1. C. Paulus Amaltheus in laudem Aemiliani Cinbriaci
ad Petrum Haedum

Quantus Iasonia Tiphis fuit, Haede, carina,

      Automedonti curru gloria quanta fuit,

Quantus et Alcides nodosae robore clavae,

      Aut cestus Pollux munere, castor equis,

5

Phillyrides herbis, medica Podalirius arte,

      Aut testudinea quantus Apollo lyra;

Tantus Pierias venit Aemilianus ad artes

      Dum canit Heroo Caesaris acta pede.

 

2. C. Paulus Amalthei ad Cimbriacum Poetam
et Comitem Palatinum. Tetrastichon

Iamdudum incertum est, nec sat me iudice constat,

      Cimbriace, Aoniae fama decusque lyrae,

Num tua iam superent priscorum carmina vatum

      An sint materia nobiliora sua.

 

3. ad magnificentissimum sapientissimumque virum
Dominum Bernardum Scribam Senatoremque divi Caesaris

Si dedit Alcinoo non dives poma colonus,

      Accepit timidas si Polyphemus oves,

Divitias Croesus Sumpsit, Mida nobilis aurum

      Et Ditis Stygiis munera cepit aquis,

5

Si patrem Oceanum rivi petiere minores

      Et capiunt parvi flumina fontis aquas:

Tu quoque Pierii dives, Bernarde, furoris

      Accipe versiculos hac ratione meos.

 

4. ad magnificentissimum virum excellentissimumque
Iuris peritum Iohannem Fuxmagum Pauli Amalthaei
poetae laureati carmen incipit

Exigis ut nostro donem te, Fuxmage, versu

      Sedulus et nugas quaeris habere meas.

Nec satis esse putas leges versare Solonis,

      Nec sat Caesareo consulere usque foro;

5

Quod licet accedas auremque et Principis ora,

      Detur et imperio te propiore frui,

Et quascunque pio voluit sub pectore curas

      Caesar in arbitrio nunc velit esse tuo:

Non tamen Aonias spernis, vir magne, Camoenas,

10

      Non Phoebi plectrum, non Heliconis aquas.

Ergo mitto tibi nostrum donoque libellum,

      Quem mea non longo Musa calore tulit.

Quodsi Maecenas nostro sis, Fuxmage, plectro,

      Cantabo semper teque tuamque domum:

15

Vt sis Austriacis non longe natus ab oris,

      Qua celeres Athesis colligit acer aquas;

Et quid de stomacho dicaris, Fuxmage, vulpis,

      Non ingrata meis dictio carminibus.

O equidem felix: si quid mea carmina vivent,

20

      Ibis perpetuo docta per ora virum.

 

5. de faustissimo adventu divi Caesaris Federici III

Caesar ad Oenotrias confert se maximus oras:

      Vrantur nostris thura Sabaea focis;

Et si quando mihi facilis fuit aurea Clio,

      Aut fauit coeptis pulcher Apollo meis:

5

Nunc Helicona sacrae dulcesque relinquite Musae,

      Permessi latices Aoniumque nemus.

Imprimis tu, Phoebe, veni, cui tempora laurus

      Ornet et ingenuum spica Cilissa caput:

Qualis Aloidum post tela trisulca Gigantum

10

      Movisti citharae verba secunda tuae.

Per te dicta Iovis toto victoria coelo

      Et plus quam solito tu mihi laetus eras.

Talis et huc properes: et mecum Caesare dignum

      Caesaris adventum, Phoebe superbe, cane.

15

Et quae cura Virum nostras commovit ad oras

      Et quidnam Venetas visere iussit opes?

Caesar ut eripuit misera formidine Natum,

      Quem male detinuit Belgica perfidia,

Et sensere omnes quantus sit Caesar in armis,

20

      Etsi non simulet vincere posse Iovem,

Et postquam sceptrum longa ditione tenendum

      Restituit manibus, Maximiane, tuis

Et dignas tanto persolvit crimine poenas

      Belgicus et quisquis non tua iura timet:

25

Mens fuit in Veneta curas deponere terra,

      Hic ubi Gradivus proelia nulla movet.

Hic non bella cient: hic non discordibus armis

      Contendit largas hostis avarus opes.

Iam galeae in rastros, in falcem vertitur ensis,

30

      Lorica effecto vomere sulcat humum.

Omnia perpetua dudum iam pace quiescunt:

      Iupiter has terras incoluisse velit.

Praetereo innumeras urbes, tot castra, tot agros,

      Tot loca nequicia facta beata sua.

35

Non, si mille meo resonent sub pectore voces

      Et faveas toto numine, Phoebe, mihi,

Dicere delicias possem placidosque recessus,

      Quos Veneta tellus in regione creat.

Haec igitur divus statuit loca visere Caesar,

40

      Numina qui pacis atque quietis amat.

Forte haec causa levis nec Caesare digna videtur:

      Sic tamen et curas Iupiter ipse levat.

Fulmine nam postquam deiecit Pelion Ossa.

      Et solvit poenas sanguine partus Opis,

45

Saepe deus petiit falsa sub imagine terras

      Et se quaesivit furta minora deo.

Saepe etiam calamo fortes fixisse leones

      Crediderim atque humeris saepe tulisse plagas.

Numine deposito solis habitabat in antris,

50

      O ubi maiestas, Iupiter, illa tua?

Omnia victorem si Marte sedente decebant,

      Quis neget hoc nostrum posse decere Iovem?

Quodsi forte meae ratio est infirma Camenae

      Fortia nec tangit pectora cura levis.

55

Est mihi scire nefas magni secreta Tonantis:

      Nec quaero ulterius, est mihi scire nefas;

Seu venit ut Venetos visat sanctumque senatum

      Et fractam nulla mobilitate fidem.

Siue quod instituit Caesar loca sancta videre

60

      Iuxta Sonciacas et Natisonis aquas

Non procul horrisoni septeno a fonte Timavi,

      Hic ubi Amyclaeis perstrepit amnis aquis,

Hic ubi post nati fraternaque funera matrem

      Phasiacos perhibent edocuisse dolos.

65

Hic Aquileia iacet veteri prostrata ruina,

      Inter Iuleos urbs ueneranda lares.

Attila Pannoniae laus, nostrae infamia terrae,

      Dum peteret Latium Marte favente solum,

Dicitur hanc urbem bello expugnasse trienni

70

      Augurio monitus aufugientis avis.

Non tamen hanc penitus disiecit barbarus hostis:

      Extat adhuc veteris nobilitatis honos.

Elatae turres et ducta Palatia coelo

      Et templum tota nobile Iapydia.

75

Illic Hermagorae tegitur venerabile corpus

      Et Fortunati molliter ossa cubant

Multaque praeterea sanctorum membra virorum,

      Vota quibus populus nocte dieque facit.

Forsitan huc properas quidni? iustissime Caesar,

80

      Qui colis aeterna relligione deos.

Sit quodcunque placet venturi Caesaris omen,

      Hoc precor ut faustis prodeat alitibus.

Felix illa dies et luce beatior omni,

      Qua primo nostrum viderit ille solum.

85

O quot erunt flavae donati Palladis auro,

      O quot virtutis praemia digna ferent!

Mille quidem vates cernes iurisque peritos

      Auratosque equites philosophosque graves.

Felices urbes, felicior omnibus illa,

90

      Qua primo faustum triverit ille pedem.

Felix ripa quidem Venetae confinia gentis,

      Qua Benacus aquas ad maris instar agit

Et tu lascivo gaudens Verona Catullo,

      Qua rapidas Athesis in mare pellit aquas,

95

Tu quoque non pavido quondam Vincentia Cimbro

      Fundata audaces ad Bachilonis aquas:

Vos eritis faustae venturo Caesare terrae,

      Per vos caesareum nempe teretur iter.

Tum qua Meduacus coeptas sibi colligit undas,

100

      In Tarvisinum deveniemus agrum.

Longa via est dudum: faustum iam dirige gressum

      Ad Naucellinas, maxime Caesar, aquas.

Hic tibi candiduli gens est devota Naonis,

      Hic poteris plures vivere Luciferos.

105

Eia agite o cives longas ex ordine pompas

      Ducite: nam vestra haec gloria, vester honos.

Prodeat indutus festiva veste sacerdos

      Et canat in media carmina sacra via.

Huc properent casti pueri innuptaeque puellae

110

      Et laeti iuvenes pallidulique senes.

In manibusque ferant victricia signa Minervae

      Et quicquid pacem iustitiamque decet.

Dicite tum mecum faustum pro Caesare carmen

      Fundat et immodicas femina virque preces.

115

Maxime rex salve, salve faustissime princeps,

      Teutonicum regimen et Latiale caput,

Cui deus antiqui promisit Nestoris annos,

      Vt regnet tecum Natus et ipse senex.

Sic tibi Pannonios detur frenare rebelles

120

      Serviat et Nato Belgica turba diu.

Tu nostri miserere, precor, fessisque quietem

      Supplicibus veniam flentibus atque dato.

Ecce Naonaeos vexat discordia cives

      Nec tuti in proprio possumus esse lare.

125

Proh scelus indignum! cur lustris quinque peractis

      Non cessat tandem pessima seditio?

Nos tua turba sumus, seu nos obsistere turmis,

      Seu nos in rabidas iusseris ire feras.

Pro te Sithonias glacies Scythicasque pruinas

130

      Possumus et subitam, Caesar, adire necem.

Ergo tu nostrae tandem miserere ruinae,

      Caesar, et oppiduli iam miserere tui.

Haec ego concinui Naucelli natus ad undas.

      Paulus Amaltheae prima favilla domus.

135

Quae si grata tibi sunt, invictissime Caesar,

      Non dubito genium carmen habere meum.

Post ego plura canam et vestrae praeconia laudis

      Et dicam Austriacae facta superba domus.

Nunc quod composui non longo concitus oestro,

140

      Accipias laeta fronte poema precor:

Sit licet insulsum nec tanto principe dignum

      Nec Phoebum sapiat Pieriasque deas,

Non tamen hoc doctas quaeso tibi laeserit aures:

      Offendit nusquam pauper acerra Iovem.

 

6. ad egregium Iuris Consultum Gulielmum Graecilum

Graecile, doctarum custos sanctissime legum,

      Interpres iuris Caesareique fori,

Cui virtus praeclara frui dedit aure Tonantis

      Et Latii propius ora videre ducis:

5

Te duce Palladio Caesar nos induit auro,

      Te duce sum lauro nobilis Aonia.

Ergo pro tanto quidnam tibi munere reddam,

      Cum sim pauperior quam miser Irus erat?

Non nos Gallaico quod foderit Astur in agro,

10

      Nec dabimus flavi dona beata Tagi,

Nec quod Erythraeo dives dedit unda profundo,

      Nec quod phoenicis funere colligitur.

Ista sub imperio Fortunae et versilis orbis,

      Ista fluunt veluti sole cadente nives.

15

At tibi, quod nec aquae nec flamma auferre nec Euri

      Annorum aut morsus aut Iovis ira potest,

Nos dabimus carmen: Genium si carmen habebit,

      Graecile, dat nomen, dat sine morte decus.

 

7. de quinque vocalibus quae ascribuntur
Aquilae bicipiti Caesaris

Lemmata sint aquilae cur sic ascripta bifronti,

      Quae satis obscure quinque elementa notant,

Si quis scire cupis, paucis adverte) docebo:

      Hae sunt vocales, Rex Federice, tuae.

5

Prima docet, quianam volucrum regina vocatur

      Signa in perpetuum Caesaris atque Iovis.

Proxima, ut imperio fuit haec electa latino,

      Quando caput mundi Martia Roma fuit.

Tertia iustitiam divini Caesaris addit,

10

      Quantam Dictaei non habuere foci.

Quod superest, aio binas monstrare figuras,

      Omnia Caesareas vincere posse manus.

Caesar habes felix, si vero creditur, omen:

      Aptior est titulis littera nulla tuis.

 

8. de Corvo Albo diui Caesaris

Quid tibi Phoebei nocuerunt, corve, furores,

      Cum Maeandreus iam tibi cedat olor?

Ecce per invicti spatiaris Caesaris aulam

      Lacteus et nulla est corpore menda tuo.

5

Lilia sic fulgent, gelidae sic mane pruinae,

      Sic nix in Scythicis albicat ipsa iugis.

Ergo ubi pro functa solvisti virgine poenas,

      Vnde tibi tandem culpa piata venit?

At puto (nec fallor) crimen tibi Caesar ademit,

10

      Cum non admittit principis aula scelus.

 

9. responsio Corvini pro Corvo

Et mihi Phoebei nocuerunt, Paule, furores

      Et sceleris poenas candida penna luit.

Ast ego Caesarea spatior quod lacteus aula,

      Nunc volucris varias disce, poeta, vices.

5

Displicui: voluit Phoebus nigrescere pennas;

      Candentes Caesar reddere, quod placui.

 

10. de eodem corvo albo et de Corvino rescriptio

Laudaui niveum blando modo carmine corvum,

      Inter delicias Caesaris atque iocos.

Pro quo Corvinus Phoebea nobilis unda

      Rescripsit Clario proximiora deo.

5

O felix equidem: falso nec Apollinis ales

      Cum sit et arguto carmine factus olor.

 

11. de Cane Biffo Io. Bol

Biffe quid ostentas albos, canis improbe, dentes

      Et simulas risum nocte dieque simul?

Num tibi ridiculi, stulti num, Biffe, videmur

      Nec nostros mores ingeniumque probas?

5

Quicquid id est doceas. "Nostin Democriton illum?

      Huius ego semper rideo more viri".

 

12. ad Amplissimum Patrem Raymundum Peraudi
Honoratissimum Antistitem Gurcensem S.R.E. Cardinalem
C. Pauli Amalthei Carmen Gratulatorium Incipit

Tarda quidem, sed grata tamen pervenit ad aures

Fama meas, alboque diem fulcire lapillo

Iussit; et hinc rebus melius sperare caducis.

Nam dum Pannoniae Patres, plebesque Viennae

5

Romanum hospitio Regem capit; ille sepultis

Manibus incassum dicit de more salutem

Caesaris ad tumulum: candenti stridula penna

Fama volans, primoque levi contenta susurro,

Constitit applaudens in summi culmine tecti.

10

Mox, ubi iam patulas dictis maioribus aures

Excepit, dubiamque fidem sub murmure primo;

Centum aperit linguas. funditque has pectore voces:

"Illa ego terrigenis quondam Titanibus ultrix;

Cui Coelum pernosse datum, Mundique patentis

15

Intima, et infernae rimari arcana paludis;

Nuncio Cardineos apices, tyriumque galerum,

Peraudi Raemunde, tibi". Nec plura locuta

Protinus elatis petiit levis aera pennis.

Vox tamen una omnes passim diffusa per aures

20

Constitit. Hic narrat: petit hic: ast alter aperto

Te monstrat digito, nutuque ostendit et ore.

Assurgit iam turba tibi populique patrumque:

Dat dextram Rex ipse simul; multaque repletus

Pectora laetitia, multo amplexatur amore:

25

Lentescitque viri moeror; funusque parentis

Perfusum lacrymis tanta mercede rependit.

At mihi quis poterit vel longo expromere versu

Gaudia, quae nostrum pertentant undique pectus?

Gratius haud dederit, quod mille rogatibus opto,

30

Caesar, et ad sacros contendo carmine postes.

Non si Pieridum muscosa per antra sororum

Inter pallentes hederas, sacrumque viretum,

Me ducat iucunda Erato; mixtoque corymbo

Florida connectens ornato serta capillo,

35

Castalias mihi turbet aquas, totumque propinet

Flumen; et insani referet penetrale furoris;

Vnde ego Dircaeo dicar praecellere Vati

Carmine, et Andaeum plectro superare Maronem,

Cimbriacumque meum; quo post Demosthenis acta,

40

Nullus Apollineas propensius hauserit undas.

Non si Coelicolas inter, nitidosque per axes

Ducerer; et Coeli suprema parte locarer:

Tanta sub insano trepidarent pectore nobis

Gaudia; tam laetus circum praecordia sensus.

45

Non hic fingo lyra: Nam dum gestire per omnes

Prosequimur motus; animoque et voce fatemur

Laetitiam; passim nobis gratantur amici:

Tantaque praecelsae censent fastigia laudis

In partem cessisse mihi. Vos pandite, quaeso;

50

Pandite, Libethri dominae, quae caussa beavit

Tanta virum; sacrisque iubet per tempora vittis

Addere purpuream praesigni laude Tiaram.

Ipse licet nolit, ventosaque murmura famae

Negligat, et de se toto praeconia vultu;

55

Vos nobis cantate tamen; lateque per orbem

(Nesciat ille) palam non una fundite voce.

Iuppiter aetheream laetus conscenderat arcem,

Despiciens late placido mortalia vultu.

Qua protensus equo Chiron cortynia torques

60

Spicula. tunc etiam lento felicior arcu:

Cum Dea sollicito gressu mortalibus aegris

Scissa genas, lacrymisque madens, turbataque crinem;

Et pullis vittis, et nigra sordida amictu;

Et quasi de tepido rediens modo moesta sepulcro

65

Aut patris, aut nati, viduaque a morte mariti;

Constitit ante Iovem, fuditque has ore querelas.

"Rex hominum, Divumque sator, cui sidera Coeli,

Cui Mundi anfractus, Lachesis cui stamina parent:

Quo torques tua fata manu? quo dedecus ingens

70

Vsque sinis? nostrumque iubes decedere nomen?

En aras foedare sacras penetralibus ipsis

Aspicimus: Sacri nulla est reverentia cultus:

Nulla fides: moeretque illuso numine Christus.

At memini amissas hostili vulnere terras

75

Europae atque Asiae, et Libyci dispendia regni:

Quae saevus Maumethus habet. rituque nefando

Polluit Athei referens praecepta magistri;

Cui bona summa fuit tantum sibi nata voluptas;

Aegre passa minus. Nam res solabar abactas,

80

Quod fore perpetuum, fatis volventibus aevum,

Ductorem audieram Latio, gentique togatae;

Progeniem antiquam, Superum genus aethere lapsum;

Qui procul a rigido Tanai, Scythicaque palude,

Et nunquam reflui boreali frigore ponti;

85

Arctius admissus qua mugit Bosphorus undis

Insanis, instatque freto; qua saeva Propontis

Vrget Phrygiae pelagus fatale puellae;

Aegaeum petit Pharius qua denique tractus

Vsque Palaestinam, felicisque ostia Nili

90

Vergitur, et bifidae dirimit confinia terrae.

Hic stirpem invisam nobis, coeloque, tibique

Pelleret hinc illinc penitus, secumque triumpho

Condita Marmaricis traheret magalibus arva.

Haec erat insani nobis spes una doloris.

95

Nec minor interea moesto de corde levabat

Hoc nobis medicina malum; quod bina praeibat

Flamma mihi; nomenque meum, mea sacra per orbem

Tunc passim clarere dabat. Sic aurea Luna

Cornibus exactis; nitida sic lampade Phoebus

100

Ignea recludit trepidis mortalibus astra,

Cum bene sudificas Aquilo siccaverit alas.

Tunc quodcumque meo passim sub iure tuebar;

Hoc virtutis erat. Tunc imo corde sedebat

Candida simplicitas; veraxque a pectore murmur

105

Prodebat, non vana fides. Quid plura? relinquens

Sidera, tunc terras felicius ipsa colebam.

Tantum vox patrum passim vulgata bonorum

Evaluit: sic illa animo, sic moribus aetas

Enituit; qua praecipue Mevania colles

110

Explicat; et flexo late sub poplite magno.

Apennine. tuo crescentes erigit arces

Assisii (alma Virum finxit natura creando

De vultu, pie Christe, tuo) quo tempore felix,

O nimium felix! Et Iberia vidit Alumnum,

115

Qui saga pallentia sub pullo texit amictu.

Quos, Pater, hunc rapidi radiasti lampade Solis;

Illiusque tuo signasti stigmate pectus.

At nunc (proh pietas!) foede mea regna tuentur

Stupra, doli, fraudes, venalia iura, rapinae

120

Ambitio infelix, et habendi sacra libido.

Curiaque Ausonii quondam veneranda Senatus

Prostat: Et hic raro servant vestigia Christi.

Dedecus hoc pateris? Nec te iactura tuorum

Commovet, et Stygii crudelis praeda tyranni?"

125

Iuppiter haec contra: "Tristes depone querelas,

Nata, tuas. Venit numeris labentibus aetas,

Et gratae rediere vices: iam sorte benigna

Vndique mutato laetatur sidere Mundus.

In peius nec fata traho; nec dedecus ultra

130

Hoc patior quicquam. Sic lex tamen ardua fati

Volvitur, et caesis mortalibus addimus annos,

Vt tandem in sanctae redeant probitatis amorem.

Deferimusque nefas multum; tandemque morantes

Nostras supplicii gravitate extendimus iras.

135

Nam tibi consilium (quoniam cupis) omne fatebor;

Nata, meum; rebusque tuis sperare iubebo.

Nuper Alexandrum (neque enim laudare necesse est

Hunc tibi, quem pridem tenera de matre cadentem

Suscipis; et pleno praesens alis ubere natum:

140

Vagitusque foves gremio, pueriliaque ora

Veridico sermone colis: tum pectora sanctis

Moribus, et rigido praecordia condis honesto)

Pontificem in magnum Latialis curia patrum,

Auspiciis instructa meis, elegit; et ambas

145

Sedula divino concessit munere claves.

Hic mores, legesque tuas, lateque per orbem

Sacra feret, sacris redimitus tempora vittis;

Et populum antiqua sub relligione tenebit;

Aureaque instituet felici saecula regno.

150

Nam ductor Latii, quem tu tam rere futurum

Europae, atque Asiae insignem, Libycisque triumphis,

Maximianus erit: carique funere patris

Vix posito in saevos molitur praelia Turcas:

Iamque armat fortes furibunda in bella phalanges.

155

Helvetius iam signa movet: iam classica Rhaetum

Aere cient rauco: nitidis iam Noricus armis

Saevus in arma ruit: laeso tonat aethere bombus

Horrendum, et torvis reboat mugitibus Echo,

Vindelicus dum castra petit, longaque Suevus

160

Cuspide, et audaci suffultus terga bipenni.

Iam Germanus eques foedum sibi concipit hostem

Pectore, et abreptum prostrato ex hoste trophaeum.

Sed cum tantarum meditatur pondera rerum

Pontificalis apex; tantasque in praelia vires

165

Caesar agit; nec posse datur molimina rerum

Tantarum sine consilio, sine mente sagaci

Costruere; ut tanto curarum fasce levetur

Et meus hic Caesar, et maximus inde Sacerdos;

Consiliis comitem tanto sub pondere rerum,

170

Suppetiasque utrique damus: nec te moror ultra.

Raemundus superat Gallis mihi natus in oris,

Vir sacer, atque omni virtutis ab orbe fugatae

Seclusaeque fides: quem nec fortuna sinistra

Terruit, aut laeto turbavit pectora vultu

175

Sacra viro. Huic animus callens rationis; et usus

Et rerum lapsus, latitansque in rebus acumen

Prospicit, atque suo moderatur concta rigore.

Huic ego sidereas ausim bene credere sedes,

Saturni, Martisque globos, Solisque iugales,

180

Nil Phaetonteam Mundo metuente ruinam:

Quaeque per obliquam raptim Latonia Zonam

Advolat; et totiens a fratris luce rebellat.

Expers ipse sui, proh quanto robore mentis

Accedet vel Marte duci, vel pace togato

185

Pontifici. Sic, quum fessus iam pondere Mundi

Maurus Athlas, humeris molem Amphytrionia proles

Suscipit (ut perhibent) operamque apponit Olympo.

Exin quanta viro virtutem copia! nulli

Nobilior pietas: nulli reverentia recti

190

Promptior: in nulla maior clementia sedit

Pectora, et in tergum reflexo gratia vultu.

Accedit quam larga manus; quam prodiga fandi

Copia; quam subitae felix solertia mentis.

Hinc modus, hinc rerum circum divortia finis,

195

Hinc dotes, natura, tuae, quo vivere paucis

Gaudet; et obducto renuit mortalia vultu.

Huic ergo dare summa placet; longaque tueri

Sorte virum: incedat Sarrano cultus in Ostro

Pontifici coniunctus honos". Sic fatur. Et arces

200

Iam tenet Ausonias celeris Tegeaticus alis,

Qua flavas Tiberinus aquas non gurgite lento

Eruit; et magnae tolluntur moenia Romae

Septenis expansa iugis. Mandata Tonantis

Explicit, et tacite divinum inspirat amorem

205

Pontifici in primis ipsi. Simul una libido

Omnibus incessit patribus, totoque Senatu.

Cardineus tibi cedit honos. Quo vellere lucem

Hanc, Clotho. glomerare iubes? qua condere gemma

Fas erit? aut quali, nos custodire volatu?

210

Ducite candentes felici stamine fusos

Concordes stabili fatorum numine Parcae.

Nil atrum mihi turbet opus. Durabilis annos

In cunctos Adamas scythico de more pharetram

Fulciat: Huc Phrygiae pellucidus accola ripae

215

Maeandraeus olor cedat; sanctumque furorem

Mota mihi leviter venerabilis ala vapore,

Nostraque sollicitet toto praecordia Phoebo;

Vt deinceps maiora canam; longumque per aevum

Raemundi aeternae mandem praeconia famae.

220

Explicit Carmen

 

13. C. Pauli Amalthei Carmen Lyricum
in Maximiliani Romanorum Regis Laudem

Ecquis occurrit fidibus canoris

Aut vir aut digna celebrandus heros

Laude? quid nostro potius Camenae

Tempore dicant?

5

Bacchus, an saevae merito novercae

Hercules latum domitor per orbem

Fingitur, pinu generosus atque

Robore clavae?

Alter antiquos Pelopis nepotes

10

Dicat et Colchon vehat Argonautas

Nec domum tristis Priami labentem

Carmine linquat.

Scimus errantem patriis Vlixem

Finibus longe spatio bilustri,

15

Nec minus natum Veneris petentem

Itala regna.

Alter audacem puerum Philippi

Scribat et Croesum tamen haud beatum

Et gravem Xerxem tepidoque laetum

20

Sanguine Cyrum.

Novimus pridem lybicas cohortes

Quo duce in gentem ruerint Latinam;

Scimus et Gallos miserae occupantes

Moenia Romae.

25

Notius magno nihil est Quirino,

Iulius claret, nitet et Camillus,

Et tua aeterna, Cytherea, proles

Ardua phama.

Hos satis linguax cecinit vetustas

30

Invida in nostrum violenter aevum

Ficta quae veris pariter canendo

Miscet, et auget.

Sit magis, Clio, mihi cura, magnum

Caesarem primo tenui referre

35

Tibia; quod si mihi praestet ingens

Robur Apollo,

Si meis Caesar faveat Camenis

Sitque Fuxmaggus mihi tuscus ales,

Quique nunc Breucos domat et superbum

40

Marte Bohemum,

Induam suras rigido cothurno

Syrmatum plantaeque trahent superbum

Atque maiori pede concitatus

Bella sonabo.

45

Tunc et ornatu capitis Sicambrum

Nobilem atque imis Morinum sub oris

Fortius bello domitum cruento

Carmine dicam.

Austrios posthac repetam penatis

50

Et canam Vestrae nova facta gentis,

Donec adducam numeros ad atra

Pannonis arma.

Hic ego Breucos referam profusos,

Qua Saus miscet latices in Istrum

55

Atque Taurino Sabaritas addam,

Nobile bellum.

Quantus in summo residens Olympo

Iupiter claros nitet inter ignes,

Tantus in terris generosa proles

60

Caesaris extat;

Vtque frondescens adolescit alnus

Vere, quom passim queritur uolucris,

Quom viret magnum rediens per orbem

Pulchrior annus.

65

Dulce quom spirant zephyri et benigne

Solvitur tellus gravior colonis:

Fama sic sese subigit sub auras

Maximiani.

Di, quibus cordi decor est honesti

70

Quique vel rectum colitis vel aequum,

Huic date o tandem superare gentem

Marte ferocem.

Ille post aequo domitum triumpho

Pannonem in saevos parat arma Turcas

75

Et Palaestinam penitus Quiritum

Reddere regno,

Vt nihil nostro vigeat sub aevo

Maius in terris populo fideli,

Quem vetus nusquam veniens nec olim

80

Viderit aetas.

Caesar huic mundi tribuens habenas

Vivat et fato meliore natum

Magna cedentem videat nepoti

Sceptra Philippo.

 

14. ad magnificum et generosum Virum Georgium Helechrem
Portus Naonis Praefectum C. Pauli Amalthei Carmen
De ludo Troiano faustissimi Regis Maximilliani

Iam mihi Pipleos sit fas haurire liquores

Pronius et fontes totumque Helicona movere

Et te, Phoebe, choris et vos accersere Divae

Pierides, Maiaque satum Bromiumque potentem

5

Bellerophontei celeberrima numina fontis;

Et tu Bistonias praesens tutela per oras,

Si vacat et nullum deterret Strymona bellum,

Huc, Gradive, uni galeaque insignis et ense

Illum quaeso mihi praestes in plectra furorem,

10

Quem tua cura, pater, bello fortissimus heros

Maximianus habet, quum pectore fertur in arma

Praecipiti gaudetque vias aperire per hostes.

Tuque o Romanae princeps faustissime gentis,

Cui Belgas superare datum tortisque Sicambros

15

Crinibus et multo conflictos Marte Batavos

Extremosque hominum Morinos, cui Gallia bello

Maxima sanguineo ter dena trophaea reliquit,

Maximiane, adsis praesensque in carmine uires

Aonias praesta et nostri praeludia plectri

20

Accipe nec gratos velis interiisse labores.

Panditur Ensinis tellus exculta colonis

Pannoniam supra, clivosis condita passim

Collibus et rapido, nulli non nobilis amne

Danubii, qui saevit aquis seroque canali

25

Impetit Euxinum mutato nomine pontum.

Cuius in undisonae consurgit margine ripae

Nobilis urbs Lincii: sic illam nomine dicunt

Indigenae populi, vario seu nebrida cultu

Insimulat, seu quod celsa speculatur ab arce

30

Exploratque procul visuque simillima lynci.

Hic, postquam Latiis Caesar concessit ab oris

Lustravitque urbes Venetas Portumque Naonis

Alsaeias undas et te, Tergeste, reliquit,

Concilium vocat heroum: sic turba deorum

35

Vndique terrifici properant ad iussa Tonantis.

Convenere duces, seu secum foedera iungi,

Siue Asiam bellare parant Turcosque feroces,

Siue Palaestina penitus detrudere terra

Gentem invisam superis Christique sepulchrum

40

Romano imperio nec iniquo asciscere bello.

Atque ea dum inter se vario sermone volutant,

Per varios ludos longa et spectacula rerum

Consumunt alii soles: hic currere forti

Gaudet equo, ille pedes melior contendere metas,

45

Hic iacit ingenti concussum hastile lacerto,

Ille graves ferri contorquet in aera massas

Sisyphium aut vertit onus libratque per auras

Non Diomedeo cedentia pondera saxo,

Hic chalybis pilulas ferro detrudit et igni,

50

Vnde tremit tellus resonatque fragoribus aer.

Ille recurvato torquet Cydonia pinu

Spicula, sed funda vacuas hic verberat auras.

Alter Amyclaeis nudatus membra palaestris

Se parat, ast alius nunc propugnacula fingit,

55

Nunc aciem ducit, fictos nunc provocat hostes.

Non tot in Eleis certamina vidit Olympus

Collibus aut varios per tot discrimina ludos.

Haec dum quottidie diversa gymnade fiunt,

Spectatum venit huc pietate insignis et armis

60

Maximianus et haec placida cum mente videret,

Protinus ecce illi circum praecordia fibrae

Vndique prosiliunt animosaque pectora sanguis

Occupat atque ardet sese committere pugnae.

Vt leo latrantes solitus spectare Molossos,

65

Si forte invadunt venientem montibus ursum

Terribilemve aprum, nec se certamini eorum

Inserit aut tanti conturbat proelia belli;

Attamen ille sibi discrimina tanta moveri

Exoptat similesque sibi desiderat hostes:

70

Sic et Germanae decus indelebile gentis

Maximianus agit; nam tanta per agmina victor

Esse cupit cunctosque suo concedere Marti.

Continuo socios alta sic voce profatur:

Audite o iuvenes, quorum praecordia virtus

75

Inclyta non patitur segni torpere veterno,

Sed quibus inventa est per Martia tela, per hostes

Gloria: nunc vestrum si quis concurrere mecum

Audet equo, croceos cum primum crastinus ortus

Extulerit Titan et opima lampade terras

80

Sparserit, indutus clypeo galeaque comanti

Pectoreque Actaeae portans thoraca Minervae

Huc gressus animumque ferat: si vicerit, illum

Praemia digna manent; quod si vincetur, honoris

Gloria, virtutis satis est in praemia nobis.

85

Dixerat: ecce omnes vario iam murmure secum

Conveniunt quaeruntque diu, quis currere contra

Audeat et Latio sese committere regi,

Cum sit Pellaeo vel Caesare maior in armis,

Scipiades titulis superet belloque Lyaeum

90

Et Pallenaeos aequet iam Marte triumphos.

Omnibus haec tandem melior sententia visa est:

Quatuor aequali virtute animoque potentes

Florentes annis et avito sanguine clari

Ausonium regem gladioque hastaque lacessant;

95

Quos contra rex ipse tribus comitatus in armis

Occurrat fiatque pari discrimine bellum;

Bellum quod Phrygiis quondam devexit ab oris

Troius Aeneas et adhuc labentibus annis

Nomen habet magnae dictum de nomine Troiae.

100

Posterus Eois Phoebus surgebat ab undis

Candidus et nullis suffultus nubibus orbem.

Extemplo induitur nitidis rex maximus armis,

Pectora lorica primum stant fulta trilici,

Fibula deinde super magnum thoraca renectit,

105

Tum galea premiturque caput clypeoque lacertus,

A laeva pendet clava et Mavortius ensis,

At solida a dextris stat acutae cuspidis hasta;

Magnanimum tum scandit equum, cui sub pede tellus

Pulsa tremit; non ille feris parere lupatis

110

Nec scit stare loco et mandit spumantia frena:

Qualis Threicius sonipes Mavorte superbus

Ingemit et magnis propellit flatibus Hebrum,

Quale Theramnaeus dempto Polluce ferebat

Cyllarus ingenti galeatum Castora dorso.

115

Addunt se comites domino regique Quiritum

Primus Anholdensis comes, huic Dissischius heros

Proximus it virtute pari, quem deinde Ioannes

Rheihenburger ouans sequitur clauditque cohortem.

Ecce alia de parte novis Iuaninius armis

120

Accelerat iuvenis, solus qui occurrere turmis

Audeat, Alcide veniens in proelia maior.

Raunacher hunc sequitur, totamque pererrat arenam

Egregius forma iuvenis Lamberger, adhaeret

Oberaymer ei: laetos iam Marte futuro

125

Omnes campus habet aequos aetate vel armis.

Hic fuit imposito Tritonia pectore monstro

Marsque pater medio iam laetus in agmine turmas

Componitque additque animos praestatque furores.

Nunc mihi Musa refer, quantos in bella furores

130

Movit utrimque deus, quis tanti praemia ludi

Detulit aut tanto victus certamine cessit.

Fas audita loqui: nec vinci turpe putetis,

Eximii proceres, si vobis gloria maior

Contendisse fuit quam duri infamia belli.

135

Classica terribilem sonitum dant aere canoro.

Emicat acer equs: longam Rex pronus in hastam

Primus bella ciet rumpitque in pectore truncos

Antonii, primus qui sit concurrere contra

Ausus equi primus percussit vertice clunes.

140

Insequitur plaususque virum clangorque tubarum.

Raunacher invadit comitem: fit viribus aequis

Impetus ac pinu magnum Disischion urget

Gaspar et amissis fertur furibundus habenis.

Infoelix iuvenis, cui non sub pectore virtus

145

Defuit aut animus saevique peritia Martis,

Sed nocuit fortuna viro: nam protinus hasta

Cornipede excussus tergo percussit harenam.

Ecce autem praeceps ruit Oberaymer in arma

Vlturus socium, clypeo cui tectus adunco

150

Hinc Rheihemburger parili virtute Ioannes

Occurrit: frangunt hastas, volat aere truncus

Assiduus pulvisque rapit caelumque diemque.

Tum vero ingeminant populi per gymnada voces

Et litui resonant: vagina protinus omnes

155

Eripiunt ensem adversosque feruntur in hostes.

Bellona in medio tortis accincta colubris

Agmine bacchatur, atque aequa lance rependens

Hac nec parte magis premit aut consurgit ab illa:

Hi nunc terga fugae vertunt nunc comminus instant

160

Infensis similes inimicaque terga fatigant,

Saepe cavent ictus et tota per aequora currunt.

Rex elatus equo te nunc, Iuaninie, in omnes

Insequitur partes, in te rex ipse moratur,

Te petit ense truci per tempora perque lacertos

165

Perque amplos humeros, nec respirare facultas.

Tu tamen hunc contra frustra conatus in ensem

Erigeris: resonat crebris tinnitibus aer.

Non secus atque lupo concedit aperque leoni

Si forte inciderit, tandem dare terga coactus

170

Cessisti, Antoni, tota depulsus harena.

Non tamen absolvit saevi certamina belli

Caesareus iuvenis: socios in parte remota

Oberaymer agit, te magno Raunacher ense

Exagitat cogitque ipso concedere campo.

175

Huc ruit, huc praeceps it Maximianus in arma

Se comitante deo: ueluti cum tigris abactis

Foetibus orbatique ruunt in tela leones

Exoptantque animam pro caris ponere natis,

Sic illos nunc urget equo, nunc pondere clauae,

180

Elato nunc ense premit solusque duobus

Sufficit instauratque ipso certamine uires.

Ac ueluti accensos bacchatur fiamma per agros,

Quam manus inuidia uicini aut forte uiator

Apposuit: fit eo maior quo fortius urit

185

Excrescitque magis quo plures repperit escas:

Sic tua magnanimo surgens in pectore uirtus,

Maximiane, nouos auget bellando furores,

Donec anhelantes ambo fessique per arma

Terga dedere fugae et tanto discrimine solus

190

Constitit inuictis rex Maximianus in armis.

 

15. C. Pauli Amalthei poetae laureati Epicedium
in obitu Foederici Romanorum Imperatoris
ad Mamillianum Regem Invictissimum Imperatorem Designatum

Vnde mihi, Caesar, lugubri in carmine numen

Sollicitem? neque enim Pimpleam impellere rupem

Fas erit, aut molli Bacchum deducere Nysa

Funestum ad plectrum singultantesque querellas

5

Vatis Apollineo procul hinc a fonte vagantis.

En qui Corycios pleno gustavimus haustu

Facundos latices, qui tollere carmine laudes

Heroum assueti, Phoebi nunc numine merso

Nescio quae nostram convolvunt nubila mentem

10

Et me flere iubent lamentaque fortia tantum

Funesta dictare lyra. iam nosco dolorem

Et cum perpetuo manantia lumina fletu:

Maiestas Romana iacet, quo principe nobis

Tota Theramnaeos spirabant pectora cycnos.

15

Ergo mihi aridulae sordescunt fronte corollae

Et male pro lauro, viridi pro fronde corymbi

Sordida Cyrneae serpunt per tempora taxi.

Nec tibi, cui celsas iam sors concessit habenas

Imperii, quem cura duplex, quem pondera rerum

20

Iam maiora manent, functi solatia patris

Apta satis meditor: sic me miserabile fatum

Confundit similisque movet turbatio casus;

Nec tibi divellam trepido de corde dolorem

Carmine, si plectrum nobis aut Thracius Orpheus

25

Aut Linus ipse daret, quamvis hunc prima dearum,

Illum Pierio generasset Phoebus in antro.

Namque diu Caesar, moesto medicamina vultu

Abnuis odistique lyram: sic orba leaena

Audiat aut catulis saeuissima tigris abactis.

30

Non te flere veto. quis enim temerarius ausit

Aut lacrimas prohibere pias aut carmine vultus

Et rebus gestis et maiestate verendos

Ab luctu revocare suo? te flere solute

Nos sinimus lacrimisque novos sedare dolores.

35

Sed si tantus amor patris venerabile funus

Flere iubet, nos flere tibi, nos pulla movere

Plectra sinas niveique chelyn ne sperne poetae.

Ipse ego pro latice Aonio Bromiique furore

Fronte tua lacrimas, longo suspiria tractu

40

Pectore concipiam, nullius Apollinis aestus

Indigus: his avibus condam miserabile carmen.

Vos aeterni ignes, siquidem mortalia tangunt

Facta deos nec casus inest, sed foedere certo

Astra vices variant atque haec concordia discors

45

Rursus idem proprio deducit sidere tempus:

Vos mecum lugete nefas, obducite mecum

Protinus aeternos nigra ferrugine vultus.

Terra tremat fugiantque ferae missusque repente

Per populos humilis pavor ambulet, omnia plorent

50

Nostraque supremam formident saecula lucem.

Proh dolor! ille senex crudelibus occubat umbris,

Cui genus et virtus sacrum diadema Quirini

Ferre dedit populosque manu rexisse potentes

Germanos Latiosque simul, quo principe mundus

55

Candidus et grata compostus pace quievit

Nostraque belligeri viderunt saecula Iani

Limina clausa iterum. quod si tibi fata dedissent

Longius humanis leges indicere rebus,

Vna foret toto similis concordia mundo.

60

Non hominis, non ira ferae, non dira leonum

Saeviret rabies: impune per antra ferarum

Armentum et pecudes nullis custodibus irent

Et commune latus cum tigride sterneret agnus.

Perdidit ergo suam magno cum Caesare pacem

65

Mundus et aetheream concordia migrat in arcem

Invidiam factura solo. quis lumina fletu

Temperet? en moestos Romana potentia vultus

Induit et nigros Germania sumit amictus.

Nam quamvis tanti pro funere principis omnem

70

Flere decet mundum, tamen haec amisit alumnum

Vtraque ductorem, patriae Germania natum,

Itala terra patrem, quo non praestantior alter

Iusticiam populis aequata lance rependit.

Terrarum coelique simul mundique latentis

75

Perscrutator obit, qui mentis acumine certo

Quadrifidi ex coelo partem collegit honesti,

Quae lapsa annectit praesentibus, ista futuris,

Quae callet ratione animi quaeque optima factu

Deligit indagans, procul aspernanda relinquit.

80

Hac penitus Caesar mundum scrutatus et astra

Cernebat ventura procul, rebusque cauere

Callidus imperium summa cum pace regebat.

Ergo mille homines ad magni Caesaris ora

Consilium quaesitum ibant rebusque salutem

85

Vsque suis, qua Phoebus equos irrorat Eois

Fluctibus, oceani qua stridet mersus in unda

Currus et insufflat nimbis gravis auster aquosis,

Vnde furit Boreas flatuque repente sereno

Aethereos aperit moestis mortalibus axes.

90

Vt quondam Ortygiae laurus tripodasque loquentes

Delphorum aut adytum Cumis penetrale Sibyllae

Credula gens adiit consultum oracula Phoebi,

Aut veluti Assyriis redolentes nubibus aras

Centum et purpureo spumantes sanguine tauri,

95

Cornigero quom sacra Iovi Gaetulica pubes

Diuinis operata facit, vel Achaia querna

Fronde Cytheriacas audit suspensa columbas

Consultans, rebus quae sit fortuna caducis:

Sic Caesar responsa dabat, sic conscia fati

100

Mens bona secreti reserabat numina coeli.

Non tamen augurium cantu, non praepete penna

Omina captauit nec apertis credidit extis.

Coelestis rationis opus, coelestia novit

Sidera, coelestis deprehendit mente meatus:

105

Mundus ut occiduos rapido pede vergat in axes,

Aurea cui contra Phoebe breuiore recessu

Nititur, utque eadem radiis obnoxia fratris

Nunc penitus toto, medio nunc luceat orbe,

Abdita nunc lateat, rursus nunc cornua sumat.

110

Nouit item errones, medius quos Phoebus anhelis

Circumspectat equis et amico temperat astro;

Quid bissena velint obliquae animalia zonae,

Qua se Phoebus agit; qua se pulcherrima Luna

Proripit et reliqui bigas duxere Planetae;

115

Quanto intersticii spatio Cyllenius erret

A Phaethonte deus, quanto Titana sequatur,

Hinc quid promittant felicia sidera terris

Et Iouis et Veneris, quantum succensio Martis

Falciferique senis infesto stella recessu

120

Officiant. hinc illa venit prudentia magni

Caesaris. haud aliter sententia dia Thaletis,

Graecia quam Clario venerabilis imputat auro,

Decidit e coelo, quamquam mens conscia recti

Nil mortale sonans coelique infusa metallo,

125

Iapetionides qualem finxisse Prometheus

Dicitur exiguo commiscens aethera limo,

Talis consiliis inter valet esse deorum.

Namque deum perhibent, qui maximus imperat astris,

Arcanum divis commune minoribus, illos

130

Impartire aliis, donec qua lactea candet

Orbita, qua Cancri fervescit nobile sidus,

Vnde Platon animas deduxit, nuncius arce

Missus ab aetherea, per stellas transvolus, orbem

Saturni, Iovis et Martis solisque calores

135

Lucentesque rotas lunae per corpora transit

Et tandem in solidis ponit vestigia terris.

Non tamen ignavas mentes, non obruta terris

Ingenia et caeca rerum caligine mersa

Haec divum momenta adeunt, verum haec tenet heros

140

Munera iusticia insignis, pietate verendus,

Relligione sacer, non lingua aut pectore fictus,

Gratia quem meritis aequat, qui laude decoros

Observare viros didicit, punire nocentes,

Qualis erat Caesar. nam si mihi vera fateri

145

Fas sit et haud fictis hunc addere rebus honorem,

Si te, sancte senex, hac maiestate tulissent

Saecula, Dictaea tum quom peperere sub Ida

Tergeminos fratres, inferni iura senatus,

Non te vel Stygiae leges indicere genti,

150

Vel quassare nigram deductis sortibus urnam,

Cogere non flabris sontes scelera alta fateri,

Fingeret ulla chelys: per te foret anguibus orbis

Liber et assiduo securum vulture pectus.

Sisyphus ingenti per te iam mole sederet

155

Deses inersque sua, nec inani Belides urna;

Tantalus haud poenas sitibundo solveret ore.

Arbitrium coeleste forum divumque tribunal

Iure tuo multa cum maiestate dedisset

Noster Apollo tibi, finxissent mille poetae.

160

Per quos et poteras mores imponere coelo,

Tradere iura deis sedesque locare beatas

Pro meritis cuicumque suis, quo posset eadem

Maiestate frui felix; licet astra minori

Sorte beent alios, amor est tamen omnibus idem.

165

Discant iusticiam cunctae per saecula gentes

Te monstrante viam, tu clara exempla daturus

Posteritate tua es serisque nepotibus olim,

Quae sancto sint digna viro, quae praemia sonti.

Ergo per te iterum terras Astraea revisit,

170

Cui comes alma Fides et terno Gratia vultu

Venit ab Orchomeno et propior Concordia gressu

Atque aliae plures pariter venere sorores.

Ac veluti quondam Saturno principe passim

Agmina virtutum posuere sedilia terris,

175

Non belli, non fraudis erat, non dira cupido

Imperii, nullos divisit terminus agros;

In medio quaerebat opes sibi quisque modestas

Simpliciterque omnes communis mundus alebat:

Talia Foedericus cupiebat saecula Caesar,

180

Ista volutabat divino pectore semper,

His innixus erat. ergo cum Caesare terras

Sancta cohors recti prisco de more colebat.

Quodsi non rabidum sedavit bella per orbem,

Non vitium rectoris erit, sed temporis error:

185

Vt quondam in mediis iactatam fluctibus ornum,

Quam ferus hinc Boreas, hinc turbidus Auster euntem

Vexat agens flatu, non ars non cura magistri

Hanc regit et frustra torquentur robora clavi:

Flatibus adversis colliditur aequore puppis

190

In medio et nullus moderantem Nereus audit.

Ipse nec astriferi quondam regnator Olympi

Invida saevorum vitavit bella Gigantum,

Quom ferus Enceladus immensis viribus Ossam

Pelio imposuit, laeva tunc tectus et armis

195

Tela trisulca Typhon non uno reppulit ictu

Contendens dextra summi fastigia coeli.

Tum pater omnipotens celsa molitus ab arce

Fulmina disiecit molem, quo turbine mersos

Inarimen alios, quosdam detrusit in Aetnam.

200

At cui non notum est, pro relligione tuenda

Te nullas timuisse vices nec vulnera saevi

Martis et ancipitis non ulla pericula vitae?

Tanta tibi pietas et inenarrabilis ardor

Nostratis fidei viguit sub pectore semper,

205

Vt tu per Scythicae glacialia frigora brumae

Ire, per ardentes Libyes sitientis harenas,

Qua non ulla hominis calcant vestigia terras,

Si Maleae credenda ratis, si Syrtibus esset,

Si quaecunque vagum discrimina possidet aequor

210

Sint adeunda tibi, quaecunque pericula tellus,

Vitasses nullos Christi pro iure labores.

Nec tibi fingo lyra: stat sancti pectoris index

Historia, Aoniis centum stant ora poetis,

Caesar, ut edictum venerandaque iussa per orbem

215

Miseris et passim proceres collegeris una,

Qua cadit immodico per saxa sonantia fluctu

Ister Noricii perstringens rura coloni,

Quaque Ratisponae detrectat pondera molis

Tergore tanta suo collectoque agmine magno

220

Et nivis et pluviae stantem detrudere pontem

Sperat et Euxinas secum rapere omnia in undas.

At moles immota manet glaciesque nivales

Ferre potens rapidi contemnit murmura fluctus.

Hic Caesar concussa videns labefactaque multum

225

Fundamenta fidei magnaque ex parte teneri

Hostibus Europen et iam ter milia centum

Romani de iure soli, de iure potentis

Ecclesiae cessisse feris sine vulnere Turcis,

Proponis quae damna fides Romana tulisset,

230

Quae spes sit reliqui, quantae victoria laudi,

Praemia quanta forent, nostris si finibus olim

Pellere Turcarum foedissima iura liceret.

Quare se bello accingant, duce Caesare, bello

Crudelem Europes depellant limite gentem.

235

Inde Palaestinam promissaque regna prophetis

Invadant, Asiae qua pars pulcherrima terrae

Solis ab occasu Libyes disiungitur arvis

Et brevior tellus alternis fluctibus obstat,

Ne nostrum invadant Eoa pericula pontum.

240

Caesaris hi monitus; sed vos, qui pectore Christum

Concipitis trinumque Deum censetis et unum,

Dicite mortales, quae tanta insania mentem

Praecipitat conferre manus, concurrere saeve

Alter in alterius temerando viscera ferro?

245

Barbarus hostis habet pueri cunabula Christi

Sanctaque pollutis calcat vestigia plantis

Pressa deo totaque tenet cum mole sepulchrum,

Quo deus impositus post tertia lumina Phoebi

Vivus ab integro visit mortalia Christus.

250

Tu tamen assequeris, tota quod mente petisti

Semper et a superis sexcenta in vota vocasti,

Sancte senex: umbris quod te labente, priusquam

Functe fores omni concessae munere vitae,

Vidisti immensum pacatis gentibus orbem.

255

Nulla quidem diro temeranda licentia ferro

Te moriente fuit, nullo Tritonia monstro

Horrida, gaudebat positis Mars impius armis.

Digna quidem merces tam sanctis moribus atque

Ingenio donata tuo. quis comparat aevum

260

Praeteritum? a Nino longos quis colligit annos

Tempus adusque tuum, quonam sub principe mundo

Tanta quies fuerit? quando tam prodiga vultu,

Tam bona Pax niveis hilaravit saecula pennis?

Clauserit Augustus vesani limina belli

265

Rexerit et laetum patriis virtutibus orbem,

Quom saevus super arma sedens, post terga revinctus

Brachia sanguineo Furor horridus ore fremebat.

Sed Romana quies fuit haec, sed bella per orbem

Altera, sed Tiphys, Minyos sed nobilis Argo

270

Vexit et in Phrygios iterum pugnavit Achilles.

Nunc pax alma tenet coeli cum cardine utroque

Solis utramque domum: testes sunt Caesaris ipsae

Austriacae gentes maioraque gentibus astra,

Hanc sibi pollicitum supremo in funere pacem.

275

Ergo quid ignavos fingis tibi Caesaris annos

Invide? nec placidae commendas dona quietis?

Num pacem non summa tenent? num sidera coeli

Inter se adverso miscet discordia motu?

Principio nondum fundato quattuor ortu

280

Corporibus, nullis gyrantibus aethere celso

Sideribus, quom mole rudi confusaque passim

Materies per inane chaos sine pondere pondus

Iret et incerto traheretur in omnia motu,

Quis mare quis solidam telluris ab aere massam

285

Rursus et aeternum clausisset ab aethere mundum,

Ni prius in rebus Concordia facta fuisset?

Haec dea stelliferum vario discrimine coelum

Distinxit rebusque vices et tempora fecit;

Hinc humus et plantis et versicoloribus herbis

290

Enituit passim floresque et poma quotannis

Praebuit, hinc valles et opacis fontibus undas

Prostratosque lacus longe silvasque comantes

Montibus excelsis, ubi cum sine legibus ullis

Agrestes homines deserta per antra ferarum

295

Errarent vulgo frugi sine munere vitae,

Candida pax illos coetum collegit in unum

Tectaque parietibus iunxit, ne tristior Euri

Impetus aut pluviosae Hyades, ne saevus Orion

Sidere vexaret; demum civilibus illos

300

Moribus instituit, patriae caroque parenti

Quantum elargiri deceat, quo frater amore

Et soror et coniunx et natus amandus et hospes.

Tum primum incurvo terram molitus aratro

Fossor et obliquo stringens mucrone racemos

305

Collegit fruges et apricis collibus uvas

Edidicitque sibi duro sudore parare,

Quo posset vicisse famem brumaeque rigorem

A membris cohibere suis. non impetus hostis

Armorumve fuit. tamen illo tempore Clotho

310

Condebat nostram meliori stamine vitam.

Quod si tantus amor belli nec Caesare dignum

Imperium censes, nisi dira potentia ferri

Saeviat et multo maculentur tela cruore,

Non erit obscurus illato vulnere Caesar.

315

Austria erit testis, totiens procul hoste fugato,

Austria barbarico quondam vexata tumultu

Sulphureis qua fumat aquis fons pallidus, unde

Oppidulum dicunt facti de nomine Thermas.

Hic hostes dare terga fugae cum clade coacti

320

Senserunt, Latii quam multa potentia regis

Afforet et quantae magno sub Caesare gentes.

Sed quid ego haec autem? longe maiora relinquo,

Inferiora sequor. dicant de Caesare Belgae

Belgarumque ferox dux Carolus, ille potentis

325

Martis honos, sub quo veluti sub fulmine belli

Intremuit tellus pavidusque expalluit orbis.

Post tamen insignes clades superataque passim

Oppida et Austriaco populatos milite campos

Candida Caesareis cessit victoria signis.

330

Hiccine praeteream lugubri pectine casum,

Maximiane, tuum? si nos in funere patris

Auscultas nostramque tibi sub pectora musam

Ire sinis, fas sit tristes perstringere fraudes

Brugarum populi: si saeva pericula vitae

335

Adiuvat et miseros quondam meminisse labores.

Sic rerum series praeconiaque alta parentis

Concita Castalio stimulant mihi pectora motu.

Te pater insidiis et tristi carcere, Caesar,

Te pater eripuit; non illum terruit aetas

340

In senium vergens et multo debilis aevo,

Non iter oblongum saevaeque ferocia gentis

Pectora, uti cecinit Clario proiectus in antro

Cimbriacus, quo non ad sacra fluenta Meletis

Aonios latices facundius hausit Homerus.

345

I nunc et dubita praeponere Caesaris acta

Scipiadis Paulisque et quos vel Graecia tollit

Africaque immensis Romanaque fama triumphis

Et gens si qua viget rebus per saecula gestis!

Si non terrifico mundum sibi Marte subegit

350

Caesar et humano renuit spumare cruore,

Hoc fuit ingenium, non segnis inertia mentis,

Principis haec pietas, non saevi inscitia belli,

Relligio, non terror erat. nam pectore virtus

Stabat et huic comites gravitas, patientia saevae

355

Sortis et humani contemptio summa negoci

Claraque magnarum solersque electio rerum.

Adde quod in senium pridem volventibus annis

Iure togae melior: bella horrida, bella per orbem

Principe te saevire dedit populique potentis,

360

Maximiane, tuo concussit Marte furores.

Vidimus imperii cultos iuga ferre Batavos

Helveciosque tui et gaudentis crine Sicambros

Et quos Mopsa suis Rhenusque intercipit undis

Additur his Morinus, quo non semotius ullum

365

Caerula Germano populum ferit aequore Tethys.

Non procul hinc Gallus violento Circius aestu

Iccia saxa quatit, statio qua tuta Monoeci

Suscipit Herculeo servatas numine cymbas.

Hic et terrifico te Francia saeva furore.

370

Expavit quotiens vexataque turbine belli,

Rex invicte, tibi, roseis quom Sequana Pontum

Irrumpebat aquis, plenusque cadavere caeso

Gurgite multiplici pluviosum versus ad Austrum

Ipse suas gentis Rhodanus non sponte trahebat!

375

At quis Pannonios violato iure tumultus

Nescit et antiquam titulis regalibus Albam

Maximiane, tibi ferventi Marte subactam?

Et modo quom rigidas vertisses signa sub Alpes,

Quas strages, quae damna tulit, quae vulnera Francus

380

Iussus item orata tibi pendere pace tributum.

Non, si mille meo resonent sub pectore voces

Et totidem ora feram Phoebeo mota furore,

Tanta canam numeris, ut non maiora supersint

Facta tibi superetque meum tua gloria plectrum,

385

Quae tibi mille queat vates lassare canendo.

Nec mihi nunc mens est, tua facta retexere chartis;

Tempus erit quondam nobis (modo vita supersit

Ociaque et placidis mens non obscura Camoenis),

Quom tua Pellaeos aequantia facta triumphos

390

Aggrediar graviore lyra. nunc dicere dotes

Caesaris et totum praeconia ferre per orbem

Carmine fert animus, tristi solatia casus

Parte futura tibi, senio qui fessus anhelo

In te Summarum reiecit pondera rerum.

395

Iuppiter ingenti bellorum mole solutus

Sic natis pugnare dedit, sic vicit Iberos

Impiger Alcides nigrosque Lyaeus Eoos,

Sic Atlanta senem saxum exanimavit in atrum

Ales Abantiades praetendens ora Medusae.

400

Ipse pater coelo securus pace sedebat

Prospiciens terras et eodem lumine pontum.

Fas mihi prodigium gelidis quod vidimus oris

In medium proferre chely, qua Caecius ingens

Norica Pannoniis disiungit rura colonis;

405

Quom modo sacrilego fallax Germania ferro,

Qua furit infidus temerata lege Boemus,

Ausa per Austriacos praedatum currere campos

Nostris praeda fuit captiuaque corpora mille

Vidimus aerio replere cadavere ripas

410

Danubii et passim violentas solvere poenas.

Vtque sub extremas undas descendit imago

Tetra virum et fundum pendentum perculit horror:

Ecce pater glauco praecinctus vellere pectus

Ister et agresti redimitus harundine crinem

415

Caeruleum admirans rapido caput extulit amni.

Post ubi crudelem scelerata ob crimina gentem

Supplicium solvisse videt, hoc Caesaris actum:

"O qui Martigenae veteri de gente Quirini

Caesar", ait, "clarae producto stemmate robur

420

Nobilitatis habes, qui vincis luce sequenti

Illustrasque genus proavis primusque priora

Post mille ingentis reuolutis orbibus annos

Sceptra tenes Latii: tune haec labente senecta?

Tune levas nostros diris praedonibus agros,

425

Qui mea mactato spoliabant arva colono

Compositique simul violabant foedera mundi?

Pro quo si liceat veras expromere voces,

Hoc tibi polliceor, nec me mea decipit ales:

Quom bis signiferum renovatis cornibus orbem

430

Cynthia curet equis, membrorum mole soluta

Candidus aeterni repetes pia sidera coeli,

Qua post Erigonem spacium patet: en tibi tota

Brachia collegit contracto Scorpius astro,

Hic ubi iusticiam discat de Caesare magnus

435

Iuppiter et regere astriferos pacatius axes.

Tunc tibi turba deum sanctis pro moribus olim

Praemia certatim referent meliusque videbis,

Quid refert servare modum finemque tenere

Et duce natura moliri rebus agendis

440

Quicquid agis, patriae quantum est impendere vitam,

Nec tibi, sed partim natis partimque propinquis,

Denique te toto generatum credere mundo.

Noveris hic, lautas quid prodest spernere mensas,

Quid fluvio sedare sitim, totamque senectam

445

Omnino nescire merum, quid pellere tecto

Simpliciter pluvias praeduraque frigora brumae;

Quid cultus odisse nurus nudataque membra

Romana vestire toga de more Quiritum,

Quid Veneris cohibere vices, nisi coniuge natos

450

Tollendi sit causa tibi, quid denique prodest,

Quod surrepit iners nulla tibi parte voluptas.

Hic tibi mercedis precium, quod factio per te

Pontificis gemini sedata est: ut foret unus

Claviger antiqui referens fastigia Petri;

455

Quod Solymos dubiae per mille pericula vitae

Viseris et Christi sacratam manibus urnam,

Limina per centum quod relligiosa vagaris,

Nostratis fidei exemplum. sic viribus illum

Egregium corpus et maiestate decorum

460

Duxisti ad summam, Caesar, sine labe senectam.

Ergo conspicui venerabilis area coeli

Vndique contendit meritas tibi solvere grates:

Hic pro sublatis ad concava sidera templis,

Ille quod argento gemmisque et nobilis auro

465

Ossa tegit solido gaudetque minora videri

Astra sibi, quam quae corpus collegerit urna.

Nam tu divitias tales exponis in usus,

Caesar, ut imperium Romanaque iura tueri

Primum rite queas; posthac vel munere divos

470

Afficis, horridula vel paupertate gravatos.

Sed tibi coelicolum qui primum assurgat honori,

Austriacae Leopoldus erit dux inclytus aulae:

Ille tibi acceptum referet, nunquamve negabit

Promeritum quod se patrum veneranda potestas

475

Sanxerit in divos arasque et sacra dicarit,

Vnde pius colitur praesensque in vota vocatur.

Post ubi siderea te sede locaverit, ambo

Parcarumque colos sortisque volubilis orbem

Dispensate manu nato caroque nepoti,

480

Alter ut imperii longum volventibus annis

Sceptra regat Latii felix, orbisque subacti

Iam senio fessus concedat lora Philippo,

Hic sibi iure datas mundi moderetur habenas

Cum seniore senex; numerosaque dona Sibyllae

485

Et pater et natus, precor, aggrediantur harenas".

Sic fatus placidam sese demisit in undam

Amnis: at illa vago circumstetit orbe rotata

In gyrum et facili iam libera vortice fluxit.

Caesaris hic finis. quin tu iam pectora moesta

490

Maiestate domas? non haec sine numine coeli

Eveniunt, finemque sibi quae viderit ortus

Res quaecunque timet: pereunt noctesque diesque

Astraque ad occasum nullo discrimine tendunt,

Non mare, non tellus, non est immobilis aether

495

Atque ubi nunc terra est, forsan mare saeviet olim

Danubiusque celer violento gurgite curret

Huc ubi nunc magnus iuga porrigit Apenninus.

An non mortales communi prodimur ore?

Mortalesque sumus? semel omnes una manet mors.

500

Non hic, quem gemimus, violenter deserit annos:

Natura labente cadit plenamque senectam

Absumsit matura dies; ceu poma suapte

Sponte sub arboribus passim collapsa leguntur;

Nec secus aere cavo, madidum quom defit olivum,

505

Lumina paulatim languent tamque ipsa coruscat

Flamma diu, quam bacca viget pariterque videmus

Deficere exhausta dubiam cum Pallade lucem.

Sic Caesar fessus dudum languentibus annis

(Namque bis octonos Pisae perfecerat orbes)

510

Parcarum non fregit opus, sed stamine functo

Ad vacuum vitam supremis reddidit astris.

Adde quod immensum tranquilla pace per orbem

Lapsus, ad aeternam remeavit pace quietem,

Non erat ulterius vitae cur quaereret ergo,

515

Praecipue cum iam fugiat quodcunque malorum

Longa dies afferre potest sortisque protervae

Impetus. at miseri dubio nos vivimus astro,

Incerti quo fata trahant: an fulminis ictus

Pendeat, an bello mors intempesta minetur.

520

Sunt quibus exitio furor est, hunc aequora sorbent,

Hunc rapit ardenti funesta canicula morsu,

Illum bruma rigens boreoque autumnus hiatu.

Exitus incertus populi, quae vita sequatur,

Quid coelum fatale dabit. num pectora mulces?

525

An nil proficimus, nostra nec flecteris arte?

Huc ades aetherea, Caesar, delapsus ab arce:

Tu carum exora natum, tu lumina fletu

(Pareat ille tibi) prohibe, noctesque per omnes

Maiestate gravi laetisque affatibus asta,

530

Ne periisse putet, venturaque fata benigne

Prome palam nato dubiisque oracula rebus.

 

16. ad peritissimum consultissimumque iuris doctorem
magnificum virum I. Fuxmag. Maximilliani Romanorum Regis
a secretis C. Pauli Amalthei Epigramma

Si ludo, Fuxmagge, tibi, qua fronte pudorem

      Nostrum, quis verbis, qua ratione tegam,

Quod tam nostra diu siluit non rustica Clio

      Et scio me veri criminis esse reum?

5

Si tamen admittis tenuis purgamina culpae:

      Commoditas Musis non fuit ulla meis.

Non laurus, undasve dei, non enthea vatis

      Pectora turbidulis suscipit Ister aquis.

Maecenas mihi nullus erat nec prodigus ore

10

      Pollio restituit arvula rapta mihi.

Ergo qui poteram turbato pectore sortem

      Et genus et mores commemorare tuos?

At cecini, dices, ad magni Caesaris urnam:

      Sic defectus olor morte premente canit.

15

Crede mihi, incultis sterilescunt vitibus uvae

      Nec segetes reddit non bene cultus ager.

 

17. epitaphium

Astra pius Caesar pacato ascendit ab orbe

      Talis vita fuit, qualis et interitus.

 

18. ad virum nobilissimum sapientissimumque
D. Io. Fuxmag. Magni Caesaris consiliarium
C. Pauli Amalthei Ode

Ecce iam montes nivibus liquescunt,

Glaeba iam putris zephyro movente

Solvitur, cunctis vigor et venustas

Rebus inesse

5

Cernitur; merces parat inquietus

Littore et siccas machinis carinas

Nauta deducit celer et perosus

Ocia currit,

Sive qua saevis Arar et Garumna

10

Defluunt undis Rhodanusque velox,

Sive qua Syrtis vada criminosae

Cogit harenae,

Sive qua Tigris patriaeque consors

Lambit Euphrates populos beatos.

15

Rusticus fortes rigido iuvencos

Iungit aratro,

Miles accepto sagulo atque vallo

Sarcinis lectis inimicus hostem

Fortis invadit fluidoque manant

20

Funera tabo.

Ergo quid Caesar, quid agat venusta

Caesaris proles, modulare Clio.

Ille secretos penitus meatus

Intrat Olympi;

25

Stella quae nato faveat, quis ortus

Aptior bello meditatur atque

Mente praesenti meliora nectit

Postera lapsis.

Caesar occulti bonus est aruspex,

30

Non egens fibris ovium boumve,

Sed nec apprensa regione coeli

Praepete penna.

Distat hinc multum generosa proles

Caesaris cura studioque, et alta

35

Calle diverso petit ociosi

Regna Tonantis.

Hic Theramnaeos superat gemellos,

Cessit Alcidesque feroxque Bacchus,

Nec minus tetrae domitor Medusae

40

Atque Chimaerae.

Ergo collectas lituo phalanges

Ducere in Martem parat et rebelles

Pannones aequo superare bello

Alite dextro:

45

Qualis in coelo superum cohortes

Thracius quondam deus ordinatim

Laetus instruxit dedit et feroci

Signa Typhoeo,

Phoebe (si recte memini) canoro

50

Aere mutaras citharam nec arcu

Sordidus tota penitus fugasti

Mole Gigantas,

Iupiter summa iaculans ab arce

Pelion telo ruit atque Olympum.

55

Hei mihi haud fas est homini deorum

Sceptra tenere!

Pannon infelix miseret tui me;

Non vides, quae te maneat ruina?

Iure nec certo, nec adhuc probante

60

Numine pugnas.

Antequam Maiae redeant Calendae,

Vndique accensam patriam videbis

Marte, Vulcano, fame, caede, luctu,

Milite nostro.

65

Anne iam nosti dominum Quiritum,

Quem graves aiunt domuisse Belgas,

Nota num virtus Iacobi et artes

Christophoreae?

Scimus aspersum caput atque manes

70

Mathiae invisos superis et Albam

Esse sub magni ditione sceptri

Maximiani.

Ista te iusti monuere Divi,

Vt semel scires quid agas, quid ultra

75

Proderis: solves meritas fluenti

Sanguine poenas.

Nam deum semper pede negligenti

Ira praecedit graviusque tanto

Plectitur sons, quo mala longiori

80

Distulit aevo.

 

21. eiusdem ad Riccardum poetam elegantissimum

Quam sibi Threicius devinxit Iasona vates,

      Venit ubi Aesonias aurea lana domos,

Tam tibi divino debet pro carmine Caesar,

      Riccarde, Ausoniae fama futura lyrae.

5

Vt qui sponte sua claro petit astra volatu,

      Carmine dicatur celsior ire tuo.

 

22. C. Pauli Amalthei Tetrastichon ad M. Antonium Fratrem

Tot nova iam nostro venere volumina seclo,

      Vt queat haec unus volvere nemo satis.

Quisquis iter faciet, veterum sibi, Marce, relicto

      Tramite de recta deviat ille via.

 

24. C. Pauli Amalthei carmen in Austriaden
Riccardi Bartholini Perusini ad Caesarem Maximilianum
Romanorum Imperatorem

Nostra nec immerito laetantur tempora, Caesar,

      Cum tot honestentur vatibus ingenuis,

Vt, quoniam tantum bacchantur bella per orbem,

      Sint qui facta ducum, qui tua gesta comant.

5

Qui tamen hos inter divino concitus Aestro

      Nescio quid maius conderet Iliade

Ricardus fuerit, Trasimeni natus ad undas,

      Qui canit heroo Norica bella pede.

Cui si quae praestas, servaveris ocia, Caesar:

10

      Redduntur -dices- tempora Vergilii.

 

31. C. Pauli Amalthei poetae laureati epitaphium.
Marcus Antonius Amaltheus concinnavit

Conditus hic ego sum decus ac nova gloria vatum,

      Paulus Amaltheus, prima favilla domus.

Quem Nao progenuit, coluit sacer Ordo Minorum

      Nec minus immensi pagina sacra Dei.

5

Caesaris Austriaci dum carmine gesta reponit,

      Heu! procul a patria mors violenta rapit.

 

32. ad C. Paulum Amaltheum fratrem

Captos ludit amor, titubanteis reddit Iacchus

      Praecipitat socios turpis amicitia:

Perfidus efficitur, lucro qui gaudet avarus,

      Pauperie premitur ludere siquis amat.

5

His evitatis, medium quicumque tenebit,

      Hic merito felix, Paule, vocandus erit.

 

33. ad C. Paulum Amaltheum fratrem

Moriger hic equus est, quantum conspeximus ullum,

      Currit, si moneam, meque iubente manet.

Praeterea, incedit dum saxa per aspera, nobis

      Non hic, Paule, minus, quam timet ipse sibi.

5

Quanti, quaeso, putas sonipes emeretur amicus,

      Cui domini vita est quam sua cara magis?