Francesco Maria Molza elegiae 3

Testo base di riferimento: M. Scorsone, Rossana Sodano, 1999

Cura dell'edizione digitale: Daniela Marrone

Altre sezioni


1. ad Alexandrum Farnesium
Cardinalem amplissimum

Curarum ingenti Paulus dum mole repulsa

      Se solis fessum colligit usque locis,

Et modo in Herculei delatus Tyburis arces

      Damnata aestivo deserit arva Cane,

5

Aut intempestae surgunt qua monte Graviscae

      Communi nescit conditione premi,

Tu gressum comitatus avi, pulcherrime, tecum

      Vota virum defers publica, vota nurum,

Suspensamque diu variis terroribus urbem,

10

      Absentem dum te cogitat, unus habes.

Ipsa etiam latos Pallas demigrat in agros

      Et tecum posita Gorgone rura colit,

Quemque graves iuvenem mox est ductura per artes

      Musarum sanctos gaudet inire choros.

15

Atque sub Aonia recubantem detinet umbra

      Qua tibi trita olim, culte Tibulle, via est.

Interdum magni laetum in secreta Maronis

      Deducit, lateri subsequiturque comes,

Suggerit aut Thusci solers tibi carmina vatis,

20

      Qualia Phoebeo dixeris ore cani.

Scilicet his magno sensim praeludit alumno,

      Quem properat castris praeposuisse suis.

Illinc principiis disces quibus omnia constent,

      Ortaque queis coeant, dissiliantque modis.

25

Dum licet, absentem doctae celebrate sorores,

      Vrbe illi est Pallas sola futura comes.

Has avus ad metas primis se exercuit annis

      Et tibi, quos superes, leniit ante gradus;

Qui pendentem a se merito nunc aspicit orbem,

30

      Et divisa alto cum Iove sceptra tenet.

Quam bene Tarpeum fulsistis numina saxum

      Illa qua terris praefuit ille die!

Nutabat patrum sententia, nec satis ullus

      Imperio dignus qui frueretur erat:

35

Acri summatum studio sibi quisque petebat,

      Et regni cunctos sollicitabat amor.

Obnixique animo inter se non cedere, septis

      Vix bene se admorant, intulerantque pedem,

Cum Pauli species cunctis augustior haesit

40

      Quam possent oculi, cordaque ferre patrum.

Quaeque illi custos oculis afflarat honores,

      Composuit motus Dia Minerva truces:

Aurea sic illi medio stetit agmine sella

      Atque dedit victas sacra caterva manus.

45

Sic saeva immites miscent dum praelia venti,

      Seu Zephyrum Boreas, seu premis Eure Notum,

Vndarum si forte parens caput extulit antro,

      Irae subsidunt, et freta dira silent;

Ipse levi circum volitans vasta aequora curru

50

      Concita subiectis marmora mulcet aquis.

Nil unquam studiis aeque est concordibus actum,

      Vt cunctos una mente fuisse putes;

Et merito: quis enim tantos componere fluctus

      Bellorum victor Marte furente queat?

55

At tu magne puer terris suscepte regendis,

      Olim cum coeli templa tenebit avus,

Ex illo virtutem hauri, verumque laborem,

      Teque illi similem, qua potes arte, velis,

Vt tenero agnoscens se in vultu, tempora cernat

60

      Ipsa iterum per te lapsa redisse sibi.

 

2. ad Octavium Farnesium iuventutis principem

Extinctum flebat quondam Venus aurea Adonim,

      Purpureo vellens vertice moesta comam,

Et gemitu colles complebat, questibus auras,

      Votaque erant miserae maxima posse mori.

5

Vndabant nitidae strophio labente papillae,

      Et niveo solitus fugerat ore color,

Quoque magis largo rorabant sanguine vepres,

      Humebant Veneris lumina fessa magis.

Surgebant picti pueri de vulnere flores,

10

      E Divae lachrymis rubra anemona micat.

Moerebat fractis natorum turba pharetris

      Voxque erat una illis: pulcher Adonis obit.

Pulcher Adonis obit, responsant undique sylvae,

      Omne sonat littus: pulcher Adonis obit.

15

Arsuro struxere pyram tela ipsa facesque

      Inque rogum absumptis arcubus errat Amor.

At fratrum numerosa cohors simul astat inermis

      Obsequio cupiens demeruisse Deam:

Praeparat hic cineri dignos quos solvat honores,

20

      Cogitat hic pulchro quo legat ossa cado;

Pars puros haurit latices fluvialibus undis,

      Pars auras penna versicolore ciet.

Ipse mali tanti post myrtum delitet autor,

      Et tantum dentes flet potuisse suos.

25

Hac specie impulsus summi regnator Olympi

      Mox iuvenem statuit fronde virere nova.

Nec mora consurgit densis hastilibus arbor

      Et Veneris magnae commoda truncus habet:

In lentos abeunt candentia brachia ramos,

30

      In frondem molles obriguere comae.

Dum mira novitate Venus stupet inclyta, moeror

      Elapsus sensim est, deseruitque Deam.

Illa tamen complexa sui monimenta doloris

      Purpureo tales edidit ore sonos:

35

"Frons nova vive, precor, lachrymis quae consita nostris

      Effulges sacro stipite cara mihi,

Nec nivibus violere ullis, nec sydere Cancri

      Arescas, tristes neu timeas pluvias.

Foetu aurum, flore argentum, ver fronde ministres,

40

      Nec tibi deciduus decutiatur honor.

Tempus erit regum exornes cum tempora victrix,

      Et cedat foliis laurus odora tuis.

Quin et Medorum sylvas egressa comanteis

      Sole sub externo cognita citrus eas,

45

Atque excepta novis pubescas finibus arbor,

      Et vatum exurgas, me duce culta, labor.

At tu, care puer, venantum gaudia adires

      Parcius, et sylvis mi caperere minus:

Te pereunte omnis cultus mihi cura recessit,

50

      Atque unguentorum millia multa cadunt,

Omnia quae versa tibi pyxide fundimus, ut sit

      Qui mea testetur dona perennis odor".

Dixerat: hanc dominae luctum sensisse putares,

      Vsque adeo excusso stipite tota tremit.

55

Effusus florum nimbus, quo pectora Divae

      Plus solito redolent, luxuriatque sinus:

Riserunt nivei flores, risere papillae

      Et miris fragrans aura vagata modis.

Hac te, promissis ut stet Dea, nectere crinem,

60

      Octavi, magnis regibus orte, iubet:

Tu Veneris cape dona libens, et collige flores,

      Dum iuvat, et vitae candida fila sinunt.

Et licet ipsa caput nitidum tibi lilia cingant,

      Lilia coerulea conspicienda coma,

65

Queis passim assurgunt per prata nitentia flores,

      Nec sola sunt alio germine laeta magis,

Queisque pater coelo rorantia cornua Tybris

      Attollens Arabum despicit altus opes,

Hanc tamen antiquos Divum dignatus honores

70

      Obrepsisse tuis iam sine temporibus.

 

3. de reditu Pauli III Pontifcis Maximi

Aspice dum rapidis saevit fervoribus aestas

      Vt medio fregit se calor ipse die,

Vt molles spirent Zephyris felicibus aurae,

      Dulcius et solito murmurat omne nemus,

5

Vtque sui oblitus, flammis quae exusserat ante,

      Instaurat pulsa Sirius arva siti:

Ipse pater dempto tandem luctamine Tybris

      Labitur, et placida se trahit amnis aqua,

Et qua vix ulli poterant procedere remi

10

      Transvolitat nullo remige nixa ratis.

Quin mihi, quae toto Musas Helicone cienti

      Vix poterant iustis verba coire modis,

In versum coniecta fluunt, subitoque calore

      Non accersito cuncta nitore cadunt.

15

Scilicet ipsa parens rerumque et provida fati

      Venturae Pacis omina certa dedit.

Di Latias tutantur opes, et praeside Paulo

      Despicit hostiles Itala terra minas.

Non ille aestivumque Canem, non torrida Cancri

20

      Sydera, non longas extimuitque vias,

Dura nec infirmae, properat dum, fata senectae

      Invitum longa detinuere mora,

Sed tandem ut diris confectum caedibus orbem

      Sublevet, et certa foedera iungat ope,

25

Non pudet ignotis vitam traducere terris,

      Aut trabe piscosum sollicitare fretum.

Dant caedes, dant bella locum, positoque flagello

      Bellona invisae commoda pacis amat,

Et quocunque caput canis venerabile praefert,

30

      Candida pone subit, subsequiturque quies.

Nempe erat hoc, tota nuper quod Iuppiter urbe

      Intonuit laevum, certaque signa dedit,

Et Capitolinas iaculatus fulmine sedes

      Devovit telis bella cruenta suis.

35

Divinam agnovit vocem, monitusque Deorum,

      Mente hominem Paulus qua super unus abit,

Moxque Deo plenus, cunctis retinentibus, urbis

      Sustinuit lachrymas posse videre suae.

Visendi studio concurrunt undique gentes,

40

      Exoptat reditus et sibi quisque bonos.

Vtque alios servet, nullis non fluctibus illum

      Obiectare sacrum flentque timentque caput,

Quodque senex obeat tantum telluris, honorum

      Decernunt omnes huic merito titulos.

45

Laetus Alexander, magnae spes altera Romae,

      Ad latus it tanto conspiciendus avo,

Et cunctos inter sydus iuvenile refulget,

      Qualis ab aequoreis Lucifer ardet aquis.

Contudit ista truces animos clementia regum,

50

      Et promptas tardat ad fera bella manus:

Hinc tantum venerata Deum gens effera quaeque

      Admitti ad sacros orat, avetque pedes,

Hinc prono exposcit pacem diademate Gallus,

      Hinc ferrum in saevos vertis, Ibere, Scythas.

55

Vos quibus est odio vallum gestare sudemque

      Et galea nitidam sumere fontis aquam,

Longuinquis voti compos dum Paulus ab oris

      Optatos vultus, oraque sacra refert,

Dicere iam reduci meritas accingite laudes,

60

      Nomen et absentis concelebrasse iuvet.

Perque vias passim thuris incendantur honores

      Et velent sanctos florida serta focos,

Exhilarentque dapes, et vina liquentia mensas,

      Nec renuat festa quisque madere die:

65

Inque orbem cyathos referens, non lente minister,

      Fac pariter Paulum densa corona sonet.

Huc ades, afflictis spes o fidissima rebus,

      Vno quo fulta est publica causa duce,

Vindice quo firmis tandem radicibus haerens

70

      Libertas magno parta labore viget:

Quam bene, te invita nuper cum mitteret urbe,

      Arces respexit Iuppiter ipse suas!

Iungite iam tauros pueri, atque incumbite aratris,

      Laetaque mollito condite farra solo,

75

Iucundamque simul palis adiungite vitem,

      Vnde etiam natis serior umbra cadat.

Occupet hostiles vicino milite campos

      Squalor, et abducto vomere cesset humus,

Et quem Turca ferox nobis iniecerat, illi

80

      Nunc regerant tristem classica pulsa metum;

Illi ferratos duris incudibus enses

      Procudat tristi sedulus arte faber,

At nobis placeatque bidens, vomisque probetur,

      Et pastorali fistula facta modo.

85

Tum circum innumera florescant oppida pube,

      Insanus ferri quae viduarat amor.

Di modo felices annos, et candida Paulo

      Dispensent larga stamina ducta colo,

Vt toto demum felix Oriente subacto,

90

      Quae facit ipse aliis, ocia lunga terat.

 

4. ad Lycorim

Cum primum croceo exurgens Aurora cubili

      Purpureo nitidum sparserit ore iubar,

Huc ades, o nostris iucundior unica ocellis,

      Perfugium o nostris sola reperta malis:

5

Ipse aram properans viridi de cespite tollam

      Ilice qua nigra densior umbra cadit.

Tu modo candidulis vivo te flumine palmis

      Ablue, sic etenim mos vetus ipse iubet,

Aram deinde tenens Lucinae numen adora,

10

      Lacte Deam nivea sparge, puella, manu:

Curam illi partusque tui, vitaeque relega,

      Namque aderit grato Diva ministerio.

En tibi lacteolae turgent, mea vita, papillae,

      Et renuunt strophio vix capiente tegi:

15

Sic quondam nitidis tumuit Venus aurea mammis,

      Acer adhuc fuerat cum rude semen Amor.

Infirmi et languent artus, sextum hunc tibi mensem,

      Et sua iam plenus pondera venter habet.

Ergo rite sacris mecum te accinge, Lycori,

20

      Et reddas sanctis mascula thura focis,

Et quae te male habent fastidia longa, putato

      Pignore mox parto grata futura tibi,

Candida cum dulcis pendebit ad ubera natus,

      Qui balbo matrem blandulus ore vocet,

25

Quique tuo irreptans gremio puerilia tendat

      Brachia, dein collo se implicuisse velit.

Interea qui saepe ingens incessit, edendi

      Insolitus si te sollicitarit amor,

Ne pugnes, moneo, nulla est victoria pugnae:

30

      In re non poteris cautior esse tua.

Informes quando maculas nondum editus infans

      Duxit, et hinc foedis protulit ora modis,

Et turpi moestam rictu stetit ante parentem

      Indignis sparsus corpora parva notis:

35

Sic nato ad luctum causas dedit inscia mater

      Dum negat optatos sumere inepta cibos.

Tu mihi, seu flava quamvis capiaris harena,

      Seu placeat gelido crusta coacta gelu,

Et gusta glaciem, medioque ex flumine harenam,

40

      I, pete, nullus erit nam petiisse rubor.

Otia tum placeant, mollesque sub arbore somni,

      Et iuvet in tota te nihil esse domo:

Vidi ego quae exitium tenero portarit alumno,

      Dum varias operum curat, obitque vices.

45

Leucippe exemplo tibi sit, quae forte marito

      Sedula dum fesso comparat uxor aquam,

Et tantum arsurae ligna ingerit arida flammae,

      Cum partu enecta est pene puella suo.

Sunt tamen ipsa quibus studiis te pulchra, Lycori,

50

      Oblectes, utero non inimica tuo.

Aspice, formosos recipit iam terra colores

      Laetaque purpureo flore renidet humus:

Tu quos in varios statuas duxisse liquores

      Selige, parvus erit disposuisse labor;

55

Horum stringe comas, summa et fastigia carpe,

      Atque puellares carmine falle manus,

Inclusos phiala molles mox claude maniplos,

      Rideat unde omnis sparsa liquore domus.

Quin etiam sacras aris innecte corollas,

60

      Canaque purpureis lilia iunge rosis.

Albenti interdum liceat subtexere peplo

      Praelia, cumque suis horrida saxa feris,

Vnde pares capitique decus, niveisque papillis,

      Et culto incedas conspicienda sinu.

65

Sed neque te pigeat certis cognoscere signis,

      An tibi sit foetus foemina, sit ve puer.

Tu lateri blandire manu, si forte quod alvo

      Inclusum est, dextra parte recumbit onus,

Ne dubita, aetherias properat tibi pulcher in auras

70

      Natus materni cura decusque tori.

Sunt etiam vitreum puro quae ex fonte liquorem

      Exceptum cyathis omina certa putent.

Ipsa sinu niveam prome, et sine labe papillam,

      Mulsa cadat molli candida gutta manu:

75

Nam superinfusus lactis si dimovet undam

      Humor, et hanc findens uniter ima petit,

Certa maris foetus dixerunt signa puellae,

      Multaque praeterea quae numerare labor.

Hos te per lusus vitam traducere inertem,

80

      Neu pigeat multa procubuisse rosa:

Coetera vernarum expediat tibi turba, Lycori,

      Dum properant partus gaudia mille tui.

 

5. de Sancto Michaele

Lux redit Accoltae renovans solennia gentis

      Laeta solet proprios qua coluisse Deos,

Teque unum imprimis, vasti cui laeta iuventus

      Aetheris assurgit, subsequiturque Ducem,

5

Tartareae terror pubis, quem saeva tremiscunt

      Agmina, et Eumenidum turba severa fugit:

Seu diras acies penetrare licentius oras

      Luminis, intorta cuspide, sancte, vetas,

Immersasque chao involvis, tenebrisque malignis,

10

      Inviso cogens subdere colla iugo;

Seu trutina insontes animas suspendis in alta,

      Digna sibi ut meritis praemia quisque ferat,

Et coelo ascribis cives, solioque receptas

      Das superum sanctis accubuisse toris.

15

Ergo ades, et positis, ales pulcherrime, telis

      Ad tua transmisso labere sacra polo,

Quae tibi purpureo crinem redimitus amictu

      Accoltus prisca simplicitate novat.

Ille quidem templis olim te rite dicatis

20

      Excipiet, sacras instituetque dapes;

Et melior fortuna viro si arriserit olim,

      Inflictas clades qua reparasse queat,

Gemmeus, et flavo pennas interlitus auro

      Aurata fulgens stabis in aede Deus,

25

Raraque pendebunt adytis donaria sacris,

      Phidiacas possint quae decuisse manus:

Hic caelata tuae cernes decora inclyta dextrae,

      Exulat ad Stygios queis fera turba lacus.

Ardebat coelo bellum nam forte coortum,

30

      Diraque servilis sumpserat arma furor;

Coelicolae trepidare omnes gliscente tumultu,

      Et diversa alto castra locare polo:

Primus in obstantes ausus perrumpere turmas

      Irruis, et iusto bella dolore moves.

35

Aeratam agnosces galeam, flammasque vomentem,

      Presserat auricomum quae tibi fida caput,

Fervidus utque ageres victas te te ante catervas,

      Et turpi cernes cedere monstra fuga:

Stratus humi, validoque tremens sub cuspidis ictu,

40

      Fessa tuo Pluton sub pede colla dabit.

Interea, sacras nexis dum floribus aras

      Cingimus, et flammis annua thura damus,

Consule Dive boni, atque inopes ne despice cultus,

      Munera mox rediens uberiora feres.

45

Tu modo bellator praepes, coelique minister

      Accolto longas des superare dies,

Et morbos omneis, vitaeque incommoda pellens

      Serus inoffenso fac petat astra pede.

 

6. ad Hieronymum Borgium

Borgi, mellifluae possunt quo praeside Musae

      Dura licet Stygii flectere iura Iovis,

Vmbri cui licuit totiens ad carmina vatis

      Inter Sirenum delituisse choros,

5

Seu Stellam Eridanum mulcentem lumine paeto,

      Seu Veneris caneret regna superba Deae,

Seu Lybicos penetrans saltus, radiantia mala

      Hesperidum sacro conderet ore senex,

Sydera seu potius plectro potiore sonaret,

10

      Describens radio lucida signa brevi;

Tecum ego tunc passim properasse ad carmina, Borgi,

      Illis crediderim Numina temporibus,

Panaque Sylvanumque et spretis Naiadas undis,

      Sylvarumque omnes obstupuisse Deos.

15

Ipse novo gaudens florum Sebethus honore

      In mare purgatis purior ibat aquis,

Et dominam agnoscens vocem, Antiniana rosetis

      Splendebat variis versicolore solo.

Forsitan et magni tumulo obversata Maronis

20

      Vmbra ingens vestris cantibus intererat.

Vnus nunc tanti superas tu nominis haeres

      Iactatis, vates, anchora fida deis,

Intumuit docto cuius iam carmine Tybris,

      Antiquum reparans hac quoque parte decus.

25

Scilicet hoc sceptris deerat tibi, maxime Terti,

      Quo stellis pergas inseruisse caput.

Macte animo: tibi saecla, pater, iure omnia cedunt,

      Qui facis Aonidum ne monumenta cadant.

Tu vero hospitio dignate, et principis aura,

30

      Fac numeris resonet Martia Roma tuis;

Nec te Parthenopes visendi regna cupido

      Incessat: Musis haec quoque terra patet.

Et te, si nostri forsan non poenitet, auctum

      Praeclari tantis dotibus ingenii,

35

Me quoque, quem totam nuper flevisse per urbem

      Diceris, et tantis ingemuisse malis,

Eripe, namque potes, Lethaei gurgitis unda,

      Vtque tuo vivam carmine, docte, refer:

Hoc tibi sic moriens vivam, pos funera, pacto,

40

      Ditis despiciam pallida regna Dei;

Sic tibi Mopsopii stillent de pectore rores,

      Et tua perpetuo carmina Paulus amet.

 

7. ad Benedictum Accoltum Cardinalem

Ecquid, sepositis dum te iuvat, optime, curis

      Hadriacis vitam ducere littoribus,

Et Venetos spectas avos, ausamque superbis

      Stare urbem aeternum fluctibus arte notas,

5

Impositas septem suspiras collibus arces,

      Et quae te amissum moenia celsa gemunt?

Illi vel potius doctas componis Athenas,

      Quae quondam toto iura dedere mari?

Romanae aut relegens prisca exemplaria linguae,

10

      Iam magno confers cum Cicerone pedem?

Quicquid agas, Accolte, tecum mens nostra vagatur,

      Observatque tuos subsequiturque pedes,

Et quo tu veheris, vehitur fidissima lembo,

      Nec tecum liquidas pernegat ire vias:

15

Ipse mihi videor nunc te tua fata loquentem

      Audire, et casus nunc quoque flere tuos,

Et meminisse olim quam forti pectore diros

      Fulminis afflatus, contuderisque minas:

Territus utque Mari divino est Cimber ab ore,

20

      Sic te quaesitorem extimuisse suum.

Nunc pendere iterum videor scribentis ab ore,

      Et bibula dulces imbibere aure modos,

Queis circum exciti ludant delphines in orbem

      Et Phorci assultet curva per antra chorus.

25

An ne ego subductis vitae rationibus amens

      Accolti potero non meminisse mei,

Cuius opem expertus totiens melioribus annis

      Fortunae potui temnere tela meae?

Ah potius peream, tali quam crimine turpis

30

      Arguar, et firma non puter esse fide.

Te nostrae referent vivaci carmine Musae,

      Ni me saeva nimis fata fuisse velint.

Tertia nam misero iampridem ducitur aestas

      Ex quo me morbi vis fera corripuit,

35

Quam lectae nequeunt succisve potentibus herbae

      Pellere, nec magico saga ministerio;

Vecta nec ipsa Indis nuper felicibus arbor

      Vna tot humanis usibus apta iuvat.

Decolor ille meus toto iam corpore sanguis

40

      Aruit, et solitus deserit ora nitor:

Quae si forte modis spectes pallentia miris,

      Esse alium quam tu me, Benedicte, putes.

Quid referam ductas somni sine munere noctes,

      Fugerit utque omnis lumina fessa sopor?

45

Et totiens haustum frustra Cereale papaver,

      Misceri et medica quicquid ab arte solet?

Saevit atrox morbi rabies, tenerisque medullis

      Haeret, et exhaustis ossibus ossa vorat.

Haud alia Alcidem confectum clade superbum

50

      Oeteo memorant procubuisse iugo,

Illi Nessaeo vestis cum sparsa veneno

      Haesit dira humeris, intepuitque sinu

Forte Iovi patrias votum sacrarat ad aras,

      Extaque iam flammis impositurus erat,

55

Didita cum tabes miseros depascitur artus,

      Et premit indomitus fortia membra dolor.

Qualis ad Apidanum choreis exercita Maenas

      Errat, et in molli gramine fessa cadit,

Oechaliae talis domitor, Iovis inclyta proles,

60

      Concidit, et tristes dat sine mente sonos.

Nunc ferus exoritur, saevo nunc frena dolori

      Laxat, et ipsa iecur vis generosa petit.

Ah quotiens, nullo cernens se robore fultum

      Atque lacertorum disperiisse toros,

65

Ingemit, eque imo vellens suspiria corde

      Saepius haec secum tristia dicta refert:

"Hae ne manus raptatum alte, vinclisque petitum,

      Tartareum quondam perdomuere Canem?

Et totiens leto sternendam viribus anguem

70

      Frangere Lernaeam non timuere suis?

Bracchia Centauros nostra haec pressere furentes,

      Pocula cum fervens vertit in arma Pholus,

Quae si forte humeris, heu, nunc spectentur ab istis

      Fulta olim nixu quis putet astra meo?

75

Scilicet una Oenei vecors me me edita partu

      Perdit, et intexta perfida peste necat.

Quique steti Nemees monstrum contra, atque Erimanthi

      Pacavi trucibus vix loca tuta feris,

Foeminea absumptus fraude, atque immanibus ausis

80

      Vror, et ipsa atro viscera felle madent".

Talia commemorans, tantisque doloribus impar,

      Pallenti tristes ore ciet gemitus.

Consilium donec magno capit Hercule dignum,

      Stirpe satum quo se mox probet aetheria:

85

Ipse pyram properans Oetei in vertice montis

      Excitat, et moesta fronde coronat humum,

Impositusque rogis rapido se destinat igni,

      Et tandem coeli quae tulit astra petit.

Subdidit aversus flammam Poeantius heros,

90

      Praemia cui fortis tela fuere Dei.

Non tamen est Ioles moriens oblitus amorum:

      Tantum infixa animo cura Deusque valent.

 

8. de illustrissimo Alexandro Farnesio absente

Absentem fleret nuper cum Delia Alexim,

      Hos fertur moestos saepe iterasse sonos:

Redde meum quocunque procul sub sydere Alexim

      Ora tenes nostris facta superba malis.

5

An gelida prudens frustra nos abscidit Alpe

      Iuppiter, et ductis aequore sepsit aquis?

Ille olim certis discrevit finibus orbem,

      Omnibus est eadem nec patefacta via,

At mens caeca hominum fatis prohibentibus ultro

10

      Exilio patrias mutat avara domos.

Atque alius rapidis audet se credere ventis,

      Immensum spatiis sollicitatque fretum,

Longinquas alius variis erroribus urbes

      Explet, et immissis devia lustrat equis.

15

Hinc viduata suis squallent cultoribus arva,

      Et quae non sevit iugera miles habet.

O pereat quisquis parvi contemptor agelli

      Ignotam primus navita pressit humum,

Seu fera sanguineae sequitur dum munera praedae

20

      Substinuit puras commaculare manus:

Quem nec moesta parens, carae nec coniugis ora,

      Crinibus effusis nec remorata soror,

Nec gravibus genitor rastris affixus, inempto

      Fessus alat quo se, progeniemque cibo.

25

Quam melius potuit sylvis inglorius aevum

      Degere et in parva consenuisse casa!

Et nunc, perspicuis trepidat qua rivulus undis,

      Explicat aut virides laurus odora comas,

Versibus incomptis lusisse Amaryllidos ignes,

30

      Queis ponat fastus nympha superba graves,

Observata diu nunc vellere ab arbore poma

      Atque domum tumido grandia ferre sinu.

Pignoribus comitata suis fidissima coniux

      Depromit multa stragula picta rosa

35

Abstergitque virum lymphis, et veste recenti

      Indutum socio mox fovet apta toro.

Interea dulces summo de colle querellas

      Integrat absumpti moesta parens Ityli,

Dumque canit firmis haerent complexibus ambo,

40

      Optato donec membra sopore levant.

Luce nova exurgunt somno, curisque soluti,

      Et solitum quisquis sedulus urget opus:

Inserit ille pyrum, rigidas seu vitibus ulmos

      Praegravat, et gemino frondis honore colit;

45

Haec animo repetens exactae gaudia noctis,

      Commodior lanam, dum sinit hora, facit,

Dumque iuvat parvo socrum advigilare nepoti,

      Comparat innocuas fida ministra dapes.

Scilicet imperio Saturni subdita tellus

50

      Hac olim cunctis lege colenda fuit.

Tunc mihi vita foret, nec curas perdita nossem

      Queis mea nunc vexat pectora suevus Amor!

Nam bene vix dulci demisi lumina somno,

      Cum vanis moerens ludor imaginibus:

55

Et modo qua Rhodanus ripis insultat, et alveo

      Non bene spumosis temperat auctus aquis,

Ipsa mihi videor solos errare per agros,

      Gallicaque audaci quaerere tecta pede,

Quique bibunt Ararim populos, magnumque Garumnam,

60

      Noscere, et Oceani littora Santonici;

Regibus aut mixtum magnis modo cernere Alexim

      Pro Latio longas ire redire vias:

Illum omnes tenero mirantur pectore dudum

      Versantem curas nocte dieque graves,

65

Duraque flexanimis mulcentem corda labellis

      Immites possit queis tenuisse feras.

At vos, o faciles quae Celtica regna puellae

      Incolitis flavis per rosea ora comis,

Moribus imbutas patriis impune vagari,

70

      Cum libuit, nullo quas prohibente ferunt,

Et vestris hospes quisquis se se applicet oris

      Exceptum molli saepe fovere sinu,

Admissumque ori niveo, atque ignota ferentem

      Oscula non parva detinuisse mora,

75

Parcite blanditiis, nostros neu spernite fletus,

      Et vestri cupidis basia ferte viris.

Nulla sibi tantos audax nec speret amores,

      Eludet vestras, credite, blanditias.

Sit satis Hispanas pariter timuisse puellas:

80

      Illa etiam iustos praebuit ora metus,

Moerentem extincta nuper dum coniuge, Caesar,

      Te petit, et tristi corda dolore levat.

Dum loquor, unde novo produnt se lilia cultu?

      Lilia lachrymulis vivida facta meis?

85

Aspice iam calathos scindunt, aurasque capessunt,

      Omnis hiat prato gemmeus ecce nitor.

Certa mihi optatum spondent haec omina Alexim,

      Augurat et niveos florida sylva dies.

 

9. ad sodales

Vltima iam properant, video, mihi fata, sodales,

      Meque aevi metas iam tetigisse monent:

Si foret hic lectis morbus sanabilis herbis,

      Sensissem medicae iam miser artis opem,

5

Si lachrymis, vestrum quis me non luxit? et ultro

      Languentem totiens non miseratus abit?

Obstruxere aures nostris contraria votis

      Numina, et haec ventos irrita ferre iubent;

Vos mihi, quos olim colui, dum fata sinebant,

10

      Vltima iam cineri dona parate meo:

Vobiscum labor hic fuerit, quando his procul oris

      Ignara heu nostri funeris uxor abest.

Vxor abest, nostrique diu studiosa videndi

      Pro reditu patriis dona vovet Laribus:

15

Haec potuit praesens, nato comitata, pheretrum

      Floribus, et multa composuisse rosa,

Et nivei lactis fontes libasse, merique,

      Coniugis ut manes spargere moesta queat.

At qui me extremum compellet voce sodalem

20

      Et claudat tenera lumina nostra manu,

Et fugientem animam suprema exceperit hora,

      Hoc vos communi pro pietate rogo.

Non operosa, peto, titulos mihi marmora ponant,

      Nostra sed accipiat fictilis ossa cadus,

25

Exceptet gremio quae mox placidissima tellus,

      Immites possint ne nocuisse ferae:

Rivulus haec circum dissectus obambulet, unda

      Clivoso qualis tramite ducta sonat.

Exiguis stet caesa notis super ossa sepulta,

30

      Nomen et his servet parva tabella meum:

"Hic iacet, ante annos crudeli tabe peremptus,

      Molsa: ter iniecto pulvere pastor abi".

Forsitan in putrem longo post tempore glebam

      Vertar, et haec flores induet urna novos,

35

Populus aut potius disiectis artubus alba

      Formosa exurgam conspicienda coma.

Quicquid ero, vestra haec pariter descendet in imam

      Tellurem pietas, Elysiumque nemus.

Quod mihi si tumulo, vobis curantibus, arbor

40

      Ingruat, et virides explicet alta comas,

Quae circum nitidis, aestus dum saevit, obumbret

      Frondibus, et scissam tegmine opacet humum,

Iam mihi pyramides, regum monumenta, valete,

      Et miri quicquid barbara Memphis habet.

45

Scilicet huc diti pecoris comitata magistro

      Conveniet festa pulchra puella die,

Quae molles ductet choreas, et veste recincta

      Ad certos norit membra movere modos.

Quin erit illa dies frigus cum captet opacum

50

      Hac aliquis flavo cum Corydone Mycon,

Et cantare pares, et respondere parati

      Alternis certent vincere carminibus.

Quorum aliquis forsan crudeli funere raptum

      Me gemat, et lachrymis pelluat ora piis,

55

Ac misero instauret funus, sternatque sepulchrum

      Floribus, et nomen tollat in astra meum:

Et dulci referat Musarum ut captus amore

      Sustinui patriae linquere tecta puer,

Mollibus utque olim dum vitam degimus hortis,

60

      Regales potui deseruisse domos;

Vtque sub umbrosae quercus, platanique virentis

      Maluerim densa delituisse coma,

Quam Tyria pictum chlamyde, auroque intertextum

      Captatis vulgi plausibus urbe vehi.

65

Tum faciles memoret mores, et puriter actae

      Percurrat vitae tempora quaeque meae:

Non ego, Lutheri volvens monumenta, nefandis

      Germanum populos ritibus implicui;

Nec mea mortiferos porsit tibi dextera succos,

70

      Hippolyte, Ausonii flenda ruina soli,

Auspicio externas cuius tandem Itala tellus

      Abiectas Medica cuspide sensit opes.

Te rigidi stupuere Getae, Rhenusque bicornis,

      Et tremuit famulis frigidus Ister aquis,

75

Miles ab Eoo veniens cum littore Nili

      Ingemuit latebras tam procul esse sibi.

Vltorem nobis talem te te affore, pensa

      Ferrea quae trahunt, praemonuere Deae,

Sed tantum terris quis te ostensura putasset

80

      Numina, tamque brevi tot peritura bona?

Itala res tecum periit, tecum Itala virtus,

      O nimis immiti stamina rupta manu!

Cuncta ego quae Latii dulces vulgare per oras

      Dum propero, et laudes dicere, magne, tuas,

85

Ante diem Elysios cogor cognoscere campos,

      Implet odoratum qua pia turba nemus.

Illic ne incerta ludar regione viarum,

      Occurras vati nobilis umbra tuo,

Et myrto cinctum caput, aut Daphneide fronde,

90

      In tibi vicino me velis esse sinu.

Interea dulces coetus valeatis amici,

      Iam vocat in nigros mors tenebrosa lacus,

Increpitatque moras Lethaeae portitor undae,

      Et remi auditus per loca senta fragor.

95

Di tamen in melius vertant haec omina, si quem

      Humanis precibus non pudet esse locum.

 

10. de Carolo Caesare

Tela Scythas Caesar debellatura fugaces

      Praeparat, et validas cogit ad arma manus.

Tu Dea, cui centum demissa monilia pendent

      Aegide, et innumero palpitat angue sinus,

5

Vnde pavor, caedisque ruunt vaesana cupido,

      Et metus, et fuso sanguine Martis amor,

Sis comes, altus equo tentet seu praelia prima,

      Seu pedes, et carum protege, Diva, caput.

Caesaris ardentes aurata casside cristae

10

      Incutiant hosti, te comitante, metum,

Absistantque humeris flammae scutoque perennes,

      Queis turpem arripiant castra inimica fugam.

Classe olim excitus spumantibus aequoris undis

      Haec fore Carpathius viderat ante senex,

15

Illam cum veteres tremerent Carthaginis arces,

      Serperet et trepidis Bagrada lentus aquis:

"Ite trabes, dixit, queis aethere ridet ab alto

      Iuppiter, et ventos temperat, ite trabes;

Vobis Sidonias assignant Numina sedes,

20

      Et per subiectas velificatis aquas

His maiora tamen, Caesar, tibi fata reservant,

      Nec capiet laudes Aphrica tota tuas.

Explicanda tibi auspiciis maioribus arma,

      Quo Latio referas vota trophaea Iovi:

25

Illa illa ingeniorum altrix terra inclyta quondam,

      Sive petas belli munera, sive togae,

Extulit unde altos primum sapientia vultus,

      Atque hominem erudiit, commonuitque sui,

Vnde foro intonuit solers, ac fulmina torsit

30

      Prima Rhetor, populos edomuitque truces,

Vnde artes fluxere bonae, numerisque repertis

      Humano vates desiit ore loqui,

Illa inquam lustranda tuo est tibi milite, Caesar,

      Subtrahat ut turpi subdita colla iugo.

35

Dum licet, et magno moerens te corpore Nilus

      Non renuit latebris occuluisse suis,

Arripe saeve fugam, turbataque desere castra,

      Signorum aspectum vix, Solimane, feres.

Nonne vides quantis Avalus tibi viribus ingens

40

      Instet, et admissos urgeat acer equos?

Parte alia aeratas ducens in praelia turmas

      Ferrantes stricto fulminat ense potens,

Vertice olorinae, Minci cui munera, cristae

      Alpina exurgunt candidiora nive.

45

In medio Caesar spolia illa Feretria tentans

      Insultat portis impiger ipse tuis,

Iamque quatit postes, et multa fervidus ira

      Diffringit valida ferrea claustra manu.

Grata recognoscens populorum munera Paulus

50

      Imponet sacris thurea dona focis

Et quocunque Pater oculos circumferet acres,

      Auspiciis cernet cuncta recepta suis".

Vix haec finierat, cano cum gurgite Protheus

      Se tegit, et notis per mare fertur aquis.

55

At tu quo Pauli pietas, quo fata, Deusque

      Ipse vocat, gressus dirige, magne, tuos,

Inflatamque animis classem iam littore solve,

      Qua mox Eoae diripiantur opes.