Marco Antonio Flaminio carmina 1

Testo base di riferimento: M. Scorsone, 1993

Cura dell'edizione digitale: Daniela Marrone

Altre sezioni


1. ad Franciscum Turrianum patricium Veronensem

Ecce Flaminii tui libellum,

Candidissime Turriane, quem nos

Donamus tibi iure; quando nemo

Tantum nos amat, aut amavit umquam;

5

Neque hoc munere, quod mihi dederunt

Formosae manibus suis Camoenae,

Dum colo Aonios puer recessus,

Potest dignior ullus esse, quam tu;

Quem Phoebus pater, et novem sorores

10

Amant non minus ac suos ocellos.

At vos, numina cara, TVRRIANI

Famam cum lepido meo libello

Servate incolumem perenne in aevum.

 

2. hymnus in Pana

Iam satis cecini fera

Regum proelia: nunc age,

Mater Pieri, quem deum,

Quem dulci Aeoliae fidis

5

Plectro rite canemus?

An te, lanigeri gregis

Silvarumque virentium

Custos, cui nigra Maenali

Terga, cui gelidi placent

10

Summa templa Lycaei?

Nymphae, semiferam Iovis

Prolem dicite, dicite

Pana capripedem, leves

Suetum cum Dryadis choros

15

Silvis ducere in altis.

En ut grata silentia

Cantu noctivago deus

Rumpit. Cernite, io, venit,

En venit capitis feri

20

Serta pinea quassans.

Huc concurrite, virgines

Intactae, et pueri integri:

At quibus scelera impia

Mentem sollicitant, procul

25

Hinc abeste, profani.

Absint et querimoniae,

Et mixtus lacrimis dolor:

Hic laetis choreis dies

Ducenda, hic leve tinnula

30

Carmen voce sonandum.

O Pan Naiadum pater,

Qui per devia montium

Valliumque reconditarum

Agrestes agitas, canum

35

Cinctus agmine, lyncas:

Te divum, atque hominum sator

Silvarum dominum dedit

Esse, qua roseus dies

Surgit, quaque cadens rubris

40

Ponti mergitur undis.

Tu fontes liquidos gregi, et

Laeta pabula sufficis:

Tu custos ovium potens

Dictus, mollia candidis

45

Exples vellera lanis.

Quos tu, sancte, pio semel

Agnos lumine videris,

Illos nec stabulis lupus

Infestus rapiet, mala

50

Nec contagia laedent.

Felices nemorum comae,

Quae te, cum vaga roscidus

Vesper sidera protulit,

Dulci carmina fistula

55

Audivere canentem.

Tunc purae melius nitent

Noctis conscia sidera:

Tunc aurae Zephyri tacent:

Tunc laetas croceis humus

60

Spargit floribus herbas.

Non tam dulce sonat cadens

Vdo in gramine cycnus, aut

Veris tempore floridi

Ales sub siluae querens

65

Densis Daulias umbris.

Ergo Hamadryades deae,

Limpidis ubi procubat

Vmbra saxea fontibus,

Ludunt in numerum, et levi

70

Campos ter pede pulsant.

Tu vero choream regens,

Cantus ingeminas: sonant

Laetis omnia plausibus,

Et cultrix nemorum gemit

75

Imis vallibus Echo.

Mox fessa Dryadum agmina

Propter gramineam sedent

Ripam fluminis, hic ubi

Dulcem mollis amaracus

80

Late spirat odorem.

Et dum suave rubentia

Carpunt mala, vel aureos

Crines frigidulis aquis

Immergunt, liquida simul

85

Voce carmina dicunt.

Vt fulgentia sidera

Et magnas superum domos

Linquens, ad vaga flumina

Paverit niveas oves

90

Maiae clara propago,

Qua Cyllenia verticem

Rupes umbriferum nigris

Late fontibus irrigat,

Et gratas pecori vago

95

Semper sufficit herbas.

Hic flavae Dryopes sinu

In molli recubans deus

Caelo frondiferum nemus

Praefert, heu nimium gravi

100

Victus vulnere amoris.

At felix Dryope, novem

Post fastidia mensium,

Optatum ex utero dedit

Pondus. Vix puer hauserat

105

Dias aetheris oras,

Fugerunt Dryades, parens

Fugit territa, nam inguinum

Tenus hircus olens erat

Infans, binaque flammea

110

Stabant cornua fronte.

Tunc illum genitor ferens

Albis pellibus abditum,

Ad magni solium Iovis

Venit: nec mora, risit im-

115

Mensi rector Olympi:

Riserunt superi: at Venus

In sinu puerum tenens,

Visus pascit amabili

Monstro, grataque turgidae

120

Libat oscula fronti.

Salve, o Naiadum potens,

Salve, et hinc lacrimabiles

Morbos, et miseram famem in

Extremas Arabum domos,

125

Et feros age Turcas.

 

3. hymnus in bonam valetudinem

Diva funestis inimica morbis,

Cui vigor mentis, solidumque robur,

Et ioci dulces, animique semper

Gaudia cordi:

5

Te voluptatis canimus parentem,

Candidam blandae Veneris sodalem,

Vnicum vitae decus, et malorum

Dulce levamen;

Quam colunt sancte iuvenes, senesque,

10

Quam sibi cuncti cupiunt, suisque;

Nam simul coetus hominum caducos

Alma revisis,

Ilicet Morbi fugiunt protervi,

Occidit Febris truculenta, dirus

15

Occidit Pallor, fera Mors profundo

Exsulat Orco:

At domus florent pueris, senesque

Induunt fortem virides iuventam,

Et Venus terras colit, et Lyaeus,

20

Et bonus Hymen.

O quies rerum, o hominum benigna

Mater, o cunctis veneranda; namque

Quid potest gratum sine te, quid ulli

Dulce videri?

25

Huc ades nostrum miserans laborem,

Sive te caeli tenet aula, sive

Insulis molles choreas beatis

Laeta frequentas.

Huc ades tandem, bona diva, et artus

30

Languidos aura refove salubri,

Ne meam tabes edat immerentis

Atra iuventam.

 

4. hymnus in Dianam

At te quis tacitam sinat,

O castissima caelitum,

Cultrix o Erymanthii,

Cynthiique recessus?

5

Te chori, et citharae iuvant,

Te iuvat strepitus canum

Audire, et celeres feras

Acri figere cornu.

At cum Sol abit aureus,

10

Tu perfusa liquentibus

Vndis Oceani, vago

Lustras aethera curru.

Currum lucida sidera

Sectantur pede candido,

15

Lascivas meditantia

Pura nocte choreas.

Tunc silvae memor, aureos

Flores, et violaria,

Et parvas segetes levi

20

Nutris humida rore.

Tu ferum mare temperas,

Tu Noti, et pluviae potens,

Tu partus aperis prece

Ter vocata puellae.

25

Salve, dux bona siderum;

Altorum dea montium,

Salve; votaque virginum

Audi rite precantum.

 

5. hymnus in Auroram

Ecce ab extremo veniens Eoo

Roscidas Aurora refert quadrigas,

Et sinu lucem roseo nitentem

Candida portat.

5

Ite, pallentes tenebrae, sub Orcum,

Ite, quae tota mihi nocte diros

Manium vultus, mihi dira semper

Somnia fertis.

Da lyram vati, puer; ipse flores

10

Sparge, dum canto. Bona diva, salve

Quae tuo furvas radiante terras

Lumine lustras.

En tibi suaves violas, crocumque,

En odorati calathos amomi:

15

Surgit, et nostros tibi dulcis aura

Portat odores.

Deferat laudes utinam precesque,

Quas tibi supplex mea Musa fundit,

Iam pio sanctos bene docta divos

20

Tollere cantu.

Quis tuam digne celebrare lucem

Possit, o almae genitrix diei?

Quis tuam formam, o dea ante divas

Pulchrior omnes?

25

Vt genas caelo roseas, comamque

Auream profers, tibi fulva cedunt

Astra, decedit rutilante victa

Luna decore.

Te sine aeterna iaceant sepulti

30

Nocte mortales: sine te nec ullus

Sit color rebus, neque vita doctas

Culta per artes.

Tu gravem pigris oculis soporem

Excutis (leti sopor est imago);

35

Evocans tectis sua quemque laetum ad

Munia mittis.

Exsilit stratis rapidus viator,

Ad iugum fortes redeunt iuvenci,

Laetus in silvas properat citato

40

Cum grege pastor.

Ast amans carae thalamum puellae

Deserit flens, et tibi verba dicit

Aspera, amplexu tenerae cupito a-

Vulsus amicae.

45

Ipse amet noctis latebras dolosae,

Me iuvet semper bona lux. Nitentem

Da mihi lucem, dea magna, longos

Cernere in annos.

 

6. de Delia

O fons Melioli sacer,

Lympha splendide vitrea,

In quo virgineum mea

Lavit Delia corpus;

5

Tuque lenibus enitens

Arbor florida ramulis,

Qua latus niveum, et caput

Fulsit illa decorum;

Et vos prata recentia,

10

Quae vestem nitidam, et sinum

Fovistis tenerum uvida

Laeti graminis herba;

Vosque aurae liquidi aetheris,

Nostri consciae amoris, ad-

15

Este, dum queror, atque vos

Suprema alloquor hora.

Si sic fata volunt fera,

Si sic est placitum deis,

Vt nobis amor impia

20

Morte lumina condat,

Saltem pro pietate mea

Hoc concedite, frigidum

Vt corpus liceat mihi

Vestra ponere terra.

25

Sic satis moriar libens,

Si spes haec veniat simul;

Quod nullo melius loco hos

Linquet spiritus artus.

O si tempus erit modo,

30

Cum suetum huc aditum ferat,

Quae nos ante diem nigros

Cogit visere manes,

Et locum aspiciens, ubi

Illo purpureo die

35

Me vidit, miserum suis

Multum quaerat ocellis!

Sed iam frigida pulverem

Inter saxa videns, statim

Pectore ardeat intimo, et

40

Me sic fata reposcat,

Vt vitae veniam impetret,

Et cogat superos suum

In votum, humida candido

Tergens lumina velo.

45

Pulchris undique ramulis

Instar imbris in aureum

Manabant dominae sinum

Flores suave rubentes.

Talis Idalia Venus

50

Silva, sub viridi iacet

Myrto, puniceo hinc et hinc

Nimbo tecta rosarum.

Hic flos purpureas super

Vestes, hic super aureos

55

Crines, hic rosei super

Oris labra cadebat:

Ille gramine roscido

Insterni, hic vitrea super

Lympha nare, alius cito in

60

Gyrum turbine verti.

Leni murmure candidum

Audisses Zephyrum tibi

Palam dicere, Regnat hic

Blandi mater Amoris.

65

Tunc mecum ter, et amplius

Dixi, Aut venit ab aethere

Haec alto, vel Oreadum

Certe sanguinis una est.

Sic et blanda protervitas,

70

Sic et virgineum decus

Oris, verbaque dulcia

Memet abstulerant mihi,

Vt suspiria ab intimo

Fundens pectore, saepius

75

Dicerem, Huc ego qua via,

Quove tempore veni?

Nam super nitidum aethera

Evectus volucri pede, et

Magni concilio Iovis

80

Interesse videbar.

Illo ex tempore frigerans

Fons, et prata recentia, et

Arbor florida sic mihi

Mentem amore revinxit,

85

Vt seu nox tenebris diem

Pellit, seu rapidum fugit

Solem, non alia miser

Vmquam sede quiescam.

 

7. de sacello Coryciano

Di, quibus tam CORYCIVS venusta

Signa, tam dives posuit sacellum,

Vlla si vestros animos piorum

Gratia tangit,

5

Vos iocos risusque senis faceti

Sospites servate diu, senectam

Vos date et semper viridem, et Falerno

Vsque madentem.

At simul longo satiatus aevo

10

Liquerit terras, dapibus deorum

Laetus intersit, potiore mutans

Nectare Bacchum.

 

8. Paulli Tertii Pontificatus Maximus

Iam nox Sidera Tethyos

Vndis caeruleis condere coeperat,

Cum laetae volucres diem

Venturum vario carmine nuntiant;

5

Argutae fidicen lyrae

Alcon, auricomo gratus Apollini

Alcon, in viridi sedens

Ripa Tybridis haec dulcia fundere

Coepit carmina, Lesbium

10

Aurato feriens pectine barbiton.

Iam Sol Oceano diem

Ducet purpureis, Roma parens, equis,

Quo FARNESIVS inclyti

Heros imperii sceptra potentia

15

Sumens auspicio deum

Felici, Ausoniis attulit urbibus

Pacis gaudia candidae;

Et belli furias alpibus, et mari

Arcens, tristia dulcibus

20

Mutavit litui murmura canticis.

Ex illo nitidis viret

Arvis tuta Ceres, Bacchus et exteris

Crescit liber ab hostibus,

Nec nostros abigit miles atrox greges,

25

Nec passim pila ferrea

Ictu fulmineo moenia concutit.

Nec discordia civium

Cognato maculans sanguine dexteras

Miscet proelia; quo nihil

30

Sol, qui cuncta videt, spectat acerbius.

PAVLLO denique TERTIO

Rerum praeside, vis, et furor impius,

Et tristes superum minae

Excessere procul finibus Italis,

35

Illuxitque beata diu

Optato veniens tempore Faustitas:

Vt quondam medio in mari

Iactatis validi turbinis impetu

Nautis Tyndaridae ferunt

40

Fratres auxilium sidere dextero.

Ergo iam novus incipit

Rerum ordo, facies iam nova cernitur:

Antiquum revocat decus

Divum Roma domus, et caput urbium,

45

Et magnis legionibus

Turcam, et Danubii flumina territat.

Fortunata per oppida

Cornu fundit opes Copia divite:

Virtuti suus est honos,

50

Et legum timor, et prisca redit fides.

Sed iam purpureum bonae

Ostendit Veneris stella oriens diem.

Salve, lux nitidissima,

Natali proprio carior omnibus,

55

Quos pulcherrima sustinet

Regnis Hesperiae terra feracibus.

Te nec Iuppiter horridis

Infuscet nebulis, nec malus invida

Contristet pluvia Notus,

60

Nec lux Oceano pulchrior exeat.

Foecundi aura Favonii

Pingat caeruleis gramina liliis:

Stillent mella virentibus

Ramis: lacte mero, Tybri pater, fluas.

65

Tum laeti choreas loci

Ducant, nec geminis iuncta sororibus

Absit Gratia, nec Pudor

Sanctus, nec Pietas, almaque Veritas.

At tu, nobilis imperi

70

Vertex, magnanimum Roma Quiritium

Mater, surge cadentibus

Astris, et superum dona fer omnibus

Templis: incipe debitas

Prima luce deis reddere gratias

75

Cantu, ac turis honoribus,

Et PAVLLO Pylii tempora Nestoris

Ora, qui tibi saecula

Saturni veteris rettulit aurea.

 

9. ad Alexandrum Farnesium cardinalem

Pulchrae Naiades, bonique Fauni,

Dilectum iuvenem vocate ad istas

Mecum delicias. Ades, Quiritum

ALEXANDER ocelle. Sat tulisti

5

Dura frigora, sat graves calores,

Et casus varios periculorum.

Te vidit Tagus aurifer citatis

Equis currere, te rapacis unda

Rheni, te Liger, et Garumna vidit

10

Iratos properantem adire reges,

Et componere bella, foederumque

Leges dicere: te feras per alpes

Nuper terrificis euntem in armis

Faunique stupuere Oreadesque,

15

Dum cinctus legionibus Latinis

Petis Vindelicas tremendus oras,

Et magnum Carolum tuo labantem

Firmas praesidio, trucesque nostris

Agris Teutonicas minas repellis.

20

Sed iam desine, iam satis laborum

Pro cara Italia subisti, omitte

Curas Vrbis, et Orbis, aestuosa

Dum Canicula saevit, otiumque

Praefer dulce negotiis, ut alti

25

Virtus Scipiadae solebat olim

Factitare, tumultuosa Romae

Linquens moenia ter quaterque in anno.

Hic quiesce parumper, hic molestis

Te furare laboribus. Licebit

30

Horas fallere fervidas legendo

Musae versiculos Horatianae,

Et quae Moeonides sacer, sacerque

Canit Vergilius. Licebit antra,

Et fontes gelidos adire. Risus,

35

Et ioci comites procul fugabunt

Curas, tristitiamque; nec pudebit

Modo incompositos videre motus

Saltantis Pholoes: modo assidere

Canenti Meliboeo. Aves tenaci

40

Visco fallere, piscibus iuvabit

Dolos tendere vitreis sub undis.

Nec cervi, leporesve, capreaeve

Absunt; accipiterque copiosas

Hic praedas agit: omnibus venusta

45

Rura denique gaudiis redundant.

Ergo moenia Romuli, et severa

Cuncta desere: sed cavebis illas

Turmas innumerabiles clientum

Tecum ducere. Sit comes Mapheus,

50

Et Mirandula, Romulusque, docti

In primis homines bonique. Ad illos

Addantur alii viri elegantes,

Sed pauci tamen. Haud beata gustes

Ruris commoda, ni superfluentes

55

Pompas Vrbis in Vrbe derelinquas.

 

10. ad agellum suum

Formosa silva, vosque lucidi fontes,

Et candidarum templa sancta Nympharum,

Quam me beatum, quamque dis putem acceptum,

Si vivere, et mori in sinu queam vestro!

5

Nunc me necessitas acerba longinquas

Adire terras cogit, et peregrinis

Corpusculum laboribus fatigare.

At tu Diana, montis istius custos,

Si saepe dulci fistula tuas laudes

10

Cantavi, et aram floribus coronavi,

Da cito, dea, ad tuos redire secessus.

Sed seu redibo, seu negaverint Parcae,

Dum meminero mei, tui memor vivam,

Formosa silva, vosque lucidi fontes,

15

Et candidarum templa sancta Nympharum.

 

11. ad Litavium Sperantium

Non semper rapido Cynthia belluas

Cursu persequitur, nec miseris solet

Semper letiferum Delius impiger

Arcum tendere gentibus,

5

Aut regina suum Calliope melos

Noctes, atque dies continuat, neque

Ipsis perpetuo saevit in ignibus

Infestus Veneris puer.

Tu numquam studiis otia tristibus

10

Interponere amas: sed magis in dies

Pallentem sequitur cura scientiam,

Atque alti labor ingeni.

At contra sapiens quam bene Socrates

Doctus cum pueris ludere! Sic gravis

15

Olim Panthoides seria mollibus

Condebat citharae modis.

Quin et Scipiadae Laelius abdito

Lucrini varias litore conchulas

Certabat legere, ut grandia publicae

20

Curae taedia poneret.

Iam mittas, Litavi, quaerere, quae Dei,

Quae natura animae, cur Iovis optima

Sit lux, curve senex falcifer invido

Terras lumine fascinet.

25

Indulge potius, dum licet, otio,

Et solare levi Flaminium lyra

Maerentem ob dominae dissidium Chloes.

Et Lygdae nova proelia.

 

12. ad seipsum de adventu hiemis

Iam bruma veniente praeterivit

Aestas mollior, et cadunt ab altis

Frondes arboribus: tepor Favoni

Immanes Boreae furentis iras

5

Formidans abit: illum agri voluptas

Canorae volucres sequuntur. Ergo

Et nos dulcia rura deseramus,

Dum Ver purpurea coma decorum

Reducat Zephyri tepentis auram.

10

Horti deliciae meae valete,

Fontes luciduli valete, salve

Mihi villula carior superbis

Regum liminibus. Recedo, sensum

Sed meum hic animumque derelinquo.

 

13. de laudibus lauri

Laure, conspicuo nitens

Semper tegmine frondium,

Quas nec bruma gelu rigens,

Nec saevi rabies Noti

5

Laeto privat honore,

Te canam, nemorum decus

Arborumque virentium,

Inter quas ita gloria

Praestas, ut teneras super

10

Vites tollitur alnus.

Iratae fugiens minas

Iunonis, celeri ut pede

Latona Ortygiam attigit,

Te visa, gemini statim

15

Solvit pondera foetus.

Hinc tantis meritis parem

Phoebus reddere gratiam

Quaerens, horrificum neci

Vt Pythona dedit, tua

20

Cinxit tempora fronde.

Dein vocalibus Aonum

Silvis inseruit, te ubi

Lactis fluminibus leves

Nymphae, et capripedes rigant

25

Dulci nectare Fauni.

Nec colles Heliconios

Dextro contigerit pede

Te quisquam sine; nam prius

Ex Lauro capiunt sua

30

Sancti praemia vates.

Quin et limina Caesarum,

Victoremque etiam tuis

Exornas foliis ducem,

Cum Victoria nobili

35

Plena pulvere venit.

Cum primum haec dea praepete

Penna fortia Romuli

Intrat moenia, poneris

Tarpeii in gremio Iovis

40

Laetae nuntia pacis.

Quamvis ipse Diespiter

Crebris fulminibus deum

Templa concutiat, tamen

Nullis ipsa tonitribus

45

Igni tacta corusco es.

Quis te laudibus efferat

Dignis, Laure? Nocentium

Tu purgamina sordibus

Praebes, veraque cornea

50

Mittis somnia porta.

Te pulcherrima sospitet

Latona, et cohibens levi

Arcu Cynthia belluas:

Te Phoebus viridem tuus

55

Omne servet in aevum.

 

14. ad Bacchum

Age, Bacche, quis furor me rabidum occupat? io io

Rapior, et alta cursu volucri in nemora feror,

Vbi sacra Maenades cum trieterica celebrant,

Furibunda solent vagantes agitare tripudia.

5

Audire videor alto reboantia strepitu

Vbique aera: iam choris, iam videor nemorivagis

Celer interesse turmis. Evoe mihi sola sub

Pedibus tremunt, nubes evoe pulverea diem

Mihi tollit. Adest, adest iam Semeleia propius

10

Soboles: io venit, tinnula cymbala resonant,

Phrygiis recurva stridet grave tibia calamis.

Evoe vagus abit animus, evoe tremula flagris

Mihi terga quatit furor. Parce precor, precor, animum

Stimulis citare tantis: alios rape celeres

15

Per opaca Thraciae rura, alii capita rotent

Hinc et hinc reflexa, thyrsisque feras hederigeris

Lanient. In otiosis ego sacra latibulis

Faciam, aureisque Bacchi pia numina fidibus

Referam novus sacerdos. Tua, Liber, initia

20

Cantabo, et ista, donec mihi vita supererit,

Habitabo nemora, semper tuus, Evie, famulus.

Quod si bene, pater, Evantum me inserere choris

Animo est, et altae furibundum per iuga Rhodopes

Agitare, tuo mihi saltem munere liceat

25

Rabidi furorem amoris compescere, pater, et

Da servitio gravi dominae vivere vacuum.

 

15. ad agellum suum

Vmbrae frigidulae, arborum susurri,

Antra roscida, discolore picta

Tellus gramine, fontium loquaces

Lymphae, garrulae aves, amica Musis

5

Otia, o mihi si volare vestrum

In sinum superi annuant benigni,

Si dulci liceat frui recessu,

Et nunc ludere versibus iocosis,

Nunc somnum virides sequi per umbras,

10

Nunc mulgere mea manu capellam,

Lacteoque liquore membra sicca

Irrigare per aestum, et aestuosis

Curis dicere plurimam salutem;

O quae tunc mihi vita, quam beata,

15

Quam vitae similis foret deorum!

At vos, o Heliconiae puellae,

Queis fontes et amoena rura cordi,

Si cara mihi luce cariores

Estis, iam miserescite obsecrantis,

20

Meque Vrbis strepitu tumultuosae

Ereptum in placido locate agello.

 

16. ad Alexandrum Farnesium cardinalem

Iam diem gyro breviore claudens

Phoebus insani rabiem Leonis

Sedat, Autumnumque refert decorum

Mollior aestas.

5

Ille maturis redimitus uvis

Laetus incedit per amoena rura:

Eius aspectu exhilarata ducunt

Poma colorem.

At puer flavae Semeles sodalem

10

Candidum gaudens rediisse, prodit

Obviam longe: socias choreas

Iungit uterque.

Saltat hos circum thiasus, iocosi

Panes, et passo Dryades capillo,

15

Fistulis mixtum resonat suavis

Tibia carmen.

Ipsa pomosos Cytherea in agros

Migrat, et pulcher Iocus, et Voluptas:

Tu tamen durus potes in molesta

20

Vrbe morari,

Semper et magnum celeri per orbem

Mente, FARNESI, volitas, quid acer

Turca, quid Rhenus paret, ac remota in

Parte Britannus,

25

Providens longe. Sed omitte curam

Imperi paucis vacuus diebus:

Te magis tantos vegetum ad labores

Rura remittent.

 

17. ad agellum suum

Venuste agelle, tuque pulchra villula,

Mei parentis optimi

Olim voluptas, et quies gratissima

Fuistis: at simul senex

5

Terras reliquit, et beatas caelitum

Petivit oras, incola

Vos alter occupavit, atque ferreus

Amabili vestro sinu

Me lacrimantem eiecit, et caris procul

10

Abire iussit finibus.

At nunc, amica rura, vos reddit mihi

Farnesii benignitas.

Iam vos revisam, iam iuvabit, arbores

Manu paterna consitas

15

Videre, iam libebit in cubiculo

Molles inire somnulos,

Vbi senex solebat artus languidos

Molli fovere lectulo.

Gaudete, fontes, rivulique limpidi;

20

Heri vetusti filius

Iam iam propinquat, vosque dulci fistula

Mulcebit, illa fistula,

Quam vestro Iolae donat Alcon Maximus,

Vt inclyti Farnesii

25

Laudes canentem Naidum pulcher chorus

Miretur, et Pan capripes.

 

18. ad musam de Philippo Obermairo

Collis Aonii puella cultrix,

Vna ex virginibus novem tenellis,

Quam nec bella cruenta, nec labores

Solis dicere, sed puellularum

5

Amores, querimonias, iocosque

Lascivis elegis iuvat referre;

Hanc myrtum tibi dedicat PHILIPPVS,

Natus Vindelicis PHILIPPVS oris,

Sed tam cultus, et elegans poeta,

10

Tam dulcis lepidusque, ut Italorum

Nemo sit propior tuo Tibullo.

Hanc ille irrigua fovebit unda,

Hanc perfundet odoribus, tuasque

Laudes assidue sub huius umbra,

15

Molli carmine concinet. Puella

Pulchra, tu iuveni fave, tuaeque

Fac sit deliciae, tuique amores.

 

19. ad Veturiam matrem, et Iulium et Faustum
fratres mortuos

Mater candida, candidique fratres,

Qui me funere rapti acerbo, in atris

Lugentem tenebris videtis, et cum

Sol terras hilarat nitente luce,

5

Et cum nox placidum refert soporem,

Iam mei miserescite, et deorum

Supplicate parenti, ut exuens me

Vinclis corporeis, volare vestros

Ad manes sinat; est enim relictum

10

Nihil dulce mihi, nihil quod aegrum,

Et maerentem animum levare possit,

Praeterquam lacrimae, et querelae, ab imo

Et suspiria corde tracta. Quod ni

Timeret mea mens, adire dum vos

15

Vrget, ne, procul a piis repulsa,

Vobis perpetuo careret, ipsum

Ferrum iam mihi corpus exuisset.

 

20. ad Ioannem Antonium Flaminium
patrem morientem

Vixisti, genitor, bene, ac beate,

Nec pauper, neque dives, eruditus

Satis, et satis eloquens, valente

Semper corpore, mente sana, amicis

5

Iucundus, pietate singulari.

Nunc lustris bene sexdecim peractis

Ad divum proficisceris beatas

Oras. I, genitor, tuumque natum

Olympi cito siste tecum in arce.

 

21. ad Antonium Mirandulam

ANTONI venerande, anima mihi carior ipsa,

Romamne semper incoles?

Te nec avaritiae morbus, nec fervida honorum

In Vrbe detinet sitis.

5

Vis igitur properemus, ubi Dovadula Musis

Amica praebet otia?

Hunc agrum dat habere tibi Farnesius heros,

Quo nil amoenius, neque

Fertilius Baccho, et Cereri gratissima tellus

10

Togata cernit Gallia.

Has age delicias, et dulcia rura petamus,

Quo pulcher Autumnus vocat,

Et Bacchus pater, et virides Pomona per herbas

Cum Gratiis ducens choros.

15

Iam videor tecum patula proiectus in umbra

Ad lucidi fontis caput,

Discere, nubigenam quae mille coloribus Irim

Vis pingat imbris nuntiam;

Cur cadat aestivo glacialis sidere grando;

20

Quis tantus excitet furor

Ventos, horrisonas curvato gurgite ut undas

Ad alta mittant sidera;

Altera cur auro tellus fluat, altera ferro,

At illa gemmis splendeat.

25

Felix, qui rerum causas, MIRANDVLA, nosti,

Et eleganter explicas.

Tu docti pridem male culta vireta Lycaei

Post longa primus saecula

Efficis, ut prisco revirescant more, quod omnis

30

Miretur aetas postera,

Teque parem dicat magnis heroibus illis

Quos ipsa Pallas artibus

Erudiens claris dat adhuc splendere per orbem,

Vt pulchra caeli lumina.

 

22. ad Apollinem

Cynthii cultor nemoris, beatas

Voce qui Nymphas, citharaque mulces,

Phoebe, supremi Iovis, et deorum

Blanda voluptas,

5

Si tibi semper mea mens ab annis

Serviit primis, neque dulce cordi

Est meo quidquam sine te, precanti

Annue dexter.

Vt mihi optatum dat habere agellum

10

Clara Farnesi pietas, gravique

Liberans cura, iubet otiosam

Ducere vitam,

Sic tuo vati liceat, perenni

Nomen illius celebrare cantu;

15

Et viri in nostris vireat libellis

Gloria semper,

Myrtus ut luco viret in latenti,

Fonte quam nutrit liquido decora

Nais, et saevas hiemes, et aestus

20

Arcet iniquos.

 

23. nenia in mortem Franciscae Sfortiae
sororis Guidi Ascanii cardinalis

Puella delicatior

Molli columba, pulchrior

Rosae rubentis flosculo

Cur immerentem candidis

5

Te saeva Parca fratribus,

Et coniugi dulcissimo

Prima iuventa sustulit?

Sic florem, hiantem mollibus

Telluris almae amplexibus

10

Vellens procella turbinis

Leves in auras dissipat.

FRANCISCA, acerbo funere

Caeli relinquens lumina,

Tuae domus, et patriae

15

Cuncta abstulisti gaudia

Te mollis unda Tybridis

Flens crevit, ipsae crinibus

Passis puellae Naides

Flevere: septem collium

20

Questus ad alta sidera

Ivere: lucidum caput

Sol lugubri ferrugine

Velavit, atra civitas

Cum te sepulcro poneret.

25

Pudor, Venustas, Gratiae

Sunt hoc sepulcro conditae.

Crudelis, implacabilis,

Iniqua Mors, cornicibus

Tam longa parcis saecula,

30

Et huic puellae tam cito

Manus rapaces iniicis,

Quae debuit Amphrysiae

Vicisse vatis tempora.

Nec te rogantis dulcia

35

Flexere verba, ferream

Quae vim valebant frangere:

Nec oris illa dignitas,

Cui Pallas ipsa cesserat,

Tui furoris impetum

40

Tardare quivit, impia.

Nil fratris Ascani favor,

Quem magna Roma suspicit,

Carae sorori profuit:

Nil vota PAVLLI TERTII,

45

Quo terra nil maius videt,

Iuvere neptem candidam.

At saevias licet, fera

Mors, vivet ipsa funeri

Suo superstes, omnium

50

Volans per ora gentium

FRANCISCA, magnae gloria, et

Dolor perennis patriae.

 

24. epitaphium Franciscae Sfortiae

FRANCISCAE tumulo teguntur isto

Ossa SFORTIADIS, viator. illa

Et forma memorabili puella,

Et sancti specimen fuit pudoris;

5

Digna vivere ad ultimam senectam.

Sed mors, optima quaeque prima tollit.

Ipsam Romula gens, avusque PAVLLVS

TERTIVS lacrimis piis honorant:

At deum genitor, deique gaudent

10

Esse concilio suo receptam.

 

25. epitaphium Ioannis Matthaei Giberti
pontificis Veronensis

Giberti veneratur hic sepulcrum,

Quem Ligur genuit Panormi in urbe,

Roma nutriit, et diu regendi

Orbis participem beata vidit;

5

Dein Verona recepit, et magistrum

Sincerae pietatis, et parentem

Mirata est. Nihil ille quod beatam

Posset reddere civitatem, omisit:

Nunc caelo fruitur beatus ipse.

 

26. ad suavissimum sodalem suum

Senex palustribus loquacior ranis,

Turbaque semper garrula cicadarum,

Tu nunc relictis villulis Capenatum,

Sinu Bononiae educaris in dulci,

5

Qua civitate delicatior nulla est;

Vitamque laetam vivis atque felicem

Fruens Morono, strenuoque Cervino,

Quos publicarum cura nobilis rerum,

Ardensque ad alta sidera evehit virtus.

10

At cum reversus ad tuos agros, tristi

Silentio miser, otioque marcesces,

O quam vicem tuam dolebis! et caeli

Lucem nitentem quam videbis invitus,

Cum vita morte iam videbitur peior!

15

Senex dicacule, et facete nugator,

Festivitatis magne amator urbanae,

Dic, caprimulgos inter atque fossores,

Et senticosa rura gentis insulsae

Quid dulce poterit esse, quidve iucundum?

20

Cum quo iocando tunc dabitur ineptire?

Quis elegantes ventitabit ad coenas?

Cui post Falerna vina de malo, et sacro

Libro venena versuum propinabis?

Megaera, non Camoena, quos tibi dictat,

25

Vt iis acerba pestilentior peste

Tuos sodales eneces; quibus centum

Abesse millia passuum, nihil prodest;

Nam charta taetro infecta carminum tabo,

Quam saepe doni maximi loco mittis,

30

Modis legentum corda polluit miris,

Vt liberare languidos suis succis

Nec ipse Phoebus, ipsa nec Salus possit.

At tu poeta letifer, tuos, quaeso,

Amiculos ne perde peste tam dira,

35

Sed pessimis iam pone versibus finem;

Saevire vel si pergis, hostibus saevi.

 

27. de versibus Philippi Obermairi

Dulces versiculi, meo PHILIPPO

Quos dulcissima Musa molli in umbra

Dictat Castaliae, suo lepore

Sic sensum afficiunt meum, meumque

5

Sic cor exhilarant, ut iis legendis

Curae sollicitae, anxii timores,

Et suspiria, lacrimaeque amarae

Confestim fugiant; velut, suaves

Cum spirant Zephyri tepente vere,

10

Caelo nubila, candidae pruinae

Terris diffugiunt; novique flores

Pingunt gramina gemmeo colore.

Dulces versiculi, tenelli, Amorem

Spirantes, Veneremque, Gratiasque,

15

Semper vivite, semper irrigate

Vestro nectareo liquore sensus,

Et mentes hominum venustiorum.

 

28. ad Philippum Beroaldum Iuniorem

Scribes Bentivoli fortia Principis

Tu facta, et Ligurem sanguine Iulium

Gaudentem Latio, infestaque Galliae

Nostris agmina finibus.

5

Nec parco referes carmine, quam fera

Atrox in Selinum bella gerat Sophis,

Tum Turcas odio persequitur gravi

Regnis pellere patriis.

Nos diva Idalium quae nemus incolit,

10

Et miscere simul dulcia tristibus

Gaudet, Maeonia non patitur tuba

Regum dicere proelia,

Nec Thebas veteres, primave Romuli

Sceptra, ausamve deum tecta refringere

15

Telluris sobolem, aut excidio datum

Graiis Ilion ignibus.

Nos heu Hierophiles cogit amor male

Cervicem laqueo subdere dispari,

Quem nec Thessalico murmure saga, nec

20

Durae gramen Iberiae,

Nec Circeia queat solvere naenia.

Tu non visa canes proelia: nos gravem

Experti dominae saevitiam, levi

Curas eluimus fide.

 

29. ad Gratias

Gratiae, pulchrae Veneris sodales,

Queis sine gratum nihil aut venustum est;

Non Amor, non ipsa Venus, iocive,

Blanditiaeve;

5

Tris fero vobis violae coronas

Flore fulgentes, ego terna vobis

Candidi lactis, totidemque libo

Cymbia mellis:

Vos meis dulcem numeris leporem

10

Addite, ut semper bene docti ad aures

Grata FARNESI veniant Iolae

Carmina vestri.

 

30. de laudibus Mantuae

Felix Mantua, civitatum ocelle,

Quam Mars Palladi certat usque et usque

Claram reddere gentibus, probisque

Ornare ingeniis virorum, et armis!

5

Te frugum facilis, potensque rerum

Tellus, te celebrem facit virente

Qui ripa, calamisque flexuosus

Leni flumine Mincius susurrat,

Et qui te lacus intrat, advenisque

10

Dites mercibus invehit carinas.

Quid palatia culta, quid deorum

Templa, quid memorem vias, et urbis

Moles nubibus arduis propinquas?

Pax secura loco, quiesque nullis

15

Turbata exsiliis, frequensque rerum

Semper copia, et artium bonarum.

Felix Mantua, centiesque felix,

Tantis Mantua dotibus beata,

Sed felix magis, et magis beata,

20

Quod his temporibus, rudique saeclo

Magnum CASTALIONA protulisti!

 

31. ad Caesarem Flaminium

Caesar aeterno mihi iuncte amoris

Vinculo, immites aditure mecum

Non modo Hyrcanos, Erebi sed atra

Regna profundi;

5

Ne mihi pulchros Ligurum recessus,

Neve Campani memores venusta

Rura Sebethi, aut placidas amoeni

Tiburis arces.

Ipse nil docti patriae Catulli

10

Comparo; hic vivam, et moriar beatus:

Hac mihi toto nihil est in orbe

Gratius urbe.

Tu ferax vatum generosa tellus,

Hospitum nutrix et amica, vatem

15

Hospitem sese tibi dedicantem

Candida nutri.

Vos lares dulcis patriae valete;

Non enim possum miseras videre

Civium pugnas, gladiosque fratrum

20

Sanguine tinctos.

Vos tamen semper mea mens amabit,

Me licet Parcae rapiant ad orbem

Zona quem Solis dirimit corusco

Torrida ab igni.

 

32. de fonte Bagnaiae

Hunc fontem amoenum, qui vireta limpidis

Et ornat, et foecundat ista rivulis,

Magni Rodulphi magna liberalitas

Caesis medullis montium canalia

5

Per longa duxit; hoc tibi, terra optima,

Dans munus omni praeferendum muneri.

Nam quod vetusto polliceris nomine,

Praestare nunc primum incipis uberrima

Lympha; vocari scilicet BAGNAIA,

10

Vocabulo iam patrio dignissima.

 

33. ad villam Marianam de Victoria Columna

Salve magna domus, meae COLVMNAE

Natalis, domus o beata salve,

Hicne vagiit illa Musa, doctis

Quam Phoebus decimam addidit Camoenis?

5

Caeli lumina vidit hicne primum

Caelo femina digna? Digna celsis

Nasci, et vivere in aedibus deorum:

Supra sidera sidus ipsa clarum?

O felix domus! hic Minerva pulchras

10

Artes edocuit meam COLVMNAM:

Hic illi citharam dedit canorus

Apollo; Superaque, dixit, omnes,

O VlCTORIA, feminas canendo,

Quotquot magna tulit, feretque tellus:

15

At te ne superent novem sorores,

Iovis progenies novem sorores,

Fortunata domus, domus beata!

Audisti toties meae COLVMNAE

Illa carmina, quae movere mentes,

20

Quae vim sistere fluminum solebant.

Tibi Cynthia silva saepe, saepe

Invidit tibi Cirrha, et antra Pindi,

Et fontes Heliconii recessus.

Iactat Creta Iovem, suam Dianam

25

Delos inclyta: tu tua COLVMNA

Gloriare domus beata. Pace

Et Iovis liceat loqui et Dianae,

Non Delo minor es, minorve Creta.

 

34. ad Dianam

Casta Latonae soboles Iovisque,

Quae pharetratis comitata Nymphis,

Cynthium collem peragras, nigrique

Silvam Erymanthi,

5

Bocchius, linguae decus utriusque,

Doctus errantes agitare cervos,

Hanc tibi villa media locatam

Dedicat ulmum;

Vnde veloci domitae sagitta

10

Pendeant lynces, timidique damae,

Atque vivacis tibi consecrata

Cornua cervi.

 

35. Catella ad Reginaldum Polum

Cur me, POLE, tua venire ad urbem

Lectica prohibes? tuae quid, oro,

Summae participem benignitatis

Esse non pateris? Canes bonorum

5

Heroum comites fuere semper;

Et caelum Canis incolit supremum

Inter sidera; nec polus, beata

Sedes caelicolum, suam Catellam

Dedignatur habere secum: at ipsa

10

Sum despecta tibi, nec unum apud te

Angulum valeo impetrare. Verum,

Si nostram vacet aestimare formam,

Non indigna tuo favore credar.

Est pilus mihi lucidus, venustae

15

Pendent auriculae. Nigris ocellis,

Et caudae placeo iubis comatae.

Nec sum corpore vasta, nec figura

Tam brevi, ut videar puellularum

Comes dignior esse, quam virorum.

20

Nec turpi scabie laboro; nec sunt

Invisi pulices mihi molesti.

Nec sum prorsus inutilis futura,

Si lassam recreas, vehisque tecum;

Nam pedes tibi suaviter fovebo,

25

Qui iam frigoribus rigent acutis.

Nec vero timeas, luto referta

Quod via assidue ambularim; amicus,

Et cliens tuus optimus, Morilla

Me suis manibus pie, ac benigne

30

Puro flumine ter quaterque lavit,

Et munda dedit esse mundiorem

Sponsa, quam bona mater ad maritum

Vult deducere nuptiis paratis.

Quod si non satis haec videntur esse

35

Ad flectendum animum tuum; catelli,

(Ah nimis miseri mei catelli!)

Te, precor, moveant, tenella pleno

Quos gestans utero, pedes movere

Vix queo amplius: et tamen necesse est,

40

Milliaria singulis diebus

Multa conficiam misella, ni te

Volo linquere. Sed prius vel istis

Optem filiolis meis sepulcrum

Fiant viscera matris; ipsa praeda

45

Optarim prius esse vel luporum,

Quam te, maxime POLE, derelinquam.

 

36. Catella in Madium

Quid, efferate, quid, Madi nequissime,

Catella feci blandula,

Cur me meosque liberos crudeliter

Lingua proterva perderes?

5

Per te, sceleste, factum, ut asperas quoque

POLVS benignus in feras,

In me foret crudelis, ac meas preces

Ventis ferendas traderet;

Et quae reliqui patriam, et dulces lares,

10

Ne stulta vos relinquerem,

Afflicta, maerens, semimortua cum meis

Linquor catellis in via,

Futura praeda mox lupis rapacibus,

Turpive corvorum gregi.

15

Nec forma rara, nec mihi fidelitas

Favore digna profuit;

Nec pulchra proles, ventre quam gero, saxea

Mollire quivit pectora.

Proles misella, matre cum miserrima,

20

Eheu tenebras horridas

Adibis Orci, antequam nata haurias

Iucunda caeli lumina!

Hoc urit anxium cor, hoc multo mea

Me morte peius enecat.

25

At tu catellam amabilem, et mitissimam

Qui caede perdis impia,

Madi, in molossum pessimum incidas, precor,

Qui te deos inanibus

Votis vocantem laceret, ac membra omnia

30

Dente cruento differat.

 

37. ad Auram de Reginaldo Polo cardinali

Aura quae lucum viridem pererrans

Nos levi blande recreas susurro,

I, citis, quaeso, pete REGINALDVM

Candida pennis;

5

Tempera et suavi rapidum calorem

Spiritu, circum volitans, nec aestus

Igneus frangat sine delicati

Corporis artus.

Sic ferum semper Boream sonoro

10

Aeolus clausum teneat sub antro:

Sic tibi numquam noceat furentis

Impetus Austri.

 

38. de libellis Andreae Naugerii

Quot bruma creat albicans pruinas,

Quot tellus Zephyro soluta flores,

Quot spicae Libycis calent in agris,

Quot vindemia porrigit racemos,

5

Quot vastis mare fluctuat procellis,

Cum nascens pluvias reportat Hoedus,

Quot Ceraunia frondibus teguntur,

Quot caelum facibus micat serenum,

Quot sunt millia multa basiorum,

10

Quae dari sibi postulat Catullus,

Quotque sunt atomi Lucretianae,

Tot menses, bone NAVGERI, tot annos

Vivent aureoli tui libelli.

 

39. ad Musas de Horatio Gualterutio Caroli filio

Nymphae progenies Iovis supremi,

Cultrices Heliconii recessus,

Quas cantus iuvat et leves choreae,

Vobis se famulum dicat tenellus

5

Hic puer citharam ferens eburnam,

Et stylum, et tabulas, puer disertus,

Et dicaculus, et nitens; novella

Vt myrtus viridi hortulo. Puellae

Pulchrae, illum sinite ad vireta vestra

10

Laetum accedere; nec iuventa molli

Flore vestiat os ei, poeta

Dum factus culicem Maronis aequet,

Aut vincat potius, venustiora

Ludens carmina roscidis sub antris.

 

40. ad Horatium Gualterutium Caroli Filium

Alumne Musarum puer, tibi Thalia dulcis

Ab urbium frequentia remoto in antra Pindi,

Frondis corona myrteae caput decorum inumbrat,

Lyramque eburneam aureo docet ferire plectro;

5

Docet sonare vocula dulci melos suave,

Quo fluminum volubiles moratur illa cursus.

Non plus Marone parvulo canorus olim Apollo

Gaudebat: Orpheum parens non plus tenellum amabat.

O digne vita caelitum, tibi neant Sibyllae

10

Vivacis aevum innoxiae manus trium sororum.

 

41. de Gaspare Contareno

Descripsit ille maximus quondam Plato

Longis suorum ambagibus voluminum,

Quis civitatis optimus foret status:

Sed hunc ab ipsa saeculorum origine

5

Nec ulla vidit, nec videbit civitas.

At CONTARENVS optimam Rempublicam

Parvi libelli disputationibus

Illam probavit esse, plus millesima

Quam cernit aestas Adriatico in mari

10

Florere pace, literis, pecunia.

 

42. ad Rodulphum Pium cardinalem
de morte Constantini fratris

Iam modum figas nimio dolori,

Magne RODVLPHE, et pueri quietam

Desinas umbram miseris querelis

Sollicitare.

5

Occidit frater tibi iure dulci

Carior vita; tamen ille iustis

Non reviviscet lacrimis. Nec ipsa

Parca movetur

Questibus; nec te pietas iuvabit

10

Hic tua. Obscuras potuit deorum

Manium sedes penetrare quondam

Thracius Orpheus,

Visus et blandae citharae canoris

Vocibus saevas Furias movere,

15

Coniugem caram superas ad auras

Ducere tendens.

Paene iam lucem miser hauriebat;

Ditis impulsu stetit, et sequentem

Respicit: retro fugit illa venti

20

Ocyor alis.

Hanc Charon putri revehit phaselo,

At procul ripa minitans, maritum

Arcet incassum repetentem avari

Munera Ditis.

25

Scilicet leges superum refigat

Nemo; mortalis pereat necesse est:

Vt libet, vitam pater ipse divum

Donat, et aufert.

Mors rapit cunis cita vagientem:

30

Flore sub primo cadit alter aevi:

Hic nimis vivax queritur caducae

Damna senectae.

Sic Iovi magno placitum. Quid ergo

Nitimur contra? miserique semper

35

Vivimus? quanto satius, libenter

Ferre quod aequa

Mente ni suffers, tamen est ferendum!

Quo reluctantes trahere obstinata

Vis solet stultos, sapienter ipsi

40

Ibimus ultro.

 

43. ad Achillem Bocchium

Ergo (proh superum fidem!)

Isto contegitur marmore Iulia,

Clarum Felsineae decus

Vrbis? sic igitur, sic periit bona

5

Nostri mater ACHILLEI?

Nec quidquam pietas sollicita in deos,

Nec quidquam integra profuit

Et mens, atque animi candor amabilis?

En quisquam, iuvenum optime,

10

Consolando tuis ponere lacrimis

Finem cogitet? hic, miser,

Hic flendum, hic querulis omnia cantibus

Imple. Haud aspera nunc suis

Intrantem pepulit te foribus Chloe:

15

Non non candidior nive

Fastidit tua nunc carmina Tyndaris,

Et collo dare brachia

Orantis refugit: sed miser, ah miser,

Mater Iulia, Iulia

20

Heu mater, propriis luminibus tibi, et

Vita carior occidit!

Quid laudare sacris usque pium iuvat

Vatem numina cantibus?

Lesboumque agili tangere barbiton

25

Plectro? ah carmina, barbitos,

Surdorum ah valeant numina caelitum!

Sed quid irrita fundimus

Lamenta? immeritos invidia deos

Quid pulsamus inutili?

30

Omnes una eadem mors manet. Ibimus

Omnes ad tenebras nigri

Plutonis. Sed enim cum semel occidis,

Non forma, aut decor ingeni,

Nec te cana Fides eripiet feri

35

Ex Orci manibus. Pius

Frustra, parce nihil proficientibus

Iam, BOCCHI, querimoniis.

Maternas, aliquis si manet Inferis

Sensus, credibile est tuo

40

Laedi umbras gemitu. Desine, desine;

Et constanti animo feras,

Quod mutare nequit dura necessitas.

 

44. ad Caesarem Flaminium

Ne Midae ingentes stupeas acervos,

CAESAR, aut fultam Pariis columnis

Regiam, aut regis nitido micantes

Aere catervas:

5

Ista sed vulgus feriant inane.

Tu piam mentem superos domumque

Parvulam, et quantum satis est agelli

Fertilis ora.

Ille thesauros Arabum, et superbas

10

Indiae gazas habet: has, et illos,

Mente qui celsa, populique vanos

Spernit honores.

Tu licet regno potiare, dives

Quod tenet Medus, tamen usque servis,

15

Imperat donec tibi plus habendi

Dira cupido.

Triste portentum, macieque semper

Lurida pallens. Nihil hac ab Orco

Saevius misit superas ad auras

20

Ira deorum.

Cautus hanc vita. Fugit hora curis,

Et simul vitae positura finem.

Post rogum distat nihil ipse nudo

Croesus ab Iro.

 

45. gratulatur Alexandrum Farnesium
gravi morbo liberatum esse

Da vati citharam, puer,

Et mecum superis incipe debitas

Cantu solvere gratias,

Qui nobis iuvenem restituunt sacrum.

5

Iam tristes querimoniae

Cessent, iam lacrimis, optima civitas,

Tandem pone modum piis:

Iam di, Roma, tuas audierunt preces.

En FARNESIVS inclytus

10

Vivit, nec miseram funere patriam

Foedat. Dicite, virgines,

Dis laudes, pueri, dicite, candidi:

Ludis, laetitia, iocis,

Et faustis resonent omnia plausibus.

15

Caelo nubila Iuppiter

Pellat. Sol, nitidum iam caput exsere.

Vrna fundere limpidas

Vndas incipiat iam Tyberis pater,

Et septemgeminos tegant

20

Montes purpureis lilia cum rosis.

At tu, Romuleae parens

Vrbis, certa salus, et decus Italae

Gentis, maxime PAVLLE, iam

Divis solve bonis vota. Nepos valet;

25

Invictoque animo feret

Tecum una imperii pondera maximi;

Alcides velut impiger

Fulsit supposito sidera vertice.

 

46. ad Bacchum

Hanc vitem tibi dedico racemis

Gravem purpureis, pater LYAEE;

Pro qua tu mihi vineam tuere

Non dico a Satyrisve, capreisve,

5

Non a grandinis impetu, vel Austri,

Sed a Pygmalione Formiano,

Qui sua horribili voratione

Plus nocere queat duabus horis,

Quam grando, Satyrique, capreaeque,

10

Et venti rabies duobus annis.

 

47. iocatur in Pygmalionem Formianum

Si villam mihi laeserit pusillam

Pagus, surripiens favos, merumve,

Aut pernas, oleumve, fictilesve

Vrnas, haud equidem deos rogabo,

5

Furum ut grandine rura verberentur,

Dum fruges gravidis tument aristis,

Nec lupi ut rapiant oves, sed unum hoc

Vindicem scelerum Iovem precabor,

Vt cum ducere coeperit colorem

10

Vva livida, mittat horum in agros

Dirum Pygmaliona, vinearum

Pestem, et Tartareo cane, et Charybdis

Hiatu horribili voraciorem.

 

48. ad vicinos

Vicini, moneo, procul fugate

Istum Pygmaliona, vinearum

Diram perniciem. Canum frequentes

Adsint excubiae: diem, atque noctem

5

Sagittae, et lapides minentur. Et cum

Isthaec omnia feceritis, ipse

Vias inveniet tamen vorandi.

 

49. vinea

Illa ego innumeris onusta nuper

Racemis, decus inclytum coloni,

Omnes vinea vineas propinquas

Vincens fertilitate, nunc nec unum

5

Quidem servo acinum misella. Quaeris,

Vnde haec pernicies mihi, viator?

Venit Pygmalion silente nocte,

Et una minus hic moratus hora

Me, quis crederet? integram voravit.

 

50. vinitores

Praetor optime, vineas tueri

Ab hoc Pygmalione iam nequimus.

Quo vorat magis, in dies et horas

Augescit magis et magis vorandi

5

Libido furiosa, nec Charybdis

Huius viscera quidquid est ubique

Vvarum saturare possit. Ergo

Rogamus miseri coloni, ut ista

Tempestas, barathrumque vinearum

10

Pellatur procul hinc malas in oras,

Dum vindemia pendet: aut bibemus

Lympham pro mero, et omnium labores

Obscoena ingluvie unius peribunt.

 

51. ad Pygmalionem

Cedat, Pygmalion, tibi Celaeno,

Harpyiaeque aliae malae, et rapaces:

Cedat horribilis Chimaera: cedat

Et Scyllae rabies tremenda, et illa

5

Cedat insatiabilis vorago,

Quam Graii veteres vocant Charybdim.

Cedat tergeminus canis, laborque

Cedat Herculis Hydra. Vincit omnes

Tua insignis edacitas; nec illam

10

Iam queat saturare vinearum

Quidquid maximo in orbe Sol tuetur.

 

52. ad eumdem

Vvae pernicies nefanda, si quam

Pro tua ingluvie fera, et tremenda

Poenam iudicio meo mereris,

Hanc ius exigat: optimas ad uvas

5

Relegere, manus, pedesque vinctus:

Et semper capiti tuo imminentes

Racemos habeas, eosque numquam

Possis tangere. non mehercule orbis

Rotae Ixioneae, vel unda fallens

10

Parentem Pelopis vel omne in aevum

Renascens Tityi iecur, vel ingens

Saxum Sisyphi, et omnium impiorum

Poenae omnes simul huic tuo, miselle,

Queant supplicio pares vocari.

 

53. ad Bacchum

Tu, qui centimanum potes gigantem

Caelo trudere, Pentheumque regem

Leto mittis et impium Lycurgum;

Et Gangem superas, et ultimum Indum,

5

Invictissime BACCHE; non furentem

Istum Pygmaliona iam coerces?

Qui fera ingluvie incitatus omnes

Vineas vorat, et tuum liquorem,

Qui servandus erat cadis in annos

10

Plures, mittere ventris in cloacam

Totum pergit, et annuos labores

Absumit male pauculis diebus.

O monstrum horribile ultimas in oras

Pellendum, aut magis Inferos ad imos!

 

54. ad eumdem

Quod nostras, bone, vineas, LYAEE,

Servasti incolumes, et integellas

Diro Pygmalione ceterorum

Vineta ingluvie fera, et nefanda

5

Vastante, hoc tibi ponimus sacellum;

Quod pro tempore fit quidem pusillum

Acerna ex trabe, sed tamen venustum est:

At si sustuleris ferum, et tremendum

Hoc monstrum, populus tibi merenti

10

Aedem marmoream, pater, sacrabit.

 

55. de hortis Blosii Palladii

BLOSI villula ter quaterque felix

Felicissimi hortuli poetae

Venusti, teneri mei sodalis,

Quo vivente, sales, ioci, lepores

5

Vivent; ac, pereunte, disperibunt:

Ille molliculam suam Turundam

Vos docet resonare, vos iocosis

Ludentem hendecasyllabis odoro

Fovetis gremio: relicta Apollo

10

Cirrha, Pieridesque vos frequentant,

Ex quo deliciae suae, suique

Amores BLOSIVS vireta vestra

Cirrhae praetulit, Aonique monti.

Quid mirum, bona rura, si feratis

15

Dulci nectare poma dulciora?

Has dulcissimus omnium poeta

Plantulas manibus suis feraces

Sevit, inserit, et colit, suoque

Musaeo assidue rigat lepore.

20

Hoc perfusa lepore tam venustos

Flores, tam varios benigna tellus

Passim fundit humo: hoc lepore eodem

Fontes luciduli, antra opaca, amoenum

Nemus, tectaque pulchra condiuntur;

25

Vt omnes Veneresque, Gratiasque

Hortis omnibus, omnibusque villis

Omnino videamini abstulisse,

Hortuli nimis, et nimis beati,

Tuque villula ter quaterque felix.

 

56. ad Blosium Palladium

Qualis susurrus arboris, cum florido

Iam vere ludit aura primis frondibus:

Vesanientis quale per Caniculae

Aestum iacere in discolore gramine,

5

Sub umbra amoena, fontis ad lympham sacri;

Tales mihi, poeta iucundissime,

Lusus tui, quibus Turundam carmine

Tam bello, amabili, et faceto concinis;

Vt illa carior Catulli passere

10

Iam sit mihi, sive est quid illo carius.

 

57. de Turunda Blosii Palladii

Turunda, turdis esca solis cognita,

Venusta cum te Musa non cognosceret,

Nunc es lepore versuum dulcissimo

Condita sic a BLOSIO meo, ut cibus

5

Sis facta mensis principum gratissimus.

 

58. de eadem

Turunda, turdos sueta edaces pascere,

Postquam faceti Musa culta BLOSII

Dulcem leporem carminis tibi addidit,

Non amplius turdos agris, sed urbibus

5

Mentes virorum pascis elegantium.

 

59. Turunda

Cum domos humiles Turunda ruris

Ignota incolerem, dolosque turdis

Hic parare solerem, amore captus

Mei BLOSIVS, omnium poeta

5

Vrbanissimus, ad suos penates,

Et palatia celsa Vaticani

Montis ducere rusticam, rudemque

Haudquaquam erubuit, suaeque Musae

Iocis, et numeris, leporibusque

10

Condiens, ita amabilem saporem

Addidit mihi, ut ire non vererer

Ad mensas hominum elegantiorum.

Quin Farnesius ipse, flos Quiritum,

Coenas magnificas sua Turunda

15

Ornat cotidie. Haec ego ipsa mecum

Non semel reputans, satis superque

Fortunata mihi videbar esse,

Vt quod praeterea deos rogarem,

In mentem hercule nil venire posset.

20

At nunc maximus ille rex Olympi,

Qui terras tonitru quatit sonoro,

Misit alipedem deum venusta

Forma, pileolo comas tegentem

Flavas, anguibus implicata virga

25

Cui gestamen erat manus decorae,

Ardebant oculi, et genas rubentes

Pingebat niveus color, novoque

Malas flore iuventa vestiebat.

Is me purpureo ore ter quaterque

30

Tentans corripuit, volansque summum

In caelum ad teneram tulit puellam,

Pulchram, Iuppiter! et decentem, aitque:

Quam gentes Italae vocant Turundam,

Servato, soror, usque dum parata

35

Iam coena pater accubet: petenti

Tunc dato hanc; etenim poeta summus,

Cui nomen BLOSIO est, eam canendo

Tantis laudibus extulit, comesse

Vt ipsam cupiat pater deorum;

40

Et quidem meritissimo; sapore

Haec enim ambrosiae mihi videtur

Longe suavior, omnibusque rebus

Mortales quibus, et quibus beati

Pascuntur superi. Haec locutus ille

45

Abit: me nivea puella dextra

In cella bene olente collocavit,

Vbi sunt epulae deum repostae.

Sic ego auspiciis bonis ab agro

Ad urbem veniens, ab urbe summum

50

In caelum penetro, cibus supremo

Iovi, et caelitibus futura magnis.

 

60. Turunda

Quis hoc credat? ego illa, quam comesse

Nec dites, neque pauperes solebant,

Quae solis avibus parabar esca,

Nunc lautis superum Turunda mensis

5

Acceptissima sum; nec ullus est iam

Qui non ambrosiae meum saporem

Longe praeferat. Ore quisque divum

Me vorat cupido, et canistra plena

Mensis terque quaterque fert iuventa;

10

Nec tamen satis est. Quid erudito,

Dicat forte aliquis, deum palato

Te gratam facit, o Turunda? nempe

BLOSI daedala Musa me lepore

Suo condit ita apte, et eleganter,

15

Vt quo plus edor, hoc magis magisque

Augescat studiumque, amorque edendi.

Quod ni caelicolas pudor vetaret;

Ab iis manderer usque, et usque, et usque:

Iunonique, Iovique, ceterisque

20

Dis magnis, mediocribus, pusillis

In manu forem, et ore continenter.

 

61. Turunda

Quam sim caelitibus Turunda grata,

BLOSI, disce simul, simulque ride.

Formosus Veneris puer, puerque

Idaeus Iovis inclyti minister,

5

Me semper manibus gerunt, vorantque,

Seu domi libeat manere, sive

Per caeli varias vias vagentur.

Hos quidam e superis senex, opacam

Qui barbam gerit, intuens ocellis

10

Obliquis gemuit, dolensque dixit:

Felices pueri, quibus Turundam

Per annos licet esse continenter,

Et domi, et platea quoque frequenti;

Quod idem ut liceat mihi, libenter

15

Sim trimus puer. At tibi senectus

Sit semper viridis, poeta magne,

Cuius munere praeferor beatis

A dis ambrosiaeque, nectarique,

Seu quid suavius est, magisve dulce.

 

62. Turunda

Illa ego, illa Turunda, rusticorum

Quae spurca fieri manu solebam,

Vt turdos caperem, cibus dolosus,

Nunc domum Iovis incolo supremi,

5

Ad caelum hendecasyllabis vocata

BLOSI, candidi, et optimi poetae.

Hic me pulchra iuventa delicatis

Confectam manibus suis, deorum

Ad mensam aureolo ferens canistro

10

Omnes exhilarat. Vorat iocosa

Ore purpureo Venus Turundam:

Implet Iuppiter os suum Turunda:

Turundam ambrosiaeque, nectarique

Praefert Mercurius: deum palato

15

Nil est denique gratius Turunda.

Immo dique, deaeque cum Turundae

Nil dulcedine posse comparari

Arbitrantur; et omnium Turunda

Praestantissima iudicor ciborum.

20

At tu, culte poeta, qui facetis

Tuis versibus evehens ad astra,

Me misces dapibus deorum, amicos

Illos experiare semper; et cum

Terras liqueris, ad tuam Turundam

25

Fruendam venias, receptus almi

Iovis concilio, sacraque mensa.

 

63. Turunda

Quod orta in agro, et educata rusticis

Casis, Quirini moenia, et celsas domos

Mensasque principum virorum maxima

Cum laude adivi, et inde campos aeris

5

Erecta supra, Solis aureum iubar,

Et clara Lunae cerno sub me lumina;

Quod me iuventa pulchra delicatulis

Formare palmis gaudet, et quod infimis

Terris cibus volucrum, at alto in aethere

10

Cibus deorum nominor gratissimus;

Quod denique ille rex Olympi maximus,

Suprema rerum cui potestas omnium,

Me dulciorem affirmat ipso nectare,

Tuae Camoenae, BLOSI, id omne debeo;

15

Tuae Camoenae, qua nec ulla dulcior,

Nec ulla coetu dignior coelestium.

 

64. Turunda

Pater deorum, vosque magni caelites,

Si quid Turundae vota supplicis valent,

Si dulce vobis exstitit quidquam meum,

Meo poetae digna, quaeso, praemia

5

Pro liberalitate vestra solvite.

Vt ipse dulci dulciorem nectare

Vobis Turundam reddidit, sic illius

Vos integratis viribus concedite,

Forti iuventa ut sit senecta fortior,

10

Cunctisque rebus, ut cupit, fluentibus,

Tantis dies noctesque abundet gaudiis,

Vt semper ipsi laeta portet somnia

Quies profunda, dulcis, et facillima.

Tum quos paravit delicatos hortulos,

15

Pomona semper incolat, nec arbores

Aestu sinat, durove laedi frigore,

Notive flatu, aut verberante grandine.

Hic uva Cretam vincat; et Phaeaciam

Malus, pyrusque; Mediamque citrius:

20

Hic prata semper floribus laetissima,

Hic sint Favoni grata semper murmura;

Semper volucrum silva cantus audiat;

Nec manet ullo fonte lympha purior,

Loquaciorve; cumque vis Caniculae

25

Furens hiulcat arva, siccat uberes

Aquas, abundet hic amoenus fontium

Liquor, gelu, nivisque vincens frigora.

Senex facetus, sub virente pampino

Proiectus alta in herba ad undas vitreas

30

Suam Turundam cantet: illum Naides

Inusitato carminis tactae sono

Lustrent choreis: serta canis crinibus

E fronde myrti nectat alma Cypria.

Sic ille centum laetus annos exigat,

35

Nunc civitatis deserens frequentiam,

Nunc infrequentes urbe mutans hortulos.

At cum peractis cursibus vitae seni

Iam fila Parcae legerint novissima,

Illique placida mors ocellos clauserit,

40

Blandi soporis more sensus auferens,

Suam Turundam visat alto in aethere

Poeta coetu caelitum dignissimus.

 

65. ad Blosium Palladium

Poeta docte, culte, amabilissime,

Ipsa Turunda dulcior, quod audeo

Tuae Camoenae candidae facetias

Laudare turpi et infaceto carmine,

5

Ecquid perinde ineptio, ac si condiam

Absinthio mel? aut lutosa dextera

Velim polire virginem pulcherrimam?

Sed contra habeto sic, et animum advertito;

Vt pulchra turpi comparata pulchrior

10

Puella fit; sic et poetae non bono

Bonus poeta copulatus, optimi

Nomen lucratur. Ipse, qui iure optimo

Poeta passim nominaris optimus,

Quid ergo non lucraberis, si plumbeas

15

Nugas meas, tuosque versus aureos

Vno atque eodem iunxeris volumine?

Sed serio tandem ut loquar, quae carmina

Scripsi iocando de Turunda, haec nemini,

Si quid tuum sodalem amas, ostenderis;

20

Nam tecum ineptus esse, et insulsissimus

Impune possum, ceteris sim fabula.