1.

Sedes summa Dei, prout est exemplar amoris

- nam res ex nicchilo cunctas in amore creavit -

Sic regimen regum, sic est etiam soliorum,

Iudicii lux clara tenens moderamina veri,

5

De quo fons manat mare gignens unde lavatur

Mundus, et omnis habet alimentum natio; sedes

Sunt alie matris sancte celique figure.

Harum vel generum fragilis farrago libelli

Est huius. Tronis residens celestibus isti

10

Rorem dignetur aspergere, cuius ab arce

Omne bonum manare datur fructusque operumque.

 

2.

Astitit, effingens faciem, cathedralis ymago

Quedam (sic recolo) qua canus crine sedebat

Et barba niveaque senex cum veste, set ore

Flammifero. Sic visa loqui, sic ferre querelas:

5

- Cur ego tot silui, tot temporibusque vacavi

Et mea iura viri calcant, quibus ipsa noverca

Italie sedes meruit fore? Promovet illa

Degeneres pietate velut natosque coronat.

Mox, ubi sublimes speculantur sedis ovile

10

Pastoris virgam divino velle timore

Ferre, tument pompis impinguatique reflectunt

In promotores quod lamentabile coram

Est calces, ridentque capud venerabile Romam

Orbis, et in verbis deludunt dico dolosis.

15

"Respice nunc, fili" - sic fari visaque sedes -

Mox micchi tres dominos vidisti nonne sedentes

Exuriente, siti torrenti, deficiente

Ac languente, feris spoliata sepe tyrannis,

Carcere predonum posita? Quis de tribus urbe

20

Vnus adhuc, nisi fors simulans, compassus amaris

Est Rome curis, quis dixit "Eamus, ovilis

Vox quia languentis queritur presensque requirit

Officium medicumque suum?" Scio quid properatur,

Fallaci quid iure more iam sentio motum:

25

Iudicis etterni iam pro mercede furorem.

"Vrbs mea - Christus ait - sacro de sanguine fuso

Martiribus sacrata, iacet velut orba relicta:

Vrbs mea, Roma, caret nunc lumine frontis utroque,

Vrbs mea querit opem, lumen longeque moratur

30

Dextrum, nec patitur quod cedat tetra sinistri

Nox. Eat ipse citus nunc absque vicarius ulla

(Mando) mora; semper nocuit dilatio quando

Auxilii re languor eget, vel porta parata.

Mando citus pergat nunc absque pavoris inanis,

35

Mando, mora: Petrus cruce non dubitavit in Vrbe

Ipse mori, modo sede timent hii delitiosi

Quos sic ditavi, quos ad mea sceptra locavi,

In Roma residere mea, que libera colla

Semper habet, quam regna timent ex nomine solo,

40

Nec placet antiqua servos iuga vilia flentes

Libertate frui. Tecum pecus istud iniqua

Prorsus avaritia vindictam <iam> micchi reddam

Vltor ego. Statuunt contra mea legis inique

Iussa sue, plebeia secus nunc castra sequentes.

45

Signa fuge nullos unquam latura triumphos,

O proba militia fugiens mea proicit arma!

Consulibus dabo quippe suis. Audite ruborem,

Christicole, sperate fide, servetis amorem

Pro vestra qui Marte ducis pugnare salute

50

Et voluit vicitque ferum crucis arte draconem

Non pia frangatur exemplis tempore virtus

Turpibus hoc modico: modicum sperate, beati

Mox eritis; Rome reddetur gloria, quantum-

Cumque gerant hostes ostacula perfida vestri".

55

Sic ego nuper eum sedes audisse recordor

In trono cernendo suo, mea mitis ymago.

Ad lamenta querens redeo mea: cur cathedralis

Vilet ymago domus, fusoque cruore sacratis

Cultus abest stationis, habet nec candor honorem

60

Virgineus? Nusquam fit confessoribus Vrbis

Nunc honor aut solite laudis reverentia digna.

Non absente sonat populus pastore fidelis

Letanti cum voce, dolet vacuamque videre

Suspirat Romam, quam vidit plebe frequentem

65

Et saltem replere aliquas, si non datur ultra,

Gente proba Christi regiones: sicne superbe

Spernunt quam similem micchi rex formavit et horrent?

Qui spernunt illam, me spernunt, atque sedentem

In trono sprevere meo qui condidit ipsam.

70

Scribe quidem - mox tronus ait - nunc visa, deinde

Regi cuncta meo referes conscripta Roberto,

Italie genito, docto invictoque fideli,

Promerito mundus quod haberet eumque monarcham

Imperiumque hominum, sua nam mage proxima sedes

75

Et regnum graviora gerit certamina mentis

Et curas: tot sunt nova provenientia casu.

 

3a.

Hah, Deus, en fari nequeo sine te meditari:

Ergo precor nosse, sicut das, optime, posse,

Deque tuo trono concedas dicere dono.

Gloria, laus et honor tibi sit, quam dicere conor.

5

Vera loqui dones, dicam si lucida pones.

Sicut das esse, da nulli propter obesse:

Hec ea verba Pater, ac impetret hoc pia Mater.

 

3b.

Celis o grati sancti iam sede locati,

Queso, rogate, sati de semine dante, beati

Gratia quod prebet, que nulli debita debet,

Vos quia divinam personam cernere trinam

5

Credo deitatem solam simul et bonitatem.

Est, prout oretis pro me, decus hocque iuvetis;

Vestrum nam cupitis opus hoc sine flamine litis.

 

3c.

Sedis ymago Dei simplex et norma diei,

Dic vice, queso, mei divine fas faciei:

Postquam primus homo, gustato crimine pomo,

Nos genus humanum fecit de sorde profanum,

5

Et dum sordemus nunquam bona vera videmus,

Nos infecta caro permictit cernere raro

Per speculum puram veri tectique figuram.

Dic tu nunc, sedes, quam celica continet edes,

Fac ego nunc essem quam poscis noscere messem.

10

"In me maiestas sedet et virtutis honestas,

Summum quippe bonum vivens et vivere donum

Donans, ipse sator Deus omnipotensque creator

Rerum cunctarum, pastor, dux, rex animarum".

 

3d.

Fons Deus est lucis que monstrat iterque caducis,

Spemque metu pressis et vires pondere fessis.

Esse Dei cernunt humiles qui culmina spernunt,

Nec sunt elati mundo vitiisque rotati.

5

Mox, cum purgati sunt celi sede locati

Angelici cetus facie, qua vivere letus

Quisque potest horum, cernunt fontemque bonorum

Ad faciem, manat de quo quod corpora sanat

Ac animas mundat de quo vel quicquid habundat:

10

Exit virtutis ros ac alimenta salutis.

Hac rerum vita vivunt animalia trita.

Hec sunt esse Dei fera crimina: plebs aciei

Hostilis, claudens animam, ne sit nimis audens,

Carcere terreno, multa formidine pleno.

 

3e.

Credant heredes - inquit tunc celica sedes -

Hac a parte cadunt nimio qui pondere vadunt:

Milia stulta decem cupientia volvere fecem.

Divus flans ignis, Deus est hic lumine dignis:

5

Cuncta movet stabilis Deus est iuvenisque senilis

Qui non mutatur, opus omne per huncque rotatur;

Dat vitam rebus, per quem fert lumina Phebus:

Ista labuntur quibus haud adversa feruntur.

Pacifice mille sic cessit tempore Sille.

10

Hec sedes censet ne quisquam noxia penset.

 

3f.

Detur ut alma salus, hec regi signa Roberto,

Sunt hic, et malus ratis eius stet sibi certo

Ad memorem curam, sic designando figuram.

 

3g.

Vt recolant sedem quam Petri fixit et edem

Ecclesie, signa solio stant ista benigna

Divino, laudem que dent sternentia fraudem.

 

3h.

Iudicis ante pedes cuius stat subdita sedes

Reges curvantur cunctique viri venerantur

Et, genibus flexi, qui non sunt crimine nexi

Aut heresumque neci non sunt habiti neque ceci;

5

Nec bonitate carent eius sibi qui bene parent.

Exemplar generans, ut quilibet, agmina sperans

Celica luce mera, corpus domet arte severa,

Armet tam festis animam quam rebus honestis:

Elatos celo deiecit eo quoque telo.

10

Turgida corda viri censet reprimendo feriri.

Hec humiles donis invitat dans rationis.

Dogma pium lentis rapitur, polus a violentis,

Corde datur mundis videant ut tecta profundi.

Celis, atque Deum capientes Marte tropheum,

15

Post figunt gumphum qui carpit fine triumphum.

 

3i.

Hic oriendo fides surgit, quam sive relides

Aut ipsam rides, operum non robore fides.

Spes hic certa boni firmatur que rationi

Heret, dum fatur quod vera lege probatur.

5

Nascitur hinc carus qui fervet amor, nec amarus

Est cuiquam certe, quia cunctos zelat aperte.

Stant infelici pressura post inimici:

Qui vincit bellum calcat de iure scabellum.

 

4.

Nunc precor audiri: sapientia diva propinat

Que loquar: ipsa sinat fari verbisque poliri.

Res ego narrabo que sentio, nunc sua sedes

Cuius vult edes. Que dogmata mira parabo!

5

Quamvis describi nequeat divina potestas,

Vel sua maiestas, possunt signacula scribi.

Deficit indago cupiens reperire medullam

Vel credens ullam vidisse Dei vel ymago:

Nam licet ex certis causis sua picta figura

10

Cernitur et pura fidei ratione repertis,

Non tamen est factor rerum Deus esse putandus,

Et formis dandus humanis previus actor.

Ipse Deus tali non est spectabilis arte

Formarum parte quanquam, nec ymagine quali.

15

Aures mortales se fors sentire fatentur,

Aut nares rentur olfatu, vel fore quales

Dentes gustasse censentur in ore sapores,

Vel similes mores quos forte manus inarasse.

Non Deus est aliqua mortalis ymagine mensus

20

Aut hominum census trutina, que fallit iniqua

Hec repeto, repetam varie, dictante magistra,

Cuius sunt sistra summam penetrantia metam.

Sunt nunc doctores qui se nescire videntur

Et quod scructentur celi res interiores

25

Se censent; errant aliqui fulgore superbi

Non veri verbi gustu. Tenebras, rogo, verrant!

Inflat scriptura, quam non cepere benigne;

Hec non indigne recipi vult sacra figura;

Hoc sacramentum divine vult pietatis

30

Summi purgatis fore proque salute retentum,

Non habitare volens in corpore crimine presso,

Et rectis fesso studiis consistere nolens.

Eligit hoc humiles mundo cordisque nitore

Pollentes, ore non vano, non pueriles,

35

Non fictos, duplices, falsos et mente dolosos,

Set vult formosos animabus. Quid sibi dices,

Tu qui vis, credens, hominum temptare supernam

Luminis etternam lucem? Te crimine ledens,

Excludis lumen mentis, genitam bonitatis

40

Dotem, quam gratis donavit sistere numen.

Hec loquor insanis, ut nolint vivere stulte,

Cum possunt culte vel se purgare. Profanis

Dat spatium pietas, pereant ut crimina dira

Luce Dei mira, qua fit reparabilis etas.

45

Ergo Deus totis optabilis est et amandus

Viribus, ornandus cum laudibus undique motis,

Eius maiestas, virtus, sapientia, numen,

Gloria, fons, flumen bonitatis et omnis honestas.

Primum, non visus mortalibus, ille supernus

50

Nunc ferat etternus que fons sibi dat Paradisus,

Nec secreta Dei, sibi que sunt cognita soli,

Terrene moli presummat ferre diei.

Ipse dies lucis Deus est, nec pondere tangi

Debet, quod frangi solet ex errore caducis.

55

Hec Paradisus habet, que cor nequit ecce putare:

Dicat is et quare sua nunquam gloria tabet.

"En ego" tunc inquit Paradisus, nobilis edes,

Vera Dei sedes, ubi non te sancta relinquit

Absque suis donis, docet ut speculum rationis,

60

Plenum nempe bonis doctrinis, lumen agonis

Cum quo pugnare debent qui numen amare

Rite sciunt care bonitatis seque piare -

"Sum regnum plenum dapibus, vitalis amenum

Lucis, vita senum requies etternaque, frenum

65

Imperium morum, qui gaudia servo bonorum,

Quem Factor florum replevit fructibus horum,

Ortus virtutum, pratum bona pascua tutum,

Cellaque plena mero dulcoris, lumine vero:

Nil plus vel quero vel prestolor fore sero.

70

Hec micchi donavit qui me, qui cuncta creavit,

Qui quos salvavit et me super astra locavit:

Perpetis etatem regni dedit et bonitatem,

Nec dedit estatem mutandam, set paritatem

His quibus est esse quod non valet inde deesse.

75

Non tamen in donis equavit eas rationis

Aut in personis animarum. Ius dictionis

Est quibus indago veri que sunt, et ymago

Vite farrago crescendi facta propago".

 

5a.

Sum quia pictura Paradisi facta figura

Etterni, dico quod prosint hec inimico,

Si vult salvari, si vult sapiensque probari.

Non tamen ingratis valeo, nec sum reprobatis

5

Vtilis: ergo satis placeo cum pace locatis.

Non huc ignari veniunt diri vel avari,

Nam mea natura non vult nisi corpora pura,

Et fore postico Dominus letatur aprico.

Vult fecit quales homines is vivere tales,

10

Non vult rivales, non ut lupus exitiales.

Ambo rogando Deum faciunt in fine tropheum,

Ambo nec oblique: Deus est qui regnat ubique.

 

5b.

Gratia precedens rerum largissima datrix,

Sicut lux edens, cunctarum prima creatrix.

 

5c.

Exemplum superi Paradisi defero veri,

Pomis sum plenus, ego sum spatiosus, amenus:

Est tamen inmensus is, sum metis ego census.

 

5d.

Iudicis etterni vox per quam singula cerni

Debent, sic inquit prope, mundum quando relinquit:

"Gratia stat vere, quam sic volo nempe manere,

Donec finire mundum volo iure venire,

5

Donec sit finis mundo labente ruinis".

Vivimus invisi dapibus saturi Paradisi:

Non hec oramus, set ubique Deum quod amamus

Numen, qui lumen dat cunctis datque cacumen,

 

5e.

Gratia lexque sequens que docet optima iussa

Per que culpa frequens est penis iure recussa,

 

5f.

Raptus nam placui deitati iusta volendo,

Sicque diuque fui, divinum velle colendo.

Henoc cur placui? Non est acceptio nostro

Hec Domino, volui bene vivere ius sine rostro.

 

5g.

O fera que mortem cum nube scientia tristi

Humano sortem generi miseramque dedisti.

 

5h.

Est comes hec operum sotialis, amica fidelis:

Hec dat opus verum, quia collocat agmina celis.

 

5i.

Ecce en hic Helyam qui sum portatus ab igne

Currus, Messiam predixi surgere digne.

 

5l.

Arbor fit mortis prave gustatio sortis,

Post hec, fit fortis ut robur in orbe cohortis.

 

5m.

Hoc pomum vite manet hic sine crimine, lite

Et sine sorde, dator vite, vite generator,

Vite salvator, vite primum reparator:

In medium visum, cognoscimus hic Paradisum.

 

5n.

Hoc plenum roris fertur bonitate saporis.

 

6.

O devoti atque noti Deo, qui, est veritas,

Amatores, servatores eius, qui est karitas,

Recolatis cur portatis divinam ymaginem

Et tenetis suis metis et similitudinem.

5

Nicchil valet que non calet ignis superficies;

Non armata corde, strata leviter est acies.

Si quis claudit os, cum audit divinam blasfemiam

Vel absconsum fert responsum, incidit infamiam,

Nam tacere tunc est vere maximum periculum,

10

Cum delere vult quis de re aliquem articulum:

Fides nostra res est rostra que fugit nocentia

Veritati Dei nati quamvis displicentia.

Qui amare novit care suum corde principem

Fidem Dei servet ei puram, veram, simplicem,

15

Corde prius fidem pius incorruptam teneat,

Et cum ore sive more operum post doceat

Qui peccatum ne patratum sit si quis non impedit,

Peccat idem secum quidem non agens quod expedit.

Non debere quem nocere cuiquam precipitur

20

Et amare ac iuvare cuique iniungitur;

Prohibere ne severe quis tractet iustitiam

Et sincere retinere secum innocentiam.

Detractores vel doctores qui ledunt peritiam

Reprobari debent: rari sunt qui servant gratiam.

25

Quales stulti extant multi docentes que nesciunt,

Et secreta indiscreta lingua falsa faciunt:

Cur sanctorum quis virorum minuit iudicio

Visionem, rationem non servat officio.

Vident Deum qui tropheum sumpserunt de vitiis

30

Et sciuntur quod fruuntur celorum delitiis.

Sedes Dei faciei sunt sanctorum anime:

Vident viri vultus miri lumen, sicut femine,

Et felici sunt amici cum beatitudine.

Nam confisi sunt et visi celi altitudine

35

Qui steterunt et vicerunt mundum spe diutina.

Qui mensurat rem que durat in divina trutina

Nunc nec scitur nec sentitur aliquo spiramine.

Potest falli casu valli quod est absque lumine.

Dimictantur et cernantur archana consilio.

40

Que non eget, nullus neget cuiusquam auxilio.

Maiestatis que formatis a se donat gloriam,

Sicut dedit qui concedit quibus vult victoriam;

At vorago qua ymago est sedis non credita

Voret guerram per quam terram ferit, dum est tradita.

 

7.

Ego sedes, Dei edes et factura, video

Quod pugillo sto in illo regis quem substineo:

Res miranda, veneranda est quam dicam nimium,

Set credenda et tenenda firma fide cordium.

5

Sessor meus, summus Deus, extat super omnia

Non elatus, set placatus cum dulcora venia;

Subter cuncta: portans uncta hec benivolentia

Et non pressus neque fessus est impatientia;

Non inclusus nec intrusus sic est intra omnia,

10

Vota cernens, facta spernens malaque consilia;

Non exclusus aut delusus est hic extra singula,

Stringens almo suo palmo adhuc acta saecula:

Et futura sunt factura eius ut preterita:

Res presentes tam absentes habet ut nunc edita.

15

Circum rerum orbem verum ipse lumen residet,

Non confusam nec contusam macchinam nam possidet.

O felices viri vices qui tales intelligunt,

Si servire ipsi mire luci nunquam negligunt.

Altitudo, fortitudo lux et sapientia

20

Dico Dei rerum mei et summa scientia,

Bonitatis, pietatis, et eius immensitas,

Qui est via, vita pia et etterna veritas,

Non mensura vel censura est tractanda hominum,

Corporali dum in tali habent carne terminum.

25

Nam falluntur, decernuntur dum celi iudicio

Vel res horum qui sanctorum sunt iam de collegio,

Tam humano suo vano, quam dolo demonii.

Mensurare vel narrare homo patrimonii

Nescit Dei bona mei, carne vivens penitus,

30

Ni quos donat et coronat vel concedit celitus.

Nam revelat sanctus celat que pravos Paraclitus,

Qui personis dignis donis indicat divinitus,

Viris puris non functuris male beneficio.

Nam secreta vult quieta mente in officio

35

Dei data et fundata humili proposito

Collocare, conmendare pro frugi deposito,

At superbos et acerbos fugit, licet divites

Facultatum. Dogma datum fert quandoque palmites

Atque fructus plenos fluctus et malivolentia.

40

Set in illis non stat villis Dei sapientia

Que benignos facit dignos hac intelligentia,

Non ingratos non fuscatos tetra negligentia.

Teneatis ergo gratis data vobis munera,

Dei dire, queso, ire ne temptetis vulnera.

 

8.

Fons divini boni cuiusque dat doni virtutem,

Neque plus nec minus cuiusquam scit sinus salutem.

A natura dico, cuius omnis vico comunis.

Pauper pro amico neque pro mendico in cunis

5

Habetur, si verus est vir et sincerus amator.

Sic Deus fundator est et consolator creator,

Set Deus iratus et totus turbatus est visus,

Quando stat peccator totus desperator, divisus

Dei bonitate sua gravitate culparum.

10

Desperationes habent nationes ferarum:

Vna propter onus cuius sibi sonus est ortus;

Hic necem minatur neque consolatur ut portus,

Nisi sit in luto seque involuto letatur;

Quedam ens plus ceca, mortis false teca, dampnatur,

15

Heresis vocata, falsis obstinata doctrinis:

Ista declarari non vult nec sanari ruinis:

Quedam temeratis sensibus plus satis se necat;

Ista sibi letum dat putansque metum, tunc secat:

Non videt maiorem futurum dolorem post mortem.

20

Tales desperati post hanc cruciati per sortem.

Hii salvantur certi qui cavent experti furorem,

Vitant et caverne humiles inferne ardorem,

Nec incurrunt casum fraudibus in vasum dolosis

Nec in parte feram caudata cimeram squamosis.

25

Nam meridiani demonis prophani non rursus

Cito evadendi vim habent et flendi recursus.

Sunt faciliores casus et minores qui restant.

Omnes tamen mentem reddentes gementem molestant.

 

9.

Nunc ad Dei laudem mei verto vela

Cum querela, qui est portus optimus.

Deus bonum summum sonum dat amandi,

Se optandi desiderantissimus

5

Toto corde, sine sorde, mente pura,

Tota cura. Qui es rex purissimus,

Cur mortales vivunt quales nata bruta

Culpis tuta, cum tu sis doctissimus?

Sine Deo quisque meo vivit homo

10

Mortis domo et fece fedissimus.

Sine Dei lege, rei ceci manent,

Fumo vanent, ut est is vanissimus

Non adorans Deum, plorans est in penis

Et catenis, ut meretur pessimus.

15

Cur tam stulti vivunt multi sine duce

Deo, luce cum sit fulgentissimus?

Ipsam vitam infinitam cur non petunt?

Quam spem metunt? Nam est rex ditissimus,

Tam vitandi quam curandi mala facta

20

Iura fracta doctor est cautissimus,

Et celorum et bonorum acquirendi

Vis videndi donator largissimus.

Deum esse ac preesse cunctis rebus

Et diebus, magnus scit et minimus.

25

Collaudetur et ametur semper Deus

Ergo meus, omnium altissimus,

In etternum quod Infernum dat malignis,

Locum ignis, ubi rex nequissimus.

Suis servis dat vim nervis, Paradisum,

30

Et se visum, qui est sol clarissimus. Amen.

 

10.

Ad laudem sedis Domini,

Vt plena suo nomini

Referatur, victoria

Dicatur atque gloria.

5

Celi cum sede concinant,

Nec elementa desinant;

Pangant aves dulcissime,

Vt solent suavissime.

Muta dent animalia

10

Preconia, per qualia

Intelligatur gratia,

Per quam fit reverentia.

Pisces et cete grandia

Hynnos dicant, et gaudia

15

Cantent flores et arbores,

Vt docent docti rethores.

Flamma cum nive, glacies,

Bruma, vento rum acies

Et procellarum spiritus,

20

Omnis rerum exercitus.

Resurgant laudem mortui

Vt referant, et cernui

Stent et de dono stupidi

Quod revixere rapidi.

25

Sol, luna dicant: "Domine"

Et stelle "tuo nomine

Pleni sunt celi, maria

Tellus et aer: gloria!"

Qui sedes in altissimo

30

Et solio clarissimo,

Suscipe que dant opera.

Et que creasti genera.

Preconia cum laudibus,

Solempnia cum cantibus,

35

Qui regnas celi specula,

Nunc et per cuncta secula. Amen.

 

11.

Sedes laudetur iugiter divina

Ad cuius laudem tu, Deus, inclina

Aures clementer, tu stella marina,

Rerum plasmator.

5

Hec sancta sedes speculum pretorum,

Per quam fit cedes transfuga malorum,

Ne celi edes sit hospes raptorum

Vel receptator.

Speculantur ea candidati corde,

10

Fruuntur ea vacuati sorde;

Quam plebis dea fragilis, tu morde,

Fecis amator.

Sedem celestem diligunt amici

Vtentes vestem tempore felici,

15

Per cuius testem fiunt inimici

Litis dampnator.

Ipsa, piorum generosa mater,

Fovet languorum curatorem, frater

Effectus morum, qui pius est pater

20

Ac educator.

Manat ab illa iustitie lumen;

Dives est villa quam divinum flumen

Rigat argilla, qua datur cacumen

Quo fit turbator.

25

Villa donorum multiplex est Dei,

Argilla quorum fex materiei

Est metallorum, qua veniunt rei

Vt flat temptator.

Draco perversus radios amoris

30

Suos demersus in hennam doloris

Campsit, subversus a regno fulgoris,

Vis usurpator.

Factus nefandus nefariis crescit,

Nullis amandus, diligere nescit,

35

Semper infandus, senex iuvenescit,

Pacis vorator.

Ale nos sedis protegant divine,

Dignos mercedis faciant: nam sine

Ipsius edis vocent medicine

40

Vite qui dator.

 

12a.

Visio certa mei Paradisum dat spetiei,

Gaudia finite nunquam nam confero vite;

Lux est etterna, non ut mundana lucerna,

Set semper lucens est lumina summaque ducens.

 

12b.

Lux ego sum rerum, Deus et lumen sibi verum:

Hic post me tecti thesauri sunt pretiosi,

Qui sunt exosi qui sunt feritate refecti.

Hic latet hec vera lux, ego qui iam posteriora

5

Ostendique fora que sunt spectare severa:

Perfidie servis ea sunt crudelia iussa,

Crimina percussa sunt hiis dilecta protervis.

Omnes esse volo tibi nunc et semper apertos

Et menti certos. Tibi quicquam condere nolo.

 

12c.

Hac stant qui dicti sunt iudicio benedicti

Parte, meo sacri baptismate nempe lavacri:

Hii meruere meum regnum vitamque, tropheum

Penitus in celis, ubi quit fore quisque fidelis.

 

12d.

Hoc ego sum numen dans omnibus undique lumen,

Lux et maiestas, deitas, virtus et honestas,

Ignis et id munus qui regnat trinus et unus.

 

12e.

Dextera virtutem facit hec donatque salutem,

Hec mea dat vitam manus, hec mortemque peritam

Ac amplexatur populum qui sanctus amatur.

 

12f.

Hec portat totum mundum, regimen quoque motum.

 

12g.

Sum pater en rerum, presum quas nempe creavi

Et quas salvavi, faciens cognoscere verum.

 

12h.

Hinc stant dampnati subter culpa reprobati.

 

12i.

Sponsa, columba mea tu candida, cuncta trophea

Spiritus ipse dedit Sanctus tibi quando resedit

In te, donorum virgo septena sacrorum.

Velle meumque precum quos offers est dare tecum

5

Quod petis. Est gratum miseranti munus amatum,

Dum non spernatur ingratis quod tribuatur.

Tecum partitus regnum fontem pietatis,

Non tamen invitus tibi do, flos nobilitatis.

Virgo, secure poscas, mater pia, vere

10

Obtentura mere, quia stas humilis geniture.

Sum tuus ipse pater genitique mei: generosa

Fedas exosa culpas es tu pia mater;

Hac substentatur capud omne quod orbe gravatur.

 

13a.

Rex dominorum, fonsque bonorum rexque creator,

Mi pater inclite, sponse paraclite, nate ducator,

Lux, via, gratia ius neque retia, qua nec habere,

Quit sua noxia, nec sibi proxima culpa tenere,

5

Tu quia diligis hec neque negligis hec per amorem

Perpete vivere vel quibus urere prava, dolorem

Das reparabile posseque nabile post super astra.

Das mala sternere, das bona carpere, vincere castra,

Te micchi cernere das, neque spernere vis redeuntes,

10

Te quoque gliscere debita noscere visque queuntes.

Rex pietatis me miserantis quippe corona,

Et bonitatis sancta parantis et optima dona,

Me decorasti meque locasti sede priorum:

Dicor amabilis et decorabilis inde virorum

15

Vocibus omnibus, indeque gentibus et veneranda,

Et pia flentibus anxietatibus, ars et amanda.

Sum cita supplicis atque laboribus auxiliatrix

Promptaque simplicis ipsa doloribus ut miseratrix.

Tuque creasti meque parasti me fore talem,

20

Tu voluisti tuque dedisti, me spetialem,

Te quia specto lumine recto te deitatem

Omnipotentem, te sapientem, te bonitatem.

Omnia diligo nullaque nigligo que statuisti,

Iussa sacerrima suntque tenerrima que tribuisti

25

Me fragilem tu sic docilem matrem voluisti,

Sic humilem fore tam similem tibi mente dedisti.

Tu precibus das utilibus quas porrigo plenum,

Rex, aditum, das et reditum dulcoris amenum.

Accelleras seu tarda feras quecunque petita;

30

Rite facis, quia nulla iacis ni luce perita;

Iustitiam servans, miseris micchi das misereri;

Duritiam pravi sceleris non vis retineri;

Imperium regis ipse tuum semper sapienter,

Psalterium tu precipuum cantasque scienter

35

Corda citans. Tu sollicitas bene cernere, nota

Suppeditans, ne vel ruditas sit pectore mota

Nil. Foris exprimo scire quod extimo queque cupisco,

Et miseris quod tu misereris non modo disco:

Velle tuum volo precipuum fieri reverenter,

40

Idque meum sit teque Deum laudare libenter.

Advoco supplex, nil fero duplex, tu bene nosti;

Opto resistere, pervia currere luminis hosti;

Cogere curo monstra nocentia lege superna;

Ordine puro dico placentia teque lucerna

45

Te quia fontem lucis amene cerno nitentem.

Construo pontem pro dape cene lucripotentem,

Que tribuatur monte viantibus, ut reparato

Robore, statur quo vigilantibus, stent sine fato.

 

13b.

Sub pedibus tristis iacet hostis perfidus istis

Demon prostratus, confusus, vilificatus

Et timidus, pressus, cum lapsus pondere fessus.

 

13c.

Ore suo ficti, post os intrant maledicti,

Heserunt donis quia falsis corde draconis.

 

14.

Principio caret, ut capio, Deus: alta potestas

Fonsque tuus nimis irriguus res ducere festas.

Hinc generantur res et aquantur gratis abunde,

Hinc ineunt que stare queunt cathedreque profunde,

5

Hinc pretiabilis ortus arabilis, hinc ager herbas

Ducit et exhibet, haud dare cuilibet optat acerbas,

Fructiferas non mortiferas generatque medelas,

Absque quibus non sana tribus fit perque querelas.

Admirabilis, haud affabilis, o Deus, es tu

10

Conversabilis esque ducabilis, uris et es tu

Ignis amoris, es atque saporis dulcor in ore,

Pluvia roris fertilis horis, dives odore,

Esque Paraclitus, o bone spiritus, in deitate.

In me celitus labens protinus pro pietate

15

Me genitricem ac alitricem fecit amati

Fructus, nati, quo salvati quove piati

Sunt mortales et veniales pignore tali.

Ac inimicus mundus apricus, frondiferali

Cortice cecus, trux prope pecus, fitque manifestus

20

Et sine fructu manans luctu vique molestus,

Et sterilis, nisi quando bono cultore novatur,

Fallibilis, nisi quando sono spondente probatur.

Est optabilis et conabilis hinc Paradisus,

Plenus amenis undique cenis et dape visus,

25

Laudeque virtus et bona mirtus habet dare flatus.

Tartarus orridus indeque sordidus ipse reatus,

Et redolet quia crimen olet. Sunt ergo beati

Quique vident ubi nunc resident in pace locati

Has genitus meus agnus opes rectis reseravit,

30

Cum penitus gentes inopes ad se revocavit;

Set miseri cum corde graves non has ita credunt,

Hiique feri sibi prorsus aves cum dogmate ledunt,

Fallibiles, set non stabiles virtute fideli,

Quive Deo flexere meo sua pectora celi.

35

Ergo mecum qui sunt secum, nempe videntes

Maiestatem sic deitatem sic reverentes,

Laudent illam, namque pupillam sicut amare

Hic oculi scitur, populi vitamque lavare.

Ac devoti, qui micchi noti sunt, ymitantes

40

Ac humiles fiant fragiles similando. Levantes

Corda super, cantent nuper laudem deitatis,

Et benedicant quos intricant corpora gratis.

 

15.

Ave, Pater rerum, lumen lucis verum,

Summum bonum merum, gaudium sincerum,

Tu Deus deorum, panis angelorum,

Vitaque sanctorum, veritas doctorum,

5

Omnipotens manus qua fit omnis sanus:

Infans, puer, canus; fons meridianus

Potans sitientes, rigans arescentes,

Augens virescentes, firmans et herentes.

Flumen Paradisi, notum nullis, nisi

10

Qui sunt puri visi, a labe divisi,

Biberis pro certo, hocque pro experto

Est, sicut adverto, regi nunc Roberto.

Adam primus pater factus natus frater,

Cuius virgo mater terra, set non ater

15

Fimus culpe vilis; set tu iuvenilis

Abel, quem senilis Chayn stravit pilis;

Enoc tu translatus; fili Noe gratus

Cum prole locatus archa, crucis ratus

Generis humani, ebrius quem sani

20

Velaverunt cani risui vesani.

Abraam multarum pater catervarum,

Tu dux salvandarum tutor animarum;

Isaac senilis partus Sarre bilis,

Cuius risum vilis dedit puerilis;

25

Iacob supplantator draconis prostrator;

Et serpens salvator suspensus; tu sator

Iosep princeps factus, venditus et iactus;

Moyses qui nactus regem est et pactus,

Plagis qui percussit Egyptum, excussit

30

Populum et ussit hostes et recussit,

Rubrum scidit mare sic mite, servare

Scivit iussum, quare meruit vadare.

Sacerdos es Aron, qui sacravit Caron,

Cum submersus Faron est virtute Amon.

35

Amon, deus poli, cunctis debes coli,

Tibi debet soli sors vacua doli

Humana servire, semper obedire,

Sponte te audire, si te vult sentire.

Sic es Sanson fortis Assalon in ortis,

40

Gedeon cohortis dux et fractor mortis,

David rex munitus, Salamon peritus;

Quilibet unitus propheta cupitus:

Te benedicamus, sicut collaudamus:

Da que nos optamus, ut te nos amamus.

45

Da vitam conversis; convertendis mersis

Culpis tempus, versis ad te fac ut tersis.

 

16a.

"Ignis ab etterno, primordia non tua cerno,

Cuius fervoris flammis et cuius amoris

Ardeo neve cremor, de nulla parteve demor;

Lumen es accendens, fons vivus pectora tendens,

5

Implens corda bonis et mentes vi rationis,

Tu virtus, tu manens vita, sapientia canens,

Absque senectutis defectu sive salutis,

Tu bonitas mundans, tu pacis tempora fundans,

Gloria sanctorum, tu visio leta bonorum,

10

Tu via rectorum, tutamen tuque piorum,

Ignis tu pius visus es locus et Paradisus.

Hec ego per tota refero legionica vota,

Ordinis ipse mei sic ardentis faciei.

 

16b.

En ego concordo similorque Seraphycus ordo

Flamme stirpe rubi vel que rubet obvia nubi,

Ex radiis solis, vacue de pondere molis".

 

17a.

"Lucem cognosco te fontem lucis et ignis,

Que clares dignis: te plene cernere posco:

Tu das, lux, lumen, tu spergis in arrida flumen

Pandens naturam virtutes equore puram.

5

Astriferum cursum struis, ac equare planetas

Et rerum metas numeros et tendere sursum;

Regna doces legi de iure subesse potenti,

Pectore prudenti soli prius ordine regi,

Alba tibi nutu quia cuncta tuoque potestas

10

Est tua maiestas, cuius sunt omnia iutu:

Est mera doctrina, perfecta scientia vera,

Congrua, sincera, pulcerrima stella marina".

 

17b.

Ordo loqui tali Cherubin sermone videtur:

Queso, Pater, detur micchi vox cum dogmate quali

Plena queat refici de luce scientia dici,

Que referat verum, que possit lucida rerum.

 

18a.

Iudicium rectum Deus est a fulmine sectum,

Nullum defectum ducens ad iusta profectum.

"Tu mea pax" inquit "que prelia noxia linquit,

Et requies leta tua sum sedesque quieta.

5

Quicquid in athleta, quicquid sedet atque propheta,

Est in censura cernente tuaque figura,

Quam fert scriptura, quam dicunt et sacra iura,

Si quod dant leges, si quod per libera reges

Regna suique greges firmant quod, rex pie, deges.

10

Semper mutantur set cetera vel renovantur,

Quamvis servantur quedam multumque ducantur".

Sic verbis linquit, sic nec plus incitus, inquit.

 

18b.

Ordo Tronorum, requiescens pace piorum,

Hec loquitur, quorum iudex est Factor eorum.

 

19a.

"Tu Dominus rerum Dominator et es dominorum,

Imperium verum dominans stas imperiorum.

Tu cunctis rebus, solus rector, dominaris:

Servit enim Phebus tibi, stellis tu veneraris,

5

Iussa facit luna tua, cum variatur in arce

Celi stans una. Dominaris, Rex quoque parce.

Nos vitiis, pravis inimicis nos dominamur,

Nos per te gnavis et honestis semper amamur.

In te nostri habet vires et spem dominatus:

10

Cum caro fessa labet, sibi tunc es auxiliatus.

Quisque tuum spernens dominatum non habet ergo

Nostrum, nec cernens est pondera que sua tergo.

Te colimus dominum: dominatio quelibet unde,

Semper amare sinum Domini debemus abunde".

 

19b.

Ordo quidem fatur Dominatio quive vocatus

Est, cui mandatur regimen, cuius dominatus

Prodest subiectis, qui nolunt currere, servis,

Effrenes rectis fatue votisque protervis.

 

20a.

"O Princeps, cuius sunt omnia prelia cure

Mundi non huius solius, set geniture

Rerum quorumque regnorum sive virorum,

Climate quocunque regione superque polorum,

5

Per te regna regunt reges et bella quietant,

Concordes degunt homines, animalia fetant:

Dux, custos primum caput es exercituumque,

Preponens imum summo facis occiduumque,

Principibus nobis, quos celos ante creasti,

10

Luminibusque probis et consiliis decorasti,

Conmittens partes quibus intersitque preesse,

Atque docens artes quibus est hiis Marte necesse

Vincere tres hostes: carnem mundumque suosque

Demonis et postes. Nos fortificaque virosque".

 

20b.

Ordo dedit digne sic Principibus, quia primum

Sunt caput insigne regnorum: quodlibet imum

Est apud imperium divinum iure vocari,

Et quia Psalterium docet hos nos sic imitari.

 

21a.

"Arcendi plene quecunque domanda potestas

Tu, Deus, et lene res evitare molestas;

Spirituum cogis vires et vota malorum

Arcta manere rogis ubi sunt tormenta dolorum.

5

Tu retines mundum strictum clausumque pugillo:

Tu posses fundum sursum dare prorsus in illo.

Robur cordatum tu nostra potentia castrum,

Arma regens fatum nature fertile plaustrum.

Tu nobis donas vim fortia vota parandi,

10

O auxilium ponas qui post sunt infera dandi

Tartara, sub leges quas a te sede tenere.

Qui tibi sunt reges parentes pectore vere,

Verbis ac operum studiis ipsisque iuvamen

Vt demus verum, sis semper qui potes. Amen".

 

21b.

Ordo Potestatum laudat, quia sede manentem

Cum virtute statum mundum res atque tenentem.

Est prece querendus cunctoque rogamine pleno

Ne subeat flendus lapsus necis intus aeno.

 

22.

Ordo Virtutum: "quia nos damus utile scutum

- dicit -, mira Dei faciunt ope multa diei

Tempora. Signa damus miracula quando probamus.

Fortes firmamus nobis fisos et amamus.

5

Tu virtus vera, Deus, es, que cunta severa

Mollificas alma vi qua datur inclita palma.

De nicchilo pasti sunt a te quosve creasti

Quosve reformasti, quos dotibus et decorasti.

Tu nobis prebes vires operum. Tibi plebes

10

O unde virent debent, et quicquid lumine prebent.

Si vadunt claudi recti, totum tibi laudi

Cedit; defuncti si vivunt, sunt tibi iuncti:

Tu corpus iungis anime; tu pectus inungis

Cum pietate bona, quia tu das et pia dona".

 

23.

Ordo spirituum sic fert Archangelicorum

Ac exercituum denunctiat arma bonorum;

Et secreta poli commissa que sunt sibi celant,

Set reliquis velant que cognita sunt sibi soli.

5

"Tu quia natura noscis sicut tua dona,

In qua persona melius stant hec tua iura?"

Aiunt ista Deo, presummunt dicere stulti

Quod sancti culti non sint hoc rite tropheo.

Hec secreta bona noscant fidei, quia demunt

10

O ac errore premunt lucem? Caveant sua dona,

Ne sint in ceca faciente cupidine sorte,

Et post, cum morte, sub tartarea truce theca".

 

24a.

Angelicus fatur deitati nunctius ordo:

"Non ego discordo, rectum dum sit quod agatur;

Custodes positi sumus ac hominum vigilantes,

Doctores dantes stimulumque metumque periti.

5

Alma salus, cernis humanam conditionem:

Nos damus umbonem plus lignis sistere quernis

Fortem. Non curant defendere mentis honorem

Ac anime florem, set te prout atra figurant,

Nec sentire student que sit sententia clara,

10

Aut animas ara subter fore quod sua nudent.

Ara crucis donat hiis qui pugnare sub illa

Gliscunt, in villa celi fore, quosve coronat".

 

24b.

Sicut esaurimus nos vere te deitatem

Omnes et scimus, te dante, tuam bonitatem,

Quilibet ordo, videns prout est facialiter alma

Maiestas residens tua, laudant te quia palma.

 

25.

Pater rerum, patriarcha gubernator omnium,

Imperator et monarcha, donans patrimonium

Quo est victa ferox parca et omne demonium;

Tu dedisti nobis fidem ac veram iustitiam

5

Esse te credendi pridem per te, sapientiam

Ac vivendi pure quidem ut per innocentiam.

Te videre optabamus mundo corporaliter,

Nam te nondum tenebamus ut nunc visibiliter,

Vt ad faciem spectamus facie totaliter;

10

Modo cernimus divinam maiestatem fulgidam

Vnam deitatem trinam, set personam candidam

Per matrem, stellam marinam, virginem, spem vividam.

Nos patriarche videmus nunc promissam gloriam

Et visionem habemus nunc consolatoriam:

15

Corpora, sicut tenemus, ferent hanc victoriam.

Intellectum quidam nolunt ex vana dissidia

Hunc habere, neque colunt quasi de invidia:

Credere nos nunquam volunt certa ferre gaudia,

Ii sunt quia veritatis lesores falsidici,

20

Amatores vanitatis. Pateant ne modici,

Intellectus claritatis remanent famelici.

 

26.

Deum pure cernimus, sicut prophetavimus:

Splendor eius intimus nobis est clarissimus.

Prophetando vidimus qui est nunc certissimus.

Nos prophete, Domine, tuo fulcti lumine

5

Tuo fisi nomine, prophetico carmine

Te venturum numine diximus et famine.

Modo te ad faciem certam propter aciem

Videmus, et spetiem tuam et congeriem

Rerum per te seriem qui nec habes cariem.

 

27.

Sedentes nunc in gloria nos iudices apostoli

De habita victoria gaudemus in metropoli:

Paradisi metropolis dat nobis summa gaudia,

Que. nunquam dantur subdolis qui negant nostra prandia.

5

Fidei luminaria nos fecit lux creatica,

Vt fierent altaria veri cultus fructifica.

Nunc in Patre Filium Patrem esse in Filio

Et neumatis consilium ex utroque medullio,

Videmus inmensissimam maiestatem Altissimi

10

Et Verbi potentissimam sui sapientissimi.

Non hec hostes intelligunt qui sentiunt carnaliter,

Et scire vera negligunt, cum vivant bestialiter.

 

28.

O gloria martirii, Deus fundator fidei

Virtus firmatrix et spei, rerum factor imperii,

Tua decora visio melior omni gaudio

Est pro vitali prandio sine defectus spatio.

5

Tu Paradisus premium es lux nobis martiribus;

Cum tuis, Deus, viribus hoc cepimus preconium:

Vita etterna cernere Te, Deus, est et faciem

Tuam fulgentem, requiem sic est videre summere.

In Te vicimus omnia tormenta, carnem, seculum,

10

Quod est ut vanum speculum, et stravimus demonia.

 

29.

Optime Pater, firmitas sanctorum,

Quorum est mater, aula, quies, forum

Sponsa tua, frater tu factus eorum

Per pietatem,

5

Nos confessores esse voluisti

Et bellatores contra hostes Christi,

Vt possessores videremur isti

Regno etatem.

Te, quem videmus aspectu presenti,

10

Petimus ut nemus hostis fraudulenti,

Quod Poliphemus vi tenet dementi,

Cedamus, cratem.

 

30.

Deus, rosa virginea candoris atque lilium,

Viridica pampinea corona, cursus bravium,

Nos intuemur virgines te qui es lumen omnium,

Que fugimus libidines et pregnans matrimonium,

5

Accensis nos lampadibus, vigilantes cum oleo

Diebus atque noctibus stetimus in aculeo.

Candora te virginitas, sicut sibi das, inspicit,

Si non desit humilitas, quam tua lux non despicit.

 

31.

Multitudo viduarum et iustorum legio,

Infinita catervarum te videt religio.

Audi preces, Rex, cunctorum Christi nunc pro populo

Et doctrinam credendorum trahe tetro scrupulo;

5

Et de tenebris erroris extrahe christicolas,

Ne incurrant os horroris atque tartaricolas;

Dona eis te videre, vite lux perpetua,

Et in celis possidere te pace conspicua.

Sicut factos nos nocentes per Ade originem,

10

Et perversos Eve dentes et diram propaginem,

Reddidisti liberatos, Rex, ad innocentiam,

Ita facias salvatos hos tuam militiam:

Debiles, fuscos, ignaros, penitentes cordibus

Et contritos Deo caros, quia dolent fletibus.

 

32a.

Sedis apostolice fixe virtutibus atque

Stipite, sive crucis viva radice fidelis,

Plorat honos et onus flet lamentabile, plangit

Ecclesie plebs tota, gemit Latium, sua luget

5

Roma, capud mundi, meret clerus, luit ipsa

Nunc despecta fides, spes fracta, gelatus et usque

In glaciem conversus amor lacrimasque refundunt.

Conqueritur cetus virtutum lex ululatque:

Sedem stare vident vidue quasi more relicte,

10

Et vacuam sponso castris habitante remotis,

Suspiriisque dolent istis, quia clamat amaris

Crux cum sede simul servilem voce fatensque

Esse statum miserumque suum sub fraude luporum

Raptorumque trucum custodum nomen habentes.

 

32b.

Cur ego, celsus honos cleri, turgere sedentes

Sive superbire facio non sponte? Videte,

Christicole, qualem mercedem sepe reporto:

Dedecorant tumidi contagia pontificatum

5

Pontificisque locum sanctum iustumque prophanant.

Que virtute Iesus magna patrimonia fecit,

Passio queve dedit bona, fedat abusio turpis

Et nequam; corrumpit enim pecus una maligno

Nam morbo scabiosa grecem totumque veneno

10

Humoris corpus pus inficit. Ergo cavete,

Ergo cavete, viri, ne vos fex tangat iniqua,

Aut heresis, ferale malum mortisque venenum.

 

32c.

Cornua celsa crucis sunt clare lumina lucis.

 

32d.

Crux ego, sancta salus in qua Rex ipse pependit

Omnia qui fecit, genus ut salvaret ab Orco

Humanum, suspiro gemens et conqueror, ipsa

Rapta, canum manibus teneor, despecta diuque

5

Vilificata, queror hiis quos de morte redemi:

Clavis ego, celum que clausum, crux, reseravi,

Claudor et in tenebris oblivio ceca relinquit;

Crux ego, clavis, eum signacula quem sacra septem

Firmarunt librum post aperui, prout Agnus

10

Iussit, et archana sub lege latentia pandi,

Crux cuius virtute sedent cathedris seniores.

Pontifices doleo: nam Petrus in Vrbe cruceque

Stare morique volens, sedem firmavit in illa:

Sponse, veni, Petri mi sponse vicarie, sedes.

 

32e.

Hec est crux, sedis clavis, robusta potestas

Solvendi peccata potens et cuncta ligandi:

Tartareos fregit vectes, celos reseravit,

Mortem confecit et crimina solvit iniqua.

 

32f.

Crux, clavis fortis sum vincens prelia diri

Hostis, bella necis que conterit et mala mundi

Crimina, pugna potens cuius fugat effera monstra:

Ceca cupido tegens oculos hanc despicit aram.

 

32g.

Hec ait et plorans crucis et per posse precatur

Clavis: ut illa potens trahat illum poscit ad Vrbem.

 

32h.

Ecce: fides fundat sedem dominam pietatis.

 

32i.

Cum sedet in cathedra operum fingensque piorum,

Hic pietas miserans conculcat calce leonem.

 

32l.

Sustinet hic truncum sedis spes vincere constans.

 

32m.

Mens humilis dirum pede conculcare draconem

Scitur hic, hanc fervens oratio cum iuvat una.

 

32n.

Hic amor accendit sedem, set viribus armat.

 

32o.

Pastor, ovile Dei venias pasture: famescit

Atque mori metuens pascas famis interioris

In languore fero, precor, en te sponsa relicta.

Vt meminisse potes, multis et flebilis annis

5

Sola fui, sponsos habui qui dedidicisse

Me visi, si vere pati ludibria, dampna

Infamesque dolos, absentia quos dedit Vrbi

Et micchi sola mei sponsi, tam noxia quod iam

Peioris se ferre status audaxque minaxque.

10

Mestitiam! Quid agam? Quis me solabitur? Ipsi

Cives consilium pacis patrieque relinquunt

Qui dominam mundi Romam perfecit amorem.

Vnus in Vrbe - dolens refero - de milibus haud est

Incola, nec vere de milibus advena. Sola

15

Noxia fecit eam vacuam domibusque caducam

Sponsi longa mei tam trux absentia, que me

Suspirare facit, cum me sic cerno relinqui,

Matrem cunctarum cathedrarum. Si mea tantum

Dampna forent, patienter ego quecunque tulissem.

20

Set graviter cruciant nunc oratoria Rome,

Namque vetustatis maior pars fessa labore

Iam ruit yma petens, et cetera bella minantur.

 

33a.

Sum Deus hic et homo factus, qui talia promo:

Hic ego sum pura caro, cuius facta figura

Enea serpentis, curabam plebis habentis

Morsus letalis deserto vulnus in alis.

5

Hic ego dux arce fabricator, ne fera parce

Mortales pone submergeret alluvione,

Iustos salvavi, quos arce parte locavi.

Hic ego fervoris sum vino factus amoris

Ebrius, et nudus et calicis austibus udus;

10

Passio preclara mea mors fuit omnis amara:

Visa nimis rara vel nunquam sic ope cara.

Quis rex pro servis occidi, quero, protervis

Vnquam dignatus fuit, aut quis homo cruce natus?

Quis voluit clavis pro servis, dicite, pravis

15

Sive bonis? Dominum sic vicit amoreque vinum

Ebrietasque pati fecit. Baptismate nati

Non sint ingrati, cupiunt prout esse beati

Muneris ergo mei: mea crux est palma trophei:

Hac ego fundavi petra simul hedificavi

20

Ecclesiamque meam, set non septam phariseam.

Petrus, potatus hoc vino, mox ymitatus

Est me, sicque mori voluit subiectus amori

In cruce; fundavit sedem cruce quam decoravit

Rome, quique colunt hanc me dediscere nolunt.

25

Dediscunt vere Rome nolendo sedere.

Sedem fundavi cruce, fidos semper amavi:

En ego quippe, leo de Iude stirpe, tropheo

Iure potitus, amo qui non capiuntur ab hamo

Erroris fidei: crucis illi sunt aciei.

30

Sunt crucis hii pugiles, nunquam certamine viles;

Est quia paupertas patiens, comes eius honestas:

Hoc fero vexillum defendens quemque pupillum,

Prostravi mortem per hoc et culpam nece fortem

Ipse mea. Sequitur me cum cruce quisque potitur

35

Robore virtutis et habet spem corde salutis.

 

33b.

Per crucis hoc signum devincitur omne malignum.

 

33c.

Hic ego sum ligno Rex, qui regnare benigno

Suspensus more latronis, Patris amore,

Sponte simulque mori novi voluique; dolori

Humani generis subveni, carcere veris

5

Curis ferali merso cruciamine tali.

 

34.

Ignem quem lucis in terram mictere veni

Ardeat, atque crucis mortales lumine pleni

Quippe volo fiant, et dulcis pacis amore

Cum qua bella piant, que sunt infecta cruore.

5

Delitie mundi causas prebent glaciei

Et non iocundi fervoris in axe diei,

Si male servantur vel iniquum dentur in usum:

Hiis si volvantur stulti, cor habent male lusum,

Delitiis credunt, quod eatur pondere sursum

10

Tali non cedunt, nam non faciunt; ego cursum

Non feci talem: pauper sum, paupere natus,

Matrem volo qualem feci, sit ad astra meatus.

At successores qui regnant discipulorum,

Nunc possessores gazarum nempe meorum,

15

Sunt modo delitias nolentes linquere terre,

Cum sibi blanditias promictant prelia, guerre

Et figmenta doli: pinguescunt delitiosi

Se cupiuntque coli reverendos, set vitiosi

Fiunt, inlecebris sordescunt, ergo cibati

20

Sepe dapis celebris pinguedine postque gravati,

Nec mea iussa volunt, vel nec iuga digna salutis,

Seque liquore cogunt, membris ad vana volutis.

Hii violant mores aliorum seque sequentes,

Inficiunt flores quos gignunt feda docentes.

25

Est peius crimen quod nolunt verbere tangi

Vocis, nec limen permictunt moribus angi

Monstra suum rectis. Illos qui verba reponant,

Tunc pro despectis reputant, nicchil sibi donant,

Tanquam defectis: mea set bona nullus habere

30

Credat qui tectis non vult ardore tenere.

Tecta bonis debent virtutum vestra nitere

Ante, quibus prebent assensum fulgida vere.

Cur vultis patres sine conditione vocari,

Qui nostis fratres vos non debere putari?

35

Infirmos veni, non sanos mente piare;

Debet lux iuveni qui nescit eam radiare,

Vt discat: doctis non sunt documenta necesse,

Quos tenebre noctis noscunt sibi luce preesse.

Indiget ergo ducis cecus qui lumina clara

40

Non habet, aut lucis iam perdidit inclita cara,

Que generosa creat, sicut vult, gratia pleni

Qui sunt, quive queat discernere quid sit ameni.

Non ut dat mundus pacem do: namque profundus

Mos non iocundus fertur quantumque rotundus.

45

Lucis sunt geniti male de virtute periti:

Inde nec auditi, nec sunt dulcedine miti,

Non monstrant vera, set pompas: lumina sera

Sunt sua, sincera nec sunt. Set verba severa

Audiat omnis homo que nunc hoc dogmate promo.

50

Omnia vota domo venientia dupplice pomo;

Simplicitas cordis non est comes impia sordis,

Pacis concordis tamen est consors, capa cordis.

Hos ego semper amo, quod ament me pectore clamo

Et capio camo, capio dulcedinis amo.

55

Vadant (mando!) cito Romam qui corde perito

Sunt: ex contrito fungentur abinde cupito.

Sin spernent iussum quod iter - iam cerne! - recursum,

Vlterius penam superaddam, iamque catenam

Mors tenet et falces, resecet quibus incita calces

60

Obicibus cesis et digno vulnere lesis.

Cur ego quam Roma que queque sacerrima poma

Pene tenet tumbis et candidiora columbis

Corpora sanctorum tot milia nota meorum

Elegi sedem, spreta est? Ego totius edem

65

Orbis sacrarum cum viribus Ecclesiarum

Hanc dominam feci, fidei virtute refeci,

Matrem sacravi cunctarum cumque dicavi

Sanguine sanctorum multo torrentis eorum

Martirii; fuso vice tanquam fluminis uso,

70

Vos elegistis. Aperite doloribus istis

Nunc oculos (mando), quia vos dolore nefando

Decepit scorti spelunca et loca morti

Subdita peccati. Nunc sic estis laqueati.

Servitus ipsa dedit laqueos, que corde resedit

75

Pontificum, quorum fit mentio nulla bonorum,

Quod vix audetis resipiscere vixque videtis

Quod sine virtutis locus est operumque salutis

Fructibus in cuius residetis vallibus huius

Rome. Stat frugi: "Semper fallacia fugi".

80

Vos quoque figmenta capitis. lasciva bolenta,

Prohibui. Illecebras vos vultis obesse tenebras.

Non docui tetra, vos leditis inde faretra

Insontes crebro vestro fumante cerebro.

Non dubitetis: ego qui semper sum, quia dego

85

Etternus, meritis ero cum dulcedine mitis.

Tumque quid audebunt iniusti, quando timebunt

Auditumque malum ferientem funere talum?

 

35.

Passio vera crucis clavis credenda polorum

Et que firmavit fera Tartara. Gloria nostra

Est crux, qua Christus pro nos redimendo pependit

Hec clavis loquitur, quasi dedignata teneri

5

In manibus cupidis, ledentibus atque superbis,

Cernens quod, clavis sapiens, aperire perita

Et firmare, studet moderamina vertere contra

Legis iter, ducente manu perversa volente:

"Non errare datur mea docta scientia clavis.

10

Cur trahor ut laqueos et retia noxia tendam?

Scandala cur fodiunt, mictentes cornua tauri?

In fragiles figunt eris ferrique catenas,

In fortes ponunt quod texit aranea rete;

Hostia pauperibus claudunt, panduntur abundis

15

Divitibusque fores et quelibet interiora.

Spe cupidi servante domum, patrimonia Christi

Sunt collata, velis si scire, vel ore potentum

Deposcente, precum vel cum dulcedine ficta,

Aut dant prebendas ipsorum sanguine natis,

20

Seu bene nummosis, seu nobilibus trabeatis,

Aut non sponte probis. Raro tamen accidit ultro

Vt dignos meritosque velint, solamine leto

Prelati, de more frui, livore maligno

Sic et agente dolo, seu dedignante, superba

25

Et tumida cervice sedent dum culmine viles,

Obliti qua sorde fimi venere, vel ortum

Nobilitare suum credentes obiice fronte,

Elati cordis, vel si magnalia spondent,

Aut indignentur, facili rancore citato,

30

Tanquam galline geniti natalibus albe,

Nos alios ovis velut infelicibus ortos

Esse ferant: animis tantam dant culmina mentem,

Vel potius fecem: verum feriuntur aselli

Quem feriunt muro simili vel fortius ictu.

35

Verus doctrinam Christus dedit ore magister

Nonne suo? Quanto fis maior in omnibus, ipse

Te reddas humilem. Set delitias graviores

Hostendunt humili nati de sanguine. Nuper

Ad talem currus aurige sedis hyatum

40

Discordes pepulere meos et robora clavis,

Cui conmissa iacet inclusa potentia claustro

Europe medio. Vix claves pars reveretur

Teuthonie modica, set Grecia tota negavit

Sedis apostolice iussis parere salutis;

45

Ausonie lombarda movet provincia caudam

Quaque die, spernitque novi pontificis exta

Pestis aquata dolis et sevo pasta veneno.

Ad quid ego lucem per pectora tetra refundam,

Vt vincant nati lucis genitos tenebrarum?

50

Perfidiaque suisque viis perversa ruina

Est anime morbo pravum superaddere morbum,

Iungere perverso perversas agmina vires,

Irato gladium, furioso pandere casum,

Et stipulis ignem calcar prestare cadenti.

55

Bis bibit octenis pater ille pius scelus annis

Sanguinis humani fundendi: flamina cura

Illa fuit: lites incendere, figere partes

Perpetuis odiis. Domini venerabile templum

Edificare decet cum pontificatus honore

60

Ac missas celebrare. Gemens en ista dolore

Nunctio nota viris. Illum decet esse receptum

Ad secreta patrum. Turbamur nos fore claves

Arbitrio lacerantis heri cupientis iniqua,

Quem neque ferre pudet domini maledicta cuiusque

65

Et decorare malum nocue formidinis usum.

Auditote, rogo, que dicam, que mea mecum

Fert robusta soror. Velut is qui non quit habere

Que iubet, incensus cum crebris ictibus et se

Incitat aut stringit, sic nos et iura perhennis

70

Ecclesie turbat. Nam nostra potentia docta

Nil ligat iniuste, nec nostra scientia fortis

- sive potens dici debet - nec solvit inique.

Monstra ligant, solvunt, reserant clauduntque, catenant,

Postquam fracta patet vel diruta porta sacrata

75

Est Scea, post fractum Laomedontisque sepulcrum,

Postquam plenus equus subrepsit Pergama Grecis

Ligneus armatis, sternuntur menia Troye.

Quid nos auxilii claves modo ferre valemus?

Exeat a ficto dux carcere, tunc revidebit

80

Quid vis nostra valet, quid nostra scientia novit.

 

36a .

Fulva placent vere, pretium norunt retinere;

Monstrant candores hec lilia, sicut odores,

Dant decus et letam faciem dant luce repletam.

Lilia sunt Gallis prout aurum iure metallis.

5

Lilia formavit hec aurea queve locavit

In spatio celi sic stipite nempe fideli

Regia stirps: splendet hiis floribus et proba pendet;

Gratia cum flore venit hoc qui perflat odore.

Lilia Francorum regum sunt plena nitorum:

10

O bone rex, certe bonus es rex quippe, Roberte,

Lilia sunt puris exemplum grande figuris:

Hec tibi sunt certe data lilia signa, Roberte,

Vt regnes vere sapienter, sicut habere

Vis nomen rectum, cuncta bonitate refectum.

15

Flos hic virtutis est Gallis norma salutis;

Hic speculum moris flos est genus et grave roris;

Hic redolet multum flos, dignum dat quia cultum;

Hic est fulgoris flos aureus atque pudoris;

Flos est candorus hic et stat semper odorus;

20

Aurea sunt, cara, quia sunt hec lilia rara;

Proles regalis hoc flore patet spetialis;

Lilia sunt flores, velut est rosa, nobiliores.

O bone rex, certe probus es bonus esse, Roberte:

Custos est decoris flos hic, est cura laboris,

25

Servator roris onerisque fugaxque doloris.

"Vt servem iura; dant lilia progenitura:

Fulgor habet floris huius libamen honoris

Quem servare volo, quia ledere subdita nolo.

Rex ego sum certus, quod flos est iste Robertus.

30

Sum factura Dei, cui debeo vim spetiei,

Cuius sum totus, per quem sum vivere notus.

Posco Deum rerum finem, desidero verum:

Flos micchi sit ductor, dum contra crimina luctor"

Rex sapiens certe, rex o bone, vive, Roberte.

35

"Puro fulgore florum volo munera morum:

Flos speculum vite micchi sit radiusque perite:

Regnem prudenter, iuste, nunquam violenter:

Aurea frons fulget, set mentes dogmate vulget".

Lilia sunt grata regum iam magistra dicata;

40

Flos hic dulcoris vim signat habere saporis.

Flores expertum laudent ratione Robertum

Regem, quem laudent sic quod per eum sua plaudent.

Hic non marcescit flos, set pretio iuvenescit

Et sordem nescit, quia semper amore calescit;

45

Nunquam vilescit, set semper ad ardua crescit.

Lilia cortina tua sunt et tuta carina,

Cui nec sentina nocet aut ventosa ruina,

Equora divina cupiens vi nare carina.

 

36b.

Stet, stet tranquille solium, stet hoc arce pupille

Semper divina, sua sicut sancta carina.

 

37a.

Rex invicte, potens, acerrime, docte Roberte

      Ac generose pie quolibet ac opere,

Rex es in adversis constans et mente secundis,

      Rex virtute vigens, rex pietatis amor,

5

Rex cui secure possum mea dicere pure

      Iura nefasque datum virus et omne satum

Et lamenta feris dampnis, commotaque multis

      Atque modis variis ictibus innumeris.

Rex, ego sum quondam regnorum, non modo, princeps:

10

      Italyiam quam gens omnis ubique vocat.

Vix nomen superest, vix me cognoscit in orbe

      Quisquam qui norat quam bene nota fui.

Fugit honor, vires, et clara peritia fugit,

      Fama probis fugit intitulata viris,

15

Egregius cessit sanguis, semen probitatis,

      Militie fugit ordo subesse sciens,

Et genus atque decor, nec amor patrieque remansit

      Comunis, nec qui particularis erat.

Pax neque que cives concordia nectit et arctat

20

      Est mecum: lacrimans fugit hyando: "Vale!"

Imperio cunctis dominabar libera regnis,

      Occupat at fines plurima villa meos.

Heu, pudet, et nudam tedet producere vitam

      Et piget ingratos pascere luce viros,

25

Et piget infestos tot nunc sufferre labores,

      Ni rex solamen des micchi desque statum

Desque bonam pacem des quam scis vimque salutis,

      Desque, prout robur, rex, valet acre tuum.

Rex, potes hoc certe solum donare, Roberte,

30

      Consilioque potes auxilioque potes:

Nemo potest sane sicut tu, rex, quia vane

      Blanditie fugiunt te vel adesse sciunt

Vel si te scire metuunt vel forte venire

      ..................................................

35

Sunt tua verba gravi sensu librataque suavi

      Lance Roberte quidem pondere dando fidem.

Posse tuum fortes habet in bellando cohortes,

      Auxiliando placet plus tamen utque tacet.

Me tibi conmendo, rex, sis miserens micchi. Flendo

40

      Hec expono tibi: Multa venena bibi;

Plena necis proceres micchi pocula sepe dedere,

      Effecti diri set mage quippe lupis,

Potavere meam, puto, peioresque medeam

      Quam credam calidam sive sitim validam.

45

Primum nam plenum fuit acri morte venenum,

      Igne fuit, moris ast aliudque foris,

Et flammas flabat, que me merore cremabat

      Atque furore suo - fervet hoc assiduo -

Me non vicinis solum laniare rapinis,

50

      Set Cimbris, Capulis, barbarie populis.

O rex experte, que defleo dira, Roberte,

      Dampna meoque rogo compatiare rogo:

Hic rogus est mortis, vel plus quam mors fera fortis

      Vrit. Adulterium nunc tenet imperium,

55

Ignis avarorum iam surgit ad astra polorum

      Celestes ut opes nudet agens inopes;

Invidie dumus pungens et lucida fumus

      Turbans atque polum fedat ubique solum.

De reliquis dicam: linguam tederet amicam,

60

      Ipsa referre decet lingua quod illa secet.

Rex pie, parce feram rem quam recoles fore veram,

      Nec possum iecoris vim retinere foris:

Occultare negat flammas rogus hiis quasi degat:

      Ostendens lucem, monstrat habere ducem.

 

37b.

Fictio iam clero dominatur more severo:

      Cor pompisque dedit, ad pharisea redit.

 

38.

Roma dedit questum crebro cum murmure mestum,

      Exponens verum, sive statum miserum,

Non habuit flexas aures aut cum prece nexas,

      Aut ad iusta pias has vetuere vias.

5

Dixit Roma dolens, solari talia nolens:

"Si micchi prima foret, que multis plebs modo floret,

      Aut virtus quorum censuit omne forum,

Aut quorum gestis res publica pollet honestis,

      Indole vel redolet vel redolere solet,

10

Noxia tam tela micchi non daret ista querela;

      Set patribus vobis nunc spoliata probis,

Exprimo merores, ostendo voce labores,

Set prius experto recolo mea dampna Roberto,

      Qui bene novit ea, scitque revisa mea.

15

O fulgor regum, rex docte Roberteque, legum

      Scis antiquorum quod fuit Vrbe forum,

Que pax, que vita concors, unita, perita

      Ac amor ac patrie factus honor latrie,

Vt dea visa foris, set credita maior ab horis,

20

      Non Babilone minor (set modo scissa sinor),

Florida, pulcra, nimis formosior agmine primis,

      Marceo, nam senui, nec pretium tenui,

Amisi cives et opes, quibus atria dives

      Implebam variis amplius ac Dariis:

25

Paucos servavi, set facti iam sibi pravi,

      Me lacerant odiis et trucibus studiis.

O Fabii, Bruti, Cocles Deciique saluti

      Nunc ubi vos queram, ne mea dicta teram?

Scevaque Torquati, patrieque obire parati,

30

      Estis in arce poli forte nec orbe soli?

Vos Scipiones et sancti mente Catones

      Liquistis diras meque cremare piras:

Degeneres flores vestros spectate minores:

      Marte quidem laniant meque malis variant,

35

Nec me solatur presentia. Cuius amatur

      Indiget, atque satis, nunc mea quassa ratis.

Pastor non vilis Romani summus ovilis

      Trinus iam cedet quive pigendo sedet.

Conqueror, huy! regum, non vota gerunt quia legum

40

      Vt scio sacrarum me recolendo parum,

Et modo de parca, qua raptus et ille monarcha

      Augustusque fuit, quove Iudea luit,

Titus, amor generis et delitie. Set haberis

      Rex similis; doleo plus modo quam soleo,

45

Ni capias curam generosam per genituram,

      Digne Roberte, mei, iura tuendo Dei:

Si capies istum clipeum, tunc hoc bene Christum

      Magnificabis, eo quod placet usque Deo

Compatiare, meis que sum spoliata tropheis.

50

      Cerne meam faciem, vim laceram speciem.

Te nunc ipsa doma virtutibus: aspice, Roma:

      Quelibet auxilii sic proba consilii

Vrbs eget, et, quanto splendet de nomine, tanto

      Lumine maiore debet hec ipsa fore.

55

Roma vocor, doleo quia sum spoliata tropheo

      Civibus atque meis, sumque repleta reis,

Nec vetus umbra mei manet aut splendor speciei:

      Cum genitrice mea visa fuique dea.

 

39.

Cuius tantillum me claudit ymago sigillum

Me sic premisit, sua quando gerenda revisit.

Obsequio veni cuius certamine pleni

Sunt modo tam dives quam pauper et undique cives.

5

In studiis pergam tecum, donec sua vergam

Monstra foras dira, quorum vulgus calet ira

Et rancore truci, quia sunt contraria luci.

Fac cito, rex docte, ne preveniat tua nocte

Hostis perversus, qui, semper ymagine mersus

10

Fallaci, tela componit in equore vela,

Vt cordis cellas turbet faciatque procellas.

 

40a.

Sub Iunone fera dicor crevisse noverca:

In virtute proba domui nequissima monstra;

Antheum Libica prostravi solus arena,

Arpias modica vi de tellure fugavi,

5

Cacum cecavi latronem rupe gigantem,

Ydram mactavi dubio pereunte veneno,

Busiridemque dedi conmedendum prorsus equabus,

Qui meruit cedi Poliphemum falce secavi,

Lumina convulsi centum custodis et Argi;

10

Et quia vi fulsi, centauros debilitavi,

Aurea diripui vigilanti poma draconi;

Aprum, cum volui, silva pandente, cecidi,

Pellem decerpsi nemeo nempe leoni,

Amnis Acheloi demisi rupibus ora,

15

Vellera detraxi de Colchis aurea dudum,

Cursu devici cervam; colubros puer infans

In cunis stravi, celos humerisque levavi;

Cerberus ex triplici per me fuit ipse catena

Tractus, et icta solo cervix sua trina potenter.

20

Fac et idem, verte, rex, nunc oculosque, Roberte:

Non minor ipse gigas es tu: si ducere bigas

De transalpinis vel vis revocare ruinis,

Quas habui mecum virtutes sunt modo tecum.

Accedas, queso, Romam, que corpore leso

25

Litibus icta gemit semper, nam conmoda demit

Seva nimis rabies odiorum sive furorum.

Mente potes Romam, si vis, ubique iuvare.

Ipsa canem series sua quem fert multa proborum

Vatum suscepit, de quo CATVLOS generavit,

30

Et iam concepit peiores iamque paravit

Illis officium nocuum viresque nocendi:

Querunt iudicium sua pessima vota regendi.

 

40b.

Cerne meam clavam cum qua mala monstra necavi,

Exterrens pravam rabiem qua stant truce pravi.

 

40c.

Herculis ista vago fluctu non extat ymago,

Set docet ut bellum fiat culpeque macellum.

 

41.

Postquam trux cedes fraternas perculit edes

Et frater vidit fratrem livore cecidit,

Ante viri sortem fuit hec delusio mortem

Incurrit, set Adam post illum nos lue quadam

5

Incidimus fraudem, nec perdimus undique laudem.

Nam dat pura Fides penas quas tu fera rides

O Fortuna, graves mergensque sub equore naves

Seva nimis tecum Tempestas; nam mare cecum

Est via fortune: modo tuta sub obice lune,

10

Nunc anceps, terrens ac ventis equora verrens.

Expedit ergo viros fortes, formidine miros,

Spreto tam mortis quam dire tempore sortis,

Summere tutelam que dat ratione medelam.

Que si summatur, res publica fortificatur,

15

Cessat tempestas; nam, si dominatur honestas,

Exemploque boni regis parent dictioni

Quos mare turbatum cogit violare senatum,

Aut impulsare suadet, vel cedis amare

Sevitiam, fraudis vel fungi sub vice caudis.

20

Virtutis pure fidei que conmoda cure

Conmictit tute qui credit ubique salute

Fungatur quod es qua sperat habere trophea,

Vt romana parens res publica, viribus arens

Nunc, confortetur ad virtutem relevetur,

25

Rege tuente cito, cordato, rite perito,

Invicto, noscens virtutes, Hercule poscens

Prepollere viro magis in certamine miro.

Tu, bone rex, imo rex optime, te rogo primo

Quam morbus crescat, vel quam nimis ira calescat

30

Et furor accensus quo fit fatuusque recensus

Omnis homo secum, curvusque per omnia cecum

Illud iter sortis sectans vestigia mortis,

Sunt ubi non rara, set pessima, rex, et amara:

Suscipe, ne tardes, curam, qui sensibus ardes

35

Plenis fervoris divini, rex, et amoris.

Hec quoque tutela tibi Rome sumpta medela

Italie toti fuerit: nam sentio voti

Concepti motum per signa patentia notum.

Te dominum gliscunt, tua vota sequi quia discunt:

40

Cernunt te patrem quem terra latinaque fratrem

Quemve sibi talem peperit regem latialem.

 

42.

Tres tibi do flores, tibi tres debentur honores:

Lilia candoris nivei sunt plena nitoris

Et monstrant morum fore se flores meliorum:

Primum nature flos est regis geniture,

5

Est qui candoris nivei purique coloris.

Lilia fulva placent, crocei generata coloris,

Regia sunt, iusta sunt, aurea suntque venusta,

Luminis esse ducem signant veram quia lucem.

Hic flos est quorum quo stat sapientia morum,

10

Aureus hic donat flos quo te luce coronat.

Lilia rubra docent quod gratia plena caloris,

Nec labor ipse, nocent fervens plenus vel amoris.

Hos ego, rex, flores, Florentia, do per honores:

Ignis hic est floris quo gratia fervet amoris,

15

Monstrans ardoris vim proprietate caloris.

 

43a.

Princeps excellens, rex invictissime, noscis

Quod capud esse vales, primum quod cetera poscis.

Roma diu mundi caput extitit, et ditione

Rexit, adhuc nomen servans, illa ratione,

5

Imperii vacuum, set summum pontificatum

Servat adhuc, etiam per castra remota relatum.

Dum libro finem qui possit rebus haberi

Ausoniis, doleo longe sua iura teneri.

Quid facit externis presentia pontificalis?

10

Corrumpit mores ignaros mos generalis.

Est mala monstra sequi fora talia: namque cibantur

Quidam plebe Dei, quidam victumque lucrantur,

Quidam furantur fidentius unde tenentur

Liberius cunctis, licet interdum lacerentur.

15

At nocet hec Latiis absentia pontificatus.

Cum proprios dominos habeant alii dominatus,

Tuscia rege caret, nec habet Lombardia regem,

Nec circunstantes regiones quem, nisi legem.

Arbitrio frenis longeque diuque soluto,

20

Deficiente simul pastoris preside scuto,

Pro libito vivunt, fragilesque premuntur iniquis:

Et bonus opponat illos defendere si quis,

Incidit atroces defensor turbinis iras

Pressoris nocui. Sic surgunt sepe tyranni,

25

Sic inimicitie, sic partes suscitat ardor.

Sic ego, rex, etiam turbor scindorque malignis

Ictibus irarum, sic trux insania diras

Conmovet insidias et duri prelia dampni;

Et nisi quod, dono divino, sepe retardor,

30

Roma minora pati discrimina cernitur ignis

Quam mea quippe forent. Rex, queso, suscipe, zelo

Inducente Dei, Latii tutamina. Velo

Vtere consilii, quia res tua tangitur. Arma

Eminus aptantur, et fingitur unica parma.

35

Pacis id intuitu pretenditur imperialis;

Ast aliud signum telum feriet necis alis

Sive doli, feriet iamdudum cusa sagitta,

Et pax ostendet quid fert in curia fitta:

(Quod Deus advertat!) concordia falsa minatur,

40

Libertatis opes latie captura putatur

Et regni Siculi sedem raptura: tueri

Romam si curas, illis nil quibit haberi.

 

43b.

Filia sum Rome: pro se loquor ac ego pro me,

Et credor vere Florentia nomen habere.

Romani flores me construxere priores

Menibus et mustis et me cinxere venustis:

5

Nunc infelicis queror ex dampnis genitricis.

 

43c.

Flos florum, flore Florentia crescit honore,

Me quia virtutis rego, rex, frenoque salutis.

 

44.

Alma fides rogitat multis impulsa procellis,

Quam tot exponunt nova nunc certamina bellis,

Et metuit casum plebeie turbine turbe,

Ne fiat novitas moveat quam vulgus in urbe

5

Teque simul mecum pro Rome pace precatur,

Que Latium sedat (sua nam pax sic veneratur).

Ipsa fides queritur quod eam gens aspera dure

Cervicis quatitur, que nescit vera figure

Scriptis archana, nec credit pura videnti,

10

Credere quodque volunt faciunt multi violenti,

Frangitur atque caput Fidei, dum vera loquenti

Italyeque decus vel dogmate iura tuenti:

"Nunc, quia pastor abest qui pascere velle videtur,

Vt vox comunis simulatio nunc hec habetur.

15

In dubiis fieri cautelam nostra magistra

Poscit, ne veniant quedam improvisa sinistra.

Rex, cautela, nocens que nunquam scitur abundans,

Prodest provisis casus subitos nece mundans.

Non sapiens unquam dicit: 'Non ista putavi',

20

Ponderat ante quidem quid possunt fingere pravi,

Quid rerum novitas producere, quidve laborat

Gens perversa, vel opes, aurum, vel si quod adorat

Vsurpare decus, vel quidvis criminis ardet;

Fervet enim studiis, ne quisquam vota retardet.

25

Si te firma fides que bene lustravit et isto

Te posuit regno, quod habes a principe Christo

(In te quippe manet festina lux hodierna)

Te vocat ut Romam defendas, tu probe verna

Et miles Christi pugnas: modo res sua poscit:

30

Nunc licet: haud sensus cur queris: res ea noscit.

Est argumentum rerum non fronte patentum

Clara fides: illi qui credunt dona potentum

Virtutum meruere, gerunt magnalia signa.

Tolle, Roberte, tuo tutamina tegmine digna.

35

Spes invitabit te, carus amorque rogabit,

Ostendent causas cur tollere pila tonabit

Virtutum series. Hah, cerne, Roberte, pudorem

Ecclesie: pugilem te gestit mente gigantem

Et vi Sansonem, nec perdis Martis honorem,

40

Set carnem vincis cum mundo pura vorantem".

Cum tulit ista Fides, Spes constans, ecce, sequendo,

Inquit pro Roma, non territa verba loquendo.

 

45.

Spesque vocata suos cantavit cernua versus

In celum: "Quoniam Pharao fuit in mare mersus,

Optimus est finis quem non conturbat Averni

Fumus, set vite debet susceptio cerni.

5

Spes habet et firmat: quod si modo suscipis istam

Curam pro Roma, quam nosti turbine pistam,

Induperatoris sedem merebis in Vrbe:

Iam sonat hoc vocis comunis adoptio turbe.

Sanctius imperii solium reor esse mereri,

10

Spes ego, quam solium secus imperiumque teneri.

Quid valet hec pompe mundane gloria? Nonne

Fit cinis hoc vanum congestum corporis omne?

Virtus ascendit super omnia sydera certe.

Tu bene sic speras ascendere, Speque, Roberte,

15

Me comitante, poli gaudebis sede beata.

Set differre moras sentit: post non dare grata

Lucra nec expertum scitur ius reddere rectum.

Ha, bone rex, medium capies opus: incipe tectum;

Mox paries faciet feliciter: ergo labora,

20

Felix quam speras meliorque parabitur hora.

Hic labor, hoc opus est facilis placidusque volenti.

Incipe! Dimidium facti datur incipienti.

Si mecum capies, rex, hanc, duce me, cito curam,

Ad maiora scies vim semper crescere duram,

25

Scis bene quod duris gaudet persistere bellis

Virtus, dum superat sua fortis frigora pellis.

Tecum semper ero: vinces figmentaque mecum,

Semper victor eris, fuero dum Spes ego tecum.

Causa quidem Rome miserabilis et pia regem

30

Invitatque pium te nuncque piam dare legem.

Auxilium valde festinum tu, bone princeps,

Hoc prestare potes: propera cito ferre, deinceps

Carus Amor causas ardenter proferet. Ergo

Exaudi clementer eum qui pondera tergo

35

Dulciter usque gerit, donec sortitur amata.

Ma quidem vere fertur dilectio grata.

Rex, decus illud ama quod, amatum, det tibi fructum

Quive malum caveat, prudens, incurrere luctum.

Crede micchi, queso, credens mox pace frueris

40

Regni: nullus erit, quia sic virtute mereris,

Qui te vel regnum ledat vel terreat hostis.

Sic sum, Spes, fortis contra fera prelia postis".

 

46.

Dicit compatiens Dilectio fervida Rome:

"Non loquor hec pro me, set sancti fervida Thome

Cogit hec ipsa loqui, que fert affectio, verba.

Nec debent cerni collecta prout vel acerba

5

Aspera". - Sic igitur fatur Dilectio dulcis,

Mella trahens favicis hec delectantia sulcis.

"Per regum regem, qui singula regna creavit,

Etternam vitam qui iustis seque paravit,

Per primogenitum Christumque suum dominorum

10

Quem credis Dominum Salvatoremque bonorum,

Qui Deus est et homo, te per carismata dona,

Ne spectes septem rogo, nunc dum dico, triona,

Ne retrahas aures a verbis que loquor istis.

Pro Latiis vere nunc compatior nece pistis.

15

Perque tuam stirpem generosam, te per amorem

Quem servas fidei, per quem cunctis et honorem

Christicolis prebes nunc precipueque Latinis

Et quos inmersos nunc prospicis esse ruinis,

Audi consilium quod ego, Dilectio, pono

20

Lance tue mentis pro pacis divite dono.

Set breviter quosdam referam, quos fervor amoris

Attraxit patrie plus quam fuga plena timoris.

Codrus, dux fervens, ut plebs foret Actica Spartis

Libera, se morti tribuit manibus trucis artis.

25

Ne, quas iurarat servare, Lacena iuventus

Rumperet hec leges, Tracie longissima ventus,

Regna tulit, nunquam rediturum sponte Ligurgum

Et coluit vilem, non cognitus advena, burgum:

Tantus amor patriam dilexit vivere recte.

30

Leges nam claudunt perversa putamina vecte.

Libertatis amor Darium sotiosque Magorum

Procurare necem latebrasque pudoris eorum

Impulit, et Moysem, cum Nilicolas ibi fugit,

Et post, cum rediit et ad Equora Rubra refugit.

35

Sanctus amor patrie Machabeos ferre coegit

Tot fera bella simul discrimina; cum data legit

Iussa Dei, David fecit mactare Goliam.

Sanson amore Philisteos. Quis fecit Heliam

Ignem de celo, nisi zelus amoris, habere

40

Atque cremare viros audentes dura iubere?

Dicam mirandos pro libertatis amore,

Aut Decios Fabiosque necem subiisse vigore.

Aut alios referam, quos proque salute Quirites

Proque bono patrie produxit amor fore dites

45

Nomine perpetuo, Paulum, Lepidos, Scipiones,

Ac etate sua venerandos iure Catones.

Induperatores ideo sub nube relinquam,

Nam paucos movit bene vivere dux amor, inquam.

Sub brevitate tuli quorum pia facta caloris

50

Ardentis stimulavit amor vel fructus honori.

Te moveat, precor, almus amor pro supplice Roma,

Cuius sunt frondes et diruta vivida poma.

Nec tamen auxilium querit discrimine plenum,

Set decus attollens et munus pacis amenum.

55

Fac, precor, ut redeant concordes, fac, ad amorem,

Fac ponant odium, fac linquant corde furorem,

Si reparare cupis que sunt detenta nefande.

Vota quietis eis et libera pectora pande.

Dum geris officium pro libertate senatus:

60

Vtere: coge pecus dimictere castra reatus.

Estque senatus (ego sic censeo) tota Latina

Gens tuus et Christi, quia rex et sancta carina.

Parcere namque decet subiectis, calce rebelles

Conculcare, feras rostris excerpere pelles.

65

Sunt qui non querunt ut agant bona, peste coacti

Ni fuerint, pressique truci tortore, subacti

Tormentis. Alii sunt. qui, dulcedine ducti,

Omne bonum gliscunt, faciunt parentque reducti

Officiis molli monitu. Rex, hec quia sentis,

70

Cuncta tenes prompte tanquam sita lumine mentis.

Cumque sit artis opus magnus verusque magister,

Ars dum cauta subit, tunc omnia vota minister

Perficit, ut doctus. Plebs indiget arte Quiritum,

Non gravitate regi: si copia previa, ritum

75

Annone victusque, cibat dulcore, domatur

Illa famis rabies, que non ieiuna moratur

Lege sub iniuncta, set subditur Vrbis amori.

Pasce, Deus, populum: sic libertate decori

Preponit propria cum nobilitate latinum,

80

Vt nolit morem nisi quem tenet accipi trinum,

Delitiis tangi, cum delitiis revocari,

Delitiis pasci, cum delitiis decorari.

Tunc est cordatus, tunc venaturque libenter,

Tunc audax auceps, tunc aves rapit ipse libenter.

85

Militiam gestis, Romanos pasce pudorem:

Horres hos, tecum habeas tunc set per amorem,

Marte tuos comites credas et Marte valentes,

Nam sunt cordati nullum pugnando timentes.

 

47.

Hos humiles in aquas quia despicit omne superbum,

Finierat iam cara suum Dilectio verbum,

Consiliumque loqui quando Prudentia cepit:

"Talibus exemplis, capiens exordia, repit

5

Nomen quippe meum, rex, in contraria mersum

Imprudenter, agit sermonem turbine versum.

Simpliciter dicam que sentio me meminisse:

Pro stulta causa novi quosdam periisse.

Cesar discordes revocavit ad arma cohortes,

10

Et statuit sua signa sequi quas pre fore fortes

Noverat: id fecit, quia calliditate latenti

Est functus, docuit plebemque subesse tuenti

Maturus virtute senex, et nobilitati

Victum prestare, si vitam debilitati

15

Nollet defesse conmictere state modeste.

Instruxit questos romanos, obice peste,

Defectus vini, cum deduxisset aquarum

Flumen Agrippa, tamen non solum, set variarum.

Expedit interdum, quos usta cupido Liei

20

Viliter incendit, supponere lege diei,

Vt videant, quid avent si sit comunibus equa

Iuribus et vite non officientia, ne qua

Surgat iniqua lues. Quid plura? Referre memento,

Que passus fuerit, quo duxerit agmina vento

25

Dux Cato, dum libicis sitiens transibat arenis,

Et quibus anxietas curam suscepit habenis

Romani populi. Si respicis illa priora,

Sicut scis, monstrant opereris uti meliora.

Regia nunc oculis presentia mens habet arva

30

Vomere festino sulcandaque cuspide parva.

Intenti studii res indiget ista salubris,

Ne pateant aditus feralibus ulla colubris

Hostia: versutis incedunt gressibus, ulla

Sibila non produnt effectus, deque medulla

35

Conspirata tacent. Provisio dat rationem

Que superat fraudes et earum mox regionem.

Hec ego predico regi secreta videnti

Et recolo multis rebus verso sapienti;

Non doceo que doctus habet prelucida corde,

40

Nam tenebris omnique caret de crimine sorde".

Sic cecinit dubiis postquam Prudentia noscens

Interiora doli, set cure conmoda poscens,

Iustitie virtus ortari cepit et illum,

Vt iustum, pupugit super asperiora, Camillum.

 

48.

"Regia quid differs, o iuste Roberte, potestas,

Quid facis ex parte, quid possit iuris honestas,

Lege mea nosti, quod cuilibet opto tributum.

Hoc opus est certe, quod vult res publica tutum:

5

Omne suum reddi, reverentia digna priori,

Maiorique decus, subventio grata minori,

Et paribus sincera fides debetque referri

Mutuus intus amor nec falso turbine verri.

Inter personas non est acceptio, cernens

10

Iusto nature, que sit deformia spernens

Corpora, vel pulcra que sint vitiosa, vel ira

Digna probans titulisque legens que sint mala dira.

Pacifico pacem decet, infesto dare penam,

Vt subeat iuri vel duram colla catenam

15

Cingere seva, ruant ne per loca more draconum,

Mundaque fedantes et flantes virus agonum.

Quis melior cultus, dominoque deoque placere,

Aut opus, aut votum, seu dux oratio vere

Legis ubique mee, quam defensacula iusta,

20

Ne cadat incautus populus? Tutela venusta

Est, certe fragiles substentas rexque Quirites.

Iam reges habuere, boves quasi sub iuga mites.

Omnes imperii romani regnaque rectus

Vix quisquam sistit, si comprimat arcta senectus.

25

Indiget auxilio, senuit quia, Roma: iuvari

Debet: amica fui, semper merui set amari.

Regalis stirpis Francorum diligis equam

Virtutem: vitium ne surgat, comprime nequam,

Tu bonus ac equus. Ne tedeat ergo, Roberte,

30

Nam sub tutore pereunt bona pacis inerte.

Si, te sollicito, mea lex servata salutis

Gaudia dat celos iustis a carne solutis,

Datque videre Deum velut est, dat carpere palmam,

Dat vitare necis etterne, me duce, salmam,

35

Ius vult nature, ius vult civile, reposcit

Municipale, iubet qui iam venientia noscit

Tempora cum punctis et cunctis dedita rebus

Dona, quibus splendent tam sydera quam vice Phebus,

Ipsius ut senio Rome reparamina dentur,

40

Que caput est orbis, licet eius iussa timentur

Nunc modicum, senis utque patris mandata iuventus

Fingit obaudire, quasi frustra flans prope ventus.

Natio queque soli fatur: 'Sum libera gentes:

Vicit Roma patres, non nos, post se venientes'.

45

Ius aliud verum mandat ius christicolarum:

Sedes romana genitrix est Ecclesiarum:

Huic geniti sacro debent baptismate voto,

Atque subesse simul operum certamine toto".

 

49.

"Constans adversis, mens incorrupta secundis,

Ardua semper avens, spernens inmersa profundis,

Regia maiestas, rex, audi, queso, Roberte:

Non nova virtutis, noviter modo dico reperte.

5

Magnanimos ardenter amo, qui prelia duris

Mixta malis capiunt timidis et pulsa figuris:

Gaudet enim gravibus patientia, robore fidens

Divino, viles pugnas ac agmina ridens.

Es generosus, ego generosos diligo reges;

10

Largos rex optas, ego largas diligo leges,

Pro pietate probas, non ad mala vota remissas.

Si, prudens, ego semper amo res ordine spissas,

Celsa peto: si celsa petis, nunc conveniamus,

Oppressam Romam senio statui referamus.

15

En ego sum virtus, Constantia que vocor, umbo

Virtutum, manibus celsis et corde recumbo.

Imperii regis ipse vices, scio teque proborum,

Rex, apicem fore, magnanimum te magnanimorum.

Est tua, rex, sedes patrimonia que regit alma

20

Christi. Post papam tibi pondus, rex, tibi salma.

Tu non mensuris onerosis nempe gravaris,

Tu non pressuris nocuis princeps variaris,

Semper es urbs eadem constans, nec frangeris: urbem

Ergo iuva, populos alto ne turbine turbem.

25

Experimenta volo, scructor mea signa sequentes,

Nec comites fictos ea non virtute sequentes.

Rex Christus regum dedit urnas ebrietatis,

Exemplum nudus cum penas impietatis

In cruce substinuit: sic, rex, in simplicitate

30

Nudos effectus opereris. Cum probitate

Optas ista; tamen nox impedit. Ergo senecte

Ne cures partes, cum cetera pondera recte.

Gloria maior erit tibi, virtus, laus seniori,

Si geris illa senex, que sunt terror iuniori.

35

Ast ego do vires cordatas, crura ministro

Que non succumbunt, casu pulsante sinistro.

Ardenter cape que cernis fore, rex, capienda,

Non timeas illam rem que non est metuenda;

Et scio te certe te non mundana timere,

40

Vnde precor serte ne vis velit arma movere".

 

50.

"Si contra cunctas virtutes summere verba

Auderem, digne reputarer voce superba

Et vanum nomen: ego mensa Modestia ferrem,

Precipue quando propriis in legibus errem":

5

Ipsa modis planis et verbis dulcibus inquit,

Nam sua, quod superest, equa sub mente relinquit:

"Rex moderate, pudet me dudum sic siluisse,

Et resipisco dolens merorem tam tenuisse

Occultum vulnus, qui semper pectore claudit.

10

Nunquam sanandi virtutem nescius audit.

Ve micchi, que tacui! Credunt (loquor hec vicis Vrbis)

Divitiis plenam quondam velut et fore turbis.

Ambobus caret illa: caret civilis amoris

Et caret auxilii, languoris plena, doloris

15

Dives, et anxietas torquet sua viscera seva;

Hanc sibi deposuit mater miserabilis Eva

In se marcescit. Genuit quos libera dites,

Degeneres facti truce servitute Quirites,

Vndantes odiis, sua lumina nec retinere

20

Nec revocare sciunt discordes, sic nec habere.

Rex, rogo clementer regalem, rex, reverenter,

Rex pie, virtutem; res publica namque dolenter

Exposcit ne plus sileam clamore citando

Teque precer verbis et fletibus, ac ululando

25

Me stimulans; precor ergo tuam reverendo benignam

Et maiestatem mundi diademate dignam,

Ne tardes: mora longa fuit succurrere febri

Que iam conatur contundere claustra cerebri.

Si frenesis veniet, Borree demissa furore,

30

Proderit haud modicum medicina retenta cruore

Corrupto lesis admisso turbine venis,

Ac adita leti nacto terrore Micenis".

Tota caterva suas virtutum, mox aliarum,

Commisit narrare vices vocumque suarum

35

Doctis consiliis rationis, cuius honorem

Retulit inclinans Devotio propter amorem

Vocis. In hac forma breviter sic vota locuta

Est cum voce pia, patula non nube voluta:

"O cui debetur, rex, iam monarchia mundi

40

Et decus imperii, cuius fons margine fundi

Manat consilii, pietatis, laudis honeste,

Iudicio recto prudentum respice teste

Me famulam, precor, ore tuam cordisque vigore;

Nam conmissa loquor presenti verba tenore".

 

51.

Cetus virtutum, quia te laudabile scutum

Esse suum reputant, te, rex, de more salutant.

Quod tua persona septem carismata dona

Percipiat, gliscunt, noviter tua nam bona discunt,

5

Docta quidem, facta, multa pietate peracta,

Sicut novisti, vel noscere iam potuisti.

Et nuper mores, quos predixere sorores,

Monstrarunt. Roma conculcat dulcia poma

Pacis et involvit discrimine seque resolvit.

10

Dedecus informe! Quia negligit optima norme,

Iussa Dei primum, cupiens plus carpere limum

Quam loca virtutis, pacis proprieque salutis.

Concordes, dites set erant modo lite Quirites.

Eris egent sensus et egent ope (noscito) census.

15

Auxiliare, precor, Romanos. Turbinis equor

Non patietur onus: tu, dogmata discere pronus

Diva, cito propera, quia res petit ipsa severa.

Sic rogo pulsata commissis atque rogata;

Sic ego pro rore, pro maiestatis honore

20

Divine, posco, comune bonum quia nosco.

Vrbs caput est orbis, cuius sunt languida morbis

Membra soli peius. Languor mordax eget eius

Frenis rectorum: tunc plena salus erit horum.

Ergo rogant regem te, qui scis ponere legem,

25

Vt transgressores redeant, fiant meliores

Lege boni, docti non subdant pectora nocti,

Accellerare viam matrem poscendo Mariam,

Vt sedare queas ytalas quascunque plateas,

Vrbes et terras, omnes extinguere guerras.

30

Tunc caput, ut sanum, sanabit quodque profanum.

 

52a.

O Deus inmense bonitatis, dextra salutis,

Et nimis extense pietatis labe solutis,

Qui confers votum plenum, da cernere pacem

Quam petimus, votum fac nobis teque meracem;

5

Da regique viam faciendi iusta petita,

Da Siculis variam mentem que, sorte perita,

Nesciat armari, nisi si docet ut revocati:

Tunc placet ornari qui sunt tecum renovati.

Quam tibi nature speciem dat rexque figure

10

Ortus pratensis, fidei durabilis ensis,

Significat PRATVM tibi nunc servire paratum,

Vt se concessit semper, nec mente recessit.

Pasce novis oculos, rex, floribus atque sapor

Vt pascas populos, famis acri flante calore.

 

52b.

Hic ortus, PRATVM sive campus, rex, tibi gratum

Dat solamen: habe, quia votum fert sine tabe.

Virginei flores optant tibi semper honores:

Hoc est floretum redolensque coloreque letum.

 

53.

Rex, quia sunt flores varii multique colores,

Et sapiunt mores varios, varios et odores,

Milia quot nati sunt mundo, tot variati,

Et totidem grati, si luce forentque probati,

5

Non foret armorum sonitus, rabies animorum,

Impetus ardorum, nec passio mesta dolorum.

Set cur qui flores non reddunt moris odores,

Set dant rancores et sevos fronte rubores,

Percipiunt rorem gratum, pulcrumque colorem,

10

Quidam candorem, quidam rubeumque calorem?

Gratia dat gratis sua munera diva creatis:

Plus habet una satis, minus altera res; neque fatis

Assignanda bona sunt hec venientia dona.

Omnis persona decoratur fonte corona,

15

Divino teste Psalmista; set quia peste

Se pascunt meste mentes, ac divite veste

Nudantur mites fugiunt incurrere lites,

Sic virides vites retinent sua munera dites

Semper et humoris quo manat vena liquoris,

20

Et sic sudoris pretium, quo grande laboris

Redditur. Ergo fore datur omnibus esse labore,

Si cupiunt rore celique fruique calore.

Rex bone, rex digne pretio, rex quippe benigne,

Flores te laudant, res laudant, dogmata laudant,

25

Te cupiunt dominum fore mundi corde Latini

Te laudant dominum, regem cum voce Latini,

Teque, et imperium capias dant vota Latini,

Te rogat imperium quod ames quod mente Latini.

Rex bone, turba bonum te regem vivere donum

30

Optat, deque bono sperat bona conmoda dono,

Nam de rege cupit te cernere sede monarcham

Principe deque cupit fore te ditionis ut archam.

O felix trina vere tunc dote latina

Natio, que bellis turbaris et ipsa procellis,

35

Tunc respirares et tunc decus orbis amares

Atque quieta fores, reparans in corde vigores.

Dic Latium tanto iam tempore turbine quanto

Sic involvisti, tantoque labore fuisti,

Teque retardasti nec iusque tuum reparasti.

40

Nonne fuit sanum bellum vitare profanum

Et reparare statum saltem cum pace beatum?

Quidam prudentes dicunt, rex optime: "Gentes

Martis egent, mundant quo se dum sordibus undant".

Cur ita, cum Martis sors sit mors et rogus artis,

45

Dona recognoscunt, quia pacis et ipsa reposcunt?

Gustato felle, placet inde magis bona melle.

Que stat dulcedo set seva cruore rubedo,

Et necis ambages fiunt et pessima strages.

Qualiter ista ferunt? Quod sint utilia, querunt

50

Illi censentes ubi sunt plures vel egentes

Vel concordantes. Nunquid tanquam reprobantes

Sunt hii tractandi? Non certe suntque piandi.

Est hominum bellum vere crudele macellum

Ac odii cella generatur dira procella.

55

Talia dicentes non sunt ideo sapientes?

Quod radice bonum propria non est, ubi donum

Vtile donabit, vel qua virtute iuvabit?

Id quod morbosum scitur fore vel vitiosum

Et nocet et ledit et cui placet et sibi credit.

60

Tu sapiensque vides, tu post simulataque rides,

Invictus, gratus, doctus, ratione probatus,

Flecti concedis, gaudes, cupis utile, credis

Si flectent flores hii te, captabis honores.

Flores verborum decorant, dant pectus odorum,

65

Perficiunt alacres motus, generant opis acres.

Rex, tua maiestas meruit virtutis honestas:

Cum iuris scutis et <cum> manibusque solutis

Poscunt ut dignas laudes habeasque benignas,

Semper ubique, vices et prospera vota repleta

70

Et res felices et tempora cuncta quieta.

Vivant, queso, satis qui privant te maledictis

Digne vel gratis vel sub dulcedine fictis.

Pone bone mentis curam concedere puram,

Sicut, rex, sentis diram rem vel fore duram,

75

Aut iram mire rationis, que premat hostes,

Pacis seu dire facis arctos rumpere postes

Arte queat. Queris te certe reddere sanum.

Consiliis veris, rex, utere. Visne profanum

Evitare dolum? Sis semper ut esque fidelis.

80

Vis a nave solum linqui? Da flamina velis

Acta tuis. Portum queris sic pacis adire,

Respice, rex, ortum Phebi: lex pontica mire

Exigit ut metas prenoscat nauta peritus

Vrse tam letas quam mestas. Orbe politus

85

Vertitur ipse polus, et totum cardine celum

Illo qui solus regit equo limite velum.

Tu quia virtutem sequeris, virtus tibi donat.

Ardorem ponat qui fert, ardorque salutem

Confert, ipsa salus pacem, pax datque coronam;

90

Ipsa corona bonam vitam: finis bona talus.

Est etenim merces meritorum digna corona,

Sicut dans dona quibus impia monstra coerces;

Est maiestatis robur, ditione repletum,

Iniungensque metum semper cum spe pietatis.

95

Hactenus audisti faciles huius rationes

Agminis, umbones operis, forsanque fuisti

Non contentus eis. Referam set nunc breviora,

Protinus absque mora, que sunt opis arma tropheis,

Mentis oportuna, vitalia cordibus immo,

100

Cum quibus et primo fit palma fidelibus una,

Maior, certa, valens, accepta Deoque timenda

Demonibus, menda sine, si sit ditio malens

Nutum divinum quam quod petit a deitate,

Quam proprium. Late patet hec oratio. Vinum

105

Dulce Deo quod agat taceo meliora salutis.

Si quis hec indagat tenebris animo resolutis,

Penetrat ut celum, set adit faciem deitatis.

Sic habet hec telum perimens genus impietatis,

Orat pro pacis, inimicis parcit iniquis.

110

Transeo veracis mercedem: crimina si quis

Debita vel nexis sibi cuncta remictit, abunde

Consequitur flexis meritis vite bona munde.

Rex, quia debilibus voluisti corde fidelis

Esseque flebilibus tendis tua lumina celis,

115

Ne ledas, rostris parcens, fore quod studuisti

Et nocuis monstris contrarius instituisti.

Regnum servasti, decus et comunis amoris.

Gratia que casti generatur laude pudoris

Te sotiat certe semperque comes tua tecum,

120

Expedit experte, quia pergis in agmine secum.

Sancta, Roberte, comes conservat et utilis ensis,

Quo feriente, domes litisque, carente, forensis

Mentis rancores, et quo tu cinctus ab hoste

Atque tue coste quo tu merearis honores.

125

Splendet rex laude virtutis, roboris arte.

Ac redolet fraude prostrata dupplice Marte.

Cur dicam plures laudes, cur ipse secures

Dicam pravorum cedentes robora morum?

Vrbs modo, rex orat modo. Res urbs anxia plorat,

130

Plorat rex certe nunc anxia. Curre, Roberte,

Curre, feras pacem, litem consume voracem;

Pacem, queso, feras, rabies consume severas,

Iras nunc dele, rancorem destrue, tele

Indignantis opes nichila, vastesque Delopes.

135

Surge modoque, leves te prorsus et erige sursum.

Sta, precor, existens pietas generosa, recursum

Et pia nobilitas, bonitas, rex, atque faceta

Ac bona pro Roma plorante facetia leta.

Vt vivas, requiem queris, non ut requiescas

140

Torpens vis vitam. De me fac ad modo princeps

- inquit nunc Roma -, sicut que ferre deinceps

Non queo languores per deficioque labores;

Sive iuves, seu non tua sum tua cura, pudores

Nollem namque pati te tales, unde mereris

145

Cum fama titulos, sapiens quia tantus haberis.

Scitur, rex, vere, quia non tardabis amore

Cuiusquam, nec melle precum, nec nempe timore,

Nec pretio vel opis spe, nec suadente superba

Peste nec acresti vel progenie vel acerba.

150

Arcet nullus amor virtutem, rex, precibusque

Non incurvaris blandis, sensusque tuusque

Est animus constans, nulla formidine motus.

Si census mundi tibi cum dulcedine totus

Sponderetur, idem stares sine munere mundus.

155

Inflata, scio, mente cares acrique: profundus

Ergo teneret agens torporem sompnus habenas

Cordis, ne faceres generosas res et amenas?

Pessimus est torpor: non est requies hec amanda.

Desidie morbo cor langet, nauta perire

160

Posset pigritia: manus est fervens set amanda

Solliciti: merito torpens patitur mala. Dire

Ergo more linquenda quidem dilatio cuncta est.

O si, rex, vellem modo dicere, que mola inuncta est

Tu faceres! Sileo propter fera verba draconum,

165

Quos non mense quidem sic poscit ius rationum.

Est igitur quia, dante Deo, res publica mentis

Firma salus, nota via certaque vita, parentis

Rectificata velis assummere vota latine

Gentis, quando fretis vaga fluctuat ira carine.

170

Ipsa carina caret rectoribus eius amicis;

Nam tellure manent utentes rebus apricis,

Et metuit navis, ne, dum quatitur mare bellis,

Corruat ex nautis cito maxima turba procellis,

Tempestas fortis, sectans feritate catervas

175

Et tractas mortis strages terat ipsa protervas.

Ergo petit rectis duci cum lumine vectis.

 

54.

Hoc est pometum bina bonitate repletum

Alborei generis depicti tegmine veris:

Poma dat et flores pomorum fertque colores

Distinctos more spetiei sicut odore.

5

Pometum vernum tenet hoc genus, ecce, quaternum

Scilicet herbarum virtutes fert variarum,

Est ubi, si tela feriunt, optata medela,

Est ubi floretum redolens et cernere letum.

Hoc et radices habet: o quas discere dices

10

Nomina fors harum cupiens doceas et earum!

Ducit poma bona que dulcia dant ope dona,

Laudari merita, si sunt in nube perita

Condita, vel tecta pulula lanugine recta.

Hec curant herbe pestis grave vulnus acerbe,

15

Dum rabidus latrat Siculus qui conscia patrat

Crimina, vel rugit quia Petri dogmata fugit.

Si modo vindicte dormit retributio ficte

Mentis, non credat dolus ut fine duplice ledat,

Vulnere torquendus, cum carcere cede terendus.

20

Quam bene Psalmista, quam dulciter instruit ista

Doctrina leta metro referente poeta

Iste! Cum redolent, succidi turbine nolent,

Sicut turbatur vas plenum, quando citatur

Et clarum nescit fore, set violenter acescit.

25

Aurum, quando silet bursa sic divite, vilet,

Set cum donatur large, tunc nobilitatur.

Hoc Macedum tellus habuisse datur grave vellus

Auri Iasonis, non Herculis atque Sinonis:

Tunc que fulgebat fulva lanaque ferebat

30

Famam pomposam, laudem mundo generosam,

Terra mari vincta fuit, atro nomine cincta,

Et paupertatis portavit et asperitatis

Pondera cum pena, quia vellera sprevit amena,

Custodire viris permictens prelia diris,

35

De quorum suco fit potus, et obvia bruco

Herbas per fortes ducenti sepe cohortes

Pugna fere sortis referentis premia mortis

Brucos adversus, quibus est sensus prope mersus

Humoris rore quodamque cadente liquore.

40

Vernans herbetum patet hoc prodesse facetum,

Ac redolet letum pometum, rite rosetum,

Et fert floretum suavem pro tempore cetum.

Transit muscatum quod fertur odore creatum

Summo millenis gradibus quasi numine plenis.

45

Vnus flos horum variatur mille colorum:

Formis nil iris patet obiice lumine miris.

Phebi flos unus retinet mirabile munus:

Plus radiat stellis cunctis est quando novellis,

Vel nitidis bellis armorum, sive puellis

50

Regum formosis spetialiter et generosis

Obiectus. Gratis nomen mirabilitatis

Ob hoc sortitus tanta specieque potitus

Est: merito transit laudes: hic celicus an sit,

Anne quidem visus quod miserit hunc Paradisus,

55

Eius et est oris facies similisque coloris

Parque quidem celi. Si testi fama fideli

Est cuiquam, danda fuit hec in prole domanda

Regis. Iam flore simul usus et eius odore,

Cum decepit eam sic Iason forte Medeam,

60

Tindaridemque Paris Veneris cum floribus aris

Istis atraxit, sic quedam fabula faxit,

Et servituram libito. Iecurum prope curam,

Grecus Troianum post hec duo lustra profanum

Obsedit, Priami cum pectora corda vel ami

65

Visceris oppressit meror: fortuna recessit,

Fessa triumphorum sibi tot tribuisse proborum

Munera, diptongo set consilio quoque longo

Fallacique brevi cum robore duplice sevi

Atque dolis nixis tunc prodere semper Vlixis.

70

Forsitan ista nimis digressio longaque primis

Propositis distans, cum maius nunc opus istans

Sit de floreto, quod non decet ore quieto

Nunc sopire via, quia non est creta Sophya,

Curam dormire patriam que poscit adire.

75

Cura revertendi, nunc expergiscere! Flendi

Est opus amissum tempus. Cor per fera scissum

Vulnera sanare, litus curabat arare,

Flabat et in montes, credens contundere sontes.

Plus nam devota cum corde silentia vota

80

Clamant quam verba tonitrus sonantis acerba,

Ante Deumque silent verbosa, tonitrua vilent,

Oris et insani clamor prout organa vani

Discordisque foris velut intus multa canoris.

Multa petunt extra prodire putamina dextra

85

Et pulsant claustrum cordis sibi pandere plaustrum

Infestantque manum. Cor librans poscere vanum

Temptamenta, queo cur non nunc absque Lieo

Esse? Quid hocque serit bellum? Que me fera querit?

Dicite: quem gunfum fixistis in orbe triumphum?

90

Quam pretio dignum, nacti fraudando benignum

Et regale solum Latii, cum nectare colum

Implentes? Quanto radiatis et undique manto

Obtenti voti vestra dulcedine moti!

Vindex est Parca, cum non pro lege monarcha

95

Eligitur Christi, set pro pinguedine tristi

Solum gazarum vel vanis rebus earum

Pomparum. Quedam nunc nube sub istius edam

Noctis et umbrantis enigmatis ore sonatis

Obscurum sensum, referente putamine censum.

100

Vertex telluris cervis lucis quoque muris;

Triplex vel morbis pes et totus simul orbis;

Et: caput inde rote, iunctum discrimina mote.

Pestis in clero deflenda dolore severo,

At puros pena calcat, cum transit hiena;

105

Vmbra tenet nexos tunc ad servilia flexos.

Ecce quod effecte sunt stelle lumine recte,

Sole queque volent celum vel subdere nolent

Phebo nec lune se; nec contingere prune

Hos possunt. Tales habeant dominos spetiales,

110

Qui fora non spernunt horum quos vivere cernunt

Seve pomposos, elatos, delitiosos,

Insanos, sevos in fraudibus atque coevos

Non prope Sansonem, set dirum corde Neronem,

Non Petrum Simonem, set mundum nempe draconem.

 

55.

Nunc referam poma, fructus ubi nobile coma

Ornatus lucet, qui res cum pondere ducet.

Innumeri cima stat Distributio prima,

Que sic poma gerit, sic propria cuiqueve querit.

5

Non sine fit iure quod nomen fit sibi cure

Huius que rite partitur vel sine lite

Pondera sudorum vel rerum pacta laborum.

Hec sic sermonem per talem cepit agonem:

"Gloria Factori debetur et hec Genitori,

10

De cuius vena laudis vox manat amena,

Obediens cultus et fructus tempore multus.

Est subiectorum doctrina docenda sacrorum,

Estque sacerdotum, quorum sic vivere votum

Gnaviter ut discant alii quo vivere gliscant

15

Salvifice, pure, docte cum lumine cure.

Parce, Pater rerum, si nuntio carmine verum.

Pace tua fari confido vulnus avari

Presbiteri: spernunt nec que iudicia cernunt

Succedunt vere, non qui pugnam tenuere

20

Cum pugili mundo possunt obstare profundo.

Non minus est bellum quam Chachi ferre duellum,

Aut onus Anthei, vel fortis bella Nemei

Concita personis olim propulsa leonis.

Virgineos vultus video cum pondere cultus

25

Et rabiem mentis penitus malefacta ferentis:

Spelunca tali recubat latro, set vitiali,

Tetra, non munda, fetenti nempe profunda.

Sunt tria torporis horum mala dampna: doloris

Infecte vite despectio, nec sine lite

30

Spes data pugnandi, causa regnum reparandi.

An narrare vacat, dum tempus gratia placat,

Quot bona perduntur, dum pigris nexa geruntur?

Cultus divinus fit multis tunc peregrinus,

Virtus calcatur, vitium levitatis amatur,

35

Non habet ardorem mens, nec rationis honorem,

Impietas seva facit omnia fulmine leva,

Dextera vexatur, cum vult bona ferre, ligatur,

Spretaque maiestas est et comunis honestas,

Et (cur non plura refero?) tunc nulla figura

40

Servat iam morem, cum cure linquit amorem.

Sollicitusque secus regitur, quia non fore cecus

Vult per torporem, quo perdit deses odorem.

Tunc fert sic secum: "Mea non sunt conmoda mecum

Ni vigilando regam, vel tutor eis modo degam".

45

Sollicitus dici valet hic qui nil vel aprici

Aut oculis grati curat, servando beati

Muneris inclusam vitam per membraque fusam

Corporis hanc similem Factori, non Sibi vilem,

Quam faciat sedem deitatis et ipsius edem.

50

O te, te gratum, felicem teque beatum,

Qui capis has curas, animas sine spe perituras

Tutandi vigili virtute simulque senili

Doctrina. Cuius stat viribus et status huius

Orbis et est osus segnes sensus, studiosus,

55

Nam videt hiis mentes fieri persepe nocentes,

Mulus uti calces, et predo per otia falces

Innovat. Absque mola cure, rubigine sola

Desidie, pigre qua mentes sunt ubi nigre,

Ignorando ducem, propriam perdunt quasi lucem:

60

Sic in torporis strato perdunt et <in> horis

Vanis, sive status anime seu ius dominatus,

Corpus et usurpat regnumque per otia turpat.

Non velut herendo, meditando, quiete sedendo

Fit anime prudens dos, quam non postea ludens

65

Spiritus est nequam, quia legem diligit equam.

Lex petit active vite bacas, quod olive,

Quas, miserans, gratis opus exhibeat pietatis.

Pessima culparum fit segnities: ea rarum

Consequitur fructum, set spissum pectore luctum.

70

Vnde Cato fatur, qui mores scisse probatur:

"Segnitiem fugito": non convenit ipsa perito,

Qui novit rite prout est ignavia vite.

Ergo relinquenda fertur nimis et fugienda

Segnities deses, que vult fore pectore preses.

75

Sollicitudo iubet contempni res, ubi nubet

Post cum merore dementia plena rubore.

Quam bona fert sistra pro ludibus ipsa magistra

Sollicitudo, bonis pennata probis rationis

Plumis! Rex Macedo, qui vixit tempore predo,

80

Orbe suo magnus reputatus, dapsilis agnus,

Sollicitis curis quam festinisque figuris

Pugnarum fregit animos mundique subegit

Vires, et census fuit arbitrio sibi mensus.

Conmoror hac cura forsan tibi, rex, placitura,

85

Hac cura quare potes hac quia res solidare

Fractas et fragiles, pretiosas reddere viles.

Viles nam care fiunt meritis, vel amare

Si se prudentes faciunt aut orbe potentes

Poscere. Laus pulcra torporis none sepulcra,

90

In quibus est mortis speties, turbe vice fortis:

Debilis est visa nec ledere vulnere nisa:

Cuspide quando ferit, nesciri vulnera querit.

Sollicitumque doli non possunt subdere moli

Pigritie tali, nec sompno pernitiali.

95

Cum vigilare bonum fertur, penset pigra donum

Dormitare mora torpenter qualibet hora:

Dum dormire petit se curis undique retit.

Omnia tempus habent, set hec otia turpia tabent:

Sicut aque moras fetentes reddit ad horas

100

Multa quies, mentes sic culpa monstrat olentes.

Carcere sicut hebes fit clausus, qui fore debes

Quisquis ibi multo spatio sine lumine fulto,

Vere sic nescit studii quicunque quiescit

Desidia, fructus non expertus fore fluctus,

105

Nec bellum pacem, quam confert Marte meracem,

Ante quidem gustum non novit condere mustum.

Iam genus humanum cum clarum sit bene sanum,

Mel demens ursus gustare negans, fore rursus

Credens id plenum mortis vel grande venenum,

110

Gustavit tractus per cornua fracta coactus,

Passus abhinc caude truncari divite laude,

Ne removeretur dolio quo mel retinetur.

Est hec limaca residens cornuta cloaca,

Ostendens fragiles turres et robore viles:

115

Vertice pingit humum muros, et sirmate fumum:

Segnitie vermis quasi cecus, set nec inermis,

Coclea nam tegitur qua vel pro veste potitur,

Arce vel umbonis tutela forsan agonis.

Hec habet inflatum nimia pinguedine latum

120

Ventrem porcinum, guttur set edendo caninum,

Ac oculos luscos, dentes rubigine fuscos,

Anseris incessum, testudinis alite sessum:

Passu (cerne!) redit, post Amphitriona resedit.

Alter sepe via nunc Birria. Carpe talia:

125

Quid petit indago? vel quid signavit ymago,

Et quid hec ducens effectio fingere lucens

Dogma? Figura pigros quos arguit hic fore nigros

Instruat: et serves et pectore mox coacerves.

Visne vices horum sentire pares animorum?

130

Aures et dentes ad risum sponte volentes

Maiorum mordent iudicia, cum lue sordent

Vel paupertatis vel non habite pietatis.

Tunc cernunt metas vivendi seque prophetas

Constituunt stratis -aiunt- Domini feritatis.

135

Hii quo tunc ibunt, plus vivere quando nequibunt?

Ad regnum Sinonis, qui nunc solium Babilonis:

Fungentur tronis variis regione draconis.

Quesiti quare, quia dedignando iuvare

Nos exorantes ut vivant atque precantes

140

Despiciunt, ergo portabunt crimina tergo

Tunc visi stulti fuerint ac igne sepulti.

Et mox quesiti: "Vos cur modo rite periti

Non ita sudatis studiis rerumque iuvatis?".

"Nos contemplamur" aiunt "orando precamur:

145

Insompnes multas noctes transimus inultas,

Spe solante Dei, simul esuriemque diei".

Cumque preces dantur quod surgant sive vocantur,

Se tunc dormire fingunt vel ad astra salire,

Et nolunt tangi nec tunc rationibus angi;

150

Optant laudari, pretio vano pretiari,

Composito vultu portant habitum sine cultu,

Qui, nisi noscantur a fructibus, hii reputantur

Mites ut agni: tamen esse lupi vice magni

Cultu mendaces set tecta fauce rapaces

155

Inveniuntur. Habet genus hoc quod tempore tabet,

Nostro sub solo, sompne, quos linquere volo

Servorum pigris stratis, quos impia tigris,

Invadens morte, non excitat esse cohorte

Cum bellatorum feriente struem vitiorum.

160

Vnus in illorum fovea tumulatus agrorum

Birria narratur, conceptio dum recitatur

Herculis Almene natusque Iovis. Modo vene

Alterius structos referam, breviterque reductos,

Exemplo quales Lippus Topi spetiales.

165

Sompno nectebat, dum pigros perficiebat.

Qui bene torpebat, summe torpere docebat.

"Noli - dicebat - cito surgere". Quando volebat,

Si quem cernebat, perfectum reddere, flebat

Non fore: "Te noli, fili, submictere noli

170

Tam mdo sudandi: non est tempus vigilandi";

Et requiescebat secum thalamoque manebat.

Pignus mictebat temeti solvique petebat

Mensuram primo surgenti. Stabat in imo

Lecto letatus Lippus servusque locatus

175

Delitiis retis, fraudantis corda quietis.

Lippus surgebat, cum forsan cura petebat,

Et quasi non flabat vix vestes quando parabat,

Set permictebat sentiri seque sinebat

Credi per servum tanto torpore protervum.

180

Surgere tum visum, servus dirumpere risum,

Compellebat herum; post prima silentia verum

Aiebat servus, torporis factus acervus:

"Solvere posco merum te: cernis me modo serum

Esse magis lecto quam te". Replicando profecto

185

Affirmabat item Lippus: "Nec querere litem

Expectes: solvam, mea set per dampna revolvam

Me fore delusum per te, cautum vicis usum

Huius". At "Hah!" dixit famulus, se quando refixit

Gaudenti bili prefato stare cubili:

190

"Doctus credebas me fallere, meque volebas

Solvere mensuram vini, nec spernere curam

Tam cito surgendi (verum dicebat habendi

Ius nactus). Queso, sileas de me fore leso.

Hac vice portari vinum fecique parari:

195

Nunc bibe". Prebebat potum quem turba videbat:

Sic invitari visum voluitque vocari.

Quid valet hoc fari, poterunt docti meditari.

Forsan lectores aliqui sensu graviores:

"Hoc leve misceri sententia nec revideri

200

Inter libranda debebat velle, locanda

Sunt ubi matura doctissima factaque pura,

Et non plena dolis vel risu". Fineque molis

Ars respondebit, si dandi tempus habebit:

Auditum mundum dicet cum demone fundum,

205

Fraudis concordem, caro quo pepigit dare sordem:

Excolit atque fodit bona singula que videt, odit

Et sotios prodit et se cum crimine rodit.

Vt mors vitetur nec eam ludens imitetur

Per sua dampna seri, feci tam vilia veri

210

Facti. Cum magnis lupus est mixtus velut agnis,

Non ut perdat eos, set quod caveant Phariseos.

Omnis doctrina de falsa facta farina,

Si vel formosa videatur sive iocosa,

Est, est letalis, est (ter dico) vitialis,

215

Nam semet ledit, deceptum perdit et edit

Criminis exemplum stultis, quibus est uti templum.

Stultus forte feret quia: "Vanis sensibus heret

Quis putat ut risus teneam: ridet Paradisus!

Ergo ridendum, non est ridere cavendum.

220

Cuius mens plangit mea cur consortia tangit,

Increpitando virum qui iudicium dare dirum

Audet? Tunc risus ymitatio fert sibi visus".

Scire nicchil novit mundo qui ludere vovit

Tempus, seque gemit post qui se fraude peremit,

225

Hanc consectando cum demone sic ymitando,

Vt velit hic risus mortis. Vite Paradisus

Gaudia dat vere, que mundus nescit habere,

Perdens in vanis se tempus dona profanis:

Multi falluntur, quosdam dum calle secuntur.

230

"Docta perge via vera, monstrante Sophia"

Inquiet auditor sapiens sensusque politor

Sinceri: "sanam tulit ars, nec tu quoque vanam

Doctrinam". Forma sermocinor hac, quia norma

Vult ornatorum: sic ars est facta colorum.

235

"Cur ego sic spernor vel sic vilissima cernor

Vndique?" Desidia dixit; "me cur elegia

In miseris scribit? Quando peto, cito peribit

Custos vanorum vigilantia sollicitorum.

Dum volo sopire sensus, clamant ducis ire:

240

Ire decet nactum regnum. Vobis ego pactum

Non feci. Gratis donavit regna creatis

Mundi Salvator, cuius fuit ante creator.

Cur ego sudare cupiam, vel cur vigilare?

En: volo dormire. Pereunt qui grande subire

245

Molis onus nixi, satagunt post pondere fixi.

Geta precorque cadat, in lapsum, supplico, vadat

Turbaque que guerre vult libera pondera ferre,

Nata superborum patienter dura virorum

Atque tirampnorum, nolo quos nunc dicere quorum

250

Credo sacerdotum numerum constare nepotum,

Et scio quod bullam patres habuere cucullam,

Et spurce nati sunt postea pontificati,

Ignari canonum, vivendi vel rationum,

Nec ducis herrorum cernentes bella malorum.

255

Et minus ista pecu scit turba resistere specu,

Cum sit pasta cibis serpentum, sicut et ibis,

Quam bos aut asinus, rudis et civi peregrinus

Indus Bondonie, cum nescius est simonie.

Et tamen ignari nunc preficiuntur avari,

260

Hoc faciunt, cupidi rapientes pignora nidi

Non pennata gule, que non parit, ut pote mule.

Lucifer ardorem neglexit, cuius honorem

Ambivit, cecidit. Se lapsum post ubi vidit,

Invidus, ut scivit homines huc adire, polivit

265

Spicula fraudandi, iugulos gladiosque secandi.

Complevit votum: genus humanum sibi totum

Seduxit secum ruiturum crimine cecum.

Filius hoc Patris, capiens mox vincula fratris,

Fratres salvavit, quos sic ardenter amavit,

270

Vt dignaretur Dominus quod sic moreretur

In cruce pro servis ingratis, sepe protervis.

Sic cum solvebat pretium, velut expediebat,

Contulit et stravit inimicum, qui iugulavit

Stirpem contemptam pretiique cruore redemptam;

275

Vitam cui secum dedit etternam, quia Grecum

Vultque Palestinum salvum genus atque Latinum.

Segnities stravit quos celum precipitavit

Et quos fraudavit pomo draco, quando necavit.

Segnities unda submersit cuncta profunda

280

Agmina nata soli peccandi dedita moli,

Et vitulum fecit coluit, quem lexque proiecit,

Et tabulas frangi fecit, se cedibus angi

Ac se morderi meruitque siti retineri

Serpentum seva: sic pigros edidit Eva.

285

Pigritie pestis nutrivit virus in estis

Tam Iudeorum, quam cordibus Assiriorum,

Et Romanorum decus ammissum, quod eorum

Testatur clerus, modo perdidit omnia, serus:

Dona Creatoris neglexit, pignus amoris

290

Perdidit, ignarus factus, torpens et avarus,

Elatus, vanus, Symonis cum peste profanus.

Et nisi quod frena Benedictus papa catena

Cum retinente dedit, qua pestis dira resedit,

Pulsabat celum blasfemum turbine telum.

295

Pugnaque cessavit metuens, que ceca patravit

Illa cupido, pati, iam pauci luce probati

Stare videbantur constantes, nam trahebantur

Ambitione foris, que gliscit pondus honoris:

Cornua gliscebant, cornutos quando videbant.

300

Sic opus id fictum cessavit per Benedictum,

Segnitie multo nutritum tempore stulto,

Consilioque patrum quod erat sub nubibus atrum.

Hec ea sunt poma Ciceronica, que sua Roma

Eius pometo legit prior, alma, faceto.

305

Set meliora dedit maioraque, quando resedit

Consul, tunc turbe romane tutor in Vrbe,

Atque Catilinam solus portare ruinam

Compulit, armavit patriam, ius continuavit

Rome, servavit libertatemque locavit

310

In solio stabili tunc, iudicioque senili

Sancti quippe status legum studioque senatus.

 

56.

Cetera poma fere virtutes ante dedere

Precipue septem per trinam dulcia neptem.

En matres alme que dant diademata palme,

En, hee felices, sancte sunt ac alitrices

5

Vite purorum servatricesque piorum.

Prima fides harum spes estque secunda sacrarum,

Tertia cara nimis dilectio, fervida primis

Plus satis, ac quarta prudentia doctaque parta.

Set prout implere reliquos facienda docere,

10

Iustaque quinta gerens, set fortia sextaque querens,

Septima mensurat moderamine quod bene durat,

Vite frumentum velut omnia dona parentum,

Atque statum mentis sic temperat arte tenentis

Legis, quod plane pertransit vulnus inane.

15

Seque iuvant spissim se defensando vicissim.

Vnam perfecte capiens, reliquas fore recte

Secum cognoscat, quarum non rumpere poscat

Sanctum fervorem nec vel bonitatis amorem:

Quem bene qui servat, sibi mercedem coacervat.

 

57a.

Est liber hic certus, quamvis speculo videatur

Esse coopertus: nam credi vult quod amatur.

Adam firmavit signacula que reseravit

Septem, rex, Agnus cruce passus vulnera magnus

5

Mortis, et huius ego que credens lumine dego,

Pugno probis armis crucis et certamina parmis

Vinco, iuvat magnus me semper victor et Agnus.

Hic liber et tela micchi dat qui summa medela

Est data de celis qui vivit corde fidelis,

10

Eius doctrina pereat ne sancta carina.

Ignibus umbonis crux obstat sancta draconis,

Hoc armata libro, lolium de messeque cribro

Ac hereses spargo, sic hoc oculata quod Argo

Plus video clare verum quod oportet amare.

15

Pestibus insurgo cuius cum posseque purgo

Fedos languores, animarum sedo labores,

Huius doctrine regimen, cautela carine,

Et velum ventos compellens fraude retentos.

 

57b.

Conmoda plorantur hic perdita, seva domantur

Pectora, pressorum curantur corda virorum.

Hoc et cunctorum resipiscit plebs miserorum.

Hic telis ictis miseratio sive relictis

5

Poscitur atque datur, si iusta precatio fatur.

Hic quod debetur cunctis ratione docetur,

Panditur et trina radix culpeque ruina.

Hic liber est legum sanctarum, regula regum,

Dos subiectorum lucis, tutela bonorum,

10

Gratia collustrans, nullos in lumine frustrans.

Hic Deus expertus mirabilis est bene certus,

Intellectivus et spiritus atque dativus,

Septem namque bona largitur et optima dona.

Mundus monstratur quod sensibilis teneatur

15

Et quod sit visus affectandus Paradisus,

Horridus Infernus ac eius trux Olofernus,

Magnus et ipse draco cum tristi milite Chaco,

Ecclesie luna virtus laudabilis, una

Sola bonis tutis est lucrans regna salutis,

20

Et quod dampnatus culpabilis estque reatus

Vna cum culpa perdantur conmoda multa.

 

57c.

Pro novitate, Fides, ego sic me detego regi,

Nunc tibi nam legi: nunquam conformia rides.

 

57d.

Clavis ergo Fides sum celi, qua modo rides,

Quivis mortalis, quia sumque salus spetialis

Hoc homo tu mundo tam ceco tamque profundo.

Qui me scruptatur, quod querit, plus vacuatur,

5

Et magis unitur vero, quia luce potitur.

 

58.

Ecce crucem Domini: partes fugiatis inique

Fraudis, et oblique dampnate crimine fini.

Vicit namque leo de Iude stirpe polorum

Et terrenorum regnorum monstra tropheo.

5

Hac nazarenus Christus crucifixus amore,

Atque micchi rore dando fuit Ipse serenus.

"Cessent adverse partes crucis" imperat "alme,

Virtus cui palme donavit vincere per se".

Vis dedit ipsa ducis, quia rex est sol quia verus,

10

Cunctis sincerus superantis numina lucis.

In virtute Dei crux est victrix pretiosa

Et rubicunda rosa, pulcerrima res spetiei;

Sanctificata mere crux est ex corpore Christi,

Et membris isti decorata potenter et ere

15

Eius: adoramus in ea qui morte pependit

Regem, qui tendit sua brachia quando rogamus.

Voce loquor plebis nunc, crux: nunc, sancta, propina

Ex ope divina protegmina, quave docebis

Vim bene pugnare contra Christi ducis hostes,

20

Quave necis postes frangamus, eamque necare

Possimus, noxam vitare, fugare potenter

Et que dementer ledunt fidei paradoxam.

Discite, Christicole, tam credere, sic operari,

Cum virtute pari caveatis ut obice mole,

25

Que claudit celum (quod crux aperit, sacra clavis)

Et retinet navis ne transeat hoc mare velum,

Discatisque crucis per viros esse probatos

Et fore lucratos etterne gaudia lucis.

 

59.

In te speravi, spero, sperabo; locavi

In te me totam. Non confundar, neque motam

Vllum tormentum faciet sine te, quia ventum

Sperno mundanum: tu das animum micchi sanum.

5

Hereo nam monti, sedeo sine turbine sonti.

Sola silendo precor, placidum quia conficis equor;

In terra spero vivorum cernere vero

Munera que donas, bona quos in parte coronas.

Me tu quodque levas supra me, respuo sevas

10

Res simul et vanas, indignas atque profanas.

Expecto tecum fore celis. Gratia mecum

Est tua quave sine metuuntur ubique ruine

Crudelesque lupe vitiorum. Sic, quia rupe

Hac sedeo, cedunt nec me nec dedita ledunt

15

Agmina. Tutele serveque tue micchi dele

(Opto!) lupas illas, rapiant ne pacis ovillas.

Tu bonus es custos, quia protegis obice iustos,

Stirpe rubi regem, quia novit tam bene legem.

Regno siste, bone pastor, sine fraudis agone.

20

Hoc precor in verbis, quod et obstet ubique superbis,

Et fac expertum studii purgare Robertum

Deque suis regnis est quisquis pectore segnis,

Et spoliant rebus insontes, nocte diebus,

Equora turbantes et predis orbis ovantes.

25

Desque statum gnarum constantem Christicolarum

Plebi cunctorum pacemque tuam reliquorum.

Et quia poscendo prudens fit mensque sedendo,

Dum solio residet, de sortis turbine ridet,

Et de felici vultu rex prospera dici

30

Curet, ab occultis mundari dat quia multis,

Idem sincerus, credens quod vernula verus

Sit sibi laudatus vel iudex iure probatus,

Officium quisque. Set iniquus, cum sit hoc isque

Officio positus, nec sit virtute potitus,

35

Iustitiam frangit, insontes sepius angit,

Non est cura mei secum bona, namque diei

Obvius hic luci vult mundi falsa caduci,

Non sperat celi, que tu das cuique fideli non

Qui constans durat, velut in baptismate iurat.

40

Non sine re certe, rex, hec tibi dico, Roberte:

Et licet inspectes occultos, rex, rogo, vectes

Et secretorum regimen, te, scire virorum

Corda nequis, esse scis diversissima messe:

Vnus letatur rapta se quis saturatur, uno

45

Gratius atque pius famis aufert vulnus alius.

Ietro dedit canum seu consilium quoque sanum

Iam Moysi plebis relevande. Rexque, valebis

Carpere nunc simile, si non credes fore vile.

Exploratores secretos micte, labores

50

Qui gregis inquirant, qui naute per modo girant

Equora, pretores vicis et regales honores

Qui teneant, quali spe preficiant spetiali

Vllos censendis et fidos micte gerendis,

Et nosces plebis que non prescisse dolebis;

55

Nam tua res ista, iam multo munere pista,

Nunc formidatur quod deteriore trahatur

Fune nefandorum (quod et absit!) ad antra malorum.

 

60.

Credita que speras cum, Spes, iustissima queras

Munera donabo que gliscis, teque locabo

Civem post celis sotiam Martis Michaelis

Principis: ergo mei victoria sis aciei

5

Constans que ledit fede que legibus edit

Vox mea: que poscis faciam, quia poscere noscis.

 

61.

Prorsus amore Dei sic ardeo sicut et aurum;

Cordis flamma mei prout ignibus urere laurum

Magna solet (mira res!) inconbusta vigere

Vt rubus, et dira non est: maneo micchi vere:

5

Sentio fervorem, spargo redolenter odorem;

Non mea curo, Dei vel grata Sue faciei;

Curo confutem, per amorem velle salutem,

Infirmos cordis vel turpi vulnere sordis.

Nil ago perverse, non emulor, haud gero ficte

10

Ac anime merse culpis vel sentibus icte;

Compatior dulcis sotiis sum seu peregrinis,

Et spatior sulcis pietatis et obsto ruinis,

Tutor et insontes, celo crimen miserorum,

Arguo torpentes clementi voce bonorum,

15

Solor et afflictos et sedo pace furentes,

Ad verum fictos nitor revocare sinentes.

Quisquis nempe caret me nicchil habet, nicchil ergo

Est; stipulis aret similis. Modo carmina vergo;

Cum puris tumba moror una; leta, faceta

20

Horum secreta sum candida iure columba;

Et cum versutis gero prudenter comitivam,

Quamvis convivam patiar me iure salutis.

Sum soror humani generis nutrixque fidelis;

Nulli crudelis dulcoris do bona sani.

25

Diligo ferventes ferventius igne; teneri

Tunc reputo veri quod amici sint recolentes.

Non turbor bellis, carnis velut anxietate,

Aut infestate languoribus atque procellis .

Parco vel ignaris vel ut ignotis: veniarum

30

Non personarum manet in me lectio naris.

Nec discerno viros qui sint venia meliores,

Vel plures mores habeant, vel crimine diros,

Et precor ut mictat lumen Deus hiis radiorum

Perpetratorum scelerum virusque remictat.

35

Qui mage pacis egent, veniam festinor, <et> illis

Do numerum villis, solaminis addo veracis.

Non eget is medico qui sanus scitur iniquus

Conscius; obliquus eget auxilii, set amico.

Omnibus ut sospes sit quilibet obligor hospes.

40

Ne perdant salmam, cunctis opis offero palmam.

Pando meum mantum venientibus, est sibi quantum

Vtilis; et poma Tibi, que dedit inclita Roma,

Factor celestis, resero: fugit ac fera pestis

Invidie, quare Christum velit omnis amare.

 

62.

Spiritus ille Dei sum, qui replevit amore

Orbem cum rore dulci sancte faciei,

Nullaque virtutum divinum fert ita numen,

Sicut ego lumen cordis vitaleque scutum.

5

Vivus fons ignis, dilectio fervida, donum

Septenumque bonum collatum nempe benignis;

Et quia te certe mea non latet ista, Roberte,

Copia, do finem tecum rogo corde reclinem:

Surge, leo fortis, qui franges vincula mortis,

10

Surge, iuves Ytalos quorum ferit invida talos,

Et fera lesuris cecis et corda securis;

Surge secando moras et carpe iuvaminis horas:

Solum voce vales, vox est que dulcius ales

Morbos sanabit parereque corda parabit.

 

63.

Tempora consultis tria pondero: specto futuris,

Presens in multis cum preterito rego duris.

Tres precedentes sunt matres suntque sorores

Nostre fulgentes, et nobis sunt potiores.

5

Si sentis mecum, sapienter cuncta putabis.

Posse semel tecum contingere nulla negabis,

Esse vel usque queunt si vel quandoque venire

Mundi rebus, eunt que possunt sive subire.

Iusta quidem certe non trasgredior ratione:

10

Leges experte micchi presunt conditione

Claraque que per te datur et vis lucida iuris.

Mores adverte quibus ostendorque figuris.

Te speculum video virtutum, numme sacrum,

Te baculum doceo sanctum meritumque lavacrum:

15

Non sine te valeo quicquam discernere recte,

Tecum nam niteo, pestes cui sunt bene secte.

Inter nos paritas viget hec: intelligo digne

Que facis, expositas micchi res intelligis. Igne

Nodus hic ardoris ligat ambos omnibus unus.

20

Hoc viret ex roris pinguedine fertile munus.

 

64.

Omnia credo tibi: nec cor, nec verba nec acta

Sunt penitus alibi, tua set sequor omnia pacta,

Dogmata, consilia: secus iniuste gererentur

Atque forent alia quam cortice multa videntur.

5

Iudico namque tuo sensu consulta perito

Ordine precipuo, multo sudore petito.

Cuilibet esse suum reddo ius atque tributum;

Nolo statum fatuum furiosum ducere nutum.

 

65.

Rex, ego sperno pigros, et stantes crimine nigros

Cerno spe viles sensu stolido pueriles,

Et nunquam tristor, si vult me ledere pistor.

Fortis et armata sum virtus Marte probata;

5

Vilia non curo, set diligo robora, duro

Exuperare: modo clave pondus grave prodo.

Dextra sum fidens ac ictus pectore ridens:

Libera sum, leta, dubia nec territa meta;

Vindictam vere puto vim potuisse tenere;

10

Vltam me credo dum captum nec vite ledo

Ignovisse genus vindicte fert quia tenus.

Aggrediorque palam, non insidias ducis alam

Et non formido discrimina, mota cupido

Illorum cordi non est micchi: sepe momordi

15

Qui temere bellum gliscunt vel ferre duellum.

Vmbonem stantis fortis sic est elefantis,

Sum quia robusta, gestans, et prelia iusta

Vincens, infesta tueor set prorsus honesta.

Turpia facta polo sub claro cernere nolo,

20

Et genibus flexis maneo, quia turbine nexis

Succurro presto vel fessis pondere mesto.

 

66.

Laudo quidem parce, set parcius utor in arce

Quem diffamandi vel sub probra feda vocandi.

Mensuro mores, constringo mente dolores,

Tempero naturam, rem mollio sanguine duram,

5

Dirigo rancores ad pacem, sive furores

Sugo laurino, votum nam suave propino.

Ista soror mecum, sedoque Modestia secum

En ego, cum lignis furit immanissimus ignis.

Flammas in mentes nimium fervore furentes

10

Transeo, tunc iras cum pestes fundere diras

Aut armare volunt aut cogere fulmina nolunt.

Atque, quiete mea, patientia multa trophea

Suscipit et fortes conservat pace cohortes.

Cum sine mensura non regnet regia cura,

15

Do regimen regnis, ne lex stet nomine segnis

Fervens, sive nimis, vel celsis raptus et imis.

In medio sedes mea stat virtutis et edes

In qua sisto forum qua pondero munera morum:

Palladis exemplo facio: gens nescia templo

20

Infelix monstrum proprio sistit, grave rostrum

Dissimulat pene, culpe dum pondera plene

Tam gravitate premant, quod cunctis gaudia demant:

Tum laxat frena vindicte tunc et amena

Vertit in ignaros casus et pestis amaros.

 

67a.

Pallas pro certo Iuno sunt nota Roberto

Regi - fatur ea que fascinat ista Medea -

Deteriorque Venus. Proles sua postea fenus

Ex hac usura capiet, micchi crede. Futura

5

Laomedontis erunt periuria, que fore querunt

Vlta sibi pene. Taceas modo, donec habene

Morum sint fracte Teucrorum sive coacte

Obsidione. Vide, coniux Iovis, et modo ride.

Ipsa dabit penam, que fecit amore catenam.

10

Non te reginam decet hanc nec habere ferinam

Ore voluntatem, set velle piam bonitatem.

 

67b.

Regius hic natus, deceptus et illaqueatus

Forma delusus, nunc iudex iuris abusus,

Arbitrio verso promissis sordeque merso,

Degenerando probis maioribus, aspice, nobis

5

Ex tribus o qualem, rex, eligit. Hanc quia talem

Se vult, experte rerum, modo multa, Roberte,

Turba petit censum, meliorem nactaque sensum

Me precis implorat, votis me numen adorat.

Sic etiam peius subdit livor ferus eius

10

Iudicio - Iuno fert indignata - sub uno.

Ista placet vanis lascivis atque profanis:

Est dilecta Venus libiti puteus quia plenus:

Estque voluptatis cibus et tamen anxietatis.

 

67c.

Palladis audite monitus et iussa perite:

"Me Paris hoc spernit, quia lumina non bene cernit,

Et Venerem laudat, que semper eum male fraudat".

 

67d.

Sic Venus affatur Paridi, quod cepta sequatur:

"Dulcis nate Paris Priamo, gratissimus aris

Effectusque meis, ne cures hiis phariseis mit

Non fore gratus: ero tibi verax munere vero".

 

67e.

Pulcrius hoc pomum tu pulcrior accipe, diva,

Forme namque domum te censeo, spes mea viva.

 

67f.

Iste, prout stultus, veri nescit quia cultus

Debita iura, dedit quod stulta mente resedit

Pomum vesane, que perdet Pergama vane.

 

67g.

Deserit arbitrium, spetie spondente decorem,

      Lucis splendorem sive bonum patrium.

 

68.

Eccuba, fax natus tuus est Paris, igne ligatus

Iam Veneris, stratus pedibusque nitore voratus.

Parva fit a norma morum concordia pure

Vite cum forma: Venus hanc artat sibi dure;

5

Quando pudicitiam cernis fore delitiosam,

Poscere nequitiam credas, decus omne perosam.

Inde placet mecho Spartane cauta rapina,

Qua resonans echo clamat, fugiente carina.

Conveniunt reges, tunc Aulide fundere iurant

10

Per pugne leges Grai que Pergama durant.

Turgent Atride, tumet excita Grecia tota,

Ardent Pelide cum Mirmidonum face mota.

Gens mendax gliscit Troiam delere superbam,

Queve dolos discit, set mentem servat acerbam.

15

Pallas iam pensa vindicte mole pudicis,

Que fuit offensa, non hanc conmictit amicis:

Hostes impuros vult hostibus aspera plecti

Impuris, duros et per fera vincula necti,

Pergama periuris deleri condita dudum

20

Per genus in duris expertum, scit quia crudum.

Ecce: vocor, certe verum quia dico, Roberte,

Rex, Cassandra: viris amens respondeo diris.

Casibus indoctos facit experientia coctos;

Expedit errori se conmendare pudori;

25

Vsque reformetur veri lux et reparetur .

Si micchi non vultis, vobis, rogo, parcite multis:

Pena parata silet, mea nunc sententia vilet,

Et vocor insana, quia nunctio, quando profana

Facta gerunt penam Frigiis et turbine plenam

30

Diro venturam. Mater regina, figuram

Arguis erroris in me fore. Mota doloris

Cuspide, non leto vultu, dum vera propheto,

Vis audire rata dum sint tot prava patrata.

Pro natis caris, queso, ne decipiaris,

35

Nec tu virtutem credas tu neve salutem,

Nec celi rorem tantum dulcoris amorem

Qui vult, peccatis nondum merore piatis

Sic indulgeri, nec quaquam lege videri

Natos astrictos vel cives tam maledictos,

40

Dardanide, nemo seducat vos, quia remo

Navis vestra caret, furie pulsataque paret

Vndosis bellis ponti sevisque procellis.

An mala patratis quo conmoda percipiatis?

Hoc si credatis, tunc legum iura negatis.

45

Equore Tyndaridem raptam duxistis, Atridem

Coniugis invitum viduantes pace maritum.

Credita divina petit ultio castra rapina

Duci navali, cursu pro divite tali,

Obsessura decem Troiam, que turgida fecem

50

Non vult purgari, nec furto scit satiari,

Annis, captura cum fraudibus et peritura

Pene labore doli dure tam dedita moli.

Cernite! Mendaces veniunt punire rapaces.

Non sedet in mente sapientia cauta iuvente:

55

Improvisa gerit, libitum cum carpere querit:

I non quantis finis sceleris replere ruinis

Hos soleat novit, dum spes mala condere vovit.

O male periuris iam condita Pergama curis,

Quando carent tutis valida ditione salutis,

60

Credere nec curant iussis quibus omnia durant!

Sic cadet hiis rebus sponsus meus ipse Corebus;

Eccuba cum Priamo non in certaminis hamo

Funera natorum primum spectare suorum,

Me miseram portet ut tam trux pondus oportet,

65

Et germanorum me deplorare meorum

Cedem, me captam, quam servitus agmine raptam

Detrahat ad mortem per eam quam predico sortem.

At florente coma virtutis semine Roma

Nostro post surget, probra que mox talia purget.

70

Purgatis morbis, huius dominabitur orbis,

Postea marcescet: tunc virtus quando virescet

Atque fides Christi mundo lucebit, et isti

Cultus et ardoris fiet virtutis honoris.

Queso, cave, Roma, ne marcescant tua poma

75

Intus virtutis ut menia celsa salutis.

Si bene ferveres, zelo, non Marte, caleres.

Te feriente, feris armis que vincere queris

Te. Dum fervebas virtutibus, ipsa solebas

Mundum terrere, tibi sub ditione tenere:

80

Set nunc, quando videt te scissam pectore, ridet.

Durabit Pratum parens semper tibi gratum:

Dilige devotum, rex, ipsum pectore totum.

Mictet pavonem tibi, quo capies rationem

Dignos ornandi doctos virtutis amandi:

85

Quam, quamvis noscas, per amorem cernere poscas

 

69.

Hunc tibi pavonem donat, rex, qui Salomonem

Equiperas mentis donis proprie sapientis,

Hunc tenerum bellum, coluit qui nuper agellum,

Ne verum celem tibi, rex, set corde fidelem.

5

Sit paucis verbis narrat que vita superbis,

Que nunc prelatis inflatio, pompa paratis

Ad lucra seva doli, miserorum noxia moli,

Que nunc caudarum distentio pasta suarum,

Cetera set linquit, qui singula fecit, ut inquit.

 

70.

Hic ego sum pavo, similis mundo quia pravo:

Esse quidem novi me quod de lumine vovi,

Sic illustratus oculis Argique necatus

Qui fuit Alcidi, quos nunquam vivere vidi.

5

Currum Iunonis fero ductor, voce draconis

Clamo, latet nido dum coniunx, stulta cupido

Est mea dira nova sotie que destruit ova.

Glorior at caude specie: tamen ambulo fraude

Cauti latronis. Visis pedibus, nego donis

10

Esse venustatis me pictum vel novitatis,

Grate vel laude pulcre vel nomine caude.

Sicque, per horrorem, caude postpono decorem

Quem decerno pedum, nimium quem iudico fedum.

Angelicis pennis vestitus sic ego vernis,

15

Cur crudelis here traho iussus pondera, quere.

Sum quotcunque bonis dotatus, vi rationis

Nector maioris vite fieri melioris.

Ergo trahens stringor donis quibus undique cingor,

Et caude crines pedibus tunc indico fines;

20

Gloria vana cadit cum fraudis nomine vadit

Que fulgetque, sonis vel rauci voce draconis:

Tunc caude penne, solium si quando perhenne

Pensatur finis, flectuntur sepe ruinis.

Sic, auriga fere Iunonis sum quia vere,

25

Qua mee prolis puto luxibus obvia solis,

Ante suum fetum perquiro summere letum.

Tellus, docta parens, ne fetus concidat arens,

Abscondit semen quod gliscit perdere femen.

Sic ego sum forma que colligitur bona, norma

30

Caute vivendi, mundi spetiosa cavendi,

Nec confidendi rebus; causaque cadendi

Mundanam formam gero, que dat vivere normam.

Pompis elatos doceo deponere gratos

Stultitie flores, que diligit orbe colores,

35

Et spernit mores rectos fructusque labores;

Forma superborum sum picta, libido vagorum,

Et conversorum speculum regimen vel eorum,

Sum deceptorum signator et umbra suorum,

Nam gero serpentis caput et cordis sapientis.

40

Vanis nempe bonis pictique levis rationis

Pennis pavonis, mundi vocisque draconis,

Dire Iunonis, modo sunt qui pondus agonis

Vite latronis credunt vel in ungue leonis.

 

71.

Per duo te queso regalia signa, Roberte,

Aures converte: spatio, rex, pergere queso.

Pascua sunt vite tua signa, fidemque sequenti

Pabula dant menti, sequitur si signa perite.

5

Campo celesti sunt aurea lilia: pure

Lumine, nature sunt reges semper honesti.

Campus uti celum, sunt aurea lilia stelle:

Sic vestrum velum fert conflua pabula melle.

Aurea pars regis sapientia clara notatur,

10

Qua designatur sic observantia legis;

Flammea pars diram designat legibus iram

Et pugnam tutam succendia ferre solutam.

Semper ego signa sequar et tua iussa benigna,

Semper ubi digna secus amnes sunt sua signa,

15

Vbere que plena sunt fructu, sunt et amena

Est ubi septena virtutum vivida vena:

Alma fides, fortis spes, ardor amore cohortis

Non metuens mortis, dum pugnat turbine sortis;

Est ibi lustrato prudentia pectore nato,

20

Ingenio lato constantia corde probato,

Iustitie cultus, omni munimine fulctus,

Atque modus multus, qui temperat orbe tumultus.

Expectat Roma tua nempe salubria poma

Virtutumque coma tua sit, cui nobile noma,

25

Quo sua nunc crescat virtus et fama virescat,

Et sic fervescat Latium, quod mox recalescat.

Vnica spes gentis Itale, rex, perge, petentis

Solamen mentis sis, Rome sisque gementis!

Solamen nescit nisi te, compertaque prescit,

30

Vnde vigor crescit, dum virtus sede calescit.

 

72.

Causa iubet quod sic in equo, rex, stem modo sessor

Militis armati signis, sum namque professor

Pratensis, referoque suam sic stando figuram.

Indulge fidei subiecte, respice puram

5

Mentem, deflexam tibi semper ubique paratam.

Nam Domino micchi te dominum quia rem fore gratam

Esse meum noscas micchi pre cunctis. Quia cerno,

Rex, quia virtutes sequeris, nunquam tua sperno

Iussa. Precor, dignare preces audire precantis

10

Sponte tibi vero fidei zelo famulantis,

Proque mea tibi matre preces cum supplici mente

Porrigo, pro Roma genitrice mea modo flente.

Nunc eget ipsa parens tutela nuncque senatus

Sensato senio, rex, cuius tu trabeatus

15

Quondam consul amor, quia sciris Vrbe senator:

Te rogat ut culpe, ne crescat, sis medicator.

Indiget ipsa tui presenti conditione,

Cum manet ancipiti mentis luctantis agone.

Si virtute tua quam sperat pace fruetur,

20

Confidas felix quod te fortuna sequetur,

Scilicet ipsa Dei que gratia prospera reges

Sublimat, servat, letatur condere leges.

Sic ego spero quidem: timor hinc orietur in orbe.

O quam discedes longe tu, pessime morbe

25

Plene doli! Quantum te falsa putasse pudebit

Et quam qui sequitur tua pessima vota dolebit!

 

73.

Supplico pro vate qui regia carmina cudit

Hec tua, que trudit in vincula pro brevitate,

Exaudire velis que poscit nomine Prati,

Vt tibi sint grati viventes, rex pie, celis.

5

Gloria lausque Deo! Tibi, rex, decus inde paratur,

De tantoque datur ex nunc spes magna tropheo:

Res facienda levi verborum scito labore.

Iusta salus hore qua poscitur ut mala sevi

Nunc patrare putent, set formido videantur:

10

Ipsa necis dantur sic prelia dum fore nutent,

Vel, quasi re mira, contingere quod meditantur,

Vnde retardantur ne figant vulnera dira.

Res ea completa sedabit bella vetusta,

Cumque via iusta reddet conmota quieta.

15

Non fiunt facile que non in pace petuntur;

Donaque planguntur senio que iam iuvenile

Tempus ridebat. Rex, dapsilis et pius esto,

Vt facias presto, tuus ut pater ipse solebat.

 

74.

Sedes etterni Regis modo corde fideli

Christicolis, quos terra tenet, fore creditur intra

Celum empirium, sic invisibilis usque

Quod mortalis homo spolietur, spiritus inde

5

Liber eat sursum. Verum iam dote beati

Lucis perpetue, deitatem nempe videntes

Atque Dei tronum, non expectant nisi surgant

Quod sua quotque iacent nunc mortua corpora viva.

Sedis apostolice speties signatur ab illa,

10

Ac tua, rex, vere quoquam formatur ab ista,

Non mediante tuum regnum donatur ab ipsa.

Ergo potes Summum precibus deposcere tute

Et debes etiam, quia visque sapisque perite.

Pontificem secura valet meritoria vita

15

Exorare Deum, sic matrem filius insons,

Sic dominum servus reverens et corde piato.

Mundus opusque gerens purum, tibi supplico, princeps,

Devote reverensque precor, bonitatis amice,

Sanguinis egregii, set precipue peritorum

20

Semper amatorem, generosum postulo vultum

Ac animum nitidum, digneris ut ipse iuvare

Hoc opus hocque pium studium virtute magistra

Illustrante tuum cor sancta luce benignum.

Rex, aperire volam tunc solis auribus alme

25

Maiestatis ego propriis quandoque retectum.

Repperit invidie merens obstacula seve

Et stetit hucusque res imperfecta, dolore

Non sine multiplici populi Pratensis, et usque

Nunc tenuit tacito super ore silentia muta.

30

Sicque pium dormivit opus per tempora cuncta

Pene Iohannis, humi qui pridem castra reliquit,

Pontificis quondam summi, quo cepta fuerunt

Eius cesarei fini primordia pastor

Speratoque, dolo sic impediente maligno:

35

Per te speratur felicem summere finem.

O regum penitus mens invictissima, que non

Frangitur adversis, nunquam corrupta secundis,

Quam Deus etternis post maxima tempora donis

Impleat, atque bonis faciat gaudere beatis

40

Secum, qui semper vivit regnatque Deusque

Secula cuncta regit rex infinita, manetque

Inclitus et vere laudabilis omnibus. Amen.

 

75.

Tres sumus et mores donamus fonte sorores:

Primaque nature do munera, do geniture;

Dono secunda viam lucis legisque sophyam;

Tertia sudores ego patior atque labores,

5

Ac operum latrix sum consors atque paratrix.

Nos simul oramus, nos te, pie rexque, rogamus

Vt, sicut dona meruit tua digna corona

Nostro fonte boni, que manamus tibi doni

Copia, sit vite regnum durabile, mite.

10

Post hoc celorum fons est, ubi nempe bonorum

Cuique (scias!) nostrum nomen dat gratia. Rostrum

Nullum formamus rapiendi. Si capiamus,

Duplum tunc gratis damus aut plus sepe. Beatis

Centuplicamus idem semper prout omnia pridem.

15

Virginee celle sumus ut nudeque puelle

Pure donamus, data set non improperamus.

Nos expectamus quod eis quid percipiamus

Gratis manamus gratissima. Reddere stamus

Prompte, rex, ergo, quia nunquam munera tergo

20

Respicimus. Gratum fac donum sepe rogatum

Nostro mantello, sicut legis ipse libello.

Hic est qui celat, qui delet crimina, velat

Et virtute pia qui replet corda sophya.

Tecum que stamus, nobiscum velle rogamus,

25

Per nostrum rorem, quesite pacis amorem.

Hoc ope virtutis fiet, rex, scito, Roberte,

Nostre sicque tue. Cito fac opus utile certe.

 

76.

Iuno, Venus, Pallas non sunt nisi nomina nostra;

Et quamvis fallas stultos, o mors, tua rostra

Cum sapiente fera concordia, tu pasiphea

Vitaque set vera, Venus est fedis pharisea.

5

Est natura parens eadem dea que bona Iuno,

Paupertate carens. Trivio sumus ergo sub uno.

Tres sumus atque novem nobis dant nomina Muse,

Que dixere Iovem patrem mendacibus use,

Et totidem docti tribuunt quia verba Latini

10

Non subsunt nocti. Noscentes que via fini,

Et que vita parat reditum, que lux mage certa,

At que litus arat gens que sit arare diserta,

Quisquis nos spernit fugimus: spernentis amorem

Nolumus, ac cernit nos secum si quis honorem

15

Nostrum servat, habet tres qui bene diligit unam

Omnes, nec tabet culpis colit ut pote prunam,

Vt metat ex arvis segetes ipsius opimas

Expensis parvis et dotes semine primas.

Nostrum semen amat studiosos nempe colonos,

20

Pigros diffamat vel fraudes fingere pronos.

Verbis bis nonis crebro tres ergo vocamur,

Sic totidem donis dignos ditare probamur.

 

77.

Nos reseramus dona superna paramus et horas

Regis, amamus tamque moderna proutque decoras

Eius honoris opes meliores, sunt quia regum.

Sunt sua roris munera. Flores ordine legum

5

Nos aperimus et hostia Musis artibus ortum,

Quando velimus turbine trusis pandere portum

Sunt ubi pendula fulvaque ramis aurea poma.

Pectora credula non data damis, quas proba Roma

Non capiebat, ferre merentur habere tenere.

10

Iam fore flebat plebs: sine dentur hec ergo

Fecimus Herculis esse vigorem fortis agonis,

Vt vada presulis acta soporem mente draconis.

 

78.

Promeret ingressum cunctis, qui pondere fessum

Ire timent unus quo gestit summus et imus.

Secum servari cunctos volumusque locari

Sede sua firma; nam mundi mobile sirma

5

Ducitur huc illo, nocet et quandoque pupillo

Et vidue. Quare, quia nescit pressa iuvare,

Nec scit perflare, set gliscit ad alta volare,

Non sequimur manes, nec amamus prorsus inanes

Pompas fallaces et turbas voce fugaces

10

Ventosa. Stamus secum quos lucis amamus

Recti factores; hiis accumulamus honores,

Hos exaltamus homines ita iustificamus.

 

79a.

Dona superna Dei sunt visio tam faciei,

Quam cibus ardoris qui semper crescit amoris

Flammis perfecti. Sunt gaudia perque refecti:

Nunquam turbantur nec eis unquam satiantur,

5

Sunt sine mistura meroris, sunt sine cura,

Defectuque sine quoquam, qula sunt sine fine.

Plena, saporosa, numero sine, delitiosa

Sunt ibi cuncta bona que gliscunt agmina dona.

Arbor hec est orti, que non stat subdita morti,

10

Nam lignum vite fertur fore quippe perite:

Hoc nunquam moritur, set ob id super astra venitur,

Et secus hanc fontes quos fundunt culmine montes:

Sunt nitidi, lacti similes dulcedine, nacti

Celestem rorem seu salvificumque saporem,

15

Potus regales quos nosti, rex, spetiales.

Poma set hec cima sunt optima nataque prima:

Iustitie frenum, pomum de robore plenum,

Est regimen rerum pondusque iugumque severum;

Notio divina super aurea poma polina

20

Estque plus lucet, que sursum vivere ducet,

Pomum set clemens quod cor prohibet fore demens,

Auro formatur, superare metalla probatur,

Pomum nature vitalis, vis geniture:

Quo quis ditatur, scit opus quod et hec operatur;

25

Doctrine splendens pomum docet omnia tendens,

Lucem scripture movet, urbis iura future:

Hoc miserens miseris pomum succurrit egrotis,

Auxiliis veris prodest, solamine, votis.

Istud habet pomum verissima dona saporis

30

Et, pandendo domum, veri tenet ardua roris.

Ignem fervoris video, sapientis amoris,

Pomum dulcorum plenum celique saporum,

In quo maiestas, in quo divina potestas

Et bonitas, eius sapientia, nobilis eius

35

Virtus et fortis, que frangit vincula mortis.

Et video dona septem, ne crimina prona

Obsint ignavis, inconsultis neque pravis.

Vite nempe domum tu delectabile pomum.

Hoc plenum sucis, plenum pinguedine lucis,

40

Hoc resident partes, hoc omnis orbis et artes.

Hoc video flumen, manareque mentis acumen,

Inde viis morum legiones atque bonorum

Duci sermones, varias sicut rationes,

Hec quoque septena bona sunt virtutis amena.

 

79b.

Hoc est Francorum diadema senile decorum,

Hoc Iudeorum sanctum decus et Siculorum,

Hoc Navarrenses decorat, regit, artat et enses,

Cogitur hoc ensis regaliter Vngariensis.

 

79c.

Radix vitalis, humili tellure virescens,

Est hec, absque malis virtutum margine crescens.

 

80a.

Vna salus Italis hec est et spes spetialis:

Hec est quam digna redolenti fronte benigna

Ierusalem regis hec Sicilieque corona!

Docta persona decoratur divite legis

5

Luce, peritorum speculo veroque bonorum.

 

80b.

Hec est Francorum dans laurea dona proborum,

Sunt ubi doctorum meliorum vasa sacrorum.

Radix, rexque bone, vis prima tueque corone

Fulget in hac morum prout experientia, quorum

5

Virtus est florum redolentia summa piorum.

 

80c.

Navarre clarum diadema creatur in isto

Germine, quod Christo placet horrens fictile rarum.

Fictile vas Gallis non est gratum, neque callis

Ambiguus, festas res dat sibi dulcis honestas.

 

80d.

Vngarie sertum genuit que ventre Robertum

Proles, que regem meruit quo noscere legem

Posset et hoc venas et regni sciret habenas,

Ferrea virga domat reliquis quos vivere promat.

 

80e.

Arbore Gallorum creverunt quatuor iste,

Que tibi sint, Christe, servate luce piorum,

Regum persone, sicut scis, sede beata

A virtute data, pretiose nempe corone.

 

81.

Omnipotens potentia etterne maiestatis,

Tu, Deus, sapientia superne veritatis,

Et ardens diligentia interne bonitatis,

Virtus, beatitudo thesaurus gratiarum,

5

Inmensa plenitudo, vultus delitiarum,

Et summa pulcritudo sublimium formarum,

Lumen a quo descendit omnis intelligentia,

Et mea, que ostendit omnis que fert scientia,

Per me quicquid accendit a tua refulgentia:

10

Digneris quare, lux nunc fulgora creatrix,

Et rerum satrix mirabilis alma, beare

Vota precum, quarum scis esse fidelia digna,

Iustitie signa, nostri documenta, tuarum.

Protege personas regales, aurea prolem

15

Lilia, ne molem subeant, horumque coronas.

Felices sistant fac, quesumus, utque polorum

Rectores illorum, quia, que mala demonis instant,

Te sine conatur proba queque scientia frustra

Vincere per lustra contra si cuncta feratur.

20

Audi, summe Pater, te deprecor, aspice natas

Nocti pene datas, ego quarum sum pia mater.

Mundus agit fraudes; fantastica dicor ab illo,

Eius vexillo recipit versutia laudes.

 

83.

Rex, precor audiri, dignissime, si placet: ergo

Dignetur miri cordis dare lux pigra tergo

Otia regalis, nec tedeat ista referri

Te, mala nam verri cupiunt culpe latialis.

5

Hec sunt verba pie zelantis vera Sophye.

 

85.

Nutrix illa pia sum, celi phylosophya

Cardine que veni; do fontis pocula pleni;

Atque facultates omnes de me bonitates

Ceperunt. Lucis ego sum sapientia, sucis

5

Dives virtutis et plena medela salutis.

Non de ponte cadit qui mecum preduce vadit,

Non manet in tenebris, nec vanis ire salebris

Appetit errores, vitat spernitque colores

Fallaces mundi, qui sunt speties pereundi.

10

Est doctrina mea que dat duranda trophea,

Etterne vite salvandis dico: "Venite".

 

86.

Rex, quia me certe semper cum corde, Roberte,

Zelasti, per te faceres ut cuncta diserte,

Sum manifesta: meam reseravi clave plateam,

Sunt ubi que per eam scis devicisse Medeam,

5

Nec Pasiphe regis in montibus errat, et Egis

Non secura gregis sequitur divortia legis.

Scis, rex, nature secretaque dogmata pure,

Iuraque censure, nam diligis inclita iure,

Te quia cognoscis, iuste te vivere poscis;

10

Parvis ignoscis et eos bene ducere noscis,

Nec vitiis tacta tua mensque domestica facta,

Et regni pacta non linquis crimine fracta,

Vitam visque piam sequeris me phylosophyam,

Per tutamque viam reples novitate Taliam.

15

Virtutum mores operaris, rex, meliores,

Ipsis nam flores, ipsis producis odores,

Et penetras mecum celos, ego sum quia tecum;

Mundum scis cecum, nec vis te perdere secum.

Ergo, cum veri delector solis haberi,

20

Nosceri huius heri, dum noscas iussa teneri

Esse decens, mentis quia sunt sacra vota iubentis.

Huic operi, Christi quod de radiis didicisti,

Mundo viventis, celestia dona docentis,

Crimine pro tristi purgando, subdidit isti

25

Temporis altari cruce fixum sacrificari.

Hac decet armari cor regis, scis, ut amari

Possit; at armatur tunc, rex, et dignus amatur,

Dum consolatur mestos ac auxiliatur

Infirmis. Certe languor, rex. iste, Roberte

30

Inclite, comperte pestis patet: Vrbis inerte

Desidia, quorum nocet in pietate pigrorum

Torpor pastorum seu trux cautela malorum.

Supple, queso, vices neglectas, res alitrices,

Rex, infelices guerre iace nunc neque trices.

 

87.

Ego sum descripta merito tripliciter

Atque circunscripta debito feliciter,

Purgo nam delicta que nocent atrociter

Et doceo dicta que prosunt veraciter;

5

Docens, naturalia detego secreta,

Factaque moralia sancta et faceta,

Et rationalia rerum artis leta,

Ac spiritualia, quorum non est meta.

Virtus fit purgata sordibus et vitiis,

10

Lux est vacuata tenebris exitiis:

Cerno cum mundata esse cunctis noxiis,

Curanda mox grata sunt cunctis delitiis.

Stimulo purgari monstro conscientie:

Iste qui sanari vult se negligentie

15

Sompno piget stari, nec concupiscentie

Neque vi armari sinat se nequitie.

En: illustro mentes intellectus radiis:

Sint amissa flentes virtutis remediis,

Dimissa censentes Domini presidiis,

20

Promissa querentes plena summis gaudiis.

Et inflammo cordis arcem cum igniculis

Meis ultra sordis, ne sit locus maculis

Cuiusquam discordis litis sive iaculis,

Set domus concordis pacis claris oculis.

25

Meditari bona doceo set animas,

Et orare dona delitias intimas:

Contemplandi prona lux fit opes optimas,

Que capit persona nuptias legiptimas.

Anima unitur Deo nam altissimo,

30

Cum pura sentitur a Sapientissimo:

Iubilus auditur osculo dulcissimo

Cum sponso potitur suo suavissimo.

Dum hic osculatur oris sui osculo,

Sponsa delectatur ylari oraculo

35

Quo eam solatur sponsus quem in speculo

Cernit, dum moratur carnis habitaculo.

Resoluta domo, carnea fit visio

Certa: tunc est homo alter in hospitio

Dei, atque pomo fruitur propitio.

40

Hec que tibi promo sunt inmensa pretio.

Set tu bene nosti esse vera certe:

Ideo scis hosti non grata, Roberte,

Neque viri pesti dulcia inerte,

Cuius sensus testi flamme sunt aperte.

 

88.

Vt Deus nos impleat rore qui redoleat et virtute poscimus;

Liberales celitus Artes nos et penitus illustret te petimus,

Rex Roberte inclite, sede firmet divite celi, sicut gliscimus.

A Nos docemus; cortice scribimus et codice quorum sensum tegimus;

5

Intellectus alius, et munus est melius latens quod intendimus.

Quod iubemus congruum est opus precipuum salutis quam struimus.

Veritatis metodos, quam per locos synodos perque tot inquirimus,

Fons est divi luminis bonus atque numinis, quem scis quod est optimus:

Ornatus purpureus verbis, sensus aureus et flos venustissimus

10

Quod depingi volumus, et tam docte quesumus, mores sunt quos canimus.

Hoc est illud trivium per quod ad quadruvium veniri promictimus.

In hoc credens, fidei virtus, quam etherei supra globum novimus

Orbis fore, discitur, que viris paciscitur vitam quam proponimus:

Spes est beatificans illos ac magnificans dignos quos docuimus.

15

In hoc ardet caritas a qua omnis bonitas quod emanat dicimus.

Hoc in sancto trivio qui pergit, non devio falli quemquam credimus,

Si quadruvialibus metis, hoc est talibus utatur quas scribimus.

Mensuret se scilicet, nec se tectis implicet que Deo relinquimus.

Sibi dona numeret data, quibus superet hostem, qui est pessimus.

20

Hoc est: beneficia Dei multiplicia computans, gratissimus

Si vult esse (villicus quorum sit munificus, inspiratus, dextimus)

Laudet dulci musica opera mirifica cantor devotissimus,

Que fecit ex nicchilo et cum mentis iubilo que regit Altissimus.

Hec est consonantia per quam fit instantia ut Deus mitissimus

25

Culpis mox indulgeat: inde cor revigeat, et ros amenissimus,

Superna dum sidera planetarum federa connexa fixissimus

Intuetur, debitum solvat sibi creditum, legi subiectissimus

:Firmamenti obvius, carnis sue vilius munus ut probissimus

Cogens menti subdere, per quam debet vivere, ut donet sanctissimus.

30

Firmamentum rapitur atque semper volvitur in occasum infimus.

Est et ater Tartarus ac tyrampnus barbarus, ubi trux nequissimus

Astra secum devehit, set ad ortum revehit ductor stabilissimus.

Virtutes contrarie circulis stant varie, cetus constantissimus,

Vt refrenent impetum, ne pervertat temetum que fons fert dulcissimus.

35

Id exemplum lucidum creaturis placidum prodesse confidimus.

Set qui dant iudicium in suum supplicium falsum, nos negligimus:

Hii ferunt que nesciunt, nec consulta faciunt que sensus vult intimus.

Istud fert quadruvii nostri sicut trivii legis tectus animus.

Rex tu docte, facies ut celestis Aries equans dies, maximus;

40

Fortis Taurus iugera et inmensa pondera volvens, ut acerrimus

Gigas, ut ad bravium bonorum suavium venias celerrimus;

Germanus ut Gemini, sempiterno lumini ut sis coniunctissimus;

Cancer dextri lateris, sequens iter liberis votis sagacissimus;

Acris Leo pectoris virtus fervens roboris quam sacram asserimus;

45

Virgo urens steriles herbas ac inutiles meri servantissimus;

Libra pares noctibus reddens dies lancibus, iudex es iustissimus;

Scorpionis vulnera caves, falsa opera, curator cautissimus;

Ictus Sagittarii Chironis scis varii, arcista fidissimus

Vt Latone genitus, a quo Phyton perditus est serpens sequissimus;

50

Capricornus frigoris brumam ducens, iecoris luxuum artissimus,

Tam legem in dapibus atque vanis vestibus servans honestissimus,

Quam fede libidinis cuiuscunque criminis ultor laudatissimus;

Gratus es Aquarius quem quisque nefarius timet et sevissimus:

Gratiosam pluviam rex das, ut lasciviam laves tu mundissimus.

55

Pisces matrimonii amas qui demonii non sunt. Mos fedissimus!

Phetontis incendia Venus nimis grandia et Archas citissimus

Formidarunt: fluctibus latuerunt piscibus, quos tunc peritissimus

Maris rector posuit pisces, sicut voluit, magus scientissimus.

Extinctis incendiis, redditi sunt prandiis, uterque lautissimus,

60

Celorum in pristina forma, quam vult pagina et rex potentissimus.

Illa fatur fabula ut doctrine famula et servus rectissimus.

Venus et scientia in experientia sunt miles vilissimus.

In ardoris preliis, inermes consiliis, nullus vincit proximus;

Qui festine fugiunt, et post terga rugiunt, sunt victor certissimus.

65

Forma nocet pugili et doctrina vigili, ni stet remotissimus.

Rex, hec quamvis noveris, sint ad fructum generis, qui est huic sanissimus.

Sumus Artes baiule, liberales tabule, amnis fluentissimus,

Ad obedientiam atque reverentiam tuam sic offerrimus.

 

89.

Z Zephyre dux, flores duc de Caliope meliores,

Y Ymbres da vernos rores de fonte supernos.

X Xenia musarum perfla nunc ore novarum

V Vt tu, celestes Verania, carmen honestes,

5

T Tersicoreque monens per stellas dogmata ponens;

S Sic Eratho formas similes pariat sibi normas

R Rebus, et exemplum paret utile preduce templum.

Q Que retinet carum Polimina delitiarum

P Perspicua mente primum sensus capiente.

10

O Omnes rite quia capit, ipsa reperta Thalya,

N Namque prius nata meditator nectare lata.

M Melpomone, verba que dulci miscuit erba,

L Lingua favique merax Euterpe musaque verax.

K Klio querende ratio lucisque vidende.

15

I Iste fuit gratus fossor fontis pretiatus:

H Hic fuit alatus quo Perseus ille relatus,

G Gorgona post cesam, duce Pallade numine lesam.

F Fidus equus, cursus albus, de monteque rursus

E Edit Iordanem, doctrine corpore panem

20

D De proprio vite, se prebuit ipseque mite:

C Confert per rorem vinumque suumque cruorem.

B Belliger hic fortis prostravit prelia mortis,

A Affixus clavis cruce que nunc est sacra navis,

A Ac rubicundus amat genus humanumque reclamat

25

B Bis ter adire quidem super astra quaterque, set idem

C Custos est vite, pastor, ductorque perite,

D Doctor qui vere docet omnia luce videre

E Et virtute rata fidei bona corda probata.

F Firma fides pellit que devia formula vellit

30

G Germina peccati, quasi non sint corda patrati.

H Hec negat esse viri, si quid fit tempore miri.

I Ista nec actori quicquam, quod ei sit honori,

K Karum furari presummit, nec mala fari.

L Lex quod apud Numen sit quod fert undique lumen

35

M Mirum formatis a se rebusque creatis,

N Nec valet audire que fiunt crimina dire.

O O rex, tu certe similis formate, Roberte,

P Pagina si qua sonat liber hic que non sacra ponat,

Q Qui verum nosti sensum, nec livor, ut hosti

40

R Rosor mos heret, si forsan rodere queret,

S Semina cum cribro purges hoc omnia libro

T Turgida, non digne sata vel conmixta maligne,

V Vnicus electus huius correctio rectus,

X Xristi qui celis scis lumina vera fidelis,

45

Y Ymbre Sui roris micchi sis et luna tenoris,

Z Zephyrus Ecclesie simul alme pieque Marie.

 

90.

Candidus, alatus equus est hic, est et rubicundus,

Vt norit mundus quia, rex, es nempe beatus

Ecclesie cultor, divine laudis amator,

Eius adorator et iustus sanguinis ultor...

5

At deitas sessor suus est: tu sis micchi, vati

Terrigene Prati, solaminis, ergo professor

Et dator et pacis patrie pratensis amore,

Cuius, rex, rore solio regnas modo pacis.

 

91.

Quod tibi primatum Saturnus iure beatum,

Gratam personam tibi Iuppiter atque coronam,

Mars tibi cordatam mentem vim quippe probatam

(Cerno), dedit Phebus sapienti luce diebus

5

Omnibus esse bonus, Venus ut sis ad pia pronus,

Et morum forma que sit spetiosaque norma,

Mercurius curam studiosam per genituram,

Argutam, cautam, sapientem merceque lautam,

Lunaque crementum rerum, vitare silentum

10

Seminatam laudem quam, non incurrere fraudem

Aut, bone, defectum nature, rex, rogo, rectum

Sicut habes ducas in opus res lege caducas.

Iudicium firma. Latiar, rex, hoc tibi sirma

Magne virtutis faciet, dabit astra salutis

 

92.

Spiritus alme veni, tu sancte Paraclite: pleni

Fac sint et certi sensus pro pace Roberti

Regis, concordes Latios fac, exue sordes.

 

93.

Sex est perfectus numerus, quia nempe refectus

Partibus, ipse redit propriis in seque resedit,

Nec se transcendunt partes, nec ad infima tendunt.

Sic, rex, tu vere, Roberte: perfecta tenere

5

Iura bonitatis, quamvis plus fers pietatis

Et plus dulcoris quam de gravitate rigoris.

Bis quartodenus numerus salit octovigenus

Perfectus: partes habet in se, qui reddit artes,

Et decorat regem servantem te (scio) legem.

10

Ergo reducque gregem quia scis, repara quoque legem

Ad numerum certum, perfectum teque repertum,

Spem repares Vrbis; tunc proderis, o bone, turbis.

Te rogo per mites mores componere lites.

Ipse quater centum numerus perfectus habetur,

15

Cum quo concentum dare nonaginta docetur

Et sex connexus. Nam sic auriga rotarum

Continet amplexus quadrata pace tuarum,

Ordoque novenus radios qui complet earum;

Ex alis senus prior, ac ardore pirarum

20

Te scio contentum. Perfecta dote videtur

Quod fers intentum cui gloria plena paretur.

 

94a.

Rex, tibi sit cure, te queso, triangulus iste,

Cuius mensure teneas pia dogmata miste;

Nam maiestatis divine scisque figuram

Scis et honestatis mentis retinereque puram,

5

Et triplicis vite, quarum dulcora cavenda

Est, tenet orbe si te speculi. Cum luce videnda

Et tria que splendens struit ordine philosophya.

Hec paret accendens flammis, rogo, virgo Maria.

Italyam serves, virtutes semper acerves.

 

94b.

Istam mensuram precibus ter do tibi curam.

 

95.

Pingo novos flores verbis variando colorum:

Sic vult dicta forum, proprii poscunt ita mores:

Pictum sermonem pictam cupio rationem.

Rex, ego te queso, fac que mea poscit alumpna,

5

Vt cadat erumpna Latio de turbine leso,

Virtutum sertum quia te colit arte Robertum.

 

96.

Omnis rex iustus vult iustitiam reparare,

Ac tuus est gustus rex equus nam iudicare,

Et rex es prudens, qui scis discernere lites.

Ergo velis vites steriles arvum quoque ludens

5

Ad fructus dignos: ego supplico te reverenter.

Postulo ferventer cogas cum iure malignos.

Hoc argumento te ducere, queso, memento.

 

97a.

Lictera prima petit, que vocibus omnia retit

Articulata, velis scripture vincere telis.

Sillaba querit item te nunc componere litem.

Dictio sermonem quo sis victurus agonem.

5

Structio doctrina vult places bella latina.

 

97b.

Hec mea nature tibi sint elementa future

Laudis cum fructu ros, gloria, vis sine luctu.

 

98.

Querende ratio sum lucis musa vocata:

Ingenii satio mecum querit, generata

Fonte caballino pegaseo calceque fosso

Nataque divino Parnasi sub pede grosso.

5

Rex, hec inveni, cupiens tibi nempe placere,

Quorum sunt pleni sensus quos nolo tacere:

Scilicet unde tui possunt sentire virorem,

Si quem precipui fructus referuntque decorem.

Corrigenda tuo iusto sero verba reperta

10

Iudicio; tribuo tibi que sunt plurima certa,

Vt levius cernas intellectumque libenter

Summas, non spernas, sicut spero, sapienter.

Non prodest vera de clavi quaque loquendi

Fiat ut inde sera verborum corda tegendi:

15

Facta patet verbis iniuria tunc, quia verba

Non pubis imberbis debent fore sicut acerba

Barbaricique viri, set gliscunt pandere mentem,

Possit sentiri si fert florem redolentem.

 

99.

Sum bene delectans, quia rethoricis ego cenis

Dono dapes plenis dulcedine, prandia sectans

Dulcia cum florum redolenti more saporum.

Conflua pomorum, quia sic vult lex, meliorum

5

Nulla meis venis sunt verba carentia mellis,

Nulla patent penis, nec sunt mea pocula fellis.

Sunt ratione sita: quamvis que non sit amena

Res non quesita, set sit de turbine plena.

Misceo cum veris mendacia delitiosa,

10

Vt tempus veris cum spinis dat generosa:

Dat frondes, flores varios tellusque colores,

Dat letos rores, dat temporis atque tepores.

Audi, rex, certe nil profero post revocandum,

Sponte scias per te set quod sit semper amandum.

15

Aut prodesse volo seu delectare poetas,

Illis quosque colo flores iubeo fore metas.

 

100.

Sum faciens stantes mentes super hiis meditantes

Que soror invenit Clio, que dulcedine lenit.

Euterpe secum, que fabricat omnia mecum.

Tunc meditatur homo, cum scit de duplice pomo,

5

Vtrum dulce parum, potius vel constet amarum,

Sive bonum, nequam, vel viscere rem gerit equam.

At miranda pari passu facio meditari,

Vel nova vel magna, vel multum concava stagna,

Vel terrore necis que plena patent, quia cecis

10

Non ea pensantur, hec cum sibi non videantur.

Ergo mirantes prope fontem sunt meditantes.

Fundo fontis ego pedibus sto, rumine dego

Mire scripture natalis vel geniture,

Rerum factarum seu maiestate novarum.

15

Ora novem fontis meditor de culmine montis

Celi manantis mentes ut potet amantis.

 

101.

Fons ego Musarum sum, potrix lux animarum,

De me quique bibunt norunt que dogmata scribunt.

Rerum Musa capax dicor, Grecisque Thalia,

Verborumque rapax que seminat alma Sophya;

5

Scripta quidem capio vel visa libenter amena,

Docta simul rapio velut ex dulcedine plena,

Et disco veros inventos vivere mores,

Clare sinceros, quos texunt. forte sorores.

Forsan quos scortum genuit mala scire malignum

10

Non reddit portum nec putrida pomula lignum.

In gremio teneo que disco queve repono,

Semper plus aveo quia discere, fonteque prono

Largiri maneo semper cuicunque parata.

Largiter exhibeo, gremium pandendo, rogata.

15

Cogitat ista soror mea que capio gremiali

Hac facie quali gremio sua carpere conor.

Si capio, dono: gremium stat semper apertum

Comunique bono: teneant cuncti bene certum.

 

102.

Multiplicans dicor memor en ego cella bonorum,

Nature recolens primordia: multa fluenta,

Vires stellarum metas et nosse planetas,

Ac elementorum virtutes, et genus omne

5

Rerum factarum, volucres, animalia, pisces,

Arboreas speties, herbarum proprietates,

Verborum sensus voces variasque tenere

Mente, referre simul, non vane glorior ipsa.

Tres habeo cameras: capit una, tenetque secunda,

10

Tertia custudit recolitque retenta recepta.

Venor ymaginibus memores inferre figuras,

Quas infigo locis variis ac ordine fungor,

Et spatiis signis et disparibus plico verbis,

Aut claustris depono, volens in mente tenere.

15

Que libri promunt, ego novi corde profari;

Possunt que comunt-video gaudens-recitari.

 

103.

Invenio similes invenctis comparo formas,

Nature normas ymitor non dogmate viles:

Incipit esse meum picte referens alienum

Et laudis plenum capio similando tropheum.

5

Per magis atque minus reperire venusta vel eque

Contendo, queque meus est mos iste marinus,

Nunc celsas undas, nunc planas volvere, quando

Vult, faciens, stando, dum vult, quandoque profundas:

Hic mos occulte fit crebrius hic et aperte.

10

Cum res plus certe loquor, ut sunt limite multe,

Diligo, set musta volo conformare vetustis,

Et rebus iustis adiungere sepe venusta,

Fedam cum feda simili, pulcra spetiosam,

Do cum flore rosam. Sic comparat hec mea reda:

15

Simia mammoni confertur, mulus asello,

Ensis cultello, pardus levitate leoni,

Vitis cum vita: tenet Vrbis ymago set orbis.

Sic est in morbis collatio facta perita.

 

104a.

Queque vel insinuo sunt mox instructio rerum,

Vel que distribuo facio depromere verum.

Omnia dant lucis documentum, dant bonitatis

Exemplumque ducis rationis et utilitatis.

5

Instruo sic igitur, ne frustra verba sorores

- ut multis tegitur - spargant spernendo sapores,

Que fert nature vis, que ratio proba cure.

Excutiens pure que prosint huic geniture,

Proque meis dico, pro me loquor et tibi, docte

10

Rex, quia <qui> de nocte vadunt parent inimico.

O rex, sis mundi felix ut sis dominator,

Belli prostrator, rogo, quantunque rotundi.

 

105b.

Celestis vultus meus est in corpore cultus;

Sic mea persona stellarum picta corona

Rite decoratur. Transfertur ut id referatur

Celestem curam verbis servoque figuram,

5

Astriferis alis habeo partes quia, talis,

Munitas, specto quia sursum lumine recto,

Cultus et mores intendens inferiores.

Specto videns celum, reputans diffundere telum,

Manant unde bona suavissima singula dona.

10

Laudem reddo Deo super unoquoque tropheo,

Qui se Marte ducem, qui se dat turbine lucem,

Et verum solem pellentem lumine molem

Erroris nigri, quo sunt radii sibi pigri.

Celum spectare non tedet me, nec amare,

15

Nec queo vitare loca, nec sinor ipsa volare.

Plus voti pando per te, per eos et amando.

 

106.

Optima vox donat mea quod placet arte sonora:

Delectando sonat quia fit ratione decora.

Si tibi, rex, placuit sonus huius, queso, libelli,

Gaudeo. Que potuit fecit condulcia melli.

5

Si qua tuli fellis, fuit ex celleri properante

Tempore quo cellis rapit id gravitate morante.

Forsan defectus incuria prestitit atri

Nubem, neglectus cum fit locus ipse theatri.

Namque meum theatrum, ne precludatur amicis,

10

Non patiens atrum, faculis munitur apricis.

Optima vox querit dici nam res sapienter:

Optima vox hec erit cum fiunt digna libenter;

Optima voxque petit ne turpia sint recitata,

Nam cum falce metit mens que reputat sibi grata.

15

Auribus audiri facio me digna loquendo;

Gaudeo sentiri dum luminibus gero, flendo

Que dant salvandi votum, que dant pretiosa

Premia letandi, quam singula delitiosa.

 

107.

Vox mea dulcis, vox mea fortis, vox et amara

Edita sulcis mellis et ortis pacis in ara,

Vox mea flebilis atque sonabilis est bonitatis,

Vox mea fertilis ac nimis utilis est pietatis,

5

Crimina pellere que docet ubere luctus ameni,

Terrea spernere, munera tempnere plena veneni,

Ac cruciamina que mala semina suntque timere

Que fera bestia suntque modestia docta cavere.

Vox mea celica, que monet unica gliscere vite

10

Munera civica, lumina publica scire perite.

 

108.

Optima vox laudare Deum, benedicere cunctis

Ipsum, nam care zelat quecunque creavit.

Optima vox votis deposcere quippe salutem;

Optima vox donat veniam iustosque coronat,

5

Pellit et oscura, mollit set pectora dura.

Gratia fitque nova per eam, pariunt genus ova;

Optima vox laudem cantat, vox optima fraudem

Contempnit, poscit bona que producere noscit.

Ergo sonent mecum qui gliscunt me fore secum:

10

Laudemus rerum Factorem voce sonora,

Laudemus Dominum nostrum, rogo, qualibet hora,

Laudemus qui nos fecit, qui dat meliora,

Laudemus, namque sua premia sunt potiora,

Laudemus Regem celorum namque creantem,

15

Laudemus Regem de crimine nos revocantem,

Laudemus Regem nos luce beatificantem,

Laudemus Regem nos celi sede locantem,

Laudemus Dominum, cui semper iusta canamus,

Laudemus Dominum, quem digne glorificamus,

20

Laudemus Dominum, nam vivimus hunc quod amamus,

Laudemus Dominum qui se vult nos habeamus,

Laudemus Lucem que dat bona cuncta tenere,

Laudemus Lucem que dat sua vera videre,

Laudemus Lucem nitidum que pectus habere,

25

Laudemus Lucem que pandit lumina vere,

Laudemus vite dulcora voce Datorem,

Laudemus vite celestis semper odorem,

Laudemus vite divine semper amorem,

Laudemus vite sancte bonitatis honorem,

30

Laudemusque Deum celestia regna daturum,

Laudemusque Deum vivum semperque staturum,

Laudemusque Deum laudis cor dat quia purum,

Laudemusque Deum, nam mollit ad optima durum,

Laudemus solium qui regis pace Roberti:

35

Laudemus firmat decoris cum culmine certi:

Laudemus donet quod ei virtute tropheum,

Laudemus quod ei det ut omne fuget phariseum.

Laudemus summa nos omnia voce deorum,

Laudemusque Deum fontem finemque bonorum:

40

Laudemus: sursum vox optima laude sonora

Scandat et imploret pro cunctis qualibet hora.