maiore gerentem

      Vidit Obelisco, Pontice digne sacro.

Dum Fons urbem intrat, dum mersa paludibus ultro

      Errigitur moles, surgit et Arcis opus.

 

19. aliud

Nominis esse facit te littera prima potentem,

      Optimum at altera, te tertia nobilitat,

Vltima quod sapias signat vox aspera sortem,

      Teque tui similem syllaba sola virum.

 

20. catena disticorum similiter desinentium
et incipientium in eodem sensu

Arcis opus, Fontisque novi mirabile saxum,

      Maxima sunt animi Pons monumenta tui;

Sunt monumenta tui non ultima Pontice saxum, arx,

      Fonsque per occultas ductus ab arte vias,

5

Ductus ab arte vias Fons hic per inexcogitatas,

      Arx, moles, laus sunt, Pontice, summa tibi.

Pontice, summa tibi laus est et gloria tracta

      Moles, ductus Fons, arx operosa manu;

Arx operosa manu, deductus Fons et in urbem

10

      Et moles tibi, Pons, nomen in astra ferunt.

Nomen in astra ferunt tibi Pons, arx Pontica, moles

      Pontica, Fons puris Ponticus auctus aquis.

 

21. ad Pontem Praesidem

Si te non alio tua, Pontice, fama vocaret

      Et regeres Populos hac regione diu,

Tiliaventeis olim intra moenia laeti

      Aut Lidrae placidis ablueremur aquis.

5

Tanta tuis dono coelesti gratia ceptis

      Influit, arx testis, Fonsque subirriguus.

 

22. de speculi inventione Alexandri Paulini

Humanae hic species vitae sub imagine vera

      Veraque miranti redditur effigies.

Non quia mentito mulier fucata colore

      Decipiat sensus insidiosa viri,

5

Deleat aut rugae, seu tollat vertice canos,

      Splendeat aut positis in statione comis,

Non quia vir molli redimitus tempora nardo

      Molliat ornatu pectora femineo:

Inventum hoc natura dedit, sed cernere veram

10

      Quilibet ipse sui possit ut effigiem.

 

23. Nymphae

Nomine digna tuo genitoribus orta beatis

      Moribus, ingenio, et sorte beata tua,

Consortem simili facturaque prole beatum,

      Quamcumque ornans prole beata domum,

5

Non alio proprius potuisses Nympha vocari,

      Nomine quam quod habes nomine digna tuo.

 

24. preces in coniugio

Vnus, et in solo Trinus, et unus idem,

Principio fineque carens; qui haec ima per alta

      Digeris immobilisque ordine cuncta moves,

Si tibi quae quondam spolium mortale gerenti

5

      Extat adhuc populi maxima cura tui,

Huc ades et magnis praesens allabere ceptis

      Omniaque haec dono numinis exple tui.

Da, Pater, hoc multos felix properare per annos,

      Coniugium et semper mutuus adsit amor.

 

25. in obitu nob. domini Petri de Castello

Debita pro meritis si dantur praemia coelo,

      Excelsum dederunt huic benefacta gradum.

Iustitia et pietate, fideque insignis et alto

      Consilio similem progenuit sobolem.

 

26. in idem inversa

Progenuit sobolem similem sibi, consilioque

      Et pietate, fide et iustitia viguit.

Vnde gradu summo coelo hunc bene facta locarunt,

      Si dat pro meritis praemia digna deus.

 

27. ad Franciscum Robortellum virum dissertissimum

Ex abitu quarta celer huc est luce reversus,

Ad sextam et schedulas rhedarius attulit isthinc,

Quis dabitur paucis responsum, idque ordine primum

Omnia purgavi Phariento, protinus ille

5

Vt decet ingenuum, et clara de stirpe creatum,

Sit licet et tenui victu, nec splendeat usu,

Egregio tamen hoc animo: quo longius isset,

Gratius hoc nobis, inquit, foret, anne putabas

Parvi pluris equum pretii quam commoda tanti.

10

Tam bene de musis meriti, et nostrate iuventa

Me fecisse viri? Pereat vel quidquid equorum

Est usquam potius - sed contra sutor, ut illis

Sordidus est animus, qui tractant vilia, primo

Saevire, inflari, tragicas extollere voces,

15

In ius velle vocare, satis vix omne videri,

Quod pretium secum isthinc auriga ipse tulisset.

Mox ulli lenita est blando et deferbuit ira

Alloquio (nam ad me clamari tum venit uterque

Arbitrum ut), hic factus de saevo mitior ultro

20

Rursum equum, ut bonus obtulit, ac redeuntibus isthinc

Omnia pollicitus, quae magno parvus amico,

Seque potestati summisit ad omnia nostrae

Et qua iussisti contentus stipe recessit;

Sic tibi devinti quis tu debere putaras

25

Denique conveni, quos tu salvere iubebas;

Ambo non grates modo, sed tibi more salutem,

Alter discessu moeret, quod parcius aequo

Sit de te meritus, contra laetatur et alter

Scilicet expectans reditum felicibus auris;

30

Obsecrat interea is, teque obtestatur, ut isthic

Novit etiam quam tu valeas isthic et ubique

Se qualem expertum commendet gratia facto,

Summa rependetur patriam et devinxeris urbem,

Crede, etiam id nobis hunc quo vis munere dignum,

35

Candidum, amicum, sincerae fideique, bonumque,

Tu melius quam sit doctus suis, quamque peritus

Scribere quae libeat; nova nulla hic praeter id unum,

Libra quod aestivae pendens in verginis ora

Scorpium ut effugiat nunc demum retulit horam,

40

Decocto hinc fervens ardet vindemia musto.

Tu quid agas isthic est nobis, optime, curae,

Quandoquidem et tu curas nostra, minoris amici,

Doctrina, et censu, et non inferioris amore,

Nam modo ne aspectu Patriae capiare veremur;

45

Te modo ne veterum remoretur gratia amicum

Villave, seu saltus, et amoeni copia ruris.

Quod si fit; tantae quis digna pondera molis

Sustineat? Pubem quis totius instruat orbis?

Da veniam qui fido animo tibi consulit, et si

50

Pleno corde sapis per te, et tibi consulis ipse

Protinus Euganeas sedes Antenoris urbem

Haud lento repetas cursu - fac meta viarum

Et portus, requiesque tuae sint illa senectae,

Nec genus exilii dicas, me iudice, Regum,

55

Promere communes, et posteritatis in usus

Abdita, et illustri versari in luce virorum,

Gentibus unde tuum vigeat per secula nomen,

Ad superos tibi sint et praemia parta laborum.

 

28. clarissimo Laurentio Malipetro Coneglani
Praetori ac magistratibus urbis et consilio

Vt me supplicibus mandare petita libellis

Consiliumque meum iusti, clarissime Praeses,

Illustris referens plusquam regale senatus,

Malipetre, decus Venetum, parere subinde

5

Constitui, et gravibus curis morboque recenti

Vix licet ingenii valeant subsistere vires,

Propositum tamen oblatum ratione modoque

Subnixum, ut potero, ostendam, inde obiecta refellam,

Crimineque exsolvam me ficto liber ob omni,

10

Vt liceat recta tibi singula pendere lance,

Communemque usum, et communia commoda cures

Nostraque consiliique huius cogiensis, et urbis,

Non tamen id circo praes liber nexibus esto.

Stetur promistis et publica scripta probentur,

15

Nostra putans igitur mentis collectus in Arcem,

Elapsi repetens animo cursumque futuri

Temporis annectens praesenti rectius, hinc nos

Cedere conieci, quam velle extrema manere,

Dum paulum quiddam, quod damna resarciat, una et

20

Temporis amissi iacturam, detur egenti

Prae manibus, quod iam numerosa prole gravatum,

Aereque grandi alieno oppressum, et nomina parent,

Sublevet, extrema ne perditus ipse ruina

Invitus patrios doleam liquisse penates

25

Pollicitis florens, studiis, aetate, lucello,

Quod tamen in populi hic communia commoda cedat,

Quandoquidem nostram consumit ab usus opellam

Iudicii culpa vulgique errore vagantis,

Nam si dimidio mercedis publica nunc res

30

Exoneretur, erit tanto locupletior ipsa,

Quod tamen exemplo, et ratione probabile facta est.

Quod vero obiicitur non vere munere nostro

Officioque docendi non potuisse vel aegre

Non fecisse satis paries et scrinia testis,

35

Quosque prius docui celebres testantur alumni

Qui et Patavi sedes, patrios celebrantque Penates,

Si quos hic alui, pudeat modo vera fateri.

Gnatis parco meis, inscripta, volumina nobis

Publica Durantis Castri testantur in Vmbris,

40

Nos quibus errantes revocant, operamque reposcunt,

Quintus ab undecimo, ut legere est, nunc volvitur annus.

Quid? Cum accerserunt me huc nomine publico et aere,

Nonne prius docti quali nos dogmate, quali

Nos methodo utamur? Quin singula quaeque probavit

45

Venimus ut quae ergo voces, quae verba seruntur?

Quod si qui strepitus puerum, clamorve furentum

Interdum auditi retinent dum prandia festum,

Consulto id factum est ab iniqua mente malignis,

Quo vobis odium pariant nostri invidiamque

50

Litteratorum mire genus omne perosis.

Sed quid? Deprehensi num solvunt illico poenas?

Certatim insidias moliuntur, ut urbe repellar

Vt si furatum nummos, fiscumque venissem

Non accersitus, Patria vi denique raptus,

55

Nec tulerim aestivum semper pondusque dierum,

Tanta sitis nummi vexat mortalia corda

Quod gnati officium dicunt operamque negatam.

Illa quidem non est spatio hanc maiore bienni

Pollicitus, fecit, quod se promiserat esse

60

Facturum; post hunc itidem alter munus obivit

Quamquam pro numero discentum nullius umquam

Auxilio indigui, bis quadraginta docere

Assuetus nullo mihi opem praebente labori:

Quin ego si sit opus spopondi accersere qui me

65

Sublevet, exigui numero tamen omnibus horis

Aedibus impaetis quod ad illas attinet, ipse

Insignis Praetor, ne simus more molesti

Pugnantis turbae de lana saepe caprina.

Inditiumque feras statuasque silentia nobis

70

Quas ex morbosis ubi publica cura salubres

Reddidit, praesto noctesque diesque futurus.

Sedulus accedam, malint ni oblata tenere

Quae precor inspicias recte, clarissime Praeses,

Vosque Magistratus urbis iustissima cura,

75

Membraque consilii vos imploramus amice

Vt commune bonum sic procuretis ut hinc nos

Ne pigeat nostram, ut sobolis traxisse ruinam,

Publica cum ex nostris quoque commoda vestra redundent.

 

29. ad Ioannem Franciscum Federitium

Foederice, fori lepor et sol, delitiumque,

Qui tenes haud humile ex meritis a Foedere nomen

Praesidiumque reis decus, et solamen amicum

Cuius et in Fratrem pietas avosque parentes

5

Ac Patriam spectata satis post funera sera

Aetheream insigni spondet cum nomine vitam,

Invideas nobis (etenim sunt omnia cordi

Pulchra, et rara tibi) si novis qualia quanta et

Quot numero nostris una sint auribus hora

10

Exausta ingenti verborum pondere dum nos...

Nudius hinc quartus cum tu incitatus eodem

Quam parvos dixti turdos te praehendere malle.

Detinuit logicis interpres vocibus artis

Quae methodumque modumque aliis praescribit habendis

15

Effectus proprios narrans et singula quaeque,

Quae sunt huius opis causas, primordia, metas;

Nam primum logices metam, finemque, scopumque

Syllogismum esse asseruit, quo tendit et artis

Omnis dirigitur sermonum visque potestasque,

20

Esseque connexis quiddam rationibus unum

Proposito constans medioque, et fine retorto

Partibus hinc geminis constare extantia nomen

Huic posuisse, ast obtingentia parte secunda

In vocesque decem hanc, quae praedicamina recto

25

Res universas signantes ordine partim

Proposita, in partim divisam rursus, et illam

In varias, alium nam simplicis esse figurae

Demostrativae hunc, dialectica nomen at illi

Imposuisse, sophistica cetera, falsaque dici

30

Non magis utendi, quam causa reiciendi

Sermonum ambages, et inextricabile pondus

Discenda ut medicum ut curet tractare venena,

Has species variis tractatas ordine probe

Esse voluminibus, diversaque nomina libris

35

Indita pro rebus de vocibus esse, decemque

Verbis praedicamentorum grande volumen

Demonstrativum e specie manasse priorum.

Posteriorum autem dialectica composuisse,

Ast elenchorum falsis constare libellum

40

Hunc demum Logices, finem detexit et usum

Architecti exemplo illustrans singula quaeque

Disserat, ambiguos dissolvat, ordine, nodos

Distinguat multo, nec non diffiniat usu,

Vtque et operta illustret et omnia dividat apte,

45

Iudicet et cunctis seriem det denique rebus.

Multaque praeterea numero comprehendere, quae mi

Nec licuit, nec si conducant scribere lasso

Pondere curarum vacet, haec tibi paucula visum est...

Vt senes nobis nil prorsus te sine gratum

50

Velleque communis Patriae communia tecum

Haec, et honesta et utilia respectu fore nobis.

Quid dicam quod amas nos tutarisque benignus,

Absentem quid amicos, quid numeremve propinquos

Comuneis nobis? Quo mi, carissime, circa

55

Te obsecro et obtestor paulum clamoribus istis

Subducas Fori furatus te tibi nugis,

Dum refoves lassas praebens his vocibus aureis,

Quae iucunda simul fuerint et idonea vitae.

Quid? Pudet? Ignorasne senem didicisse Catonem

60

Cumque Platone illum qui sero accessi reprehensus,

Expediam tanto citius, respondit ab his me

Vive diu felix, Patriae communis amice.

 

30. ad Petrum Percottum

Gratulor ex animo septem, Percotte, viratum

Virtutis studio, et fama te nuper adeptum,

Sed tamen Athilicae (fateor) mage gratulor urbi,

Quae tanti sortita viri moderamen habebit.

5

Publica suscipiat, qui sponte negotia curet,

Conficiatque sua, sibi quae sapientia rara

Munere largita est superum, nec me dare credas

Auribus ista tuis, nam talem te esse fatetur

Fortunata domus, quae quantum sapienter adaucta

10

Structa sit excelso, qui cernitur omnibus usque

Quoque loco haud dubium est ulli, felicibus ergo

Auspiciis frenum capies atque urbis habenas,

Praeditus insigni Salomon virtute beatum,

Qua tulit imperium, laudemque decusque paravit

15

Aeternum, meruitque Patris diademate cingi.

Nec vereor quin sis cunctorum vocibus unus

Qui satis et summis facias minimisque, perosus

Iniusti nomen decus, unde et gloria genti

Posteritatis erit, nam iam manifesta sereno

20

Signa Polo cernis, passim felicia dona

Spondet, et Bacchi spumantia pocula late

Quoque prius nostris Nemesis decesserat agris,

Iam redit, elato contra Belona flagello

Digrediens Mauro - testatur praeside - ceno

25

Te placida moderante simul virtute iuventam,

Quin ego Virgineos coetus Helicone relicto

Huc migraturos Phoebo comitante putarim,

Omniaque impletum numeris, et cantibus iri

Aureus unde foret tuus hic modo maximus annus:

30

At magis ex animo, quod adhuc tibi gratulor illud

Iam reliquum est, quod natam, cui dedit alma beatae

Ferre suum et Matris nomen, Lucina, locasti

Digne cui placitum iuveni de gente Manina

Stemate praeclaro, censu, virtute beato,

35

Cui manibus iunctae puero visere sorores.

Dona dedere simul, colloque monile decorum

Iuratumque ensem et calcaria, maxima quondam,

Nomen Carthago memorabile, stirpe nepotes

Ex quorum videas, qui te virtute pioque

40

Nomine iam referant, solamen dulce senectae,

Blandula balbutiens, quos tu meditere docendo

Verba levans animo curarum pondera festo,

Mox adolesse suo laetatus tempore demum,

Optato videas fructum iuvenilibus annis,

45

Aethereoque Patri perfunctus muneris omni,

Iam genere eximio persolvas pectore grates.

 

31. ad Bernardinum Parthenium

Partheni, vatum decus et nova gloria nostri

Temporis ac Venetae moderator docte iuventae,

Qui artibus ingenuis et lingua excultus utraque

Cuncta per ora virum volitans super aethera tendis;

5

Iam Fabius nostris his tandem redditus oris,

Aegrotae Fabius visum coeleste Parentis

Numen et adventu cura morboque levavit

Forte suo quem non medicorum turba nec artis

Inventor medicae valuisset pellere Phoebus,

10

Tantus amor nati maternum pectus alebat.

O gratum adventum, tulerit qui tot bona secum;

At mihi sollicita discussis mente tenebris

Nubila cesserunt animo, et cito reddita spes est,

Hunc simul adverti duce te quae quantaque adeptus

15

Helluo graiorum linguae rudimenta vorando,

Vnde tibi a nobis debetur gratia plusquam

Maxima, et optamus cumulatam posse referre

Quamquam nulla potest meritis per talibus esse

Gratia (ut aiunt) vel si plena refertur habendo

20

Reddita nobis iam, at non destinemus habere

Perpetuo, vel post cineres, et fata suprema.

Hic tibi quidquid erit, patriis sive haeserit oris,

Seu Roma exceptum sacris addixerit illum

Forte ministeriis, Veneta seu vixerit urbe,

25

Qua libet ingenua versatus liber in arte

Acceptum referat semper iubeoque voloque

Auctoremque suum celebret super omnia teque

Observetque, colatque et amet, veneretur, adoret,

Si modo fas tibi te implorans ut numen amicum.

30

At tu, docte, cave per Musas et sacra Phoebi

Numina, ne tibi, ne dare credas auribus ista

Omnia, quae ex animo manarunt prompta benigno,

Foederis aeternum quae sint monumenta perennis.

 

32. ad Fabium Paulinum filium

Mitto tibi in strenam Venetum de more Parentum,

Qui viget et colitur nostro quoque tempore, versus

Quos olim de merito bene gratus amico

Hospitipiique memor scripsi, quo sumere possis

5

Exemplum tibi scribendi quae arcana doceris

Intima naturae, doctus Lucretius olim.

Haec quoque diserto descripsit carmina, quae tu

Si vocat exoptem relegas placitura tibique

Ni vis ingenii vivax, desitque voluntas

10

Allatura parem scribendi carminis usum.

Insuper haec omnem terrarum mittimus orbem

Depictum tabula, ut si forte cupidine captus

Orbis visendi regiones tutius intra

Perficias Talamum, sit dux Mela clarius, isto

15

Nullum historiae lumen, quod splendet ubique

Aeque oratorum monumentis atque poesis.

Hunc tandem librum, doctique volumina Porci

Mittimus, ut fortuna tibi si arriserit olim

Artibus ingenuis incumbas omnibus ipse

20

Doctrinarum orbem absolvens, teres atque rotundus

Mox adeas sanctam nobis comitantibus urbem,

Digna bene exactae capturus praemia vitae,

Si te forte vocent illuc tua fata vel ipsa

Vrbe Antenorea studiis praesisque Iuventae.

25

Tunc ego laetitia perfundam pectora vere,

Et mihi coelestum vitam sim visus adeptus,

Si alteruli aut Patavi, aut contingat vivere Romae,

Et tenebris ortus vivam splendore virorum.

 

33. ad Marcum Antonium Fiducium

Inclyte magnanimi scribarum gloria coetus

Compater, Vtinei decus et pia cura senatus,

Cuius sancta tuo decretaque gestaque scripto

Eripis interitu seclis memoranda futuris:

5

Cum mihi non liceat per dura negotia curam

Hanc gregis assiduam commissi tendere ad urbem,

Mordacesque animo si sint expellere curas

Dulcibus alloquiis nec mentis gaudia coram

Impartire tibi, statui mea vota camoenis

10

Demandare modis, ut te exarata legentem

Officiatque magis, maioraque gaudia nobis

Cura minorque, bonos, ut fit cum affamur amicos,

Quam mihi das veniam semper veterisque dedisti

Iure sodalitii primis quod floruit annis,

15

Ergo libet paucis rationem reddere vitae.

Quae procul a patria variis agitata procellis

Denique ut in portu natali sede quiescit

Vt grateris amiculo, ubi omnia libera novis

Et laetere tua nostris meliore; secunda

20

Quae fortuna tibi, nam nos graviora ferendo

Securam atque hilarem tranquilla per otia vitam

Degimus, et variis iactati fluctibus aestus,

Nec formidamus rapidis nec mergimur undis.

Vivitur et proprio, sic nos iuvat esse libenter

25

In regno, ut melius nusquam, nec lautius unquam;

Nam mihi liberius vivendi tuta potestas

Curandique gregis datur hic, quam nulla reclusum

Saltibus irriguis hortis pratis et amoenis

Vicini pecoris contagia laedere possint.

30

Denique avaritia misera ambitione nec ulla

Vexamur simili quin mens sit libera peste.

Sic labor hicce iuvat, sic me, quo fungor, amice,

Cura ministerii, ut numquam non verser in illo;

Non superest rerum, nec defit copia nobis

35

Plurima, quae vitae mortalis postulat usus.

Non vires animi cupio, non corporis ullas,

Si facit hoc ad rem, et conducere forte videtur.

Pacem cuncta domi retinent, discordia nulla,

Nullaque cum quoquam contentio, causave, lisve.

40

Quid quaeris Regem ne putas magis esse beatum?

Quid? Rides? Curo quae sunt curanda, nec ullum

Tempus abire sino nostri sine muneris usu.

Nil ego Fortunae permitto, cetera divis

Lucis in exortu, quae sunt effusa repente

45

Surgimus ad solitum mane hoc dum forte laborem,

Carmina nondum ulla nobis descripta papiro

Consule, amice boni, aut si iusint errata resarci.

 

34. Cassandrae Archolonianae et Francisci Quadrivii epithalamium

Venit laeta dies, cupidos quae iungit amantes,

Iam licet effractis convulso cardine claustris

Invia quae fuerant patefactis gaudia mille,

Mille dari sponsis amplexus, oscula mille.

5

Eia age magnanimum soboles; generosa Parentum

Indole virtutum insigni et probitate renidens

Cui nondum tenera roseas lanugine vestit

Prima inventa genas, Quadrivi, surge sacrumque

Sponsae limen adi, quo te pulcherrima, qualis

10

Flos novus et fragrans, quem ros enutrit adire

Iam dudum exoptat coetu comitata verendo,

Vt tibi felici iungatur numine divum,

Corporis atque animi connexu sitis ut unum,

Altero in alterius converso membra, animumque,

15

Forma, mente parens, fortuna, moribus, annis;

Heroum unde genus sobolesque simillima vobis

Exurgat, Pater atque nova iam prole subinde

Aspicias terna primos a stirpe nepotes.

O quam laeta dies cupidos quae iungit amantes;

20

Vna quae duplices animas et corpora miscet,

Vllane iam toto splendet felicius anno?

Ergo quandoquidem illa tui pars maxima primum

Ne vereare tuae tenerum decerpere florem,

Quod simul inque vicem vestri pepigere parentes,

25

Quod Pater Omnipotens coelo quod sidera cursu,

Quod sanxere sacrae leges humanaque iura,

Cassandra tibi dante pari ratione rependens

Accipet quo vobis per mutua nexa voluntas.

Vt novus accessit, cui vix dum cura ministri

30

Accipiter Cirimve levem, trepidamve Columbam

Iam cornu, rostroque valens, atque unguibus uncis

Cum ferit illato, ut manet de vulnere sanguis,

Avertitque celer praedam, quo regulus alto

Aethere suspiciens vocat omnibus, inde benigne

35

Excipitur votis laudant, mirantur et omnes

Vt bonus eximia censetur stirpe catellus,

Qui vix dum exactis bis ternis mensibus olim

Seu capream silvis agitat, seu montibus aprum,

Velocem aut campo leporem, cursuque fatigans,

40

Mordicus apprensum sine caede et vulnere leti

Expectanti affert domino laudatur, et illi

Cum domino applaudunt comites, mirantur et omnes.

Sic expers Veneris primisque Tiruncules annis,

Quem patrius timor et reverentia fida magistri,

45

Quem tutella suis dignum maioribus auxit,

Cum insignem aggreditur primaevo flore puellam

Traducitque domum, regalia tecta Parentum,

Moxque gravem validus generoso semine reddit,

Matribus atque viris iucundus et inde puellis,

50

Cuncta per ora volat laudant mirantur et omnes;

Tu quoque Amazonio Virgo dignissima coetu

Excipe iucunda venientem fronte maritum

Cui mater, Fratres, cui iunxit Avunculus ille

Ne adversere, tuae cui virginitatis honorem

55

Foedere perpetuo digne vitamque dicarunt:

Immo agite una ambo consurgite, praelia inite,

Virgineum properate ambo decerpere florem.

Alter ab alterius sibi sacra stirpe recisum

Munereque assiduo dulcem exercete iuventam,

60

Muneris assidui et dulces date pignora natos.

Effluet illa dies, cupidos quae iungit amantes,

Mutua et innuptis confundere gaudia non fas.

 

35. de Irena

Occidit Adriacae nuper celeberrima turbae

      Irenae superis addita fama choris,

Illa per omnes Irene notissima terras,

      Quascumque oceanus mollibus ambit aquis.

5

Irene, Gradonice, tibi dulcissima cura,

      Illam dum in vita dulcis alebat amor,

Qui cum una doctique sales, lususque iocique

      Et pudor et probitas, cum pietate fides,

Ac formae decus eximiae, morumque venustas

10

      Propositique tenax visque sepulta boni.

Luget moesta Venus passos male compta capillos,

      Extinxit lacrymis filius ipse faces.

Musarumque Pater docta cum Pallade Phoebus

      Lugubres fudit tristis ab ore sonos,

15

Charites, flent Nymphae omnes, tum et candida Nais

      Tiliaventas fletibus urget aquas.

Haec latos querulis campos ululatibus implet

      Crudelesque vocat nomine saepe deos,

Haec nullas adhibet cura confecta medellas

20

      Vsque male cupiens impia posse mori.

Ah roseas ne laede genas, neu scinde capillum,

      Nais et immeritos laedere parce deos.

His tua (crede mihi) magnae pulcherrima curae

      Irene aetereis digna recepta choris:

25

Illic aut cantu aut cithara bene psallere docta

      Coelestes numeris gaudet inire modos,

Peniculo aut graphio, vivisque coloribus alta

      Ideas tentat mente referre sitas,

Illam miratur pingentem Zeusis, Apelles

30

      Vix patitur palmae praemia rapta sibi,

Nunc tenete eloquio, facundi et pectoris arte

      Heroum et coetus virgineosque choros

Nunc canit, Euridices coniux adsistit, et una

      Sapho serta adimens laurea fronte sibi,

35

Nunc canit ut quatiunt alterno lucida coeli

      Templa pede ardentes, quos putat astra faces

Quos hic didicit numeros, dediscit, et aegre est

      Praeferri sibi vix quas videt arte pares.

Hoc aliis minor uno, at felix cetera, nam illis

40

      Mille voluptates gaudia mille capit,

Omnia quae humanae valeant percurrere numquam

      Voces, usque adeo cuncta beata polo;

Ergo, ne dolor officiat, turbetque peremptae

      Gaudia neu facto moereat illa tuo,

45

Pone modum lacrymis, et vanos comprime luctus

      Comprime singultus, pelleque tristitiam.

Successu et laetare bono, bona semper ut illi

      Optaras, vita dum fuit illa bona.

Sat nimiumque diu vixit, cui vivere recte

50

      Contigit, haec vixit sic diuturna satis,

Sua virtuti ex benefactis praemia coelo

      Nomina vatis opus vindicat interitu,

Spiritus aetherea felix post funera sede

      Fama ulla hic vivet non moritura die.

 

36. in saxeum Glemonae fontem

Qua Bacchi rident facundi munere colles,

      Aemonae placidis rura beata iugis,

En virgo dictum saxi de nomine fontem

      Vberiora ovium do ubera plena tibi,

5

Dulce viatori quem detinet umbra levamen,

      Dum Canis infesto sidere candet ager,

Seu quicumque gravi detentus corpore febri,

      Seu duro pressus membra labore sitis,

Invideat dirce his morbo solventibus artus,

10

      Quicumque aut caecis lumina reddit aquis.

 

37. de Pii V Pontificis obitu et coeli clementia

Dum Pius impervii est sacras moderatus habenas

      Huius delevit crimina nostra prece,

Et, quo nos digni, rabidum convertit in hostem

      Supplicium (tanti sunt pia vota) Deus.

5

Ast ubi siderea coelestum sede receptus

      Lumina spectavit iam propiora Dei

Quae cupiit vivens divini numinis aura,

      Protinus humano tradita sunt generi,

Splendidius Maiis caput extulit unde Kalendis

10

      Phoebus, et ex illa res meliore loco,

Irritaque hinc fient vatum responsa nec astris

      Amplius ulla fides, quae superasse datur.

Largior en solito gravidis se ostentat aristis

      Quae sterilis vatum carmine messis erat.

15

Partaque sedatis pacem victoria bellis

      Spondet, mox unum Pastor ovile reget

Qui bonus in socios, prudensque et fortis in hostes

      Aurea Saturni saecula restituat.

Sic iustis olim precibus concessit Heliae

20

      Ne plueret Genitor, rursus et ut plueret.

 

38. de pace Iuladum

Collibus erectis insidens turribus altis

      Et paribus clari nominis in speculis

Candida pacifera praetenso ex arbore ramo

      Sic gemuit superum lapsa columba choro:

5

Bellum immortales potuit quos reddere terris,

      Pax immortales reddat et alma Polo.

 

39. de eadem

Quae non unda maris fervens, incendia, ne dum

      Flumina compescant, visque potens hominum,

En modo restinxit penitus (mirabile dictu)

      Ignea scintillae flammula lapsa polo;

5

Sic modo Iuliadas qui exussit terreus ignis,

      Coelesti aethereus factus ab igne fovet.

 

40. de eadem pace

Plus est perpetuo mansuram foedere pacem

      Inter primores composuisse vivos,

Quam nuper latis hanc cinctam moenibus urbem

      Munisse et fossa, praesidiisque ducum.

5

Hanc violare queant numquam nec tela nec ignes,

      Insidiis poterant hostibus illa capi.

Pervigil haec nullo servabit milite sedes

      Magno animos pretio, viribus illa darent;

Principibus venetum debetur gratia facti,

10

      Non quis in orbe illos omnia posse putet?

 

41. de Iulia

Ore Venus, Iuno incessu, virtute Minerva,

      Vel poterat credi de tribus una Soror,

Sed quia mortalis mortalibus edita certe

      Inter Iuliadum Iulia prima choros,

5

Divinum haud dubie mortali in corpore cuncti

      (Tot bona sunt illi) numen inesse putant.

 

42. de eadem

Qui modo perspicui cecinistis margine Fontis,

      Vnde Helices toto nomen in orbe sonat,

Tollite carminibus certatim, tollite olores

      Insignes huius nomen ad astra Deae,

5

Hic etiam vestri vivent post funera cantus,

      Iulia dum clara voce perennis erit.

 

43.

Cum tibi sint pauci locupleti pignora nati

      Mique inopi soboles sit numerosa seni,

Peccem nec venia modo non sim (censeo) dignus

      Verum, ut pro magno crimine supplicio,

5

Si iusti mercedem taedia longa laboris

      Poscendi exigua haec praemia fastidiam.

Cum nos delaxet nullus labor atque docendo

      Affligam corpus mentem animumque simul,

Quare vel fer nos vel magno solve labore,

10

      Da veniam fasso: fronte necesse caret.

 

44. in quendam

Si quoties nobis spondes, iubesque venire,

      Sed frustra toties praemia facta dares.

Iam dives dudum factus felixque fuissem,

      Nec tibi sim rogitans saepe molestus ego,

5

Sed tu dum verbis tantum mihi solvere quaeris,

      Non mihi sed praebes taedia longa tibi,

Vt videar dives quam plurima nomina libris

      Scripsi meis facile hoc, aequo animoque fer,

Saepius ut mihi sit sursum retroque meandum,

10

      Dum frustra pulso sedulus usque fores.

 

45. naumachia Alexandri Palulini

Vidit ut affectam Naupacti in litore Turcae

      Neptunus classem, sic violentus ait:

I modo et invicta Cypro gere bella Dione

      Turca ferox, regnum nunc populare mavis,

5

Nunc menitare meis insueta vincula collo,

      Et Venetum populis Romulidumque sacris;

Quin si trans Alpes equites in praelia mittes

      Qui referat pugnas (ut modo) nullus erit,

Nudatus volucrum plumis ceu graculus olim

10

      Ridiculus solis delituit latebris,

Sic quas invasit spoliatus Turca repente

      Eris, explosus Colchica regna petet

Et sibi vel multo mortem pensaverit auro

      Vel nece natura tradet amica colus,

15

Vsque adeo invisae nil non quod possidet orbis

      Deberet ultari, suppliciumque dabit.

 

46.

Cladibus acceptis insignia multa feruntur

      Esse loca infausta nobilitata nece:

Thermophylae, Cannae, Leuctrae, Trasimenus, et ipsum

      Actium, et infami cum Trebia Rubicon,

5

Ast ubi captivum tot milia sub iuga missa

      Praeter Naupactum haud facile invenias,

Ergo quis dubitet tot tantaque gesta repente

      Numine Christicolas constituisse dei,

Baccus et Alcides, quod maximus alter in Indos

10

      Monstra domans superum maximus alter ope

In Romam Poenus, quod gessit Graecia Xersem,

      In Gallos Caesar Scipioque in Libiam,

Quodque vel Augustus stravit cum classibus aequor,

      Reginam Aegipti dum pelago insequitur.

15

Quod genere Duces deinde omnes, quodque vel ante

      Sublato quisquam vertice ubique Poli,

Christicolum in Turcas uno hoc certamine classis

      Gessit ubi exceptis navibus aucta fuit.

 

47. de quodam concionatore Siculo

Quae nova Iuliadum succendit pectora flamma,

      Mutua ut ardentes se pietate colant?

Matronae oblatis cumulent altaria donis

      Et dicat votis sedula turba preces,

5

Certatim huc migret sacrata colonia curent

      Hisque parent quantas exigat usus opes,

Aetneos quoniam mixtos coelestibus ignes

      Aetherea summus misit ab Arce Pater.

 

48. paraphrasis in psalmum Miserere

Conditor humani generis, miserere precantis

      Vsque mei immensa pro pietate tua,

Plurima quaeque tibi clementia quicquid iniusti

      Criminis in nobis deleat omne precor,

5

Insuper abluta scelerum contage malorum

      Nescia sit nullo crimine vita mihi,

Cognita namque mihi satis est mea prava voluntas,

      Et mea me contra crimina bella gerunt.

Vni nempe tibi deliqui perfidus auctor

10

      Et mala te coram plurima comerui,

Ipse tuis iustus sermonibus ut videaris

      Atque tuo vincas omnia iuditio.

En qui tartareis conceptus vallibus adsum,

      Concepit genetrix crimine mersa gravi,

15

Ecce tibi verum cordi sapientia coelo

      Explevit retegens ab dira quaeque mihi.

Hysopi succo asperus mundabor et inde

      Viscera cuncta feram candidiora nive.

Gaudia mandatis parentem summa sequentem

20

      Ossaque submissa hinc gaudia percipient,

Peccatis averte meis faciem, et mea dele

      Crimina, cum iusta, quam meruere nece.

Da mihi cor mundum, Coeli fabricator, habendum,

      Spiritus inde novus viscera nostra regat.

25

Nec procul aspectu sistas tibi me tuus inde,

      Nec procul abscedat spiritus ille sacer.

Nostram praecipuo confirmans numine vitam

      Exple laetitia pectora nostra tua.

Rectas ipse docebo vias insistere iniquos,

30

      Et conversa malo te impia turba colet.

Me eripe sanguinibus nostrae Deus alme salutis,

      Iustitiam extollet tum mea lingua tuam.

Tu mea tu genitor sanctissima labra reclude

      Vt quaet has laudes, has numerare tuas.

35

Namque litavissem, cordi modo aera fuissent,

      Grata tamen sensi non holocausta tibi.

Anxia mens istar tibi saevi, nec pia corda

      Et submissa tuo pellis ab ore Deus.

Plurima dona, Sion, tribuat tua recta voluntas

40

      Vrbis et exurgant moenia lata sacrae.

Tunc sacra iustitiae contingent sacra tibique

      Cum vitulus aras victima multa leget.

 

49. in funere Faustinae Cucaneae Valvasoniae

Ortus quandoquidem nostri non terminus orbis,

      Altera sed nobis vita parata manet,

Si quis ab his sine labe petat super alta tenebris

      Omnia cui liceat secula pace frui,

5

Cur non indignamur? Cur non gaudemus, amici,

      Hinc abitu incolumis perpetuoque bono?

Sat carni lacrimisque datum, dum corpus amati

      Cernimus extinctum, nec licet ulterius.

Invidere mage est illud, quam morte dolere.

10

      Quae si meta mali cur fugienda bonis?

 

50. aliud

Desinite, illustres caram deflere Parentes

      Faustinam: aethereo carior illa Patri.

Praemia quae longae potuit sperare senectae?

      Quae tenet aeternis aequiparanda bonis?

5

Qui melior sponsus quae regia clarior usquam?

      Quae soboles? Soceri quae potiora bona?

Gaudia quod senera capit, fruiturque beato

      Regno, nonne huius morte dolere nefas?

 

51. aliud

Quo magis et sapiens et amore accensa parentum,

      Quantum exosa mali tam studiosa boni,

Hoc magis aeterno Faustina exardet amore,

      Ante deum et meritas spargit amata preces

5

Vt cum contigerint optata parentibus, ad se

      Post serum his pateat denique tempus iter.

 

52. aliud

Quae tibi prudentes oleum sumpsere beata

      Vt de virgineo dicerer una choro,

Ardentem ecce ferens lumen procul obvia sponso

      Processi, et subitae mi patuere fores,

5

Vnde ego coelesti superum comes addita coetu

      Percipiam nullo gaudia fine Poli.

 

53. in funere Helenes Savorgnanae

Officio perfuncta gravi generosa virago,

      Nobilis, illustris ut nuberet ipsa viro,

Indignum meritis fraterno saucia telo:

      Supplicium passa est clarior inde tamen,

5

Non quia primus Arabs nosceretque extremus Iberus

      Quam sit acerba Helene nobilitata nece,

Sed quia Coelesti dignata perambulat astra

      Martyrio et facta est gratior inde Polo.

Quae velut agna nihil sibi conscia, criminis expers

10

      Corruit ante oculos victima sacra dei,

Vt foret aeterna secum dignissima vita

      Constat ut innumeros ante fuisse choros.

Profuit ergo illi, voluit qui laedere veram,

      Namque ipsa vitam vivere morte dedit.

 

54. Alexandri Paulini turdi

Vt constet numerus bis deni et quinque perempti

      Caede nova, haud facilis, cum vagavemur, erat.

A puero nostro decepti stercore (honestis

      Auribus et doctis debitis adsit honos)

5

Mensam ornaturi (nostrae solatia mortis)

      Doctrina insignis magnanimique viri,

Mittimur assati cum pondere ventris edendi,

      Cum Cephalo nobis pinguibus hic honor est

Venere, coelesti qui misit, mittere posset

10

      Si tibi quid melius, mitteret ambrosia.

 

55. ad episcopum Tergestinum

Tempora digne tegi triplici diademate Praesul,

      Inclita doctorum gloria spesque virum,

Cui late parent populi, gentesque sacratis

      Oscula dant manibus, dent precor illa pedi,

5

Secula quo vigeant saturnia, denique et unum

      Te pastore, boni consule, ovile fiat.

Adventu incolumis fidi gratantur amici,

      Et Pavona tuo laeta salit reditu.

Ecce ferunt Dryades calathis silvestria dona

10

      Castaneas, ficus, persica, mala, nuces;

Dat Veneranda Pales Haedos, Satyrique procaces,

      Pan vitulos, pressi copia lactis adest,

Floribus hinc variis nectunt tibi serta Napeae,

      Floraque odoratis plena canistra rosis,

15

Quin et Baccus adest calcatis laetior uvis

      Depromens pleno dulcia musta lacu.

Omnia quae laeta cupias, ut fronte precamur

      Sincera nobis dantur ut illa fide,

Pro quibus hoc unum petitur, quod saepe libenter

20

      Omnibus ipse facis, muneris acta tui,

Omnia confirmes, qua surgunt undique colles

      Pavonae signo praedia laeta crucis,

Deserto ut Musae migrent Helicone, colantque

      Haec loca Castaliis fertiliora iugis.

25

Nec iam Pierides Musae dicentur ut ante,

      Sed de Pavonae nomine nomen erit.

 

56. domus Fabia

Muribus et Pulicum domus oportuna catervis

      Et celebrata tuo semper, Iacche, mero,

Commoda periuris sedes cauponibus olim

      Et plebi solidum frangere amica,

5

Nunc Prognes nidis, placidis et grata columbis

      Musisque et Iuvenum Nobilium studiis,

Altior aereis turrim decorata columnis

      Sacra tibi Pallas dicta, et Apollo tibi.

Quod probor et populo, omni et praetereunte salutor,

10

      Hoc Fabii est fateor filii herilis opus,

Quare ego pro meritis de illius nomine dicta

      Musarum hinc sedes semper ero et Charitum.

 

57. de fonte Lariano Vtinum deducto

Quae Praetore sacris Vtneos iuverat undis

      Ponte per occultas rite vocata vias,

Territa deinde fori Nais clamoribus, antra

      In sua se latices, abdideratque suos.

5

Esse sub imperio Pontis, nunc Principe eodem

      Quas prius occuluit sedula fundit aquas.

Ecquis id humanum fateatur, dicite, factum?

      Divinae potius quis neget illud opis?

Fucinus invideat deducta canalibus olim

10

      In Thermas magnae menibus Vrbis aqua,

Ergo prosilient latices dum fonte perenni,

      Pons, tibi perpetua hoc laude vigebit opus.

Haec tibi mortales inter modo maxime tanti

      Muneris at coelo gratia Maior erit.

 

58. de ponte lateritio super Cormorio

Excipit auspicio Pontis Pons iste per undas

      Qua medias ducit fons Larianus aquas,

Ne pellucidulis se misceat horridus undis

      Cormorius vasto qui secat arva sono,

5

Qualis in Aequoreas Alpheus prosilit undas,

      Nec tamen in dulces Aequore tingit aquas.

Nonne hoc Regis opus plusquam mortale? Quis unquam

      Torrentem hunc vidit subdere colla iugo?

Quis digne collaudet fortia Pontis

10

      Gestat vel excelsum Principis ore decus?

Vnde animi fulgent labitant quae pectore dotes

      Ipsum quae solio constituere bono.

 

59. ad serenissimum Venetorum principem Nicolaum a Ponte

Arx munita tibi nostrae, Pons, Vrbis, et intra

      Moenia deductis fons Larianus aquis:

Te Praetore tibi nos tantum obstrinxerat ante

      Vt tibi vix nostrum solvere posse foret;

5

Principe nunc vero te deducente relapsas

      Fontis aquas maius cernimus istud opus,

Vel Alcidae meritis vel Castoris olim

      Graecia debemus, dux bone, tanta tibi.

 

60. ad poetas

Principis acta sacri mecum celebrate, Poetae,

      Et merita Pontem laude locato Polo,

Praesidis Vtineam divinis legibus urbem

      Rexit et excultis moribus instituit,

5

Arcis praesidio munivit, fontis et unda

      Perspicui exornans profuit ingeniis.

Composuit pacem, populorum providus usu

      Consuluit, finem litibus imposuit.

Denique ut est solium sortitus fine senectae

10

      Auxit rem Venetam commoda multa ferens.

Non vires animo desunt, nec corpori robur,

      Eloquio floret, ingenioque viget,

Numinis instar habet, divinaque fronte renidet

      Maiestas lata, luminibusque piis,

15

Canitiem spectes Tithonum aut Nestora credas,

      Inferior nulli dexteritate tamen.

His et mille aliis hic dignus laudibus, at vos

      Cetera perpetuis dicite carminibus.

 

61.

Quae tibi sponsa Venus potuit Pallasque vocari,

      Cum quantum forma polleat ingenio,

Quod si felici partu fortuna beavit

      Te, simul invideat Iuppiter ipse tibi.

 

62. ad eundem

Quam terebravit, amat foveam ,sic Grillus ut illi

      Incubet assidue. Id te quoque, Grille, decet

Respondere tuo, si vis, cognomine recte,

      Fac pergas Grilli pervigil usque vices.

 

63. ad eundem

Cum tu sis Benedictus ut omnia sint benedicta

      Quae tibi parasti quaeque futura facis.

Nam benedicta domus tibi, quin pulcherrima sponsa

      Quam celebrant omnes iam benedicta tibi,

5

Quas praebes epulas convives sunt benedictae

      Et quae tu loqueris quis benedicta neget?

Quasque animo volvis curas si non benedictas

      Dicimus erramus, cum benedicta tua

Omnia sunt, Famuli, Ancillae, Res, Praedia, Pura

10

      Posteritas, Amor, denique vota, preces.

 

64. Alexandri Paulini de Iulia

Iulia dum vixit, viguit concordia Romae,

      Foedere nam sacro iunxerat illa virum,

Altera quae inter se proceres hos reddet amicos

      In sua cunctorum pectora et ora trahit.

 

65. de virtute

Exulat hinc virtus vitiis expulsa tenebris,

      Illa sepulta iacet, clarior illa tamen.

 

66. de Emanuele Angulo Hispano Architecto
fonti Larario deducendo praefecto

Angulus inducta quem fecit Dedalus unda,

      Ponte Vtinum spatio Pallados arte brevi,

Quatuor interdum tribus saepe additus octo...

      Angulus excultum reddere possit opus.

5

At nunc tam longe deducto pontis et undae

      Perque vias duras Angelus est opere,

Angelus hinc vere dicatur ut oris

      Minus ab Hesperiis moenia nostra colit.

 

67. de eodem

Angulus ante hinc, nunc postquam est deducta per undas

      Vnda meo Ponte, hinc Angelus esse feror.

 

68. de eodem

Angulus extremis terrarum finibus ortus,

      Minus ad hos factis Angelus est operis.

 

69. ad praetorem et septemviros

Gentis Iuleae custos clarissime Praeses,

      Omnia iustitiae qui moderaris ope,

Et vos qui regitis praeclaris legibus urbem,

      O septem prudens fida cohorsque viri,

5

Principis et vestris redeat cum ductus in urbem

      Auspiciis nitida fons Larianus aqua,

Gratulor et vobis tenui munuscula filo,

      Haec mitto tantis vix satis apta viri,

Quae precor ut laeta capiatis fonte animoque,

10

      In vos ut fidei sint monumenta meae.

 

70.

Quae venatores vobis venabula, canes,

      Turba canum, saltus, rura, salita, iuga,

Haec eadem nobis dant saepe pedalia, tela,

      Cum precibus lacrymae, lina, crumena, feras.

5

Sunt Angiportus nobis pro saltibus, urbes

      Pro campis, quo sit praeda petenda loco.

Ostendit Phoebus passim Dutinaque vobis

      Hellespontiacus nostra tutella Deus.

Vos pubes generosa, at nos si quaeritis unde

10

      Grammatistarum garula turba sumus.

Ast indigna viro cum finis utrumque voluptas,

      Vtra magis noceat, dicere nemo potest.

 

71. de odore per totam urbem Venetiarum fragrante

Intempestivo quid mirum flore rosarum

      Hortos in Venetis exuberare locis?

Nam Cypro detrusa Venus baccante Selino

      Incoluit Veneti culta vireta soli,

5

Mensibus inde alienis copia multa rosarum

      Exorta Ambrosiae spargit odore domos,

Quin choreae cantusque vigent clangorque tubarum,

      Vt tulit haec Martis laeta trophea sui.

 

72. ad Philomelum de fratris eius morte

Ad nos Fortunae casus pervenit acerbae

      Quo tuus (heu lacrymae scribere plura vetant),

Quo tuus ascendit nos linquens sydera frater,

      Omnibus in vita frater amabilior,

5

Qualis cum subito tempestas turbine nautas

      In medio nantes gurgite praecipitat

Aut ubi ruricolas iunctis ad aratra iuvencis

      Sollicitat multa cum venit imber aqua,

Talis inassuetas percussit nuncius aures,

10

      Ille mihi vere nuncius horribilis,

Nec vero tantum quem toto pectore amabat

      Abrepto doluit Laodameia viro,

Non aurora suo sic est turbata perempto

      Memnone cum verum nuncia fama tulit,

15

Quantum ego fraterna percepi morte dolorem,

      Tristior est nobis nulla futura dies,

Heu crudelis mors et inexorabile fatum,

      Vestra sunt opera perdita nostra bona.

Ereptus nobis, quem vere semper amavi,

20

      Semper in adversis unicum amicum habui,

Ille vel extremos mecum penetrasset ad Indos

      Et qua solis equi praecipitantur aquis,

Quasque sub ardenti sol tonet sidere gentes

      Vidisset fortis Sitoniasque nives.

25

Illum ego complexis videor retinere lacertis

      Et dare sub tacito mutua verba sono,

At tibi plus aequo non est hac morte dolendum,

      Illa qua natus non nisi lege perit,

Omnibus illa venit laeta, non illa iuventam

30

      Respicit aut culti divitias animi,

Moeonides periit divini Carminis auctor,

      Intereunt vates, carmina, saxa, simul

Romani cecidere Duces, cecidere superbi

      Troes, cum Troia Roma superba iacet.

 

73. de navi Veneta

Nobilis aequoreo volitabat lignea campo

      Vrbs Venetum studiis, condita et ingeniis.

Miratus molem invidit Deus aequoris illam

      Immergens undis perdere non potuit;

5

Dumque emergit aquis (mirabile) territus orbis

      Se plus quam humano subiicit imperio.

 

74. initium S. Evangelii secundum Ioannem

Principio rerum cum secula condita nondum

Vlla forent erat id verbum, quod semper adhaeret

Aethereo Regi, quodque ipsum est omnia per quem

Quo sine nil factum est ex his, quae facta fuere

5

Ipsi vita inerat vita et mortalibus illa

Lux erat, et fulsit mediis lux illa tenebris,

Nec tamen illa fuit tenebris comprehensa, sepulta,

Vsque adeo fuerant et mersa caligine cuncta,

Missus homo aetherea fuit huc de sede Ioannes,

10

Nomen erat, non lux erat ipse, at luminis huius

Testis erat, lux vera erat haec quae illuminat orbem

Et quicumque venit superis demissus in Orbem:

Mundo inerat, per quem factus, nec cognitus illi est,

In sua tum veniens hic regna, haud sede receptus

15

Ipse sua, quem pepulere sui, sed quotquot in hoc spes

Credentes posuere suas, gnatos dedit illis

Esse Dei genitos nec sanguine, carneve pravi aut

Velle viri, sed summi tantum numine Regis

Et Verbum carnem assumens ipsum est caro factum

20

In nobisque fuit, nobis et gloria visa est

Illius, ut summa nati de sede Parentis;

Hunc verum et plenis comitata est gratia.

 

75. in obitu Pauli III pontificis

Tertius hic Patriae defunctus amore quiescit

      Paulus, qui cum una cuncta sepulta bona,

Candida libertas, hic plena copia cornu

      Pax, honor, hic probitas, hic sita iustitia est.

5

Incorrupta fides, dubiis prudentia rebus,

      Religio hic verus cum pietate pudor,

Sic quibus insignis per secula vixerat, artes

      Non illum extrema destituere die.

Non igitur periit, sed coeli redditus aulae est

10

      Et duo nunc denas iudicat ille tribus.

 

76.

Montis in excelsum vitiis expulsa cacumen

      Astraea antiquum fugerat hospicium,

Mox ubi dum propria pertentant mole ruinam

      Hostibus (accersunt) imperat illa suis.

 

77. de victoria naumachiae Venetorum contra Turcas

Ecce Leo pennis Aquilae sublatus in auras

      Fregit, qui caudam haeserat fortis opes

Et parat Eoas iisdem contendere ad oras

      Vincidet a canibus, sacraque Fana lupis.

5

Sint faciles illi cursus et Numine Christi

      Imperet ille Indis, imperet ille Arabis.

 

78. Alexandri Paulini ad Franciscum Philomelum

Non renui, casu quamvis districtus acerbe,

Polliciti, Philomele, memor breve scribere vitae

Carmine curriculum variis et casibus actae

Diversisque locis, ex quo Sors me invida vobis

5

Corpore seiunxit, dum saeva canicula fervet,

Et furit insani rabies invisa Leonis,

Vt scires nobis, quam vires corporis aeque

Mentis adesse pares, magno namque usque labori

Erumnisque satis teneris versatus ab annis

10

Pignoris haecce loco vel parva dicamus amoris,

Dum te rura tenent, vacuas ut si potes aures

Praebere illepidosque iuvat percurrere lusus,

Paulum Soracticis excludas tempora chartis,

Vt cum Fortunae merito virtutis et ergo

15

Olim purpureo te plusquam regia pompa

Ornatu excipiat Romae plaudente senatu,

Vltro avedentem non dedignere beatus,

Nostrorum et (dicas) fuit olim hic de grege amicus,

Quam plausus tibi, tam mihi iucundumque futurum est

20

Gratum animo officium, sed nos iam coepta sequamur.

Ergo ubi me primum patriis deduxit ab oris

Sors, ope amicorum me doctae Antenoris urbis

Excepit sedes; Fliscorum regia alebat

Hic pubes curae ipsorum, studiisque vacantem,

25

Socino et Bonamico tunc florentibus, illa, et

Qui sparso capite ore patens, sed cetera nanus

Olim ridiculo delusit scommate Reges,

Dum se dissimulans alienae adscribier urbi

Curat, ut externis quae dantur praemia poscat,

30

Expulit inde animi defectus servitiique

Ferre iugum indocilem viles detrusit ad artes

Officium scribae, et rabulae obiurgantibus inde

Cognatis carisque parentibus, omnia mecum

Occepi quaecunque animo volvenda parare;

35

Vt studia instaurem, dimissaque munera tentem.

Felsineas adeo quamprimum sedulus arces,

Turri tamque urbem qua Rhenus labitur: ecce

Horrida crebrescit domitans confinia late

Importuna fames, rerum et venalium egestas

40

Ater venibat magno, tulerat quem rure colonus,

Castaneisque panem confectum turba petebat,

Fustibus et gladiis certatim praelia miscens.

Quid facerem? Nam Romae aberat qui forte tulisset

Romulus auxilium, quarto post mense reversus

45

Invenit vacuum nummis, librisque: quid ultra

Infelix possem? Illic haereo nudus et expes

Confectum hic curis animum saevissima tabes

Aggreditur, somnos avertens, sederatore

Cum macie pallor, languentia lumina tepor

50

Ceperat: heu quo me ferrem? Inde redire pudebat

Re infecta, atque manere grave, et nos exitur illic

Expectare malus. Medicus ibi consulo; narrant

Longo difficilem curatu tempore morbum.

Qui in pretio hic et bene florebat, Faentia dictus,

55

Vt repetam, suadet, dimissis otia musis,

Exilaremque animum, ni vitam perdere malim.

Protinus, heu, patrias invitus visere sedes

Accingor rursus, rursus me turba regressum

Occupat, adscribens quae sors inimica tulisset

60

Torpori, et vitio, tandem sedatur ibique.

Post aliquot redeunt vires in pristina messes,

Redditur atque vigor membris languore soluto:

Maxima sed quoniam studiorum ac temporis illic

Iactura abstulerat musarum, spemque et amorem

65

Sordidulos quaestus gravibus dum sector ammissis,

Coniugio totam nec non proli applico mentem,

Hinc non divisus tecum vix matris ab alvo

Suscipitur gnatus, mentem dolor occupat, inde

Coniuge praerepta quae vita carior ipsa,

70

Nedum oculis fuerit sic mores vita probarat,

Hic parat insidias rursus cum matre Cupido,

Magnanimo quales Pelidae struxerat olim,

Illum captivae tenuit dum compede victum.

Vnde malum damno gravius - quid plura? - ne perdam

75

Quod iam perdideram, celebres cito perdere ad urbes

Suppetit, imminui quaestus nam coeperat atque

Dimissas artes Phoebi, et revocare sororum

Intermissa diu studia incoepto gravis annis,

Desesque, ingenioque rudi, ac desuetus ab omni

80

Doctrinae studio, quid fit? Me mentis in arcem

Colligo sic reputans: hem nobis fluxerit aetas

Sic sine fruge? Absit: nervorum si quid habere

Contigerit, danda est opera ut quae fama superstes

Morte genus mortale rapit, nos vindicet atris

85

Dessidiae tenebris, numero ut distemus inertum.

Tunc Romae - me Roma habuit - Farnesius Heros

Imperium coeleste manu clavesque gerebat,

Huius erat claro Secrenti nomine Praesul,

A maiore domus rerum cui summa potestas

90

Pervigili et fido data, me Fortuna benigno

Obtulit eventu, huic Fratris praeponit alumnis

Doctorem gnatis, studio navamus opellam

His magno et veteres sensim hic revocamur in artes,

Sopitamque aciem mentis caligine mersamque

95

Eruimus tenebris: dicendi copia nobis.

Partaque scribendi quantum hic expostulat usus:

Mitis hiems Romae nos aestas et opaca tenebat

Marsis, qua vitrea pellucet Fucinus unda.

Hinc me digressum perfecto munere clara

100

Parthenope tenuit, latronum non sine magno

Ac tempestatis Pelagi discrimine vitae,

Nam caietano digressis littore saeva

Tempestas oritur centum: ferientibus undis

Hic ope Doctoris Flavi patuere Salerni

105

Principis eximiae ut scriptori coniugis aedes

Nomen Isabella huic, cognomen Villamarina.

Haec favet ingeniis valeat quam femina supra,

Sed Fortuna meis invidit perfida coeptus,

Nec me passa fuit diuturno est tempore dulci

110

Musarum ociolo subito nam turba tumultu,

Barbara Proregis iussa perterruit urbem,

Civile immitens immani murmure bellum,

Et crudele nefas Romanus quale nec ulla

Barbara gens vidit cum excisa est mappa Saguntus

115

Troiave nec Thebis clara aut pereunte Corintho.

Hinc pater, hinc gnatus steterant gener inde socerque

Filiaque hinc matrem contra; divellimur inde

Sarcinulis omnes arreptis, cogimur omnes

Arreptis vigilare armis; fugit illa Salernum

120

Turcarum Regem Princeps adit, illico furtim

Eripitur nobis cum scriptis parta supellex

Et me Parthenope ut iam Felsina viderat ante

Nudatum facto fortunae rursus iniquo

Omnibus exhibuit. Tandem certamine Belli

125

Per vim sopito Regi populoque subacto

Parthenopes positis armis pensisque tributis

Praesulis officio Pitheousae accersor eodem.

Insula in Hetrusco posita est celeberrima Ponto

Cumarum aspiciens portus, Baiasque salubres,

130

Publica mandatur Pubis mihi cura regendae, hic

Aere satis verbis magno, minimoque reperto:

Ipsa re experto mendacia publica crede.

Illic ex vivo stant condita moenia saxo,

Nec tormenta domus formidant bellica pressae,

135

Illic Nereidum pulcherrima Dovala regnum

Possidet, et tuta fixit statione Penates;

Publica sed redeo nunc ad mendatia gentis

Quam postquam vanam sensi multoque minoris

Doctrinae fructus, quam formam pendere nummi,

140

Sum ratus esse loco magni discedere quaestus,

Carmina ne canerem surdo, pictaque tabella

Oblectarem oculos caeci variove colore.

Hic tibi non referam, fuerim quae quantaque passus

Barbaricis dum conflictor cum gentibus atque

145

Obiector variis terraque marique periclis,

Qualia non Ithacae dominus, non aureus ille

Expertus docti calamo celebratus Asellus.

Thaedia iamque odium peragrandi coeperat orbis

Et iam Latous senos confecerat orbes

150

Transierantque hiemes senaeque ex ordine messes,

Ex quo me patriis Fortuna abduxerat oris

Cum gnati ante oculos visa est plorantis imago

Astare, et supplex nostrum implorare favorem

Aurorae exortu primo, cum somnia vera,

155

Nec rem vana fides habuit, nam his forte diebus

Alterum (ut edidici) crus fregerat, inque grabato

Languidulos aegre sustentas straverat artus.

Hic mecum: aut functus fato est, magnumve periclum

Imminet insonti, nostraque opus est, ope parto,

160

Aut periit genitrix, puero fidissima custos,

Sucurrendum illi certe quicquid ferat illud,

Ille mihi alter ego est, nec sum divisus ab illo.

Maxima parsque mei ille est, et diuturnior ille.

Mitto quod os tenero formandum est erudiendo,

165

Crescat ut occulto velut undis Populus aevo,

Doctrina recita cumulatus et ordine vitae.

Est operae pretium primis mansuescere ab annis,

Vt terat optatos maturo tempore fructus.

His igitur motus rationibus, exiliumque

170

Pertaesus longaeque viae fastidia, demum

Visendi patriam studio, gratumque laresque

Parthenopem hinc solvo rursusque remetior aequor.

Forte aderant celebres Laurani nomine dictae

Nundinae in aequoreo Marsorum litore quo tum

175

Se mercatorum numerus transferre parabat,

Illic ut pelago tutusque latronibus irem,

Cum his una pedes ire paro convallibus atque

Montibus, et silvis qua Capua, Nola, Theanum

Passus viginti distant, et millia centum

180

Parthenope tridui spatio confecimus omne;

Tunc iter hic sterto, dum lassus forte grabato

Masupeta ignotus loculos venatus abit fur,

Per funem lapsus specula; pretiumque laborum

Multorum indigne periit mihi mane paranti

185

Solvere cauponi aes, non est inventa crumena.

Forte novum trito permuto pallium, ut inde

Suppetat aes, alia dum conditione reperta

Lapsis succurram rebus, collegam adeo unum

Pravis infelicem gnatis, nullus in omni

190

Grammaticus numero felix adeo usque repertus,

Suscipit is sortemque animo miseratus iniquam

Scripta dat Anconae caro reddantur amico,

Collegae collegam suscipit ille benigne,

Vrbinum, et legat, Durantis moenia ut inde

195

Adducar Metauro; urbs haec nova scinditur agro

Non inamoeno, qua olim Claudius et Salinator

Binis pugnarunt Castris, Asdrubalis atque

Viribus absumptis praeclarum egere triumphum,

Castrorum hic monumenta parent vestigia valli.

200

Hic mihi blanditiis dici ac supraque benigne

Possit suscepto domus illico, munda supellex

Argentumque datur, privatis publica dona

Accumulata fero, tantum certamen, eratque hic

Aemula virtutis concordia, velleque et unum

205

Nolle paresque animi plebisque senatus:

Publicum onus subeo ducendae pubis ad undas

Aonias, fontesque sacros Helicone bibendos;

Et iam bis ternos Phoebe perfecerat arbes

Nec nostrum fructus nulli apparere laborum,

210

Cum Patrum accersit fungentem publica cura,

Me officio an libeat sex denum conditione

Nummum auri oblata studiumque operasque locare,

Aedibus oblatis mihi praeter munera gratis,

Poscentes spacio saltem haud maiore trienni,

215

Tum, ne verba darem, bene si de meque benigne

Iam meritis renuo, properandumque esse saluti

Prospiciam ut gnati; laudant veniamque libentes,

Invitique simul precio ratione soluto decedere amice.

Discedo illic parte mei meliore relicta,

220

Vmbria Flaminiae digressum exponit, et inde

Littoreas relegens paulatim metior oras,

Donec in Euganeos, ut, deferor, alter Vlyxes,

Inde domum te tunc, ut scis, florente revertor.

Semineci invicto, qui nullus forte, vices sunt

225

Vt rerum, gravissime non celebrare fuisset,

Pauca tibi, ex multis, quae passus scribere visum

Vt me aerumnosum nullo non tempore scires,

Nec licuisse avido musarum carpere grata

Otia, dum variis Fortunae casibus erro,

230

Cum tamen optatos tu intra eris, optime, portus

In summa felix vel paupertate futurus.

 

79. ad Ioannem Rigonium

Altera post decimam, Iani, quo mense Kalendae

Elapso veniunt qua nos discessimus isthinc

Luce Sedeglianum (nam scribere singula certum est

Quicquid iter fausti nobis contraque paravit),

5

Hospitium haud vile exhibuit, dum pergimus illuc

Qui pueros Auriga vehit male cautus et aequo

Plus potus Terso prostravit gramine curru,

Dum caedunt nugas pueriles, protinus inde

Exiliens curru - nam nos cum coniuge gnatisque

10

Alter vectebat - metuentes libero, at illum

Conviciis dum onerant, videtur ab omni...

Nam pueri Aurigam pueros vocat ille sopitos

In frontem rugosus erat iuvenisne, senexve,

Femina virve foret ambiguum quod is ora gerebat

15

Imberbesque genas deformis cetera ravus,

Post caenae tempus curis me forte vacante,

Convitiis rursus pueros Auriga lacessit,

Insidias illi quales non respuat ultro,

Magno mercari moliuntur singulaque uni,

20

Pocula lege propinant, ut nisi singula sumat,

Bina bibat rursus, demum bene potus ad auras

Totam quanta fuit perstrictus frigore noctem,

Prostratus silici porcique simillimus oncat.

Postera lux orto iamdudum sole per arva

25

Et per arenosi mox ripas Tiliaventi

Caelinaequet Metunaeque ubi nos turba latronum

Cursantes solis frustra speculatur in agris,

Naoniae exposuit nullo discrimine praeter

Vnus quod puerum, dum curru desilit, haesit

30

Implicitusque rotis interque repagula quem nos

Protinus illaesum penitus servavimus, illic

Excepit blanda numerosam fronte cohortem

Dircaeus, laute nimium pro tempore tractans,

Doctorem Doctor, thalamo vetus hospes alumnum

35

Accipit, uxoremque uxor, pueraeque puellas;

Ancilla ancillam, puerorum turba cohorti

Inserta est nostrae, ex geminisque effecta repente

Vna fuit quales Nero, quando Claudius olim,

Et Salinator Poenorum viribus arma

40

Dum opponunt (si parva licet componere magnis).

Ex solito binis pugnarunt ordine castris,

Tertia nos demum Cogienses visere et urbem,

Sedibus optatis placita et considere terra

Laeta dies dedit, occiduo cum sole ruberet

45

Callis apricus, ubi non cedunt vina falerno.

Ingressis promissa patet domus illico, qualis

Consule digna satis non Rhetoris exigat usus,

Quamvis grammatici partes, non rhetoris ipsi,

Atria longa secant medium dehinc ordine plures

50

Hinc atque hinc thalam, maioris forte capaces

Quam mihi sit turbae, nec desuper horrea desunt,

Inferius vini cellae, hinc speciosa culinae

Forma suis extracta modis, cui pensilis hortus

Coctilibus muri Turri suffultus adhaerens,

55

Prospicit occasum, atque Orientis lumina solis

Vestibulum in foribus vitrens qua labitur humor

Iugis aquae, terras ima quae excepta caverna,

Influit atque urbis fossas ac moenia lambit,

Hinc venale Forum et clamosum spectat utrumque,

60

Consitum olivis collem ac celsam desuper arcem,

Praetor ubi totum cum moenibus aspicit agrum:

Subiacet a tergo vicus, pomeria, campi

Et procul Adriacis apparet Turris in undis

Nec non Tarvisinae Vrbis propugnacula longe;

65

Plurimaque opidula, hinc et amoenis praedia villis;

Sed ne praeterea queras quid publica cura,

Mi aedibus exceptis dederit, verum accipe pactum:

Solvitur argentum cum vino, ligna minoris

Multo quam isthic, carnes hic quoque villius, inde

70

Cuncta sale excepto simili ratione parantur:

Mane salutatum veniunt, ubi crastina fulsit

Purpureis Aurora comis, nos publico iussu

Primatum veneranda cohors gratantur amice,

Communemque vocant natorum iure Parentem

75

Fronte hilari et laetis animis, quacumque penes se

Sint mihi, proponunt, contra quas soluere possim

Non desunt grates; operamque meumque laborem

Polliceor, cunctis nullo discrimine semper

Impartiturus sic quod convenerat ante,

80

Inter et absentes per nuncia verba relatum

Coram transigimus firmato foedere utrimque;

Denique ut ad metam properemus; curritur ad nos

Ephebumque manus mox limina nostra: frequentat

Scilicet audituri aliquid mirumve, disertumve.

85

His ego more meo ne expectent grandia neve

Insolita edico, haud me invitum quicquid ab illis

Scriptorum optetur praelecturum, at prius ipsi

Adventu ut mecum scripsit gratentur ut ipse

Quid sit opus lecto possim decernere: scribunt,

90

Perlustro censu divisos classibus aequis

Ordinibus simul imprimis ex animo mores,

Quos incorruptos ut gentis littore fluxu

Semotaeque frequenti ut perspicio, bene spero.

Ingenia hinc captusque expendens, singula demum

95

Supputo quid sit agendum mecum et quid fugiendum

Constituo, ut nautae faciunt ubi sidera ventos,

Et pelagi motus scrutati lintea pandunt:

At ne quid lateat te, nos hic iam esse libenter

Crede, nec indigne patrios liquisse penates.

100

Nam genus hic mi te est hominum sat perque benignum,

Aurea quale fuit terris dum secla vigebant,

Insidiae hinc absunt hinc caedes, furta, venena;

At pietas, iunctaeque vigent, probitasque fidesque;

Nam quid quanta salubris sit clementia coeli

105

Prosequar? Atque situs quam divitis Vrbis amoeni?

Sic me cuncta iuvant, excepto quod male habet me

Hoc uno, nimium magni hic perhibentur honores

Doctorum generi, prae ut fit regionibus istis,

Haud tamen immerito, nam quid magis utile honestis

110

Vsibus humanis? Sed enim quia ferre necesse est,

Namque humiles, magnique sumus ceu tempora praebent,

Et res se nobis, aequa nos mente feremus.

Hos ter exhibuit successus nostra loco hoc res,

Consilii haec ratio nostri, fortunaque nunc est.

115

Ad nos tu istic, si quid erit dignum, quam scribito primum.

Heros a Colle hic, nascenti suada - Venusque

Adfuit et Charitum chorus - hoc adscribere iussit,

Commendat, tradique tibi se doctus amico,

Egregio egregius, docto virtutis amicus.

 

80. paraphrasis

Sectator Sophiae quam maximus ille Plutarchus,

Nobilium spectata cohors audire parati,

Improbat, et validis oppugnat strenuus illum

Argumentorum iaculis, qui primus ita esse

5

Vivendum asseruit, te iam vixisse subinde

Sentiat ut nemo ... quod dixere

Graiuienae melius quoniam si optavit id esse,

Nequam homini dictum morbo, vitisque gravato

Tandem corpus male sanum dicat habenti,

10

Ne medicis prodat tenebras petat ille seorsum,

Cumque malis lateat taciturnus semper eisdem

Vexatus nulli curandus, nullius usus

Vel sibi vel sociis, quo quid vel foedius ullum,

Vel mage inhonestum quisquam, aut crudelius unquam

15

Aut dici potuisse putet vel pectore condi,

Mortalis gens prisca palam curaverat olim,

Si quid morborum, atque ipsis evenerat aegri

In commune ferens quicquid vel quisque per ipsum

Vel alios didicisset iam medicaminis ante,

20

Sic artem medicam curandi protulit usus,

Paulatim et rerum facta est quam maxima terris,

Hinc Phoebi soboles Podalirius atque Machaon,

Philyridesque aliis mixtus longo ordine Chiron,

Lucida tecta domos Divum subiere medendo,

25

Incrementa poli avitis honor additus avis.

Quid morbos animi referam scelerum genus, aut quid

Optima virtutum medicamina quae sapientum

Ora ferunt, medicos animorum hos dicier aequum est.

Quis nisi se vitiis oppressus pandat, et illic

30

Vtatur medicis; recte quis posse valere

Hunc ferat? Vt proprius, vel publicus approbet usus.

Sin vero ut lateant tenebrarum obscura petentes

Praecipit ille bonis quis iam moderamina rerum

Et gerat imperii? Patriae quis commoda, amicum

35

Aut curet, sontes plectat, sua praemia reddat

Pro meritisve bonis? Hominum quis denique coetus

Moenibus inclusos cogat tueatur et armis

Protegat et iustis emendet legibus urbes?

Quin genus in praeceps hominum ruat, et cito brutis

40

Serpentum et generi tellus cultoribus orba

Cedatur, nihil obstet, totus mox ruat orbis.

Si magni virtus ignota Themistoclis olim

Cecropidum gentem latuisset Graecia Xerse,

Vt minor imperium didicisset ferre Tiranni

45

Romanusve mora cunctator nobilis ille

Hostibus aut referens expulsis signa Camillus,

Vix ulla extarent, quae sunt iam moenia Romae,

Si genus humanum latuissent lumina clara

Cum Stagirite Plato, simul et monimenta carerent

50

Praeclara illorum verum quaerentibus apta;

Sic vitiis hominum mentes, animique labarent,

Stultitiae et retro videas plena omnia ferri.

Ergo quis recte ... dici posse,

Autumet haec igitur longe sententia nobis

55

Exulet, et nostri mox limine prava facessat,

Ocia pro virtute ferens, pro lumine noctis

Obscurare tenebras, turpem pro sedulitate

Segnitiem, atque sitim auri pro splendore tenacem,

Denique pro doctis ignava silentia linguis,

60

Nemo igitur nostras maledictis obstrepat aures,

Publica pro clausis loca prendam sedibus hospes,

Non mihi non musis tantum, sed vi vere iam urbs

Et vixisse sibi me sentiat inclita faxo,

Non bene virtuti quaerenti, et convenit usum

65

Ac commune bonum per muta silentia vitam

Transigere et pecorum terere aevum more sedendo,

Extat ad Architenem sententia dia Platonis,

Nostri ortus partim patriam partemque Parentes

Vendicare sibi, merito sibi cetera amicos.

70

Extat Aristotelis praeclarum id pulchrius esse,

Pluribus ut genti, ut populo prodesse virorum

Quam uni, namque bonum, hoc melius, quo latius illud

Aut Paulus melius nostrum sibi nemo laborans

Aut vivit, moriturve omnes sed corpore in uno,

75

Alter in alterius ceu membra reflectimus usum,

Dogmate quin sacro paret, ut qui acceperat auri

Infossum, et nequam servus tellure talentum

Condiderat poenas, verboque et verbere solvit.

Quare sient opis magnis clarissima nostrae

80

Vrbibus aucta diu fructus sensere benigne

Gymnasia, atque hominum generi pro viribus usque

Profuimus, nunc et nostri censemus id esse

Officii hanc urbem nostro iuvare labore,

Praeclara ingeniis armes nec paupere censu,

85

Vnde mihi Patribusque meis quam maxima constant

Collata officia, quae nulla obliteret aetas

Nam qua (ne verum obliceam), Clarissime praeses,

Quo melior vivit nemo ne amantior aequi,

Contarene tibi poscenti id forte negarim?

90

Tot cuius parent in meque, domumque meorum

Officia aut vobis septem clarissime coetus,

Splendidaque ora viri, qui me tam comiter atque

Blande aversistis Patrum plaudente cohorte,

Nos ergo officii causa conscendimus hunue

95

Iure locum merito, orbis moralia magni ut

Iustis Aristotelis pro viribus exposituri

Quae licet, et per se, nec non quod numine vestro

Demandata mihi sat commendata videri

Possint, esse operae pretium tamen ipse putavi

100

Quantum opis inde bonis ad publica commoda manet

Narrare utilius, nec honestius ullum ut

Aut vos optasse, aut nos hoc potuisse referre

Vsquam terrarum nemo qui nesciat extet;

Vos igitur nobis aures praebete benignas.

105

Principio ut veri melior sententia constat

Esse hominem duplici naturae compede nexum,

Corporis haec animaeque est, quae per mutua sese

Inque vices ambo stricte complexa tuentur,

Vel commixta magis (verum secernere detur),

110

Alterum ut alterius grato sine numeris usu

Vix hominem dicas, adeo coniurat utrumque

Vel magis inter se alternis vertuntur amice, et

Alter in alterius naturae comeat usum.

Nam neque sola hominem ex anima constare putandum

115

Vt Plato; nec rursus vinctam ceu carcere clausam,

Corporis esse illam vinclis, quae nulla sit ante

Corporeo quam ut velamine tecta, gravisque

Criminis immunis nullique obnoxia culpae

Esse queat, cui sit iam tradita nulla potestas:

120

Quid? Quod per sensus homo haudquaquam foret unquam

Mundi atque aeterni foret is iam temporis expers.

Iam vero est animi vis constans unica per se,

Multiplices illi vires non una potestas,

Quas inter ratio, quae est mens in vertice sistens

125

Ingenio suffulta suo moderatur, et omnes

Illius imperio cogit parere subinde,

Sensilis affectiva tenet vis maxima primas,

Scinditur in geminas haec, altera concupit, via

Altera fervescit, quoniam haec quae sensibus ipsis

130

Subiiciuntur, amat, nos et detrudimus illuc,

Indidit a sensu huic nomen Pater Augustinus

Vt sunt a propriis effectibus omnia dicta,

Haec subit imperium rationis libera sola,

Solaque servitio civili inservit et usu,

135

Cum servile ferant aliae sine munere pondus,

Vnde procax nimium et temeraria despicit illum,

Quem ratio ostendit persuadens optima cursum,

Inque bona aspectu apparentia pellit et urget:

Non ad supplicii poenas, sed ponderis ipsa

140

Mole atque ingenio proprio quod vergit ad ima:

Quanquam hominis culpa primi petulantior, inde

Maioris multo referens contagia culpae

Facta animi motus in nobis excitet aeres

Adversos animae rationibus hique ... sunt,

145

Vt Graii appellant, ut nostri tormina mentis,

His si qui parent victi, et deducuntur ab isdem

Brutorum in varias species et corpora verti

Dicuntur paulum quod Bellua differat isdem,

Se qui hos subiiciunt rationi et dicta facessunt,

150

Heroas merito appelles hos pene Deisque

Persimiles, ubi fit, peccata beataque cernas

Eius cuncta hominis, nil iam metuentis ab hoste

Praeclara inde viri sortiti lumina mentis

Incubuere omnes, et in hanc, sit ut ultima meta

155

Mentis direxere aciem, omnes denique vires,

Huius ut internae communis, et omnibus hydrae

Abscindant capita expurgentur ut omnia circum,

Mentis ut imperium praescriptaque suscipiantur.

Quod fieri cum posse virum non viribus ullis

160

Perspicerent, virtutibus incubuere parandis,

Omnes quis bona tanta forent, omnis et inde

Posteritas longa propagine consequeretur,

Vnde emersere sophiae praecepta docentes,

Innumeri quibus in Stagirites optima morum

165

Disserit et gnoscit felici tramite vitae,

Traducenda aliis melius nam quid sit et in quo

Edocet omne bonum sola virtute parandum,

Qua duce quae contra pugnent iam posse repelli,

Et vinci ostendit, nam forti pectore pigram

170

Segnitiem, reddique bonis sua praemia, pravis

Iustitia infligi poenas, suaque omnibus ecce

Optima prudenti spectari lumine, nec non

Recte cuncta geri, pravaeque libidinis omnes

Compesci noto vitae moderamine motus,

175

Sordibus atque siti pravae splendore resisti,

Omnibus et demum vitiis medicamine certe

Obsisti, bene sit, vitam peragisse beate,

Quo nihil esse homini constat divinius, ullum

Aut magis optatum, nam tradi quid pote supra?

180

Hoc igitur primum nobis de moribus atque

Perspicimus studiis praeclara volumina noctu

Versantesque diu Stagiritis acumine magni,

Nec satis id, nam nemo sibi cum vivat, ut ante

Discimus ast aliis (nam vitae postulat usus

185

Plura) fit alterius, quod saepe videmus, ut alter

Mutua ope indigeat, quiddam et sociabile homo sit,

Gaudeat, et multis studeat coniugere sese.

Hinc urbes coeptae, nec moenibus opida primum

Non munivi, atque hinc hominum comercia, coetus;

190

Nam qua palantes olim, passimque per agros

Dispersi ratione homines tam multa parassent,

Quis opus et vitae, naturaeque exigit usus?

Qua nocuos serpentes, qua genus omne ferarum

Atque intemperies hiemis vitassent, solis et aestus

195

Praesidis hominum nullis, quis utimur ut sunt

Moenia, tecta, domus, artes, cum vestibus arma.

Veh soli, sapiens inquit, si concidet olli,

Non praesto fuerit quisquam qui sublevet ipsum;

Et licet una domus plures, capiatque, regatque,

200

Constituant Vrbes, tamen illis optima desint

Consilia, atque ruant sapiens moderamine certo

Ni regat et dictis cogat parere iacentes.

Sunt etenim caecis obducta humana tenebris

Ingenia, et levitate cito labentia, multis

205

Indiga doctrinae sapientum: id moribus ipsis

Decretis legum et variis dependere possis.

Ergo ubi virtutum cumulus moralis et huius

Doctrinae ratio prostratum tollere coepit

Exemptum tenebris hominem, donisque refertum,

210

Evehit ad summos fortunae munere honores,

Vxorem ac gnatos privataque cetera primum

Mox populos gentes moderari et publica novit

Hac demum ratione, Deus terrestreque Numen

Ex homine affectus mortalia cuncta sub ipsis

215

Proculcat pedibus fortunam, regnaque, fatumque:

Est etenim vires hominis super communis, et huius

Non infra sortem vitae, his coelestia spretis

Et sapere, et summi haec mortalia Numine regis

Corrigere certa haud moderantem lege modoque,

220

Hinc mentes illae coelestia corpora nostris

Quae longe praestant, quod nos moderentur onusque

Sublunare poli plusquam mortalibus olim

Muneribus meruere coli, sed ut illa vetustae

Aetatis soboles ignara excessit honesti,

225

Iniuste metas, ita nos sapientius illos,

Publica qui recte curant meritoque Parentes,

Vt patriae colimus summis et honoribus auctos

Praesentes terrena Deos, ut numina claris

Scriptorum elogiis trans mittere Posteritati,

230

Nitimur illorum sit ut indelebile nomen.

Hic latus se offert campus, dicenda supersint.

Quae ratioque domus, urbis quae et publica cura:

Composito tamen haec nostrae memorare Camoenae

Muneris adiiciam tanti decus officiumque:

235

Vatum sacra ferunt veterum monumenta, ne ulla

Non adhibenda fides, nec fas non credere vero

Humani authorem generis primumque Parentem

Nosque sub illius numerosae stirpis origo

Corpore felicemque humilis supraque beatum

240

Nostrae habitum sortis Deus attamen optimus illum.

Immensae sapientiae opus, qui cetera posset

Imperio regere et dominari, fecerat unum

Persimilem esse sibi aeterno virtus honore

Ardentem pietate, bonumque, et pacem fruentem;

245

Nam quia Rex superum duplicem praescripserat olli

Finem divinum, et naturae scilicet illum

Esse per hunc media statuit virtute parandum,

Degeret ut terris felix felicior, inde

Luce fruens alta superum iam sede locatus,

250

Naturae in geminos divisum est noscere finem

Quorum arcana poli contemplans displicit alter,

Vsibus alter agens humanis consulit hicque

Alterius melior nil agens opis indiget usu,

Divini compos igitur iam finis ut esset,

255

Rectum hominem finxit, dedit illi noscere rerum

Causas naturaeque effectus, fide voluntas.

Illi iuncta Deo cum spe divina petebat,

Ignis et ardor erat menti famulata cupido

Iraque parebat, corpus immune malorum

260

Quae patimur non vim frigusve aut senserat aestus,

Illi non deerat coelo sapientia rerum,

Non usus morum aut virtus cognitio et artis

Cuiusque illi animi robur moderatio solers,

Mentis iustitiaeque capax vis, denique dona et

265

Commoda cuncta aderant, mala dura non ulla ferenti

Quam poterat felix dici vereque beatus,

Numen et in terris vivum coeleste vocari,

Quam poterat facile nullo prohibente supernis

Sedibus aetherea susceptus luce fruiri,

270

Ni miser ingrato correptus ab impete mentem

Proh dolor! Aeterni spernens mandata Tonantis

Tot mala quis premimur capitique suo atque Nepotum

Stirpi accersisset nullo iam fine pudendus,

Hinc cito praecipiti retro collapsa ruina

275

Omnia morborum genus hinc, mortisque secutum

Illico mens arsit furiis accensa cupido,

Effrenis orta est stimulis, et prava voluntas

Praeceps ira fit obtusum ingenium memor et vis

Et qui caelicolis fuerat par pene bonisque

280

Omnibus ornatus quamprimum lapsus ad ima

Squalidus, informis, tetris inglorius oris,

Exulat ornatu et posito positoque decore

Luget et erumnis opressus ad ora vocantis

Non audet remeare Dei, sudore parare

285

Iussus sponte cibum, tulerat quem terram priusquam

Deceptus vetita legisset ab arbore poma.

Cum sese ipse suis haud quaquam viribus ergo

Tollere humo posset, coelo demissus ab alto

Quem Deus immensa pro maiestate crearat

290

Principio aeternum sibi gnatum fine carentem,

Vt cenus ablueret mortale hinc labe parentis

Secum una traheret superumque in sede locato?

Protinus impleret vacuata sedilia coeli,

Sed prius obscuro quam lux clarissima mundo

295

Effulsit, priscorum afflavit numine vatum

Pectora, qui adventum canerent mortisque peremptae

Illius in reditu ad superos Erebique triumphum:

Nec satis exivit passim virtutibus atque

Artibus ingenuis qui corda obtusa ferosque

300

Mulcerent animos sophiae praecepta docentes

Perfacilique aditum pararent tramite ad ipsum,

Ad felicis iter verae pietatis amicis,

Vsque adeo haud facile nostris emergere tantis

Viribus erumnis dabitur iam cernere vobis.

305

Id liquido quam sit vitiorum sordida labes,

Mox ubi constabit contra quam splendida virtus,

Me referente sacris sophiae praecepta verendae

Obscura ex aliitis, hic quae monumenta reliquit

Vos paenes ergo locum, Praeses clarissime, vosque

310

Nobilium coetus tantus cum invenerit hospes

Qui dederit Graiae Patriae clarissima genti,

Lumina quin totum meritis devinxerit orbem

Cui natura parens, quae plurima contulit uni,

Ipsius arcana ante viros celaverat omnes.

315

Nil causae ex animo quin vobis gratuler esse,

Perspicio quoniam Saturni secula rursus

Aurea, et in melius mutatis moribus aevum

Adventare novum, cum haec vos praecepta nepotum

Tradentes stirpi per tempora longa futurae

320

Tam bene consultum curetis posteritati.

Quam divina cupit mens omnibus unde resurgant

Ossibus e vestris hominum et quos postera supra

Aetas constituat sortem miretur et orbis.

Quis tantus labor hinc mecum deterreat ergo,

325

Magnanimi Patres vos? Qui haec clarissima tali

Decreto Superum mandata insigna vobis

Imperii culmen geritis, superaverit omnia vestrum

(Credite) Pyramidum moles et miracula mundi

Hoc opus in seros transmissum forte Nepotes.

 

81. ecloga

Mopsus

Cur teneras Aegon secura in valle per herbas

Pascentes revocas ad ovilia nota capellas,

Cum vix dum medium Phoebus conscenderit axem?

Aegon

Insidias timeo fugientum, Mopse, luporum

5

Sive canum morsus equitum seu forte venantum

Praecipites facto de collibus agmine cursus.

Nam procul ex illis clamorem saltubus hausit

Latratusque ingens nostras modo perculit aures.

Quicquid id incertum pavidum tamen omnia terrent.

Mopsus

10

Sic procul iste timor curamque e pectore solve;

Illinc insidiae nullae et vis nulla paratur,

Grex tibi tutus erit, nam regum maximua illac

Patentes late populos urbesque revisit,

Incendes magna procerum comitante caterva,

15

Quem merito appellant Patrem, venerantur, adorant

Gentes qua rapidis praedives labitur undis

Danubius, quaque Oceano supereminet Arctos,

Quin etiam totus mox instar numinis Orbis

Thure dato et positis passim venerabitur aris,

20

Cum domino veri mundum pacaverit hoste

Numinis et sacras sortes arcanaque vatum

Carmina complevit referens saturnia Regna.

Aegon

O utinam tam laeta meos contingant saecula in annos,

Vt videam tutas nullo custode capellas

25

Prata per et silvas errare licentius altas

Atque lupos inter saevosque armenta leones

Pascere et impune catulis illudere vulpes;

Tum demum placita contentus morte quiescam

Tantus amor pacis nobis communis et oci;

30

Excelsaeque domus servandae cura remordet.

Mopsus

Quam fortunati tanto sub rege per omnem

Pastores criminus vita, captabimus auras

Fronde sub arborea, positis e pectore curis,

Securi dulces somnos capiemus in umbra.

35

Nunc fontes inter sacros et flumina nota,

Nunc silvas inter volucrum suadente sussuro

Nullus erit, teneros oculos qui fascinet agnos

Aut lac subducat pecori aut mala gramina carpat,

Non furor armorum, pestisve famesve morantur:

40

Ver erit asiduum atque ultro ferret omnia tellus.

Aegon

Magna quidem nobis, at non incognita narras:

Nam memini haec pueris solitum praedicere nobis

Damonem quondam, vitrea quae sonitus unda

Pinguia per valles delabens irrigat arva

45

Et leni Adriacas interfluit amne paludes,

Si quando sedens Calathos pascentibus agnis

Texeret tenui fulciret vimine nassas:

Saepe canebat enim, magnum de semine Regum

Portendi paucis olim volventibus annis

50

Regem, qui rabidum veri prosterneret hostem

Numinis et meritos templis inferret honores,

Subque suo totum Terrarum mitteret orbem

Imperio pecus omne et ovili clauderet uno,

Incorrupta fides cui nullo obnoxia facto

55

Vnquam vita foret, quo tum regnante futuram

Pacem orbi et passim sedatis ocia bellis

Mopsus

Singula quid memorem? Quae laeti temporis aetas

Iam iam nostra feret populi regesque beati,

Vndique convenient Regem hunc dominumque verentes

60

Progeniem ex coelo demissam simul ore fatentes,

Nec vero tantum veneratos Archadas olim,

Pana nec Ismarios tantum fama Orphea colles,

Quantum illum nostris pastores montibus olli

Laudibus extollent meritis coeloque locabunt,

65

Illum etiam referent ferae silvaeque loquaces

Dicent, et tenues iteratis vocibus aurae;

Arboribus Dryades referent et Naiades illum

Fontibus in sacris imis in vallibus Echo.

Tum pater elatis incedere lenius undis

70

Danubius suescet Tiberino clarior alveo,

Cuius in extremo cantantes margine cyrni

Illius excelsum tollent ad sidera nomen.

Monstrorum hinc genus omne aberit contagia quaeque

Desierint, magnos verbo placare leones

75

Noverit ille, Canum rabidos serpentis et ictus

Contuderit terris dignus regnare poloque.

Aegon

Spargite humum laeti Pastores suavibus herbis,

Spargite et aestivas inducite fontibus umbras

Et lustrate sacris agros et compita verbis,

80

Vos rite oblatis onerate altaria donis

Et cantate novum passim per gramina carmen

Pastores proprio Dinos de nomine colles

Qui colitis sacro, et quae proxima rura Timavo

Venit lata dies nobis promissa tot annos,

85

Venit laeta dies, alterqua regnet Apollo.

Iam lupus insidias moliri desinet agni,

Liberaque occurent impune armenta leoni.

Candida libertas et amica gregi alma parando

Pax aderit. Nostris discordia cedet ab oris.

Mopsus

90

Certe ego dum summis errabunt montibus agni,

Flumina dum pisces et amabunt gramina vaccae

Illius in nostris numen venerabitur annis.

Atque ego dum tremulos hos regam corporis artus

Semper honore illum celebrabo, templaque donis:

95

Ille meos late per pascua laeta iuvencos

Impune iussit decerpere gramina passim,

Ille mihi dudum molli requiescere in umbra,

Extremaque dedit capere otia tuta senecta,

Hic ubi grata novae praebent umbracula vites,

100

Qua se vicino subducunt moenia colle,

Colle mihi grato quantum vel pinguia fessis

Pascua sunt bobus vel fessis litora nautis.

Aegon

Saepius idem etiam mecum meditatus et ipse

Quandoquidem huic nostris surgit spes, maxima rebus.

105

Faginus est crater mihi dono quem dedit olim

Farrensis Miron signisque operosus et arte;

Colle Medeae idem summo celaverat ante:

In medio geminae solido de marmore candent

Solis aves annescae, mundum patentibus alis

110

Solis ad occasum complexae solis ab ortu.

Sideraque alta poli tranant coeluque volatu;

A dextra placido cum maiestate verendus

Magnanimus fovet ore Leo gavisus utraque;

Quae prius Eoas radiis accenderat oras

115

Sub pedibus videas extincto lumine lunam.

Innumerae pascuntur oves, luduntque sub alis

Mixti haedique lupique, et molles tigribus agni

Securique illic pastores ocia in umbra

Carpunt et dulces per florida gramina somnos.

120

Ibo atque hunc illi et geminos ab ovilibus agnos,

Munera grata feram Gismani signa tributi,

Iam et tunc incipiam supplex in vota vocare

Vel statuam ante aras solemnia vota quotannis

Lacte novo reddens et multo thurris honore,

125

Perque omnes fieri haec mandabo nepotibus annos:

Illius et nostra per secula plurima nomen

Gente sit aeternum, et nulla inde obliteret aetas.

Mopsus

Interea alternis dum nos sermonibus usque

Progredimur, celso processit Vesper Olimpo,

130

Desine: iam serae tempus decedere nocti.

 

82. in poema paraphrasticon Barnabae Prampergis

Qui plebi Ausoniae fuerat vix cognitus ante,

      Rolandum, proceres doctaque turba canet,

Qua Tagus, Eurotas, Rodanus, qua labitur Ister,

      Prampergi numeris candida Musa dedit.

5

Sic tua Moeonio Pelide gloria cantu,

      Sic viget, Aeneae, carmine vatis, honos.

 

83. eiusdem ad Patriae Fori Iulii Praetorem

Quod modo melliferis nocuos, iustissime Praeses,

      Ex apibus fucos iusseris esse procul,

Septaque minaci bipedum terrore luporum

      Exultent nutu libera facta tuo.

5

Ne sit nulla tibi pro munere gratia tanto,

      Titirus indocto fundit ab ore modos,

Quos rogat argutam facias descendere in aurem

      Vt mage progemino debeat officio.

 

84. eiusdem in Helicem Fontem

Castalias vates aut Hippocrenidas olim,

      Nunc celebrant Helices carmine fontis aquas.

Maior inest virtus tamen his, quam fertur in illis,

      Quas qui bibit tantum ille poeta fuit;

5

Has qui libarunt triplici meruere corona

      Cingi carminibus, legibus, eloquio.

Quid maius potiatve ulla unquam protulit aetas?

      Virtutum hinc sitiens hauriat omne genus.

Felices helices undae, quis saecula nostra,

10

      Quis vates noti, fontis, et auctor erit,

Qua Tanais Rodanusque fluit, qua Nilus, Hiberus,

      Dum coelo veri Numinis aura fluet.

 

85. eiusdem

Viderat errantem per devia rura Cupido

      Heroem curis credidit et vacuum.

Hunc puer aggressus telum dirrexit at ille

      Cautus ut aspexit, propulit insidias.

5

Ast emissa procul fixa est sub rupe sagitta,

      Hinc Helices miri fluxit amoris aqua:

Nam quocumque sonat fons, hic conantur ad astra

      Certatim vates tollere carminibus.

 

86. eiusdem

Quae sacrum servas laticem pulcherrima Nais,

      Fontis et ex illo nomen adepta viges.

Hos tibi nunc flores et serta dicamus amoeni

      Hortuli, et irrigui dona beata loci.

5

Caelibi ut ex his quando huc cumque accesserit auctor

      Qua velet crines pulchra corolla fiat,

Vt sic perpetuo vivat quo pulchrior illi,

      Empirea cingat sede corona caput.

 

87. eiudsem

Postquam barbaricis tellus foedata ruinis

      Graia sub immiti Rege retente dolet,

Musarum coetus Phoebo comitante recessit

      Tarcenti, placidis constitit inque iugis;

5

Optataque Helices in fontis margine sede

      Dici Castalides, hinc Helicesque queunt.

Protinus ex illo hac mersit regione iuventus,

      Romanae pubique aemula Caecropiae.

 

88. eiusdem

Manat ut occultis fallitque meatibus unda,

Haec variis fundens ubera plena cavis,

Sic bona et auctoris tentet qui noscere mores

Et maiora fide, pluraque adinveniet,

5

Vt priscum veterum et nostro cernuntur in aevo,

Plurima velata, mistica fronde tegi.

 

89. eiusdem epithaphium Deciani

Dum parat illustri Decianum cura Senatus

      Gloria et excelso condecorare loco,

Pro meritis legum responsis atque labore,

      Quem tulit interpres iudiciisque suis,

5

En Pater Omnipotens aeterna sede receptum

      Pro pietate fide et simplicitate beat.

Felix qui tanto terris perfunctus honore,

      Nunc veris fruitur gloriat honore, bonis.

 

90. de calamitosa publici praeceptoris vita

Quis fuit haec primus qui munera publica obivit,

      Quis quis, mentis inops, aut nihil ille fuit,

Nec modo mentis inops, at iners nullius et usus,

      In se nil reliquum qui esse putavit opis?

5

Nam qui tam sancte potuit vel rite docere

      Vt multis unus fecerit ille satis?

Quod si de multis tamen extitit unus et alter,

      Quis opera huius sit forte probata minus,

Sive quod exacte voluit perpendere mores

10

      Seu quod formandis mentibus incaluit,

Vt quod non ulla potuit ratione sepultum

      Elicere ingenium vel cohibere malos.

Ah miser, ah quantas audivit is undique turbas,

      Terrorem, insidias, iurgia, damna, minas,

15

Dum paucorum opera multorum ferbuit ira,

      Saeviit inque unum ut turba proterva malum,

Nec vidit magni caperet quam plena laboris

      Munera sisyphio non caritura malo.

Cui foret indigne ratione carentibus una et

20

      Cum nimiis degendum assidue pueris,

Qui sibi diverso proponant tramite metam

      In vetitum semper precipitesque ruant.

Quod si praeceptis cohibere salubribus, aut si

      Illa minus valeant, experiare plagis,

25

Insurgunt linguis tutique parentibus, audent

      Spargere per totum dira venena Forum,

Non secus ac languens ubi acuto putrida ferro

      Igneve Phylirica pustula secta manu.

Clamat et indigna maledicit voce medenti,

30

      Cum tamen haud partes deserat ille suas,

Sin placido nimium mittas hos tendere cursu ac

      Dissimulans leviter crimina blandus agas.

Et peccare parum, ut tibi sit, nisi traxeris illos

      Patravi iubens non cohibendo malum.

35

Nam quae pax animo? Quae spes? Qui denique fructus?

      Pessima gens, Patriae pernicies alitur.

Qui potes ignaris fraudata rependere vitae

      Tempora? Nunc scelerum non Deus ultor erit.

Quid medium hic? Paulum declines inde, vel inde

40

      Fis miser: hinc hominum est, hinc odium superum.

Credo equidem hanc miseram vitam genus esse lucendi

      Criminum, et haud minimum supplicium miseris.

Nam mihi quid volui demens; cum liber et urbi

      Altrici gratus tutus amicum obice,

45

Libera colla dedi gravibus nectenda catenis,

      Servitium et libuit triste subire mihi.

Nam qui debueram longis erroribus actus

      In Patriae tandem consenuisse sinu,

Cognatos inter caros atque inter amicos,

50

      Exul ut ignota demoror urbe procul.

 

91. de nuptiis Mutii Putliliarum Comitis et Camillae Sbriavachae

Vrbis ab Attilicae Genius modo senserat arce

Indicibus Citharaeque sono rumoreque Vulgi,

Primores inter iungi connubia priscae

Qua via tendentes Aquileiae ad moenia ducit,

5

Matris Accidaliae puerum cum accersit et ipsum

Flagrantes hic forte faces dum ventilat, orat,

Cuius nam certa percusserit ille sagitta,

Pectora cuius hymen fausto pede limina nuper

Ingressus ressonare facit late omnia cantu.

10

Namque sibi hic vitas hominum et mortalia

Facta nec arbitrium verum non esse benigno,

Numine concessum superum sibi, proindeque

Vsibus et sibi comissae rationibus urbis

Consulere et fidi partes explere ministri.

15

Ille autem contra: gentis fidissime custos

Huius et urbis, ait, quoniam quacumque peregi

Noscere fert animus, maternas pandere curas.

Fatorumque arcana tibi iam volvere certum est;

Conscius ut dextro coeptis ingentibus adsis

20

Omine, et intersis felici principis ortu,

Cuius adventus iam nunc et sidera coeli

Praesagae et vatum divino numine mentes;

Inclita ita Ausonide magnarum gloria rerum

Accessura novis decorabit honoribus auctam

25

Cuncta prius Coelo, quae terris cumque futura

Decerni superis scis reges atque senatus

Regnorumque vices mortalia denique curae

Illis esse, parens rerum natura subinde

Indiga opis nostrae, matrisque, quod ipsa subire

30

Iussa nequit, nostro fert munere, proinde necesse est,

Scire futura mihi, hinc quoniam sententia certo

Stat superis immota loco, relevare malorum

Tantorum serie divini principis olim

Consilio et nutu, volvendis mensibus orbem,

35

Impositum est nobis, aurata ut bina sagitta

Pectora magnanimum strictim iungamus amantum,

Illorum ut nexu soboles clarissima mundo

Exoriatur, avos referens virtute, parentesque

Illustres, olim totus cui serviat Orbis:

40

Quod fieri possit qua dehinc ratione patebit.

Horum illustris uterque loco, virtute, benigno

Fortunae auxilio, nec non et corporis usu,

Viribus et forma praestantes, alteri et horum,

Quem Venus et Pallas decorant; insigne dat illi

45

Nomen cui Porsenna manum non sustulit igne

Exuri, atque suam virtute remisit in urbem,

Puraque cognomen fulgenti lilia signo

A longo comitum deductum stemmate praebet,

Altera cui Tiridi depascens bucula campo,

50

Qua micat arx alto Pegi de nomine colle.

Praeclarum gentis praestat cognominis usum,

Nomine Palladiae meritis sat digna Camillae

Coniugiumque viro spondet, vitamque beatam.

Hinc dextra radiante Iovis mox sidere parte

55

Editus in lucem mera virtutis et oris

Indole, fulgebit genitoris imagine clarus

Infans materno virtute et nomine Iuli,

Dignus Avo similis, qui amborum nomina famae

Aeternae mandet, quem cum maturior aetas

60

Venerit, excipiet fatalem Turrius heros

Purpureo in partem regni dignatus honore,

Quot Tiberine pater, revocas ingentiaque illa

Munera Iustitiae et splendoris praemia spondes:

Hic ubi iam solio, qui nondum matris in alto

65

Conceptus geritur, fuerit labentibus annis

Fortuna comitante sacros, virtute locatus,

Pacatum reddet sedatis regibus orbem,

Aurea saturni referens iam secula terris

Ausoniam et lata cumulans ditione fovebit,

70

Imperio adiiciens populos nova regna subactos

Sponte sua sine vi sine caede e sanguinis haustu:

Gratia namque illi fluet et sapientia coelo,

Terque ubi septenos felix regnaverit annos,

Vivus adhuc multorum exemplo cedet habenas

75

Non minor imperii; se ut in otia tuta receptet,

Serus et ad superas coetu comitante cohortes

Aligero (cunctis dictu mirabile) laetus

Vulneris et nostri, materni et muneris expers,

Qualis ab aetherea descenderit arce, redibit.

80

Illius ad nomen mortalia facta perenant,

Quae dein cuncta per ora volans feret omnibus oris

Aeternis Vatum monumentis rite sacratum.

His dictis incensum, animum surgentis amore

Erexit famae genio, laetatur alumni,

85

Certa mox orituri spe, tum lumina laetus

Tolli et aligerum dictis affatur amorem:

Vade age magnanimum repetas regalia amantum

Tecta, nec inde illis quoquam discede relictis,

Aurea sit tecumque Parens et pronuba Iuno,

90

Donec ad optatas infans iam prodeat auras,

Cetera tum properent illuc pia numina secum,

Et sua dona ferant fascis cum maxima Pallas

Cynthius et Charitum pulcher Chorus atque sororum

Candida turba novem, nec non Dea suada, suisque

95

Dotibus effultum custodiat usque salutis

Numen amicum opto, sacroque facessat amantem

Limine mox longe, ne munera grata parentis

Auferat, usque tuae somnus languentia visens

Corpora, lethaeo hic sua munera fusa liquore

100

Quis opus, irroret, matris face praelia quassa

Ipse cruenta cie et valido mox pectora clavo;

Compedeque amborum consensus iunge tenaci.

Dixerat, at sublimem se ille per aera tollit,

Quo dudum cytharaeque sonus, cantusque vocabant

105

Laetus Hymen, Genitrix, choreae, plaususque, iocique

Gaudia et auratis convivia regia mensis.

Illustri procerum concursu Femineoque,

Illustri comitum coetu, mirabile visu,

Nympharum comitata choro, turbaque decenti

110

Hic alimenta suis aderat Venus aurea curis,

Adiiciens arabum felicia dona Canopo

Vecta, manu artificis vario condita sapore.

Nec color unus erat dapidus, quae intrita ministris

Ordine dant longo mensis felicibus, illic

115

Altilium omne genus vitulusque, haedusque beatas

Et Capus ornavit mensas, pulmentaque primum

Regia dehinc volucrum species et pingue terrarum

Vi, insidiisque genus captum, hinc Iunonius ales,

Arge, tuis oculis vacuus defertur, obeso

120

Non magis ac plumis depictis clune petendus,

Inde coloratis nomen quae sumpsit ab Indis,

Quaeque Dioneae Matri gratissima rauco

Turribus ex altis invitat murmure somnos.

Huc sibi qui primas celebratus carmine Turdus

125

Vindicat inter aves, alienis mensibus, inde

Adservata datur sat pinguis rustica perdix;

Quamque coco reddi cervicem et pectora praeter

Perlepidus iussit Vates, cui vita sub undis.

Adiicitur Regis monumentum nobile Terei

130

Deliciis, avis Argo a transvecta carina,

Quaeque fugit virides amisso compare ramos.

Huc quicquid leporum patrias montana per oras,

Campestrisque tulit regio iucunda disertis

Praeda viris Damae, pernicis cruraque cervis,

135

Denique non Aper generosis, nobile mensis

Ornamentum aberat, pretiosa merce paratus:

Addita fluminibus quae munera grata, marique

Piscator tulerat, Capitones, Ostrea, Echini,

Pluraque praeterea, ne singula carmine dicam,

140

Quae partim verubus tosta emollitaque partim

Et calidis elixa cocus servaverat ahenis.

Vnde domus late suavi fragrabat odore:

Arte laboratae Cereris nunc dona vel Orbis

Vel Cicli formam servantia quaeque parantur

145

Tortilis in morem folii, condita sapore

Nectarei succi dapibus gratissima regum.

Exequar aut Bacchi quae vincant dona Falernum?

Vel quod Pucino, roseo vel colle vel inde

Creteis longe vectum regionibus usque

150

Aurea profundens suffecit copia mensis.

At parte ex alia resonabant atria longe

Cantibus, atque sono Cytharae, lituique Syraeque

Et cornu tubae et dulcis quae tibia grata ferebat,

Concentu mixta diversis vocibus arte.

155

Huc se se ablatis surgentes ordine mensis

Protinus Heroes coetu comitante tulere,

Femineo illustri et longa sedere corona,

Vnguentis capita aspersi, pretiosaque olentes

Balsama fragranti complebant omnia odore.

160

Pars repetunt choreas motis ex arte decentes,

Effingunt numeros pedibus per mutua se se,

Hinc mas alternis miscentes femina et inde

Pars lepido fallunt horas sermone iocisque

Spectantes coeli ceu splendida lumina sponsos,

165

Hunc modo mirantes celso ut supereminet omnes

Vertice, vel qualis graios olim inter Achilles

Cetera vel qualem mirantur numina Martem,

Hanc modo ceu stellas Phoebus micat aureus inter

Omnis, ut obducat tenebris fulgore nitenti,

170

Femineae aspectus turbae. Quid cetera dicam?

 

92. de patriae Fori Iulii laudibus panegiricus

Quis dabit optatas memoranti exordia vires?

Et Patriae meritas incompto carmine laudes?

Aonidumne vocem fontes, et Apolinis undas?

Ante magne pater? Coelo decus addite sacri

5

Cui vates passim bacculi solennia templis

Sacra ferunt, regio qua se se Iulia tendit

Eloquii nomen merito sortite triumpho.

Vos quoque praesentes, animisque faventibus optem,

Magnanimi proceres patriae et qui nomine dicti

10

Quique urbis septem, vel tu iustissime Praeses

(Non abolenda etenim Patriae monumenta dedisti),

Purpureo meritis fulgent insignia amictu,

Cuique decus sceptri faciles, tu dirige gressus

Nec paulum gravibus mentem non subtrahe curis,

15

Dum canimus nostris merito referenda Camoenis,

Quandoquidem nostros, atavumque haec protulit ortus,

Susceptura etiam seros post rata nepotes.

Sed quis erit nostri limes vel carminis orsus?

Num veteres Patriae memorabo stemmata ritus?

20

Insignes meritisque viros famaque perenni?

Bellave, praeclarasque urbes atque oppida quorum

Nomina vix etiam, se dum vestigia parent,

Antiquam ex illo repetens ab origine formam,

Cum tellus primum tumidis emersit ab undis

25

Et deserta coli (scriptum est ut marmore) coepit

An cum Tecta furens Colchis Medea secuta,

Infidum, ut meruit, fratris de caede cruenta,

Alsonidem huc propria posita de nomine sede

Intulit aeternum patriae memorabile nomen?

30

Vel quae dein species fuerit pulcherrima dicam?

Romulidae ut primum deductis civibus hanc et

Legibus et socio donarunt iure colendi,

Romanum nomen magnique a nomine Iuli,

Dicta Forum est, sedes fuerit quod gratior olim

35

Nulla tibi hac, Caesar, defuncto munere belli:

Exin perpetuo narrabo carmine demum

Inclita Romana Venetum ut de stirpe Propago

(Nam clarum inde genus Venetis ab origine prima

Arcuit imprimis pietas, clementia, nec non

40

Iustitiae partes, animi constantia, virtus

Consiliumque, fides, dubiis prudentia rebus),

Attilicis olim rapientibus omnia Flammis

Acceptos Patriae tum primum retulit ortus,

Cum patriam merito voluerunt nomine dici

45

Omnibus unde etiam praeponunt gentibus atque

Auctorem hanc generis summo venerantur honore.

Stemmate macte tuo et claris natalibus aucta,

Macte tua sobole, Patria o clarissima, quae te

Inclita per cunctas generoso nomine terras

50

Illustrat, meritisque suis defendit ab hoste,

Hoste tuos olim populato saepius agros,

Cum procul abductis iam desolata colonis

Turcarum informes querere sub hoste triumphos,

Squalore incultos, capitis minor, obsita vultus

55

Et miseris foedata modis. Heu siquis acerba

Tempora adhuc recolit, vidit crudelius unquam?

Nam qua praecipiti se volvit in aequora fluctu

Sontius et liquidis dictum qua flumen ab undis,

Omnia barbaricis ardebant undique flammis.

60

Horruit undantes tellus cum sanguine viros

Terror ubique necis cumulataque funera, caedes,

Atque minae et strepitus immixtaque furta rapinis,

Vis, clamor, gemitus, luctus, sacra mixta profanis,

Tunc consternatus hominum formidine mentes,

65

Deseruere suae confectaque corpora vires.

Non secus atque olim quando custode remoto

Saeva lupos egit rabies; armenta gregesque

Sternuntur passim et rabido feriuntur ab hoste,

Ille capi hicque trahi, huic innecti vincula collo,

70

Hic caedi ille rapi externas captivus in oras,

Ille animam infixus fatum execrabile Palo

Egit et indigno Genitor sub funere nati

Concidit; hic tenerae complexu avulsus amato

Coniugis abreptos suspirans flevit amores.

75

Quo feror et laxis quo me rapit ardor habenis,

Propositum repetamus iter, patriaeque canamus

Commoda, summa igitur rerum fastigia tangam,

Nec referam memores illustria munera dotes,

Decreta indulta et leges rescriptaque; sacri,

80

Plurima Pontifices quae concessere, bonique

Hinc orti plures, clarissima nomina quondam

Induperatores Patriae, monimenta vetustis

Exarata fereque exesa volumina chartis;

Quaeque Sacro Patriae custodes numine quondam

85

Nomine de Patriae series longissima Regum

Largiri populis privata et pubblica mittam;

Nec non Praetores quae plurima dona senatus

Consultis decreta suis sanxere sigillis,

Implorata aliis nequicquam gentibus usque.

90

Gratum adeo nullo Patriae non tempore nomen:

Nam Gemino haec dignata fori ac ditione honore,

Omnibus Italiae praestat regionibus una,

Externas nedum superet. Quid barbara regna

Laudibus et Patriae meritis et nomine certent?

95

Audeat extremi contendere potor Iberi?

Aut Rodani, aut nostro divisus ab orbe Britannus

Dives Arabs sileat, nec flavas Lydia arenas,

India non Ebenum, nec iactent Mhura Sabaei,

Nec Medi Aethiopesve, aut Seres grandia dona,

100

Etsi deliciis pulchris, pretiosaque gazis

Regna, tamen Patriae splendore, et stemmate, nec

Moribus, et cultu Doctrina, legibus, arte,

Non modo quae superat frugum omnia copia, cedant.

Hoc fuit extremis olim quod partibus orti

105

Avares et Turcae, Germani, Pannones, atque huc

Confluxere Gothique, Scithaeque, et Vandali, et Hunni,

Scilicet ut pulchra nostris fruerentur in ora

Deliciis, regionis opes, et commoda ferrent,

Qui assueti hoc, positoque ferro sub sidere vultu

110

Optarunt condi, nostraque senescere Terra,

Nec voluere locis nisi vindice cedere ferro.

Non tulit haec saevos tellus ingrata Nerones,

Nec genuit quisquam tauro hic inclusus aheno,

Navita non Scyllam, hic non orrida monstra viator,

115

Baccarumve nemus formidat inhospita rura,

Qualia multa vident peregrantes barbara regna.

Haec facilis tellus et amica colentibus, atque

Ingeniorum apprime ferax, studiosa bonarum

Artium et indignae fraudis vindexque malorum,

120

Hospitiisque patens mitem clementia coeli

Reddit, et exculti studio, curaque politi

Ingenui mores, deductaque stemmate virtus.

Hinc plures orti, clarissima lumina, coelo

Effulsere viri, verbo contagia sueti

125

Pellere et extinctos revocare ad lumina vitae,

Qui verum effuso testati sanguine numen,

Auctoremque Deum coeli meruere coronas,

Immortale decus cunctis memorabile seclis

Templa quibus, sacrique aris redduntur honores.

130

Hinc Pius et factis, et claro nomine primus,

A Decimo qui templa diu Romana tuendo

Occumbens tantum Patriae decus attulit illo,

Non secus ac magno se ut iactet Caesare Roma.

Hinc sacer ignipotens praeclaram Antenoris Vrbem

135

Qui colit extremis celebratum numen in oris;

Quid memorem sancto matronas corpore templis?

Virgineosque choros? Superae incrementa cohortis

Hinc exorta, Atavis et claro sanguine quondam

Tyndaridis nomen quae gessit, dogmate sacro

140

Se confessa Deam votis et numine pollens.

Hic senis ossa vigent, qui sacro complet odore

Oppida, nec Patriae non latos undique fines,

Hic Patriae custos, hic cui fortuna beato

Indidit aeternum mansurum nomen in aevum;

145

Hic venerande senex, inopum pater et miserorum,

Numen adorandum, tellus aspersa cruore

Cuius adhuc patria servaris conditus arva

Et quos praetereo clarissima numina mille,

Mille suae qui olim dederunt documenta salutis?

150

Iam vero regionis opes, iam dicere formam

Atque situm aggrediar, cursum vos pandite, musae,

Principio Patriae sedes, atque ambitus omnis

Moenibus et tuto circumdatus undique vallo

Apparet vicis densissimus urbis ad instar,

155

Haud regionis et innumero populique frequenti

Concursu celebris, propria mirabile tanquam

Naturae nitentis opus suffultus opum vi,

Qualem nulla unquam viderunt secula terrae

Orbe, nec undissonae complexibus Amphitrites,

160

Muniit ingenio alma suo cum protulit orbem,

Hanc rerum natura parens praesaga futuri,

Ne decus, et regionis opes et commoda pessum

Barbaricus daret assiduis furor hostibus olim.

Nam qua Vindelicum porrecta est finibus et qua

165

Norico et illyricis celebrique adiecta Timavo,

Perpetui cingunt Montes, tum redditur inde

Fluminibus nec non tuta inde, meatibus ora

Pluribus aequoreas cumulant qua maxima fluctus,

Quin etiam Adriacis tutissima portubus austri

170

Flatibus accessus praedorum libera temnit.

Planities patet hac medio satissima campo,

Irriguis fecundus aquis ager omnia complet,

Hic Vtnaea iacet medio regionis et orae,

Vrbs opibus pollens cultu celeberrima et armis,

175

Consiliisque vigens et avito stemmate clara,

Innumero celebris, sapientumque ordine fulta,

Sat munita sua forti sine milite pube,

Nobilis hanc olim propriis Aquileia ruinis

Extulit et rerum facta pulcherrima, mox et

180

Pulchra futura magis Venetae, cum proxima laude

Spectabit toto quaesitos orbe triumphos.

Qua peditum lustris, ludoque insignis equestri

Florida subiecto diffusa est area campo,

Praetoris tumulo sedes superminet urbi,

185

Aggesto Attilicis (ut fama) umbone ruinis,

Magnificis effulta tofis atque alta columnis,

Regalique situ et latis speciosa theatris,

Quam virides late, campique excultaque rura

Perspicuam longo reddunt per inania tractu,

190

Vtque minora polo circum stant lumina Phoebum,

Oppida perpetuis cingunt pulcherrima vicis,

Editaque in tumulis depressaque vallibus imis,

Quales effulgens viridis diadema smaragdi

Aut variae solet regum nova purpura pompas.

195

Irritus haec numerare labor, satis omnia solo

Nomine sub patriae comprehendere singula, namque

Hic referunt summis de rebus tempore certo,

Convocat et Patriae Primatesque accipit una

Regia Praetoris simul hinc decreta senatus.

200

Haec loca saturnium quondam coluisse putarim

Coelo detrusum terris, latisque perosum

Ocia cum latebris, nostros errasse per agros,

Edocuisse homines telluris munia, vites

Insereret et longa scrobibus propagine fossis

205

Sufficeret ac segetum, diversaque semina frugum

In varias verti species, cultumque priorem,

Inde novo rursus mutato corpore formam

Temperiemque solo coelumque dedisse salubre,

Diversa in venis Terrae ostendisse metalla

210

Artes et facilem qui nunc est usus aratri,

Quin voluisse suo de nomine secula dici,

Posse hic perpetuo frugum nisi noverit hospes,

Muneris et Bacchi quam pleno copia cornu,

Nec te, sancta Ceres, natam dum quaeris in omnes,

215

Non tenuit Regio haec, terras remorataque cursus

Crederis usque tuos paulumque levata dolore,

Dum pingues laetis campos et collibus aptos

Seminibus variis, mirataque flumina aquarum et

Ductus atque lacus, saltusque et laeta iuvencis

220

Pascua et assiduis manantia fontibus antra,

Nec non irriguis hortos pomaria rivis,

Quales Hesperidum quondam, Alcinoique feruntur,

Et demum aere virum genus hoc patiensque laborum,

Vnde sibi choreas et grandia munera liba

225

Sacraque Ruricolae cerealia nunc quoque servant,

Nec tua Triptolemo tantum monumenta supersint.

Quid maiora feram? Genitrix fas dicere virgo,

Vnica virgo parens authorem enixa salutis,

Naturae supra vires hominemque Deumque

230

Haud dubitanda sui Patriae monimenta reliquit

Splendoris tutelae; et quae sibi maxima curae,

Candida cum solida fixit vestigia petra,

Qua viset antiquum montis de nomine Templum

Religione sacrum, votis et numine Divae.

 

93. Petro Antonio Vtinensi
sacrae theologiae magistro

Antistes venerande mihi (nam ex omnibus unus

      Interpres Sacri es dogmatis eximius),

Parthenopesque olim cum moenia barbarus hostis

      Concuteret duris agnite temporibus,

5

Quem gravis eloquii decorat suadela verendi

      Maiestas, vultus, cum probitate fides,

Ne mihi, si hinc abeas donatus munere nullo,

      Hospitis atque mei sim memor officii.

Muneris exigui, sed magni pignus amoris

10

      Accipe cum pura haec carmina nostra prece,

Vt qui coelesti, quod fundis pectore manna,

      Pascis oves, sanctum detur ovile tibi.

 

94. ad Ioannem Baptistam filium

Ne tibi spectanti choreas, convivia, lusus

Forte lucere putes Dionisia vivere semper,

Heu sine fruge tibi permittas tempora labi

Musarum oblitusque tui monitusque Parentis,

5

Ad te nonnullum Patrii haud leve pignus amoris

Perferri libuit praeceptum, quod potuit vix

Mens haurire statim nimio confecta labore,

En tibi quanta manus calamique potentia nostri.

I nunc extremum, et me invito i tutus in orbem,

10

Quo paulo circa mentis te collige in arcem,

Nec tecum recta fac non ratione rependas:

Prodicii (ut veteres memorantur) Herculis instar.

Ad quid sis genitus, num te natura creavit,

Ad decus et rectum, vel ad ocia turpia segnis,

15

Deditus ut ventri stertas et lusibus usque

Seria contemnens, Epicuri et dogmate fultus,

Nil cures animi recto medicamine morbos

Tollere ut extingui virtutum semina deses

Vsque feras vivens humano corpore brutum...

20

Non modo non turpe est, sed dignum laude putandum:

Hac totum ratione Plato percensuit orbem

Et Patriae rediens intexit Cydopediam;

Ille quoque insignis sophiae sectator et auctor

Ortus Claromenis urbem atque arva reliquit

25

Democritusque suo patriam ditaverat auro

Vt vacuo studiis animoque et mente vacaret.

Quid tibi Romanos? Quid Athenis stemmate claros?

Non referam Decios? Robortelumve peritum

Non Alovisinos, Philomelum, Partheniumque?

30

Dimidium nostrae ecce animae virtute columnus,

Insignit ecce Boetius inter ut astra micans sol,

Aemonae decus, en alios Patria haec, et tulit aetas,

Quis patrium liquisse solum virtutis amore,

Non grave iucundum magis est, summoque decori

35

Sunt Patriae, et recte praestant exempla iuventae,

Tu vero aetate hac tenera et puerilibus annis

Spe tanta ingenuas cui fit via pervia ad artes,

Egregiumque decus torpesces? Nec tua scriptis

Nomina clarescent? Miserum ne peregis aevum

40

Sordibus? Et propriis animi quae sunt bona vere

Contemptis, aliena sequere fugacia demens?

Affluere externis, animi cui sunt bona, nescis?

Nescis nil nobis extrinsecus esse petendum?

Omniaque in nobis? Nobisque licere beatis

45

Esse satis? Bona cuncta una virtute ferente,

Regnum, divitias, eriadelam, munera, amicos:

Tempora si vitae redeant, mihi, filaque retro

Nere queant Parcae, ut sit florida quae fuit olim,

Quaeque tibi est aetas, mihi me genitore favente

50

Non mihi praeripiat palmam, aut praemia quisquam,

Pallados aut studio discendi animam exhalarim,

Sedulus aut vivos cunctos vitaque relinquam.

Qualis Alexander Magnus, vel Caesaris instar,

Et regno spolians doctrinae et laude peritos,

55

Hunc licet octarum velarint tempora lustrum

Canis: si vetulo studiorum copia detur,

Nullum etiam seris non captem nomen ab annis,

Nec totam tibi magne Cato, tibi docte Budaee,

Laudem matura Graios aetate liquores

60

Epoti, linquam: sed non modo serior aetas

Invidet exacto diuturnam tempore famam,

Exigui ad census, levis, imbecillaque parvi

Corporis atque animi compago hac laude decoris

Me tanti fraudant: tu suffice, gnate, vicesque

65

Suscipe, cui vires animo, cui vivida virtus

Ars tua cuique labor census, studiumque bonorum.

Per te perque piae obtestans precor ossa Parentis

Cuius non animi partes tantum at lumina vultus

Ipse refers, nostrum tenebris te vindice nomen

70

Eripies, docta ut dehinc pervolet ora virorum

Virtutis studio: hac dabitur duce sidera coeli,

Post exantlatos animi mentisque labores,

Scanderet et aetherea comprehendere gaudia sede;

Quod si forte meam quondam tua moverit iram

75

Segnities, animumque tibi praecordia topor,

Praecipitem vitiis grassatus merseris oci,

Quod tamen ita nolim de te fore, nec reor unquam,

Ipse vel oppressus curis, cui sarcina iniqua est,

Cedam deficiens in teque onus omne recumbat,

80

Tuque gemens mihi, qualis equo successit Asellus,

Non ullo pondus grave tempore depositurus,

Vel si nervorum quid erit mihi serus ad altos

Doctrinae virtute gradus duce scandere coner,

Tu vero et tenebris animi et squalore sepultus

85

Omnibus invisus, spretus, naucique putandus,

Mendici et vappae ac nebulonis nomine dignus,

Obscoenam ducas perrigasque per ocia vitam,

Plumbeus et caudex, stipes, putidissima ventris

Ingluvies, barathrumque, vorago, charybdis,

90

Foedius Harpys monstrum, ignimovaque chimaera,

Explosus cunctis, sibilatus, fere hominum et pus,

Cui nullae pateant latebrae, quin saeva Poetae

Archilochi infligant latitanti vulnera telis.

 

95. Falcofoenicum generis origo

Aurea purpureis ales nitidissima pennis

Soli sacra, vices servaverat usque renascentes,

Vsque vices moriens, post saecula multa renata

Expers coniugii, nullos et passa Hymenaeos,

5

Laetaque perpetuo, et pia virginitatis honore,

Cum forte Arabicis latias ope Palladis oras

Troius Antenor, qua moenia condidit urbis

Muneris advectam vice primo coelitus hospes

(Nam nihil est homini, quod non effluxerit inde)

10

Donat habere viro, quem doctae frena regendae

Tum penes urbis erant praeclaro nomine Iuli,

Inclita quem gemini decorant insignia iuris

Et bovis edomitae spolium quae insignia gentis.

Protinus accepta servandae tradita cura

15

Virginibus volucris, quarum quae prima Camillam

Nomine Avi uxorem referens, virtuteque clara

Inter et eximia natas pulcherrima forma,

Illius expleto genitoris munere demum,

Et vice Praetoris recolens patriosque penates,

20

Attilacamque Vrbem volucris studiosa parentis

Mandato casiae cum Thurris alebat odore,

Deliciasque suas unam hanc curamque fovebat

Post habitis illam cunctis, noctesque diesque

Sollicita et memori numquam non mente gerebat,

25

Virginei comitem decoris comitemque pudoris,

Iamque vias quoniam redire solebat easdem

(Nam vulsis longo pennis instruxerat usu).

Hanc modo ab excelsae volitantem culmine turris

Alto colle modo et blanda modo voce vocabat

30

Arcis ab antiquae tecto de nomine pagi,

Exorientis ubi rutilans splendentia solis

Lumina spectabat, nemora et prope silvicolarum

Nympharum magalia virginitatis amica,

Numina ubi, nidum hic iam ut corpus adureret alto

35

More suo quem post servaret secula quina,

Struxerat illa loco proprii non immemor ortus

Felicisque obitus, cum vidit in aetere summo

Purpureis stantem librato corpore pennis

Se super Accipitrem, quem stemmate Regulus alto

40

Illustris, cui dant cognomen Lilia, nomen,

Is Porsenna manum foculo cui abduxerat olim,

Inque suam motus virtute remiserat urbem

Talibus assuetum, e validum in certamine visam

Miserat in praedam primum hoc trepidare, pavereque,

45

Inde metu posito volucris mirata decorem,

Iucumdumque oculorum aspectum et splendida rostra

Imperii inditium cum maiestate verenda, ac

Fulgentes collo ceu clara monilia plumas,

Depositaque ungues specie feritatis aduncos,

50

Insolitos tandem sensit sub pectore motus

Phoebeoque magis ferventes igne calores,

Protinus exardet nec se tamen illa reverti

Exustam in cineres miratur, ut ante solebat:

Nec fugit et tutam male se dum perspicit, eheu

55

Expectans trepide, quae se demittat ab alto

Aere libratum et pariter sperat, metuitque;

Quod nec sperarat, nec formidaverat ante

Ac procul accipiter speciem miratus, avisque

Luceque splendidius fulgentemque igne nitorem

60

Vt primum vidit, quam praedam credidit ante,

Devolat haesurus trepidanti, quale vel alto

Demmissum fulmen solio, vel bellica qualis

Viribus acta Phalarica, verum lumina postquam

Splendida virgineo vidit perfusa decore,

65

Et Cristas capiti, collo utque monilia plumas

Aurea, purpureis decoratam cetera pennis

Insolita captus specie, fulgoreque formae

Vnguibus haud illam aggreditur, rostrove sed olli

Admotis plaudit solito iam mitior alis

70

Et circumvolitans voce huc pipillat, et illuc

Blandula et adiungit rostro velut oscula rostrum,

Et quamvis mitem, quamvis se praebeat aequam

Non tamen ille potest, tantum fervoris in illo

Conscius invitusque tamen, quod credere dignum,

75

Quin resono dum illi blanditur corpore laedat

Vngue cutem, et modico conspergat sanguine rostrum,

Illa autem immota iamdumdum corpore sistit

Et formidanti similis securior inde

Paulatim iniuncto magis et mage compare gaudet,

80

Iamque novo sedem vestigat sedula nido,

Pastori qua nulla viam vestigia monstrent,

Quo pullos foveat non corpus adurat ut ante

Mollibus e plumis texens, et gramine sicco

Immemor hinc dominae revocantis ad alta volatu,

85

Falconem Domini oblitum frustraque vocatum

Pone sequens liquidum nando secat aera demum,

Vivere sueta prius Casiae, cum Thuris odore

Vescitur et spretis prius explet compare laeta,

Viscera visceribus naturae conscia facti,

90

Denique mente pares coeunt felicibus ambo

Auspiciis, speciemque novam iam mentibus aequis

Falcophoenicum genus admirabile tentant

Edere, sic canis ipsa lupo coniuncta lyciscam,

Sic lybicis species varias emittit in oris

95

Quae natura parens consentit ut alite

Ales iungatur, generosa surgat ut inde,

Et nova stirps volucrum nascatur origine mira,

Aurrea purpureis rutilantem corpore plumis,

Virgineo referens oculos, matremque decore;

100

Ast animo et factis genitorem. Altoque volat

Inscius ex pulcis ut noscat utrumque parentem.

Ite pares igitur, volucres, nova copula amantum,

Aera per vacuum dominantes cetera passim,

In genera et species volucrum mirentur amentque

105

Falcophoenices vestram genus utile stirpem

Reges, exposcantque sibi quique unguibus uncis

Et rostris valeant volucrem Iovis impete ab oris

Exigere Ausoniae. Ite, et si quid carmina possunt,

Vivite, et aeterno vestrum memorabile honore

110

Nomen in ora ferat Dea, res quae et fata perennant.

 

96. ad Cornelium Frangipanem

Cum geminae atque pares tibi splendida tecta sorores

      Celsis pyramidum molibus aequiparent,

Altera dicendi sapiens facundia iuris,

      Facundi prudens altera cognitio,

5

Quis iuncti Charitum chorus, et Dea Suada Venusque

      Hexanima orantem supra homines statuunt.

Cuius et Ausoniae urbes et Germania testis,

      Dux Venetum Patriaeque anxia turba rei,

Candor et his animi, pietasque accesserit una,

10

      Propositique tenax mens, nivea atque fides,

Divinumque fere praeclaris rebus agendis,

      Consilium et geminae munera iustitiae.

Denique cum superum Rex tot bona cesserit uni,

      Quot solet innumeros accumulare simul,

15

Quae si quis proferre velit (nam stemmata gentis

      Ommitto illustris) plurima, te sit opus

Nec tibi pro meritis (quamvis mandentur honores

      Haud minimi) eveniat vociferare libet.

O seculum insipiens, et nos ingrata propago,

20

      En qui fraudantur? Munera quive gerunt?

 

97. de Boetio I. C.to ad Patriae Fori Iulii Praetorem

Neptuni qui sceptra geris, iustissime Praeses,

      Atque vices, Vtini dum moderaris opes,

Ne mihi delata iusti mercede laboris

      Damna ferat nimium prole gravata domus,

5

Comprime ludentem variis nos Protea monstris,

      Lubriens immensas protrahit usque moras,

Sic diadema tibi decursu cingat honorum,

      Tempora sic bona te pax sit in orbe Duce.

 

98. de Susanii filia

Qualis Abram fidus tibi dilectum obtulit olim

      Isac mandatis deditus usque tuis,

Hanc tibi Rex superum gratus Susanius heros

      Vnam pro multis dedicat officiis,

5

Hanc tibi sume libens et iustis annue coeptis,

      Vt vigilet sacris sacra ministeriis.

 

99. ad amicum

Infra quod modicam posui tibi vespere cenam,

      Vix credas quantum ipse angar et excrucier.

Quod quam debuerim videor fecisse minoris,

      Quem mihi non cunctis praeposuisse nefas,

5

At magis id multo male habet me, quod tibi nugis

      Obtudi fessum garulus usque caput,

Vt quamvis lauta, quamvis acceptus opima,

      Tu tamen haud poteras inde redisse satur,

Quare tibi statui tantum pro crimine poenas

10

      Sponte dare ut peccem hinc parcius et levis.

 

100. ad Iacobum Campegium,
summi Pontificis apud Venetos oratorem

Maxime Campegi quo Felsina gaudet alumno,

      Pontificis Veneta qui geris Vrbe vices,

Paulinus senior, miserabilis, indigus, orbus

      Coniuge quae gnati pressa dolore obiit

5

Et mihi tres liquit, carissima pignora, natas,

      Annis quae exanimant pectora, nubilibus.

Natalique solo digressus et arte relicta

      Multis frugifera, quae mihi census erat,

Ad te confugio supplex, ceu numen adorans,

10

      Imploroque tuam, quae mihi certa, fidem,

Aedibus ut clausum, atque astrictum compede sacra,

      Iam multo gnatum tempore restituas.

Ille etenim testor Coelum, quocumque vocares

      Iussa sequi accinctus, si licuisset, erat

15

Et luit indignas non ullo crimine poenas,

      Aegram animam per mala multa trahens.

Nec Musa ut prius aut studio solatur amico

      Languentem cura sollicitumque animo,

Et miser ante diem sparsit iuvenilibus annis

20

      Intempestiva tempora canitie,

At non mercedem hanc longi meruere labores,

      Quos tulit invigilans nocte, dieque libris,

Dum veterum scriptoribus immensa volumina Graium,

      Romulidumque velut sedula libat Apis,

25

Observans, quae digna legi, quae digna notatu,

      In commune sua prosit ut arte docens,

Multaque mansuris commisit scripta libellis

      Quae praesens aetas, quaeque futura legat.

Ergo meam miserate vicem, miserate senectam,

30

      Partem animae natum redde domus columen,

Ad sua quo possit securus pensa reverti

      Et solitum assueta quaerere ab arte cibum,

Nec sibi commissum coelesti a Patre talentum

      Doctrinae iaceat segne domo ac pereat.

35

Namque viri illustres variis e partibus orbis

      Digressi expectant illius artis opem:

Laus erit, et pietas haec Divis proxima in uno

      Servato totam restituisse domum.

 

101. Alexander Paulinus Fabio filio s. d.

Iam venere tibi nostratis, garrula turba,

Legati plebis, quia tantum solvere verbis

Debueras (quoniam debent mihi plurima) grates.

Hos ego (sed nolim vates nimirum ipse videri)

5

Hactenus ut nocuere mora sua commoda nacti,

Quam vereor praepostere agant, dignamque favorem

Praecipitent causam patribusque indigna querentes

Vel stomachum moveant, vel ineptis taedia verbis:

Sin secus eveniat vasto pro turbine rerum,

10

Astra favere tibi nimium coelumque putabo,

Teque rogatorum nil frustra ex omnibus unquam

Tantum diffido, tantum livoris ubique,

Ingluviesque aeres tantum fraudisque, dolique,

Attamen aetherea quicquid provenerit aura

15

Contenti tacitique bono praesente fruemur,

Sperantes potiora tamen melioribus annis.

Reddita quae nobis a te sunt carmina, amicis

Laeta probantur, acuta etenim sunt, visaque docta

Quae feriunt veluti cauda sub fine retorta,

20

Quae doctis etiam valeant repetita placere.

Nostris quod quaeris de rebus scire laboras?

Quae spes? Magna famis cum frigore parva salutis,

Nam genus hoc hominum nostis, prossimaque vana,

Sed quamcumque dabunt sortem mea fata, ferenda est.

25

Quatuor ecce tibi congressus mitto perito

Cum Critone meos, confeci carmine sumpto

Temporis exigui spacio, quibus ille benigne

Respondit, quamquam omnes invitaverat ante,

Si quisquam vellet numeris certare vicissim

30

Se responsurum paribus numerisque modisque,

Illustri hic coram coetu conviva beati

Aedibus in saxi de te permulta loquutus

Insigni cum laude tua sibi conciliavit

Doctorum plebisque animos, quid quaeris? Amicum

35

Et tibi se fidum ostendit, nec cedere cuiquam

Vix mihi qui faciam pluris veneretur, ametur.

Digressum inde ferunt visurum cetera passim

Oppidula, atque urbes Patriae isthuc mox rediturum.

Quid tamen hoc sit nullus nuncius extat.

40

Quid Franciscus agat, scriptet, meditetur, et ecquid

Fratris ad exemplum stimulus succendat honoris

Scire etiam cupio, qua demum mente laborem

Servitiumque ferat studiorum Gellius isthic,

Quem tibi quo possum comendo iure probatum,

45

Expertumque fide, studio me iudice dignum

Quem puto sicut eum, qui escussit Templa Dianae...

Iactare in vulgus, patria extrusisse domo me,

Quod scelus Andino ut Vati nec non Ioviano,

Nola operata prius, sic mi Patria altera Nola,

50

Nam non tantum illi scelus hoc ratione carenti,

Quantum aliis refero acceptum qui prava administrant,

Quos penes arbitrium rerum et conducta potestas,

Et quibus assiduam praestavi semper opellam,

Ingratum genus omnes, ipsa ingrataque tellus,

55

Talia sustentans naturae pessima monstra;

Dissimulo tamen omnia; nec facio unius assis,

Vt qui Torrentes et Flumina turbida tranant

Non introspiciunt, pereant ne forte sub undis,

Ista sed eveniunt nostra ut patientia constet,

60

Nam regale ferunt genus hoc sufferre molestum.

Insuper est aliud, quod duxit esse monendum,

Ne nimium largus sic te natura paravit

Promissis oneres illos, qui haec publica tractant

Munera, et in longum deducunt omnia, qui Te

65

Nodosis tentant laqueis captare sagaces;

Hi tua praeripuisse ferunt iam praemia et in qua

Stipulam praevisa est area dudum,

Te cessisse tibi iura haec messisque futurae

Primitias dono, se velle ratum illud haberi

70

Ceu privata gerant non pubblica commoda tractent,

In sua convertunt aliena putantque licere

Cuncta sibi, ut rerum primis, si credere fas sit,

Omnia tradi peti, quae tu donabis,

Nam pudet hos inter natum rudimenta videri

75

Talia naturae sortitum matris ab alvo.

Quid mirare meis me graecula versibus ista

Inserere? Aut penetrasse prius me nescis Athenas?

Inde pedem ut referam me, scito nullius unquam

Poenituisse magis facti quam cernere facta

80

Indigna haec doctos sperni, indigniusque faveri,

Illudique bonos, deferri praemia pravis,

Me qui debueram patrio requiescere portu,

Nunc demum varias pelagi sentire procellas

Naufragum ut eiectum, miseraeque incommoda vitae

85

Tristia perpessum libitinae fundere vota,

Et surdas fatorum aures prece sollicitare

Hoc me solatur sociorum plurima turba,

Quos genus hoc hominum ingratum contempsit avare

Hinc sages haec clades tulit, et ferret omnibus annis,

90

Quod scribis, mittam numerosa volumina ab urbe

Condita, erit nobis ubi primum copia, nummi

Cum scriptis pulici nomen debentibus una:

Sed quae lectandi putida haec tam dura cupido?

Num Franciscus avet sua miscelagana rursum

95

De pernis truncisque ovis, mox prospiciemus

Cum primum illuvies Calidonia strata iacebit

Stante Choro puerum circum caudaque trahentum,

Ingentem veluti Troiae sub moenibus olim

Traxit equum coetus puerum, mixtaeque puellae

100

Mox tibi polliceor, pinguis, pressusque per aestum

Caseus ex Asio mittetur pondere iusto,

Bisdenas aequans libras sudore madescens.

Lege tamen, ne tu solus vescare benigne,

Sed quibus et debes, et speras posse precando

105

Impartire velis, ne ingrati nomen adeptus

Per medium secto lacrimantia lumina cernes,

Qualia et Aristoridae falcato dicitur ense

Detruncasse celer quondam Cyllenius Argo.

Ipse minutatim tribuet Gellius, ipso

110

Nec Franciscus edat memorem ne offendere mentis

Contingat partem, et magno congesta labore

Grammata dediscat, nec linguae crassior usus,

Non fiat ut Venetae, nequeat balbire loquellam

Suaviter et dulces concentu reddere voces

115

Monticolum moveat risum de more locutus.

Vale, Partheniumque meo salvere iubeto,

Nomine cum Critone et qui te protegit Aldo,

Aldo nomine avo simili, virtute parenti.

Responsum numeris expecto, qualibet usus

120

Ad doctos scribens Venusinus fertur amicos.

 

102. ad Faustum

Vt modo flumineo ludentes margine pisces

      Attulimus mensis, Fauste diserte, tuis,

Sic tibi me nexu fueram qui immunis ab omni,

      Devinctum splendor reddidit officiis.

 

103.

Officiis ergo, Fauste, tuis obstrictus amico

      Vsque tibi grates pectore semper agam.

Nunc cape, qui nostrum, pisces, testentur Amorem;

      Divitis haec animi consule parva boni.

 

104.

Consule parva boni, nec tantum munera, verum

      Specta animum, sic sint omnia fausta tibi.

Mox tibi laturi magnos ex aequore rhombos,

      Exiguos tulimus flumine pisciculos.

 

105.

Pisciculos damus hos parvos de flumine magnos,

      Capturi magnas dum feriamus aquas.

Accipe Paulinosque tuos sub pectore conde,

      Hisque onera mensas Fauste benigne tuas.

 

106. in adventu Mariae, Maximiliani
Imperatoris uxoris et Rodulphi matris

Ecce sub Arctois, quae dudum rexerat oris

Austriadum populos regum, gentesque superbas

Dis genita, atque enixa Deos Astrea relicto

Imperio gnati Romano sanguine parto

5

Caesaris invicti, qualis Berecinthia coetu,

Virgineoque choro, et longa comitante caterva

Occiduas petit oras fortunataque regna

Hesperiae ut populos sceptro et moderamine legum

Extremos longa componat pace per aevum;

10

Mirum, ingens, non auditum per saecula factum,

Hoc fuit alma suos quod tellus florida vultus

Induit omnigenoque onerata est prodiga fetu,

Hinc inanifesta Polo fulgentes signa cometae

Perpetuo hinc coelum rutilans splendore serenam

15

Explicuit frontem, hinc laetus mox frugifer annus,

Scilicet ut tantis non desit copia coeptis,

Omniaque eventu felici prospera cedant.

Ipse prius Pater Omnipotens prospexit ab alto:

O Dea, lapsa polo plusquam regina, verendo

20

Quae stipata choro multis ex millibus orbem

Illustras, Venetum fines ingressa beatos.

Salve, salvete Heroes, comitesque secuti

Coeleste hoc numen certis latura beatum

Gentibus Imperium, quascumque accesserit oras:

25

Cernitis adventu laetentur ut omnia vestro?

Iam montes, collesque procul vallibus imis,

Et Nimphae et Satyri et silvestria numina Panes

Acciti sonitu longa cinxere corona;

Omnes Ausoniae gentes populique benigne

30

Vndique conveniunt, studiis, animisque parati

Plausibus atque opibus tanta haec incepta fovere.

Quid dicam Veneti super his decreta Senatus?

Vt quacunque viae sit vobis transitus, illac

Sint licet amfractus exurgant strata viarum

35

Innumera fabrefacta manu, quin flumina Pontes

Non assueta ferant, sint pervia denique cuncta,

Invia quae fuerant, ut vobis tanta supersit,

Quanta satis multis existat millibus, uno

Non epulo tantum, sed multis copia victus

40

Omnia quae nulla tribuantur stipe benigna

Larga manu; immensum Venetum ut testentur amorem,

Sed cur haec memorans dictis maiora relinquo?

Ecce manus Procerum Veneto delecta senatu

Quo nunquam Regum quisquam quisquamve senatu

45

Excipit, misitve (aut fallor) regibus ullis:

Legati veniunt exceptum pacis honore

Reginae adventum vestrae, quae sola sub orbe

Femineam excedit sortem pietate fideque

Consilio atque animo, nec non gravitate paterna

50

His regum similes habitus, moresque, animique,

Verbaque, nec gravitas, non par, sapientia maior,

Quanta sit illorum Maiestas, vultibus ipsis

Cernitis, atque instar sit quantum cernitis ore.

Parte alia ingenti venientes agmine cerno,

55

Matronas Venetum Matres Sponsasque, Nurusque

Auro inter textis oneratas vestibus, auro

Effulgent crines et gemmis, aurea collo

Ornamenta micant, quin mandunt frena iugales

Aurea, praecipitem quales Phaetonta tulere.

60

Non Ephesus tales quondam, non pulera Corinthus,

Non Spartae tales doctaeve tulistis Athenae,

Nec tales rapuit Sabinas Romulus olim:

Has Erycina comes natis comitata duabus

Ducit Amazonias credas in praelia turmas,

65

Vel mage divino delapsas numine coelo:

Has tibi ut occurant multis e millibus ipsi

Delegere Patres Veneti, sanctusque Senatus:

Te Dea, te praesens numen mortalibus unam

Alloquio excipiant blando, venerentur, adorent.

70

Ex quibus, et quantum valeant, quantumque parati

Sint facere officiis Veneti dinoscere vobis,

In promptu est proceres imprimis alma virago.

Hi columen verae fidei pietatis, et omnis

Iustitiae exemplum, quorum sapientia cunctis

75

Regibus et populis terrae mirabilis una

Visa fuit semper: nam doctae quicquid Athenae

Atque aliae gentes scrutatae mille per annos,

Quicquid et innumeris Romani ponere libris

Conati, Veneti condiscunt Matris ab alvo,

80

Hi regum sapientum sunt dicuntque senatus,

Non hominum certet, nam quis non stare paratus

Iudiciis horum? Quisnam praeferre Solones

Audeat, aut Cretae Regem Eacon aut Rhadamanthum?

Vnde illis merito diuturnus solvitur in se,

85

Se rerum status per secula cuncta futurus.

Ergo quis Venetis non omnia prospera vobis

Omnibus exposcat, foveat, veneretur, ametque?

Protegat et socios pacis sibi foedere iungat?

Quos Deus in mediis urbem sine moenibus undis

90

Ponere et Ausoniae voluit dare iura potenti:

Quod foret extremis ut mirum gentibus orbis,

Sic tutum fidei sanctae, Christumque colentum

Profugium Regum, Turcisque furentibus obese;

Caesaris alma Parens Rodulphi, sancta, benigna,

95

Romani decus Imperii, complexa per omnem

Christicolum Terrarum Orbem, Regesque ducesque

Supplice voce rogo per caros pignora natos

Foedera coniugii, per vulnera denique saeva

Illius, immensum qui numine concutit Orbem,

100

Sit tibi pacis amor, Venetum tibi gratia curae

Cura sit, et Populos Romano et foedere Reges

Conciliare Patri, ne perfida regnet Erinnys.

Sic tua ad optatos veniant pia vota precamur

Fines, sic superes Cumeae tempora vatis,

105

Natorum ut videas per secula plurima natos.

 

107. carmen ambulando factum Venetiis

Ad Martem Fanum, quae extremis finibus urbis

      Est sita contendi plurima conspiciens,

Quae tenuere oculos, curis animumque molestis

      Affectum, quae homines exhilarare solent.

5

Femineos passim coetus turbamque venuste

      Plaudentem Choreas pectine cum tibiis,

Personasque novos referentes undique ritus

      Aurea iactantes ora referta rosis,

Quaeque referre morae est longae nec temporis huius,

10

      Passem Vrbem hanc Orbis dicere delicias.

 

108. votum ad Virginem Deiparam

Virgo Parens Christi summo sacrata Tonanti,

      Inter sidereos gloria prima choros,

Ad te confugio supplex, dum febris anhelans

      Concuteret stimulo pectora nostra gravi.

5

Tu, Mater veneranda Dei, miserata dolentem

      Direxti vultus ad mala nostra tuos

Et Patriae et Natis et Carae Coniugi ademptum

      Coelo respiciens a Stige restituis,

Non tibi serta damus vario gemmantia flore

10

      Collaque quid niveum lactea vincat ebur,

Munera, nec Midae stolidi, nec pinguia Thura,

      Eridano aut lapsas Eliadum lacrimas,

Sed nato Regina tuo, qui crimina Mundi

      Pertulit et mortem morte redemit ovans,

15

Ecce petens illi cor redimus usque supernis,

      Arcanis inhians ante sit ora Dei.

 

109. ad Parthenium

Partheni, Venetae moderator docte iuventae,

      Inter Apollineos gloria prima choros,

Cui decus aeternum longi peperere labores

      Ingenii lumen cum probitate fides,

5

Cum tibi devinctus sim quantum solvere nullis

      Posse putem officiis, omnia si faciam,

Nam quicquid gnatus Communi spirat in orbe,

      Par ast acceptum omne referre tibi,

Ne videar meritis non respondere benigne

10

      Quam licet ingrati nomen ut effugiam,

Gratia tanta manet meritorum hinc, quanta referri

      Si faciant omnes omnia, nulla queant.

 

110. Aldo Manutio Pauli Fil. Aldi Nep.

Alde, tuae gentis decus et pia cura senatus,

      Cui merito credunt consilia alta Patres,

Quod tibi amicitiae Paulinum foedere iunctum

      Pluribus ignotum iuveris officiis,

5

Reddere si cupiam tibi par, labor irritus: ergo

      Debeo quam possim solvere plura tibi,

Vt tamen hoc nexu maiori vinciar ipse

      Arctius; illepidos hos cape versiculos.

Quis animus constet tibi gratus,

10

      Hanc animam Venetum fundere pro imperio.

 

111. ad Critonium

Inclite praeclaro, Critoni, e sanguine Regum

      Et Vatum et Sophiae, militiaeque decus,

Naturae intentis opus mirabile monstrum

      Supra hominem certe; ni Deus Angelicus.

5

En tibi Paulinus senior comes usque viarum

      Ad quaecumque vocent tempora, Nestor adest,

Militiam et grave Martia opus tolerare paratus,

      Pro Venetum illustri gloria et Imperio.

Hoc tibi Musarum pro foedere debeo, gnatus

10

      Omnia quae debet iure sodalitii.

 

112. Serenissimo Principi
et Illustrissimo Collegio Venetiarum

Maxime Quadrupedum Rex et dominator aquarum,

      Cui bene crura salo posteriora madent:

Anteriora pari moderantur singula lance,

      Si qua tui mordet te pia cura gregis,

5

Ecce lupus vorax sub ovili pelle benignus

      Subdolus intus habens versicolorem animum,

Insidiis pecudes alienas expulit arvis

      Quae infidum auxilio sperat habere canum,

Et licet audaci perturbet ovilia morsu,

10

      Hic tamen usque tuas ambulat ante fores.

Quin tollis monstrum? Vel frenas carceris antro

      Vt sua grex repetens pascua laetus ovet.

Si pudet huius opis, fac uno sentiat ungue

      Tangi, sat sua si pascua tendat ovis,

15

Cetera dehinc metuent animalia iussa leonis,

      Parcius et laedant dens quibus extat acer.

 

113. de Critonio iuvene nobilissimo et facundissimo

Cum ingens sit Regum numerus, Critonius unus

      Quem quasi Phoenicem secula nostra vident,

Maior Critoni, quam Regis gloria, ubique

      Nam regnat volitans docta per ora virum.

 

114. de eodem

Hic cum sit belli fulmen, sapientia maior

      Insit quam iuvenem fas habuisse putem:

Hunc (modo fas) Martis compressu Pallada credam

      Vel capite hunc solam progenuisse suo.

 

115. de morte Pauli Regulini

Quod Reguline viros revocaris lumine mortis,

      Aegraque Paeonia membra levaris ope,

Non moritura tibi cum laude hic gratia habetur,

      Famaque per cunctas ibit Olympiadas.

5

Quod vero ardenti Christum pietate colentem

      Vidimus atque hominum conciliasse genus,

Creditur ad superos tibi reddita praemia, teque

      Semper ut optasti pace, et amore frui.

 

116. ad Papium

Papius ut magnae conspexit moenia Romae

      "Accersitus, ait, Pontificis monitu,

Hactenus interpres Legum, nunc conditor una

      Cum domino terrarum et moderator ero".

 

117. aliud

Maxima quo minor est ingenti Felsina Roma,

      Quam prius hoc Papi gloria maior erit;

Vt septem geminas ascenderit inclitus arces

      Et Capitolinum sederit ante Iovem.

 

118. aliud

Papius unus erat quem toto accerseret orbe

      In consultorem, qui Imperium Orbis habet.

Vnus adhuc multis excellens millibus una

      Cum Domino Terrarum Imperium Orbis habet.

5

Magnus uterque fuit, sed maior uterque videtur,

      Alterius postquam crevit uterque fide.

 

119. aliud

Aeacus et Minos nec Rhadarnanthus, ut urbe est

      Papius ingressus, confremuere diu.

At postquam aetheris addictum sedibus illum,

      Fama tulit supera, hinc infera nostra manent.

5

His dictis animi redivere in pristina vires,

      Haec terris Orco, sparsaque fama polo.

 

120. aliud

Quod latet arcano meritis, si promere fas sit,

      Invideat Papi Iupiter ipse tibi;

Non modo mortales, quorum sapientia tanta est

      Imperio ut valeant subdere tanta sua.

5

Cur ita? Fortunae merito quae digerit ista,

      Vt libet atque aliis donat adempta suis.

 

121. aliud, Hospes et Genius

Hospes

Quis novus hic Solon qui nuper venit ad Vrbem?

Genius

      Interpres legum Papius iste fuit,

Qua minor Oenotriis intersecat arva Colonis

      Pinguia Rhenus.

Hospes

                                 Humo surgere quis dedit huic?

Genius

      Cum virtute sua rerum moderator habere

Ista dedit.

Hospes

      Cur non dat magis ampla?

Genius

                                                                         Dabit.

 

122. de Michaele Turiano

Iustitiae cultor sit nec pacis amator,

      Cum meritis doctos iuverit atque bonos,

Nunc cum maxime opus Patriae hos servatus ad usus,

      Suppositus cineri cum ignis ubique latet,

5

Culmen ad Imperii ut legatus Turrius Heros

      Mittitur, hoc toto pax sit ut orbe duce,

Fertur ut interpres Divum caducifer olim,

      Mortales Superum conciliasse choro;

Arguit ut primum hoc Patriae consensus et Orbis:

10

      Sic Pater Omnipotens annuit arce poli.

 

123. eiusdem de eodem

 

124. Episcopo Cenetensi Cardinali creato

Tertius a Decimo Pastor cum reddere firmo

      Tuta sui vellet robore septa gregis,

Postibus affixit sublimem vertice turrim.

      Tectum ebore effulgent et Adamante fores.

5

Eminet et longe spectat, qua littora late

      Nereus aequoreis, caerulus ambit aquis.

Dii properent raptum modo ovilia sacra luporum

      Agmina, quae boreas quae zephirusque tulit,

Vndique iam potum venient ad flumina nota,

10

      Quasque oriens pascit quasque Britannus oves.

Non lupus aut fures rapient, contagia nulla

      Innocuum laedent pabula nulla gregem.

Felices agni et colles, felicior aetas,

      Vnum quando unus pastor ovile reget.

 

125. aliud

Tertius hanc turrim Paulus lustraverat olim,

      Vt terra Polo conspicienda foret,

Pontifices alii cum tantae molis et artis

      Ignari haererent, abstinuere manus,

5

Tertius a decimo tandem, cui nomen ab ipso

      Pervigili officio est, surgere ad astra dedit,

Cardine suffixo stabili, quem nulla vetustas,

      Nullaque vis magni deleat Imperii.

Quod si tergemini illa opicis decoretur honore,

10

      Gloria honorque ingens urbis et orbis erit.

 

126. ad Nicolaum Cyllenium, 1581

Si vacat, accersit Cylleni te mea Musa,

      Adsum solus, abest cetera turba domo.

Ostentare suos gestit ceu limia partus,

      Ridebis nudos et sine laude nates.

 

127. ad Parmae Principem ser.mi ducis Octavii filium

Inclite Magnanimum soboles invicta Parentum,

      Divino Princeps edite Consilio,

Tertius et quintus numero perfectus uterque,

      Hesperiae Princeps Orbis uterque Parens,

5

Quem Diis produxere sua de stirpe vetusta,

      Quos animis, gestis, corpore, mente refers,

Hos Deus insignes felici ut protulit aevo,

      Languine sic arcto iunxit amore Duces,

Pax toto ut miseris esset mortalibus Orbe,

10

      Per te qui firma spe retines populos

Et validae firmas concussi robore Parmae,

      Orbis opes Italum Hesperiaeque decus.

Cum tua sit maior quam quisquam quaerere

      Gloria, non astris inferiorque polo,

15

Effice, quandoquidem superasti cetera (namque

      Sidera portendunt maxima quaeque tibi),

Vt quod non Caesar, Macedo Rex maximus armis

      Annibal, atque alii non valuere Duces,

Et Pauli, et Caroli maiorum exempla secutus

20

      Ampla dedere animi qui monumenta sui.

Hostes, qui insistunt tibi, vincas, per te triumpha

      De te, quod facis haec maxima palma tibi:

Qua Romanae Arcis scandes Capitolia, quaque

      Coelesti aeterno sede fruere bona,

25

At tu Parma tuo iam Palma Principe gaude,

      Plusquam mortali facta beata viro.

Munere namque tuo concussum ut texerit Orbem,

      Aeternum domito nomen ab hoste feret.

En tibi iam septem demisso vertice colles

30

      Assurgunt, pallet lumine luna tuo,

Cui licet immensae vires, tamen ipsa minores

      Inferior multo sentiet esse tibi.

Nam qualis victis Heros semeleius Indis

      Et domitis monstris Amphitrioniades,

35

Qualis et Aesonides ablato vellere Colchis,

      Cum Minyis rediit littora nota, petens,

Talis ad Hesperiae Regem Farnesius Heros

      Hostibus evictis ampla trophea geret.

Hoc erat insignis, quod me dum Roma teneret,

40

      Olim cunctorum mensibus ardor erat,

Certatim celebrare novos nova gaudia ludos

      Et nova laetitiae pubblica signa dare.

Sideris exortu magni prolisque gemellae

      Dum mollem Imperii et regna teneret Avus,

45

Mirabar puerile decus, praesagia tantae

      Indolis, haec animo cuncta futura videns.

 

128. de eodem principe

Vidit ut hostiles turmas Farnesius Heros

      Hesperiis numero, robore et arte pares,

Qualis Cervorum viso procul agmine fortis

      Quadrupedum Rex, mox ait expediam.

5

Irruit et validis vibrata viribus hasta

      Funduntur celeri diffugiuntque pede.

Vt retinere duces nequeant qui terga dedere,

      Vnus ait tractus Mars ruit aethereo.

Cedamus superis, qui bellum more gigantum

10

      Gesserit iniuste, sentiet arma Iovis.

 

129. de concionatore

Optimus inventis, orator maximus arte,

      Ingenio maior, non minor eloquio.

Ordine quaeque suo disponit, collocat, aptet,

      Arguit accendit, territat atque monet.

5

Verborum tamen ornatu caret atque decenti

      Membrorum motu, et qui valet, usus abest.

Qui sapiunt retinere valet, nam sensa profunda

      Eruit, obstrusos enucleatque locos.

Saepe dat incertis lumen, rebusque nitorem,

10

      Vnde rudis qui audit, multa referre potest,

Scriptorum, et vatum penetrat misteria sacra

      Et super occulta pervolat astra via,

Auribus ingratus multorum at sensibus imis

      Influit ac mentes consiliatque animos.

 

130. Francisco Robortello s. d.

Vt mihi quae dederas isthic, doctissime, nuper

Solerti curasse opera, curasse videri,

Ipse queam, quanta cura, quantoque labore

Omnia confeci non immemor, accipe, nostri

5

Officii, nec me, sed iniqua sorte dolendum est,

Si minus ex voto succedant iusta petita.

Nam simul a vobis digressus, equoque volanti,

Erectoque animo, promptoque viam usque voravi

Donec in Attilica fessi conquievimus Vrbe,

10

Inde domum versus gressum Glemona secunda

Excepit noctis multis retinentibus hora

Invitum, ut fit, cum quid contigit esse negoti,

Et tamen ad multam pulsavimus ostia noctem

Vicini de quo tibi Fannuis, ille negavit

15

Se penes esse aliquid, nam quicquid equarum

Emerat, accepto distraxerat ante lucello.

Postera lux alto demersum pectora somno

Vt primum excussit, subiit quae plurima menti,

Torserat in somnis de te nos anxia cura,

20

Tunc omnes adii et de mercatoribus unum,

Quemque rogans pretii hic numnam quid haberet equarum,

Produxisse aiunt omnest venumque dedisse

Praeteritis nuper, quae Nundinae ab illice nomen,

Sortitae insigni his fama celebrantur in oris.

25

Nunc mihi Ventionum scitatum mittere gnatum

Suppetit: ille refert binas, et forsitam illic

Plures esset, accedo illuc, et sedulus omne

Percurro oppidulum in proxima pascua visum.

Venales mercator equas deducit ibique

30

Nobile par compar annis, disparque colore

Corpore proceras, similis quas forma probarat,

Ostendit, laudat numium nec venditor audet

Spondere et satis ipse dare hae si sint minus aptae,

Vel sint morbosae, turpi vitiove laborent.

35

Hae quanti liceant posco, denos quater, octoque

Auri scutatos petit. Ohe! Pernimium inquam...

 

131. ad Fabium filium

Proh dolor, infelix genitrix, carissime nate

      Quae fuit et vita carior atque anima,

Nuper in aeternam clausit pia lumina pacem,

      Illum nec potuit laeta videre diem,

5

Quo te muneribus dignatum Principe summis

      Aspiceret quem iam non procul esse reor.

Scribere quae prohibent lacrimas inhibere precamur,

      Nitere suprema iussit ut illa prece.

Vt quae non dubiis multo praeviderat ante

10

      Indiciis fati tempus adesse sui,

Quaeque foret nunquam ullius sibi conscia culpae

      Magnanimi hoc referens inclita facta viri.

Tempore si extremo singultu femina nullo

      Sustine lumen, ait, deficiente manu.

15

Inque tuas comendo manus, nec dicere clara

      Voce pote illum, qui spiritus exierat.

Num turpare viri lacrimis debemus ocellos

      Humana plusquam conditione satis?

Non igitur nimium hoc movendum est, optime gnate,

20

      Digressu, erecto nos decet, esse animo.

Nam struit aeternam nobis haec praevia sedem,

      Et monet extrema nos vigilare die.

Plura locuturo mihi garrula turba tumultu

      Obstrepit, et cogit dicere: nate vale.

 

132. Venditionis forma

Adsit et afflatu nos augeat undique Christus

Exortu huius quarto septuagesimo et anno

Mille supra et quingentus, elabante secunda

Quae est Indictio Romulidum de more vetusto,

5

Luce Iovi sacra sunt ista Tricesimi in ipso

Vico atque oppidulo nostris et sedibus acta

Paulini scribae, doctoris Grammaticeque,

Petrus ubi alterius (fuit hic nam posthumus) olim

Petri, Petricium appellat cognomine vulgus,

10

Natus ibit et veteris prius ut nunc avola ruris,

Per se ipsum heredesque suos vendes dedit atque

Tradidit ut proprium, nec non immune per omne

Aevum servitii cuiusvis perpetuoque,

Nicoleo, genuit scriba hunc Antonius, ille

15

Scribarum eximia fuerat qui gente creatus,

Praesenti pro seque suis heredibus, atque

Accipienti agri, vel malis dicere, quiddam

Praedioli paulum vix bina aut iugera terna

Complexum, partim consertum vitibus atque

20

Arboribus, partim quod scindi possit aratro;

Quod iacet, atque situm est huius confinibus agri

Qua torrens (Soima appellant) adlabitur undis.

Adiacet heredum Pellini solis ab ortu,

Et fundum Titii pluvio contingit ab austros

25

Solis ab occaau Cypriorum iungitur una,

Hinc Boreattorum Boreae de partibus agro,

Qui Fregellanis dominantur collibus, hosque

Intra vel si sint propriores nomine fines.

Id pretio factum est ter denis quinque nummis,

30

Auri, Ducatos vulgo nos dicimus, horum

Libris sex constat solidis et quatuor unus

Quilibet, ut solidis bis denis libra peracta est,

Quod pretium accepit totum tum venditor ipse et

Tum pretium numerante emptore videntibus ipsis

35

Testibus, et scriba me habuit, numismata partim

Aurea caelatis Venetum sub imagine notis

Principis illustris, fuerunt argentea partim;

Cumque suis accessus iuribus, atque recessus,

Quaque dati demum sunt tradita singula quaeque

40

Ipsumque ad fundum quavis ratione modoque

Spectarent coeli de vertice tartara ad ima,

Emptor ut haec habeat, teneat, possessor et ipse

Det dono, vendat, titulo vel quolibet ista haec

Transferat in quemvis, nihilum repetente vel hoc qui

45

Vendidit, aut alio, nec facti aut nomine iuris

Quin ibi constituit solemni venditor actu,

Nomineque emptoris fundum, quem vendidit ipsi,

Tam se possidere diu dum nactus eiusdem

Sit possidendi ius. Quod tamen ipse subinde

50

Emptor ut acciperet concessit venditor ipsum

Iure suo donans, expers exinde futurus,

Per se pollicitus per et heredes stipulanti

Emptori pro se nec non heredibus ipsis

Accipienti agrum, qui tradditus usque tueri

55

Praestare immunem, nec defendere ab omni

Coetu, consilio, vel quolibet impediente.

Ad quae supposui, bona singula quaeque moveri

Quaeque minus possint, et quae sunt quaeque futura

Dicere nec contra unquam per se aliosve, nec ulle

60

Aut ratione venire, aut tendere causa

Contra quae supra sunt gesta, subindeque poena

Edicta est dupli quam solvat venditor huius,

De quo his constet, cuius vel parte soluta

Vel non quae supra sunt omnia gesta manento

65

Firmaque, grata, rata et nullo non tempore sunto.

Affuit his, partes agerent dum gesta per ipsas,

Franciscus veteri fabrum de stirpe vocatus

Ceccus, et Albertus Maurus Caprilibus orti,

Acciti ambo testes, partibus ambo rogati.

70

Scripsit Alexander Paulino Patre oriundo,

Publicus et scriba et iudex simul ordine dictus;

Omnia quae his scriptis sunt exarata, nec illa

Publica non fecit posito cum nomine signo

Roboris, et fidei quae sint monumenta perennis,

75

Aeternus ut vigeant istis mandata tabellis.

 

133. ad Fullonium, 1586

Nunc ubi candenti contristat Sirius arva

      Sidere, polliciti sum memor usque tui:

Nam licet austeri non desit copia Bacchi,

      Mi tamen exoptem lenius esse merum,

5

Quod minus officiat stomacho, pondusque ferentem

      Sublevet, et vires augeat ingenii;

Quale tuum strictis designas ore labellis,

      Quare quo citius, gratia maior erit.

 

134. ad Antonium Marchesium

Praesidis atque Vrbis monitu Marchesius Heros,

      Dum gerit illustri munera digna viro,

Curat et innumerae saturari millia gentis,

      Longinquum vectae per mare frugis ope.

5

Cum desperatae Populorum nulla salutis

      Instar naufragii spes aliunde foret,

Et decus et nomen parat indelebile, vera

      Insignitque suum nobilitate genus.

Inclite Marchesi, longa dignissime vita,

10

      Cum per te vivant millia multa hominum,

Hoc aliis praestas Patriae cum plurima cuncti,

      Plura tamen facis, ut debeat illa tibi.

 

135. ad eundem

Alcides volucres, Hydras, domuitque leones

      Ignivomasque feras, tergeminosque viros:

Immortale tamen per secula cuncta futurum

      Altherea nomen sede receptus habet.

5

Tu privaturus cunctis cito gentibus orbe,

      Maius monstrum abigens hac regione, famem.

Quam satis egregiam, Marchesi candide, laudem,

      Quaeve tibi meritis praemia digna feres?

 

136. ad Bernardum Nanium Praetorem

Temporis angusti cursu dum, maxime Nani,

      Gentibus aflictis fers miseratus opem,

Et quos fraudavit tellus, ut saeva noverca,

      Desit ut his victus copia nulla, facis,

5

Dum per te caedes animis concordibus absunt,

      Et servas sanctae munera iustitiae.

Supra hominis sortem te posse ostendis, et altum

      Mentis consilium detegis inde tuae.

Optime, macte tua, Praeses, virtute precamur,

10

      (Vt facis) expellas hac regione famem,

Ne mendicantum miserae per compita turbae

      Implorent populi praetereuntis opem.

Si tamen et superum, naturae et lege iubemur

      Eripere humanum (si pote) morte genus,

15

Praemia pro meritis coelo, tibi parta Senatus

      Novit ut haec capiti dent diadema tuo.

Nec tibi Praxiteles opus est aut magnus Apelles:

      Aeternum vivent inclita gesta tua.

Postera magnanimos aetas mirabitur actus

20

      Et Praetor, dicet, maximus iste fuit,

Praebuit innumeris qui vitam gentibus unus

      Terrarum insolita cuncta premente fame.

O mirum atque ingens factum! Quis Principis una

      Tot superesse hominum millia credat ope?

 

137. in eundem

Optime qui fuerit cunctorum et maxime Praeses,

      Quem metuunt omnes et pia turba colit,

Cum tu mortali meritus de gente benigne

      Innumeros mortis limine restituas,

5

Temporibus victum miseris tellure negante

      Cunctaque terrarum concutiente fame,

Te Deus insigni hoc donavit munere natum,

      Vt videas quo nil carius esse potest,

Vt te postremo donis maioribus auctum

10

      Principis excelso collocet in solio.

 

138. aliud in eundem

Regie scite puer, vivax Genitoris imago,

      Coniugii sanctae pignus amicitiae,

Praetore auspiciis felicibus orte parente,

      Quo simul ex animo gaudet uterque Parens:

5

Vive precor felix, tibi sidera dextra favento,

      Te Lucina soror, te Charitesque regant.

Te simul ac firmata virum iam fecerit aetas,

      Cum flore aetatis munera summa geres...

Quae te nascentem gremio complexa parenti

10

      Foverit, huic terrae plurima dona dato.

Inferior simili ne sit ratione Parenti,

      Solvere cui nequeat, maxima si faciat.

 

139. ad d. Scipionem Manzanum
urbis Fori Iulii nobilissimae provisorem

Gratulor excelso quod sis dignatus honore,

      Et tibi sit iuveni tradita cura senum,

Vrbis ut imperii patriae modereris habenas,

      Praeter militiae, Martis onusque grave,

5

Quod tibi delatum Veneto referente senatu

      Perpetuo gentis splendet honore tuae:

Quod si forte terat sors, ut concursus in hostem,

      Virtutem, et dextram poscat in arma tuam,

Te fore victorem, magnosque referre triumpho.

10

      Quis non foelici sydere prospiciat?

Qualis, cui domita peperit Chartagine clarum

      Africa cognomen, perpetuumque decus;

Cuius et ipse geris nomenque animosque paratus

      Pro patria vitam fundere, si sit opus.

15

Vive diu felix, precor ut divina mereris,

      Mox tibi supremos deferat aura gradus.