Adversam superat tolerans industria sortem,

      Semper et ex humili surgit in alta loco.

 

Mopsus

Vnde ista, o Corydon, laetos armenta per agros

Herbida lascivo carpentia pabula morsu?

Corydon

Lubrica continuo tellus non imbre madescit,

Mopse, nec excelsos semper ferientia montes

5

Fulmina cernuntur; nitidum post tempora caelum

Atra serenatur tenebrisque renidet abactis.

Mopsus

Quorsum tam longo repetita exordia versu?

Corydon

Scilicet est salsis cui plena cucurbita granis

Frigentem ad Boream durat Zephyrumque tepentem

10

Vere novo exspectat, sorti nec cedit iniquae.

Mopsus

Ast ego verba sequens pagos detrita per omnes

Frigora tum primum gelido nascentia vento

Deteriora puto Borea quam hiberna gelante.

Pello igitur crebro spirantia flamina potu

15

Magnos ante focos; nec abest formosa Neaera

Quae dulci argutos cantu devincit olores.

Corydon

Qui primae adverso fortunae decidit ictu

Nec sperat meliora sequi non tempore quoquam

Lanigeras proprio pecudes includet ovili,

20

Sed custos alienus erit vitamque per omnem

Emendicato deget sua tempora pane.

Mopsus

Ergo si mixta venturum grandine nimbum

Coniciam, mediis maneam securus in agris

Et pluviae contemptor aquae, nec tecta subibo,

25

Nubila dum fuerint caelo resoluta sereno?

Corydon

Haud subito interdum fodiendos impete cervos

Sollicitus venator habet; nunc valle sub ima,

Nunc saxosa inter montanae devia silvae

Vestigat multa latitantem indagine praedam.

30

Interea magno nigrum cum murmure caelum

Intonat, et rapido fulmen ruit igne trisulcum.

At non tecta petit timido vicina pavore

Coeptum opus immensum linquens venator ob imbrem,

Ingentique canes clamore instigat odoros.

35

Ecce alta occurrit ramosus cornua cervus.

Hic armos, hic colla rapit, hic crura Molossus;

Advolat et praeceps cursu venator anhelo

Atque intra lacerum figit venabula cervum

Robusta ferrata manu, victorque triumphans

40

Quaesitam multo praedam sudore reportat.

Tota domus plausum ciet exhilarata frequentem

Ardentesque focos silvam superingerit altam;

Attonita exsiliunt lambentes sidera flammae;

Corpora laetantur vestes exuta madentes

45

Quae recreant frictis fomenta calentia membris.

Mox cervum excoriat centumque in frusta resectum

Abluit, et partim verubus transfixa salignis

Viscera detorret, partim spumantibus ollis

Elixat, dapibusque alii diversa futuris

50

Condimenta parant segnem irritantia gustum.

At non ora gerunt torpens venata palatum

Nec poscunt vario confecta sapore moreta.

Accita ad lautam properans vicinia cenam,

Pars vetera impletis, pars vina recentia vasis,

55

Fumosum fissa portat pars sinciput aure.

Pro re quisque sua convivam laetus amicum

Rurali de more refert; onerantur opimis

Structae epulis mensae, atque avido discumbitur ore.

Praeteritas multo curas Meliboeus Iaccho

60

Diluit. "Hos montes, haec", inquit, "concava vallis

Ima relustravi, hoc cervum sub colle vagantem

Confodi, canibus totos laniantibus artus".

Scilicet emerito non parva est cuique voluptas

Ardua perpessos post facta referre labores.

65

Vt satura explerunt turgentem ad guttura ventrem,

Saltantes ducunt choreas festivaque dicunt

Carmina tam pinguem multum extollentia cenam.

Dumque remissa silet languenti fistula folle,

Desistit resoluta cohors, cyathosque capaces

70

Sumit et immersam pleno se ingurgitat haustu.

Cornuaque infigunt muro cervina tenaci

Ante coronatos tali cum carmine postes:

Haec rediens caeso Meliboeus cornua cervo

Aeternum posuit tolerandi insigne laboris.

75

Inde casas repetunt humiles vilique grabato

Imponunt nimio titubantia membra Lyaeo.

Mopsus

Quid si frustrata consumptum luce laborem

Cerneret? ingenti nonne hic maerore sepultus

Impia neglectis faceret convicia divis?

Corydon

80

Immo constanti solans sua pectore fata

Diceret: "O pueri, quam lux hodierna negavit

Crastina concedet duplici cum faenore praedam.

Nulla umquam veniunt durae infortunia sortis

Desperanda; uno si spem delusit inanem

85

Ementita Ceres, alio felicior anno

Grandia composito frumenta reponit acervo.

Quare agite et largo mecum decocta vetusto

Pisa edite, et vosmet potiorem semper ad esum

Invicto servate animo; tolerata sinistro

90

Aerumna in casu fortissima pectora monstrat

Mascula femineo succumbere nescia ritu".

Mopsus

Pingue meum exacuit sumen, non larda palatum

Rancida; tunc inter convictor edulia fortis

Vilia consisto, quotiens lautissima desunt.

95

Quod cogit vesana fames compulsa voluntas

Acriter exsequitur; sed mens aliena repugnat

Ac si aloen renuens glutirem aegrotus amaram.

Corydon

Immensa ingluvies denudat, et alea pernox,

Et meretrix lasciva; istas torpentia pestes

100

Otia parturiunt molli gaudentia luxu.

At contra duros inter versata ligones

Et callosa manus fossa tellure recludit

Thesaurum ignotum; tensos quo dirigat arcus

Adnotat infixum sollers industria signum.

Mopsus

105

Ista decent longa decoctam aetate senectam

Consilia, exhaustum cui sit iam sanguine corpus

Ardenti, et sola vicini cura sepulcri.

At sua ferventes iuvenili membra calore

Haud curant serus clauso quid Vesper Olympo

110

Aut quid purpureo sol crastinus advehat ortu,

Dilectamque imo suspirant Phyllida corde.

Corydon

Quam petit incipiens Venerem lanugo salacem

Cum barba crescente secet; iuvenilia delet

Crimina cum studiis mutata prioribus aetas.

115

Ipse (nec inficior) primo cum sanguis in aevo

Concitus arderet, caecos furibundus in ignes

Irrueram atque imas torrebat flamma medullas,

Me miserum, nulla flamma extinguibilis arte.

Non secus urebar flavo quam messis in agro

120

Accensa, indomitis cum perfurit auctus ab Euris

Aestus et aerias sublimis fertur in auras.

Tanta nec a pluvio possunt incendia fluctu

Extingui; totum in lacrimas se solvit amaras

Agricola et frustra damnum irreparabile deflet.

125

Vt melior stultam vertit sententia mentem,

"Infelix Corydon, quanta est dementia", dixi,

"Sic vanos transire dies, nec fortibus annis

Missa reposcentem rastra exercere inventam.

Esto pharetratam superet Galatea Dianam

130

Illecebris formosa suis, nonne ora venusta

Vt rosa pulchra senent, croceo quae mane rubescit,

Vespere sed vegetum redeunte amittit odorem?

Edita cur fertur salso Cytherea profundo?

Quod sit amans semper sudore inspersus amaro.

135

Cur pharetratus Amor? tristes quod missa dolores

Spicula configant. Duplici cur lumine cassus?

Non oculis videat quod facta decentia claris.

Cur tectum nullo corpus velamine monstrat?

Stultitia insani manifesta patescit amantis.

140

Cur puer incedit pictis circumdatus alis?

Quod nequeat levior vernaque incertior aura

Vllo stare loco, et verba imperfecta relinquat,

Et careat firmo regnanti in pectore sensu.

Quin repete innumeram fudit quam prodiga dotem

145

Praelarga Natura manu; iactura pudenda est,

Gratia cum dextris infusa recumbit ab astris.

Certi fige aliquid, quo se ventura senectus

Conferat exsanguem; longos ne differ in annos.

Tardantes iam pelle moras, nam mitia poma

150

Caenosa ignavi non grunnit inertia porci.

Aestiva in fossis condens frumenta cavernis

Non incauta hiemis magno formica futurae

Exemplo sit, stulte, tuo, ne turpis egestas

Inveniat tremula mendicam aetate senectam.

155

Tristius, ut fertur, nihil est quam nuda senectus.

En patrias Thyrsim res oblimare nepotem

Insanus compellit amor; sed tempore parvo

Evulsa ut gallus pluma nudatus abibit

Perque omnes explosus agros. Sapientia summa est

160

Exemplo instantes alieno evadere casus."

His dictis mens est iusto suffusa rubore,

Spinosasque meo curas de corde revelli,

Aspera triticeo ceu silva evellitur agro,

Ne teneram interimat segetem et fallacibus herbis

165

Luxurient rigidae per culta nitentia lappae.

Mox tanto ruris flagravi ardore colendi,

Vt nimio immorerer studio; non frigus adurens,

Torrida non aestas vetuit, non horrida grando

Plurimus aut imber calido demissus ab Austro.

170

Sedula sollicito reparavit cura labore

Quod stolidus consumpsit amor. Multa undique pubes

Ad mea ceu densae volitavit tecta columbae;

Et pretium non vile dedit, quo scilicet aptam

Disceret in tenues tellurem abscindere glaebas.

175

Primus ego agricolas docui quos Franca tenebant

Arva rudes; at nunc possunt cum laude magistra

Certare ac docta peregrinos arte colonos

Vincere; monstrati tanta est sollertia cultus.

Nescio qui nostram pastores rodere famam

180

Mordaci coepere sono; tumore maligno

Invidia exsultat liventi aspersa veneno.

Vt leo terribilis rabida stimulatus ab ira

In iuvenile caput temeraria tela retorsi.

Altius infigit lassus vestigia taurus

185

Grandia cui pendent hirto palearia mento.

Inclita Caesareas victoria venit ad aures

Quasque vides pulchra fetas sub imagine vaccas

Laeta fronte dedit, neque enim praesentior alter

Cum videt illustri pastorem laude micantem.

190

Atque alias Augusta boves dedit uxor, in ista

Quas nunc Thyrsis aget resonanti pascua cornu.

Ingenium nec torpet iners, quod Copia tanta

Fundat inauditos cornu praedivite census;

Sed maius procudit opus mens nescia turpi

195

Ignavire situ et vita segnire palustri.

Venturam excubitor lucem vix nuntiat ales;

Excitor et tepidis rapio mea corpora stratis

Assuetum ad studium stertenti gratius ore.

Praegnantes cum laeta sinus Fortuna relaxat,

200

Ne posito sudore vaces. Cui provida mens est

Haud dormit rebus ceu glis hibernus adeptis.

Parta fluunt, praeceps cursu velut unda citato,

Ni cura invigilet totum irrequieta per annum.

Mopsus

Cum tua cycneis albescant tempora plumis,

205

Tanta fatigatae perfers incommoda vitae?

Corydon

Difficilis rigidos res est tolerare labores,

Mopse, homini plumis nutrito in mollibus; at qui

Iam rerum longo durarum incalluit usu

Huic notum grata est pondus subiisse voluptas.

210

Si mutata foret, multos non vita Decembres

Cerneret; usque adeo est solitum vertisse tenorem.

Emisso umores sudore expellit iniquos,

Incocta et stomacho labor improbus omnia crudo

Digerit in numerum, partesque resolvit in omnes,

215

Efficit et valido vivax in corpore robur.

Hinc nova (nec fallor) seniores musta bibentes

Rustica prela vident plures quam urbana per annos.

Ipse ego - sed quamquam vitae bis quina peregi

Lustra meae, forti gero corpora plena vigore

220

Et raris tentata malis; tam cruda senectus

Praeteritae ostendit non segnia facta iuventae.

Sum forsan nimius proprii laudator honoris,

Vt cuncti suevere senes qui temporis acti

Facta sua extollunt verbisque loquacibus ornant;

225

Sed magis ipse ferum pungo stimulator inertem,

Tangat ut excurso sudatam pulvere metam.

Haud spernenda rudi praestat documenta iuventae

Ducta vel ad mediam verbosa licentia noctem

Annoso concessa seni; non garrit inepte

230

Quem longa erudiit multi experientia facti.

Mopsus

Sic incessanti defessum membra labore

Non requies alterna levat, sic omnibus horis

Sedula ceu medios vivet salamandra per ignes.

Corydon

Annua si semper sulcatae semina terrae

235

Credideris, fiet crebros ut femina partus

Enixa, et vires effeta gemiscet ademptas.

Demulcet dulci sudorem nocte diurnum

Scilicet exacti cum corda oblita laboris

Altus somnus habet; cunctarum provida rerum

240

Alternas Natura vices non invida donat

Queis sine terrenis nihil est durabile rebus.

Quae reficit maior festa quam luce voluptas

Seu nuda in forti membra exercere palaestra

Nec sociis cessisse tuis, vibratave pila

245

Sublimem ingenti torquere per aera nixu,

Seu vastum solo saxum excussisse lacerto

Et fixam transisse notam, seu saltibus altis

Sive pedum ardenti volucrum contendere cursu?

Aut hos aut similes debet robusta iuventus

250

Exercere iocos animumque referre virilem.

Magnanimum et vilem testantia pectora sexum

Ex studiis sunt nota suis; mens pronior ultro

Flammante instinctas natura exardet ad artes.

Mopsus

Iam cano imberbis monitori cedit ephebus

255

Quem velut ipsa dies sorbum maturat acerbum.

In tua sed (referas) potuit quis commoda tantos

Conciliare deos; certe est hic tempus in omne

Publica cantari dignus per compita pastor.

Corydon

Ardua, Mopse, fuit Francae qui pondera molis

260

Sustinet, excelsum notus super aethera Daphnis.

Mopsus

O te felicem, totus cui rideat aether,

Et tellus unita simul, cui sidere ab alto

Candida lux fulsit primo natalis in ortu.

Corydon

Tunc ero, terrestri si quisquam est orbe, beatus,

265

Assequar invicto cum sponsum a Caesare saltum

Quo mea pascantur proprios armenta per agros.

Est etenim ductas aliena in pascua vaccas

Difficilis servare labor, ne mutua fiant

Iurgia. Di superi, quanta est dixisse voluptas,

270

"Haec ovis, hic haedus, caper hic, haec pabula et hic bos,

Haec casa, Mopse, mea est; nec faena aliunde petita,

Depastas revocant cum sera crepuscula vaccas."

Mopsus

Cum biberis sitiens optatam hydropicus undam,

Maiorine petes alios de gurgite fluctus?

Corydon

275

Infelix cui sit votum insatiabile pastor.

Quando iam tuti tantum congessit acervi

Quantum hic, externae vivat non indigus arcae;

Haud plures affectet opes, extinctus habendi

Cesset amor; certo frenanda est fine libido.

Mopsus

280

Quid si sponte daret longe maiora petitis?

Corydon

Tangeret excordes a quanta insania sensus,

Si neglecta forent; maiorum ingrata deorum

Munera sunt numquam rapidas mittenda per auras.

Sed satis est promissa dari, nec mente labasco

285

Ambigua; semper solido stat firmius aere

Regalis quod spondet apex, et principis alti

Manat ab immotis verbum irrevocabile labris.

Mopsus

Rarior est corvo Caesar tuus iste nitenti,

Cum nullo, Corydon, aut raro in principe regnet

290

Cana et pura fides saeclo servata recenti.

Corydon

Quantum humiles superat pinus praecelsa myricas,

Tantum alios claris reges supereminet actis.

Dum fuerint lato squamosi gurgite pisces,

Dentati et celsis frendentes montibus apri,

295

Ipse meo semper cara cum coniuge Caesar

Pectore fixus erit; nec magni oblivia Daphnis

Vlla umquam venient; citius conversa recurrent

Flumina, lanigero pecus omne carebit amictu

Atque coaxatrix limosa rana palude,

300

Optimus ex isto Daphnis quam corde recedat.

Mopsus

Adsint ista tuis, Corydon, tria numina votis

Semper, et optatis spirent successibus. Amen.