1.

Hos tibi non lusus, non haec tibi scripta dicavi,

      Oblita vix sacris Bellerophontis aquis,

Vt Phaetontaeo ferrem super aethera curru

      Sydera qui proprio clarus honore petis

5

(Nam tibi qui laudes, clarae qui nomina famae

      Vult dare, Phoebeis vult dare lumen equis:

Nihil dat, qui non dat deceant quae munera, voce

      Quique probat parva maxima gesta, tacet)

Sed ne livor edax morsu non lecta canino

10

      Vulcani flammis dilaceranda daret.

Gonziaci cum turba Numae venerabile nomen

      Et sanctum prima sedula fronte leget

Numine plena tuo totum leget anxia librum

      Magna putans magnum quae fovet auspicium.

15

Auspice te vivent vel carmina nostra, legentur

      Vel saltem: egregium munus utrumque tuum est.

 

2. eidem domino deoque nostro

Magnanimo qui dat regi vel rura vel aurum,

      Argentum, mensas, coccina, vasa, domos,

Dat cupidi Curio Crassi parvoque potenti

      Munera Fabricio perniciosa Midae.

5

Non aurum cupiunt, pulchrae sed laudis honores

      Et decus et clari nomina clara duces.

Carmina qui regi regum fert munera: vitam

      Carmine post vitae tempora Caesar habet,

Carmine defunctus iam pridem vivit Achilles,

10

      Semper et Alcides carmine vivus erit.

Dices forte: carmen tuum non vivet. At illud

      Viveret ut feci: sit voluisse satis.

 

3. eidem

Flagitat auspicio vestri qui vivere regis

      Lucida Gonziaco castraque sole sequi,

Mars dedit huic telum, Geticis quo fulminat arvis

      Et quo centimani perculit ora Gygis.

5

Aegida gorgoneum Pallas, Bellona flagellum,

      Et quodcumque suo pectore robur habet:

Cum madidis oleo certat labente palaestris

      Deicit herculea quemlibet iste manu,

Per vacuas ferrum tormento fortius auras

10

      Torquet et invicta grandia saxa manu.

Agmina cum miscet bellum letale, furentes

      Intrepidus turmas agmen et omne trahit,

Ascendit muros rabies cum saevit in urbes

      Bellica, nec flammas duraque tela timet.

15

Vno sit quantus tandem tibi carmine dicam:

      Nomen Alexandri numen et iste gerit.

 

4. eidem

Per iuga currentem dominum lacerare cruentis

      Dentibus horrendi qui potuere canes

Non me Cadmeis genuerunt rupibus acri

      Semine, nec iuvenem qui rapuere Thrasum

5

Quique Linum, nec qua fert Caucasus arces

      Me tulit indomito iuncta Licisca lupo:

Sed Canis Erigones Cephali sed dente minaces

      Dente neco celeres et celer ipse feras.

Venator nemorum noscit me quisque Catulli:

10

      Sum placidus dominis, sum truculentus apris

Nec peto pro meritis Phoebo me iungere, solis

      Sat sub Gonziaci lumine clarus ero.

 

5. eidem

Albo candidior canis ligustro

Argento nive lilio colostro

Ad te ducitur iste, qui molossis

Et si non genitus fuit sub antris

5

Caelsis rupibus aut quibus Typhoeus

Pressus nimbisona fuit sagitta,

Vt dicunt merito sacri poetae,

Phrixi qua tumidum fluit vel aequor

Aut Spartae salebris libidinosae,

10

Laudandus magis ac magis probandus

Cunctis est canibus tamen. Fugaces

Nam cervos agitans hirundininos

(Quis credet?) superat fuga volatus

Et Gortyniacas levis sagittas

15

Et tigrim catulos suos petentem

Quos fert raptor equo celer volanti.

Non roris lachrymas quatit nitentes,

Non herbas pedibus movet tenellas,

Vrsos dilacerat feros luposque.

20

Saevus non Calydonis arva quondam

Vastasset stimulis aper Dianae

Hoc viso cane: cerne quantus astat

Lato pectore, cruribus rotundis,

Plenis faucibus, igneis ocellis,

25

Caelso tergore, ventre non tumenti,

Longis dentibus et micante lingua,

Rectis auribus et rigente cauda.

Quem si tu capies velut serena

Regem fronte decet, videbis illum

30

Tigres sternere, sternere et leones.

Sub vi magnanimi ducis vel ille

Cladem magnanimus petet ferarum.

 

6. eidem

Quis negat imprudens magnos tibi caedere reges

      Quos tulit Ausonii nobilis aula Remi

Quosque Therapnaeis Sparte generavit in arvis,

      Quosque Mycenaei regna superba soli,

5

Fallitur et claros cum fert Venus aurea menses

      Aspicit ardentes non Phaetontis equos.

Divitiis Crassi fulvo sic uteris auro

      Vt te Fabricium quilibet esse putet.

Pascis, alis, donas, das, consulis, erigis, auges,

10

      Excipis, extollis, auxiliaris, amas.

Ore decens Cadmi quaterent cum moenia reges

      Qualis erat picto Parthenopaeus equo:

Vivis ut Hippolitus, Martis praestantibus armis

      Cum ferus et valeas bella cruenta sequi.

15

Vestales sequeris flammas et sacra Dianae,

      Sint magis ut fratris nomina clara tui.

Hic est verus amor: gemini sileantur Atridae

      Gnosiacae tangunt qui quoque signa ferae.

Sic vincis reges, maior sic Caesare Caesar

20

      Es, Numa sic sancto sanctior atque Numa.

Namque Numa fieri patitur qui Caesar habetur

      Caesare nobilior nobiliorque Numa.

 

7. Bassano

Si Bassane potes bimaris super alta Corinthi

      Saxa volans celeri cum petis ire pede

Et iuga caeruleis ad quae crinita colubris

      Foecundo genitrix sanguine missit equum.

5

Noscere tergemini Iovis et tria numina summis

      Cur nitet Artophylax et Cynosura polis,

Si radio caelsi spacium metiris Olympi,

      Si numeri legem ponderis atque tenes

Fortunaeque notas varii discrimina cursus

10

      Aspiciens oculos aspiciensque manus

Sub speculo ventura vides, sub nube, sub aere,

      Et Phlegetontaea de Styge monstra trahis,

Aut tibi se totum pulcher concessit Apollo

      Aut haec quod magnum est alter Apollo facis.

 

 

8. ad Thaida

Cum venit ad nostros Thais formosa penates,

      Phoebeis clara est tota domus radiis.

Cum linquit nostros Thais formosa penates

      Nocturnis fusca est tota domus tenebris.

 

9. eidem

Thaida cum video formosam frigida sum nix,

      Cum procul est totum me tenet ignis edax:

Res mira est, igni vicinus frigore cogor,

      Cum procul est ignis, totus ab igne premor.

 

10. in Ligistum

Inter si veros tibi quis numeretur amicos,

      Scire cupis monitis crede, Ligiste, meis.

Non illum poscas clarae quod laudis honores

      Det tibi quod famae cedat ubique tuae:

5

Quilibet hoc faceret, clarae nunc gloria laudis

      Nihil valet, est clari nullus honoris honor.

Non quod te spernant fratres spernantque parentes:

      Non fratrem nostro tempore frater amat,

Non natus patrem. Non quod tibi foedera lecti

10

      Praebeat: uxoris gratia nulla viro est.

Sed dic de plena sextantem tradat ut arca

      Vnam de multis vestibus atque togam.

Haec tibi qui dederit verum laudabis amicum,

      Nihil nisi divitias nunc quia mundus amat.

 

11. deflet catellam

Hoc sub marmore candido viator

Pictum nobile Syrii refulget

Quo sydus nitidi iacet catella.

Cur stet sub tumulo petis superbo

5

Quem vix magnanimi duces merentur

Quos claros patriae facit triumphus?

Hoc virtus iubet, hoc iubent beati

Mores: nam fuerat benigna, mitis,

Clemens, candida, delicata, rectis

10

(Quis credet?) pedibus gradum movebat,

Saltabat modulos lyrae sonantis

Ad dulces modulis lyrae canebat:

Servabat domino dapes paratas,

Affectus animi premens maligno.

15

Non norat Veneris scelus petulcum

Congressus fugiens libidinosos.

Simplex, casta, pudica, munda, virgo,

Latrabat pia, dulciter querelas

Tollebat lachrymas pias, ac ora

20

Reddebat facili serena risu.

Argentum, violas, ebur, ligustra

Vincebat niveo colore; murem

Hanc ut quilibet Alpium putaret.

Per thermas, fora, porticus, theatra,

25

Sylvas, iugera montiumque semper

Tendebat salebrosa saxa mecum,

Mecum pectore sautio dolebat,

Mecum flebat amara, mecum amabat,

Gaudebat petulans iocansque mecum.

30

Mecum denique stabat et sedebat,

Carpebat placidam toro quietem.

Quo fulvo tumulum meretur auro

Ne dum marmore traditur superbi

Si clarus meritis honor sepulchri.

 

12. carpit simulatos amicos

Cum mea mygdonio fulgebant marmore tecta,

      Munera cum Cereris iugera culta dabant,

Caecuba Campano fundebat nectare cella,

      Pallados undabat totaque rore domus,

5

Indus Erythraea gemmas mittebat ab alga,

      Mittebant teneros lesbia regna mares

Et mirrhae lachrymas et olebam semper amomum,

      Semper et aurato murice cinctus eram,

Quisque meus fieri civis cupiebat amicus,

10

      Ad mea tendebat limina turba frequens.

Laudabar solus, solus celebrabar, amabar,

      Egregio solus nomine dignus eram.

At quia mensa brevis nunc est mihi, curta supellex

      Innumeri scindunt nec mea rura Syri,

15

Me fugiunt omnes; amisso sordidus auro

      Pellitur amissa pauper amicitia.

 

13. ridet Ligysti incantamenta

Audite o socii, Ligystus ille

Qui mores celebrabat catonianos,

Et cui candida veritas in ore est

Semper socratico, Stygis tiranno

5

Et nocti geminis prius iuvencis

Mactatis, lemures vocat laresque,

Scyllas, Eumenides, canemque saevum

Qui latrat triplici triformis ore

Diris versibus improbis, malignis,

10

Format sydere caereas figuras

Infausto rapit ossa de sepulchris

Et vestes laceras, precatur, orat,

Phoebum sollicitat, movet sororem,

Firmat flumina, rupibus sub ipsis

15

Montes concutit arduos, ferasque

Mulcet sanguineas, avesque diras.

Nuper cum niveae ferum puellae

Cor vellet magica ferire tabe,

Res mira et nova, calceos, cothurnos

20

Et laenam et crepidas et omne quicquid

Partes corporis illius tegebat

Convertit, varians, agens, supinans,

Mutans sedulus ordinemque rectum;

Sed sors callida, iusta, liberalis

25

Effectus tribuit pie decentes:

Incantata fugit puella, spernit,

Odit, negligit, increpat, lacessit

Dilectum iuvenem prius sibique

Iucundum satis. O sophos beatum,

30

O quanta est magicis viris potestas!

Si mutat Veneris pios amores

In saevas odii faces cruenti

Ac duri, obtinet et nihil quod optat.

 

14. de rosa ad Bassanum Casettum Laudentem

Non mihi te biferi misere rosaria Pesti,

      Non vitreus gelidis quae rigat Arnus aquis,

Non quae lagaeo Memphiticus arva ligone

      Rusticus undanti flumine laeta fodit.

5

Nam tibi tam pulchrum tellus dare nulla colorem

      Posset, agunt tales iugera nulla rosas.

Clausa, latens niveo dominae sed pectore nostrae,

      Delitiosa meos nunc petis ipsa sinus.

Est tibi dulcis odor, color est ruber, aureus, ore

10

      Qualis et aurorae cum micat ante diem.

Pulchra Venus pulchro te sanguine tinxit Adonis

      Cum pius est saevo dilaceratus apro.

Electrum, casia, narcissum, cinnama, nardum,

      Thura, thymum, violas et meliloton oles,

15

Apta Iovis sertis Veneris dilecta coronis;

      Nec mirum, tetigit te quia diva manus.

 

15. Benedicto Lacioso eruditissimo

Si deus est simplex, immobilis, arte moveri

      Dic qua componi vel ratione potest?

Si pater est, natum genuit: quo semine? Semper

      Dic mihi principium qui fuit ante capit?

5

Et sociat nobis si non sociabilis est se,

      Qualiter an fieri quod nequit ille facit?

Fit gravis et gelidus cum vertitur ignis in undam,

      Est aqua nam calidus qui fuit ante focus.

Mutatum forsan dices, non ille fuisset

10

      Qui fuit, assumpsit vel sibi forte virum.

Sumere non fieri, non iungere dicitur; ille

      Qui sumit non fit, iungere non facere est.

Marmora si iungis ligno, non marmora lignum

      Sed lignum lignum, marmora marmora erunt.

15

In cruce sublatus moritur quis? Non Deus: ille

      Nam se non potuit supposuisse neci.

Mortuus est si vir, non nos Deus ergo redemit

      Sed genus humanum de Styge traxit homo.

 

16. Iacobo Maffeo

Te mihi dilectam piscosi gurgitis arcem,

      Pilea cum populum synthesis atque decent,

Cum iuvenes sumptis celebrant spectacula larvis

      Nunc satyri facie, nunc bovis ore trucis,

5

Semivirique greges turritae cymbala matris

      Menades et quatiunt tympana rauca, petam,

Non ut lactentis pectusque caputque iuvenci

      Impubisque vorem tergora tosta suis,

Non ut me turdo pingui vel turture pascas,

10

      Aut mihi des Lybies aut mihi cortis aves,

Dulciter ut valeam sed te sentire loquentem,

      Dulciter et verbis reddere tuis,

Et digiti digitos et brachia brachia stringant,

      Et tua iungantur pectora saepe meis,

15

Denique quod totus totum te tangere possim,

      Sentiat ut membrum gaudia quoque meum.

Hae sunt mihi epulae dulces, haec prandia lauta,

      Pocula sunt grati nectaris ista mihi:

Nobilior quanto est omni mens corpore, tanto

20

      Est sua corporeis gratior esca cibis.

 

17. ad magnificum Onophrium advocatum

Quisque sibi princeps aurum nunc servat avarus,

      Pervigil ut quondam lucida poma draco;

Non curat fasces, non laurea serta decusque,

      Militiae probitas, arma fidesque iacent.

5

Nulla triumphali victoria pingitur arcu,

      Nulla triumphales gloria ducit equos;

In serras clypeos, in sarcula decoquit enses,

      In cava loricas dolia quisque faber.

Otia segnities et habendi caeca cupido

10

      Virtutum laudes praemia clara fugant.

Quo precor ut superi tanto pro crimine nostris

      Dent ducibus Crassi munera, dentque Midae.

 

18. admiratur ingenium Andreae Mantegnae
pictoris eximi

Arte novus mira vivam me pinxit Apelles,

      Aspice divinum Pygmalionis opus.

Igneus ex caelsis in me si spiritus astris

      Descendat natum virgo iterum pariam?

 

19. Antonio Maio presbytero eruditissimo

Antoni latiae cultor celebrandae Minervae,

      Cui dea pierio de grege prima favet,

Cui lyra pipleis venerabilis exit ab antris,

      Sacraque cirrheo flumina fonte madent,

5

Divide grande sophos miracula, detege rerum

      Naturae causas fatasque solve deum.

Incipe: florebit campus, si semina sparges.

      Maturas segetes dat bene cultus ager;

Balsama si sparges, nascentur balsama, si tus

10

      Tura dabo. Sic vir non ero, divus ero.

 

20. magnifico Victori Martinengo

Nosceret auspicii Venetus si iura senatus

      Quicquid et invictae foedera sortis agunt,

Invictum veluti patrio de more Camillum

      Praeposuit genti romula turba suae,

5

Sic te praeponet merito praestantibus armis.

      Nam fortunatum nomen utrumque tuum est:

Est tua gens Martis, tu Victor; proelia vincit

      Victoris quisquis spicula Martis habet.

 

21. epitaphium Bassani

Bassanus iacet hic, quem si te fata tulissent

      Ad iuga, Mecoenas, Gorgonis alta duce,

Iugera post et oves cecinisset protinus; alter

      Versibus egregiis "arma virumque" Maro.

 

22. magnifico Onophrio advocato

Arguto laudes de te si carmine canto,

      Argutum carmen desinit esse meum.

Nec laudem laudes resonant; nam laudibus ipse

      Talibus et tantis sydera caelsa petis,

5

Sit nihil ut quicquid tribuant tibi dulcia famae,

      Scripta licet magnus scriberet ista Maro.

Labitur ingenium, mens deficit, omnia solus

      Nominis egregii munera cum teneas.

Egregium nomen tibi das et munera laudum;

10

      Extra te magni quod cupias nihil est.

 

23. in Lucam Bonfium

Spicula Mars Geticis linquens truculenta sub arvis

      Quis tulit ad Stygios Oromedonta lacus,

Me petis ad ludos media quos notus harena

      Excitat hastatos cum vocat ore duces,

5

Vt pia congressi celebrent spectacula, strident

      Atque corymbiferi tinnula sistra dei,

Fulva vel ut rapiant septenae praemia metae

      Aligeri pueris exagitantur equi.

Sed quem nec circi nec spectant amphitheatri

10

      Inter se fortes currere saepta duces

Lancea nec quatitur, sonipes iacet, improba Thracum

      Gradivus positis et quatit arma iocis.

Hoc nihil est, sed cum poscam non tacta puellis

      Limina, quas Aponi circuit unda domos,

15

Sub tua si me venientem tecta vocabis

      Ieiunus linquam teque tuamque domum.

 

24. torcular

Bacca premor duri sub pondere pressa trapeti

      Marmoreo. Mecum dulcia vina fluunt.

 

25. idem

Hic ego marmorei sub pondere pressa trapeti

      Bacca premor. Mecum dulcia musta fluunt.

 

26. pro rege Hispaniae

Si domuit taurum, cervam, stymphalidas, angues

      Alcydes, magni si tulit astra patris

Oraque foecundae crescentia mortibus hydrae

      Subtraxit, Stygium terruit atque canem,

5

Quid tum? Fortis erat fatali numine; quisquis

      Si iubeat coelum vincere victor erit.

Si domuit Gallos victricibus inclytus armis

      Caesar et Aemathiam sanguine lavit humum,

Quid tum? Fortis erat romano milite, longo

10

      Assueto populos vincere Marte truces;

Sed tu nec coelo pugnas, rex inclyte, forti

      Milite nec, sed quod tu facis ipse facis,

Et si victrices etiam se Caesare Caesar

      Gestasset laurus, Caesar es ipse magis.

15

Nam servare quibus patriam sanctumque senatum

      Debuit, in patriam ferreus arma tulit.

At tu nec patrii violas pia foedera regni,

      In tua nec saevus viscera tela moves.

Et si nec patrio dirus sua sanguine Caesar

20

      Spicula tinxisset, Caesar es ipse magis.

Nam te non aurum, nec regni caeca cupido,

      Sed pietas sancta religione movet.

Bella geris, non bella geris, gerit improbus ille

      Vt bellum moveat qui fera bella movet.

25

Qui ferit ut feriat, qui sanguine spargitur ut sit

      Sanguineus, cladem qui facit ut faciat;

Sed tu bella moves ut pacem rex pie condas,

      Vt pacem condas, rex pie bella moves,

Et regis ipse regas ut tantum, munera spernens

30

      Aurea. Sic solus qui regit, ille regit.

 

27. de Domitio Calderino

Pulveris ut sacri videas monumenta, viator,

      Benaci assurgens quae gravis unda ferit,

Siste, gradum Domiti pueriles ista querelas

      Infantis primum sensit ab ore domus.

5

Qui sacer arcano prompsit de pectore vatum

      Quicquid erat Phoebi Pallados et Genii.

Egregium tibi Roma decus. Discede viator:

      Luminibus debes sat (mihi crede) tuis.

 

28. Ludovico Cendratae

Non habeo cum nummos, vasa aurea, mensas

      Quas ornant gemmae sub quibus albet ebur

Nec mea centenis insurgunt tecta columnis,

      Nec domus antiquis fulget imaginibus,

5

Praedia nec gravida Cereris mihi munus aristas

      Producunt vites nec mihi Bacche tuum;

Nec meus est ostro sonipes nec splendidus auro,

      Nec nitet in digitis plurima gemma meis;

Insanum me cerdo vocat sutorque faberque,

10

      Insanum dives qui caret ingenio.

Accusat, mordet, lacerat damnatque fugatque.

      Nec me Parnasus nec sua templa iuvant;

Nobilis est tantum dives magnusque potensque,

      Solus habet socios, solus in urbe valet.

15

Laudatur, petitur, colitur, celebratur, amatur;

      Est praetor solus, est quoque solus eques.

Sed meritis hominum si dividerentur honores,

      Insanum qui me, qui sine mente vocant,

Insanos sese, sese sine mente viderent.

20

      Solus honor merito qui datur, ille datur.

 

29. Blanco Comae

Non auri pretium, Tuscae non serica gentis

      Quaeque gerit Calabra dona Galesus humo,

Non decus egregium formae, non dulcia linguae

      Murmura, non Phoebo lumina clara magis

5

Me tenuere diu sine coniuge; saeva cynedum

      Haec Phrygium teneant, haec quoque vota Midam.

Sed facies ardens Veneris sub pectore casto,

      Iuncta sed auricomae Iulia Tyndaridi,

Haec me causa diu fecit, pater, una puellam

10

      Legitimo nullam me sociare toro.

Non petit hanc quisquis fugit horrida bella, tumultus

      Deque suburranis Thaida fornicibus.

 

30. Iacobo Maffeo qui candidus dicitur

Vis doceam vitae laeto te vivere cursu

      Quemlibet et nivea ducere sorte diem?

Sit tibi parvus ager qui fertilis atque benignus,

      Te tamen exiguo munere parvus alat.

5

Intret nulla domum coniunx; sed si tamen intret

      Nec sit pulchra nimis, docta nec illa nimis.

Non agitet Bacchus vigiles non somnia curae

      Ebria non sed sint sidera plena iocis.

Crimina non animum vexent, non caeca voluptas,

10

      Non avidum miseri tristia dona Midae.

Endromidem sumas glaciem cum frigora cogunt,

      Syrius exiguam cum ferit arva togam.

Invidiae fugias simulos et clara potentum

      Limina; sic semper candide laetus eris.

 

31. Ambrosio Tarvisino

Mirant Lachesis geminae quoque puellae sorores

      Ducere non brevibus stamina posse colis

Rumpere quaeque studet tenui de vellere fila;

      Fila rigent, vano quaeque labore cadit,

5

Accusant coelum, superos, magnumque tonantem

      Quod sua non servent foedera lege nova.

Iuppiter est aequus, Parcae sunt numina, vestras

      Non mutant leges iura nec ulla novant.

Ambrosii manus est medici qui pensa colosque

10

      Vestraque Phoebea foedera rumpit ope.

 

32. Iacobo Maffeo praetori Pischeriae

Non quod sis praetor multi cui iusta dedere

      Pisciferae pisces nomina laetor aquae,

Sed quod praetorem praetor te fecerit ille

      Omnia cui iustae foedere legis agit.

5

Praetorem magnae fecit te maximus urbis

      Cum dixit Marcus: "candide praetor eris".

Te minor aedilis, minor est te consul uterque;

      Muneribus tantis et tibi caedit eques.

Tu vere es praetor, nummis nec stemmate factus,

10

      Sed virtute tua, sed pietate ducis.

 

33. Marco Antonio Mauroceno
praetore discedente

Cynthia, cur tantum properas? Cur plaustra Boote

      Tam celeri cursu perfide tarda moves?

Hunc teneas mater docti te turba Catulli,

      Oramus, surgant ne Phaetontis equi.

5

Sic liceat mediae te mergere fluctibus undae,

      Sic amet aetherei te soror alma Iovis.

Nam cras heu patriae vult moenia linquere nostrae

      Marcus amor populi deliciaeque sui.

Memnonis auratis et tu pater optime tectis

10

      Auroram teneas ne volet ante diem,

Ante diem miserum, tristem quo tendere quaerit

      Ad Venetos nostra Marcus ab urbe duces.

Marce, litant arae. Populus rogat atque senatus,

      Vt superi noctem dent sibi perpetuam,

15

Quo maneas: nam te non discedente serenae

      Nocte sub oscura tempora lucis erunt.

 

34. Petro Bravo de praetoris discessu

Non teneas querulas voces, ostende dolorem,

      Petre, tuum, lachrymis spargere quemque decet.

Heu, sonat horrendum lachrymosis moesta quaerelis

      Vrbs tua, quae laetum laeta sonabat io.

5

Discedit Marcus; discedunt iura fidesque

      Et patriae splendor, fama decusque tuae.

Ploremus, fas est, iterum plorare iuvabit.

      Improba iam carmen noctua triste canit.

Non roseus nobis det dulcia vina minister,

10

      Sed laletanos lusca puella cados.

Tempora non cingant nardi de flore coronae,

      Sed mala quas arbor dat Cyparisse tua.

Sint pullae vestes, sint omnia fletibus apta;

      Hunc notet infaustum plumbea gemma diem.

15

Discedit Marcus; lex, mores civibus ipso

      Vrbs tua discedit denique tota duce.

 

35. in malum poetam

Per fora clamosas exercent improba lites

      Causidici: Marsus concinit "arma virum".

Euridicen media vates miserandus arena

      Carmine flet: Marsus concinit "arma virum".

5

Flet sistrata bovem lachrymosis turba querelis

      Niliacum: Marsus concinit "arma virum".

Cymbala rauca movent Cybelis qui templa frequentant,

      Qui Bromii: Marsus concinit "arma virum".

Clamorem ingeminant nati super ora parentis

10

      Extincti: Marsus concinit "arma virum".

Concinit "arma virum" sotiis natisque patrisque.

      Si bibit, "arma virum", si cacat, "arma virum".

Scire cupis causam? Didicit quod tempore multo

      Hoc tantum perdat ne timet: "arma virum".

 

36. de Iulio Campagnola

Omne decus nostro quisquis sub tempore quaerit

      Cernere quod veteres nobilitavit avos,

Euganeae spectet niveum telluris alumnum,

      Qui modo Veronae tecta laresque colit.

5

Ignoras quis sit? Dicam tibi. Iulius ille est,

      Ille sui natus maxima cura patris.

Cum tentat citharae vocales tangere nervos

      Hunc super argutae plurima pendet avis,

Vrsa, laena, lupus, tigris, basiliscus, ichneumon.

10

      Seque ferae mites carmine cuius agunt.

Sabbata qui loquitur Solymis ut gentibus ortum

      Iuret Idumaeo quisquis ab ore venit,

Cecropiis credat doctis et quisquis Athenis

      Theseum docto cum sonat ore sophos;

15

Qui modo quaeruleis pisces quos pinxit in undis

      Credidit in veris ludere Glaucus aquis,

Est (ut forte putas) longis hic debilis annis?

      Dulcia matris adhuc ubera parvus amat,

Et nucibus celerique trocho per compita ludit,

20

      Et manibus faciles iactat ad astra pilas.

Non puer et puer est; dubitas? Vis discere quare?

      Quod cantat scribit disputat atque legit

A patre doctus habet; teneris quod ludit ab annis

      Denique se puer est virque senexque patre.

 

37. ad M. Rolandum Pallavicinum

Sunt qui mirantur te moenia condere Caesar,

      Quorum marmoreus sydera pulset apex.

Insuper aethereum tibi construxisse colossum

      Praxitelis doctas Mentoris atque manus,

5

Quod logicae laqueos et caeca sophismata solvis,

      Quod rerum causas et sua fata vides,

Carmina quod vates dulcis meditaris avena,

      Eloquii nectar quod Ciceronis amas.

Haec ego non miror: nam tu de Pallade natus

10

      Pallados ingenium Pallavicinus habes.

 

38. ad eundem de Arce Maiore

Aulam qui dixit maiorem, candide Caesar,

      Hanc arcem, vates maximus ille fuit.

Noverat arcanum pectus Iovis atque deorum

      Et quodcumque sacro sydus in orbe micat.

5

Parva fuit quondam parvis circumdata muris,

      Et tamen hic parvae nomina magna dedit.

Cur? Quia nascentem, Caesar, te clare videbat

      Et regni fines amplificare tui.

Perge igitur magno te magna vocabitur aula,

10

      Magna tamen, non te praeside maior erit.

 

39. ad eundem

Montibus in mediis inter cava lustra ferarum

      Quadrupedum duro vix adeunda pede,

Qua gelidus Boreas anima quatit alta furenti

      Culmina, qua gelidum nix tegit alta solum,

5

Caesaris excelsi venerabilis aula superbit,

      Mentoris, ut fama est, nobilitata manu.

Belliferato rigidi sunt cardine postes,

      Belliferata ianua clausa sera,

Custodes aditus primo sub limine servant,

10

      Armatae quatiunt tela cruenta manus.

Loricas, clypeos, enses, thoraca, sagittas

      Et quibus excutitur plumbea massa vides.

Pervigil in summa liquidum ferit aethera turri

      Excubitor socios dum vocat arce suos.

15

Si serpentiferi facerent fera bella Gigantes

      In superos, arcem Mars ferus hanc peteret.

 

40. Ludovico Cendratae

Duxerunt alios ad me mea carmina, non te;

      Ad te namque tuo nomine ductus eram.

Praetorem vidi, vidi te numen habentem,

      Te non praetorem vidimus ore tuo.

5

Inter tot facies te solum nostra videbant

      Lumina: nam solus lumine clarus eras.

Cum sol lumen agit non sydera clara videntur,

      Parva locum magnis lumina dant radiis.

 

41. eidem

Quam pia dulcisono facundia premitur ore,

      Quam bene compositos scit dare lingua sonos!

Dum loqueris repunt scopuli sylvaeque feraeque,

      Garrula nec Progne nec Philomena canit,

5

Aethereique tacent sonitus et murmura ponti,

      Nec madidus largo sibilat ore Notus,

Voce gravi suavique sono linguaque benigna

      Non mortale sonans: quam venerandus homo es!

 

42. de quadam vetula

Quas non producunt formas, quod sydera monstrum

      Non pariunt? Quam non vim Iovis orbis habet?

Quis negat Aetneos flammas ructare caminos?

      Quis Scyllam rabidos per mare ferre canes?

5

Quis serpentingeri crudelia lumina monstri,

      Cuius ad huc visu corpora multa rigent?

Credimus armatam furiis atque igne Chymeram,

      Hydrae fecundum credimus esse caput.

Foemina Cumaeae superans nam longa Sibylae

10

      Saecula, legiferi tempore nata Numae,

Exanguis, moritura, cadens, sine viribus ullis,

      Vmbra velut tenuis et velut aura levis,

Quae rugosa suum bacculo vix firmata anile

      Corpus pannosa quae tumet atra cute,

15

In media potuit bis ter concumbere nocte,

      Atque puellares vincere docta iocos.

Haec si marmoreum tanget lasciva Priapum,

      Marmoreum tactus arriget ipse caput.

Hanc licet Hippolytus fulvo sit pictus in auro

20

      Dum videt ut futuat quaerit habere locum.

 

43. Blanco Comae

Cur non clarus eques, cur non mihi consul amicus,

      Cur non sit praetor causidicusque rogas?

Non facit hoc scabies animi, non livor iniquus,

      Sed quem miserum dives amare negat;

5

Nec quod amem poscit, sed quod venererque colamque

      Et veluti sacris dem pia thura focis,

Ante suum curram gelidae sub frigora brumae

      Fessus equum madido per loca plena luto.

Qui vult ista pati, tales sibi quaerat amicos:

10

      Imperium fugio, quos amo non veneror.

 

44. in Sylviam

Coeci Sylvia Caucasi latebris

Antris vel Rhodopes putat nivalis

Natam te videt esse qui superbam,

Ingratam, tumidam, feram, protervam,

5

Zancleae genitam sinu Charybdis

Nec non vel scopulos rapacis inter

Scyllae quae trahit improbis carinas,

Mergens fluctibus et sonante vento.

Hoc cum candida, cum venusta tu sis,

10

Non te dicere candidam, venustam,

Permittit iuvenes; trucem ferarum

Quo ponas animum rogat Venus te.

Qui splendet maculis nitetque signis

Auratis coluber licet decorus

15

Spectetur, truculentus ore nigro

Quod saevit, sine luridum decore

Hunc nos fugimus. Puella tristis

Sit formosa licet, decora non est.

 

45. detestatur mulierosos iuvenes

Perdat fulmine Iuppiter trisulco

Quisquis foemineas sequi catervas

Optat, pervigili miser labore

Tendit raetia namque aranearum

5

Saevis tigribus horrido leoni

Et quaerit glaciem super labantes

Gressus figere lubricam, marisque

Insani manibus tenere fluctus.

Fallax, improba, saeva, tristis, amens,

10

Infirma, instabilis, procax, petulca

Quaeque est foemina, quam libido caeca

Vt tactam stimulis agit iuvencam

Oestrum concitat et movet furore.

Nec leges thalami sacras iugalis

15

Nec curat patriae decus venerandae

Dum vastum femur impleat priapo

Procero, rigido, salace, duro;

Arridet tibi, cum parat venenum,

Immites gladios, feras bipennes;

20

Tigrem quam placidam putat magister

Perfossus rabiem videt feramque;

Vt semper rabiem lupus lupinam

Immitis redolet, maligna semper

Mores foemina foeminae malignos.

 

46. votum solvit Veneri

O quae diva regis Gnidum Paphumque

Neptuni gremio Venus creata,

Quam circum iocus et tener Cupido

Exultant hilari procacitate.

5

O quam Sicanias Eryx per urbes

Extollit, celebrat, probat colitque,

Adsis, tempora myrteis corollis

Gestans cincta facies quibus medullas

Exuris iuvenum pie tenellas,

10

Fulvae fortia cuspidisque tela

Quae coeli penetrant fores profundi,

Quae nigras Stygis horridae paludes,

Quae saevas tumidi maris procellas.

Hoc scit maximus ille rex deorum,

15

Qui fluxit Danae sinus in aurum,

Ignis, taurus, avis, puella, serpens

Factus vulnere qui tuae sagittae est;

Nec non qui freta caerulus tridente

Cogit gorgoneo deus calore

20

Ardens, crura, pedes, caput iubasque

Acris sumpsit equi, Iovis paterque

Et natam Cereris Stygis tyrannus

Sub caecos rapuit lares averni.

Adsis, nam tibi spargimus marathra,

25

Narcisum, violas, crocum, papaver,

Electrum, casiam, thymum, lygustra,

Et quae thura solum gerit Sabaeum,

Et Mirrhae lachrymas libidinosae.

Adsis, te precor, o Venus decora;

30

Iam laudes resonat tuas sacerdos,

Aris Assirium tuis amomum

Ardet iam crepitantibus favillis.

Adsis, vota tui tholo sacelli

Solventes pia figimus tabellam.

35

Quae dudum fuerat mihi puella

Duro marmore durior lupisque

Saevis saevior et te leone diro,

Est claemens, facilis, benigna, mitis,

Ridet blandula, bellule iocatur,

40

Reddit basia dulcibus labellis,

Pressis dentibus et micante lingua.

Quod si nectaris imbuet liquore

Grato Sylvia, me tui videbis

Ad templum tibi ferre me dicatum

45

Munus nobilius magisque clarum;

Magni munera ponderis capit qui

Magnum reddere munus ille debet.

 

47. extinctae animae spetiem praebuisse
amicae imputat

Vox decidit si forte mihi, si faucibus haerens

      Non dedit appositos frigida lingua sonos,

Desine mirari: dominae sub pectora nostrae

      Cor volitans, volitans fugerat atque anima.

5

Vox animae ventus nihil est nisi, verba calore

      Aera robusti cordis agunt tenuem.

Mirari potius debuit quod verbula fudi,

      Nam mirum est quotiens mortua res loquitur.

 

48. non sedentariam pacem
sed vegetum bellum invictum probare ducem monet

Dux Venetum forti rursus dedit aurea Turco

      Sceptra quibus Getici temperat arma dei,

Pallados et tumidas componit strenuus iras,

      Cum fera gorgoneum concutit ense caput.

5

Noscit enim saevos non vincere posse tyrannos,

      Innumeros solum nec superasse duces.

Hoc nisi rege potens Gallos sic Roma rebelles

      Depulit, et victrix perdita regna tulit:

Dimissum revocans ad martia signa Camillum,

10

      Denotat invictum flebilis ore ducem.

 

49. leonem feras alias parvipendere

Quid cristatus agit sinuosa volumina serpens?

      Sibilat et saevo cur lupa dente fremit?

Lustra ferae subeant omnes, leo nam ferus ille

      Qui maris et terrae regna superba tenet,

5

Ore vomit flammas et acuto fulminat ungue,

      Ferrea letali spicula dente secat.

Adde quod et solem stabili sibi foedere iunxit

      Cuius luce nitens lumina quaeque fugat,

Oppositos stringens oculos inimicaque regnis

10

      Obscurans radii regna calore sui.

Sed quid plura? Fero virtus sub dente leonis

      Quaeque cadit, solis cum micat igne sui.

 

50. epitaphium Bassani

Legitimum tumulo Bassani scribere carmen

      Quis cupis, hoc tantum scribe: "Poeta iacet".

 

51. eiusdem

Quid titulos quaeris? Satis est tibi dicere: "Corpus

      Hic Bassanus habet; caetera fama dabit".

 

52. eiusdem

"Mantua, pyramidem pario quid marmore condis?"

      "Bassanum capiat maximus ut tumulus."

"Pyramidem perdis, perdis quoque marmora: totus

      Bassani tumulo vix satis orbis erit."

 

53. eiusdem

Bassani tumulum lauri redimitae poetae

      Frondibus et Phoebo condite templa novo.

Est si nam Phoebus sacer et venerabilis, omnes

      Qui clausit Musas pectore Phoebus erat.

 

54. ad Quirites Romanos
de virtute reduce redivivaque

Inclyta nascetur virtus, gaudete Quirites;

      Militiae redeunt signa decusque novae.

Qui modo marcebat vino, qui Thaida demens

      Nunc olidam princeps, nunc rapiebat Hylam,

5

Martis amore furens claraeque et laudis honore,

      Strenuus ardentes ducit ad arma viros.

Otia segniciem pariunt, gelidumque timorem;

      Ingenii robur corporis atque labor.

 

55. auspicatius Venetorum imperium
Romano nasci asserit

Nascitur imperium Romae non viribus impar,

      Ilia quod sacros non tulit ante focos,

Quod non pastores vallis atque agerem cingunt,

      Marmore sed veneti legibus atque patres.

5

Tyburis arx, tellus campana, Neapolis, Anxur,

      Ardea sub Marci numine tuta sedet,

Anguigerique ducis solus fugat agmina Marcus

      Barbara, Gallorum deprimit atque minas.

Nobilior Roma Roma est quae nascitur, Anco

10

      Principe non regnum Caesare sed capiens.

 

56. in Gallum

Forte putas multas unum satiare puellas,

      Vxores satiat solus ut ille suas.

Sed temet fallis: multis gallina maritis

      Est satis haec, multos vinceret una viros.

5

Vxorem galli qui ducis nomine, Galle,

      Cristati Cybeles denique gallus eris.

 

57. in Gallum

Quod tecum posito lusit Venus aurea cesto,

      Blandus et arrisit quod tibi, Galle, iocus

Obtulit et vultu sese tibi forma sereno,

      Et decor et fulvis gratia quaeque comis,

5

Ponere iussisti longos e vertice crines

      Quos tibi sydereos oebalis ora mares,

Quos mitylenaeo misit de litore Lesbos.

      Venit et ad thalamos nupta puella tuos,

Iam iam pro cunctis tibi cunnus amicus amicis

10

      Gratus et unus erit, charus et unus erit.

Pignus amicitiae reddas mihi, non es amicus,

      Nam quia non tuus es, non potes esse meus.

 

58. in eundem

Nominibus dant res vires, non nomina rebus;

      Res sunt, nomen nihil nisi nomen habet.

Auri si nomen ferro dabis, haud tamen auri

      Splendorem ferri lamina caeca dabit.

5

Nomine sub galli duxisti, Galle, puellam

      Quae Veneris magnum pectore robur habet.

 

59. Lodovico Cendratae

Igneus ardentes qui Syrius urit aristas,

      Quaeque cleoneae torrida signa ferae

Flamiferaeque faces quas per ferventibus efflant

      Naribus aetherei sydera quadrupedes,

5

Ambustaeque et sole viae, velut improbus olim

      Cum puer optatos non bene rexit equos

Non prohibent doctum dulces haurire liquores

      Te neque cecropiae sumere nectar apis.

Non calor exsiccat nitidas, crinita colubris

10

      Foemina quas sparso sanguine fecit, aquas,

Decrescunt numquam largae Permesidos undae,

      Semper habent rivi flumina pierii.

Sic tamen ut scribas prohibet tibi Iulius ardens,

      Frigida sit glacies, sit mihi semper hyems.

 

60. idem

Quod te castalidas calor sorores,

Divinum Ciceronis atque fontem

Cogit linquere fervidi leonis,

Aestas spicea Iuliusque fervens,

5

Igniti radii facesque saevae

Et currus Phaetontis impudici,

Vellem tartareo suum tyranno

Lumen perpetuis darent diebus.

Odi te nitidam tacente lucem.

 

61. Petro Bravo

Quidam me lacerat loquax caninis

Saevo dentibus ore circulator;

Inter non homines probos, pudicos,

Illum nam fugiunt viri severi,

5

Molles sed pathicos adulterososque

Lenones, lanios, coquos, petauros

Et quos coenula lassat inquietos,

Viles cistiferos, rudes ministros.

Hunc si noscere vis tenebrionem:

10

Nares simae habet et capellae ocellos,

Collum vulturis et caput leonis,

Ingentes asini genas et aures,

Cui caedit crocodillus ore lato,

Quo stridens melius cicada cantat,

15

Et coeno genitus culex Ravennae.

Quem tantum duo per forum clientes,

Quos tristis cruciat fames, sequuntur,

Quem vos o socii fori vocatis

Picam nomine garrulumque corvum.

20

Hunc verbis moneas tuis rogamus

Ne bilem moveat fero leoni,

Illum ne veluti ferox asellum

Perdam dentis aper meis furore.

 

62. Iacobo Maffeo

Herculeum superat laeto qui sydere Tybur,

      Et qui Baiani rura beata soli,

Appula cui caedunt foelicibus otia campis,

      Et cui pampineis Setia clara iugis,

5

Circei colles, nutricis et aequora duxit

      Qui pius, ad latias troica sacra domos,

Baenaci nitidosque lacus et flumina, praetor,

      Caerula Nereidum poscere tecta paras.

Te precor, et tandem pallentes exue curas

10

      Fessus et urbano subtrahe colla iugo;

Te precor, et populi linquens fora, bella, tumultus,

      Tempora pacificae laeta quietis age.

Quo mihi si licet niveis signare lapillis

      Te quaecumque tuum nuncia fama diem,

15

Protinus accedam geminis ut Daedalus alis.

      Tristis eris, valeas perdere nolo dies.

 

63. de togato doctore

Militis audiret cum tristia verba, togatus

      Doctor et irati cerneret arma viri

"Cedant arma togae", non noscens carmina, "cedant",

      Forte putans "armis" dicere velle "togae",

5

Cessit et hoc quamvis fecit sine lege poetae,

      Attamen arripuit non sine lege fugam.

 

64. in malum causidicum

Non pudet insontem morsu te laedere vatem

      Vipereo rauci garrula pica fori?

Vendere qui tantum viduis mendacia noscis

      Et dare plebeis verbula falsa reis.

5

Qui geminos toto defendis mense clientes,

      Quorum ieiuna squalet uterque fame;

Qui meretricis agis causam quam luridus ustor

      Vno sandapila comprimit asse sua,

Litibus hos serva strepitus, haec sibila; docti

10

      Non clypeis Phoebi plumbea tela nocent.

Extincti lacerent funus tua rostra tribulis,

      Non vivi corvos scalpere membra licet.

 

65. Iacobo Maffeo

Foelix quem tandem clamosae iurgia plebis

      Vrbis et imperium linquere fata iubent.

Tandem te poteris longa satiare quiete,

      Nec rumpet somnos garrula turba tuos:

5

Non faber in lacubus fervens dum lamina stridet

      Ictibus et crebris aera repulsa sonant,

Non pistor media qui percutit hostia nocte

      Vt capiat tabulas vir ve puer ve suas.

Orgia non Bacchi, flentis non sistra Canopi

10

      Curva, Celenae rauca nec aera deae,

Non fremitu circus populi, non voce theatrum,

      Nulla taberna suis nullaque pila sonis.

Gaudia quid differs? Subito qui vivere coepit

      Bis vivit vita bis fruiturque sua.

 

66. Petro Bravo

Munera dat sutor, tumidus dat munera caupo,

      Laudibus et populi clarus uterque nitet.

Hos celebrant aulae, fora, compita, littora, thermas,

      Hos sequitur tristi pallidus ore cliens.

5

Cum dux laurigeros ducit de more triumphos

      Proximus est illi calceus atque cadus,

Subula vult, clarum vult ferrea sica tropheum.

      Dat populis leges qui fuit ante faber,

Ante domum volucrem dives sibi pinget arator

10

      Quae gerit irato tela trisulca Iovi.

Ingenuus pauper nunc est bis pauper: honore

      Nam caret et laetae munere sortis inops.

 

67. eidem

Cornibus insignis croceis et veste superbus

      Murice quam tinxit luxuriosa Tyros,

Frontis et auratae referens Idaeus honorem,

      Aequoris et terrae qui loca cuncta docet

5

Augurio missus laeto, nam regna Syenes

      Fervida quaerebat Thetyos atque caput,

Ad nostras venit silvas, ad iugera parvi

      Ruris, ad incultae rustica tecta casae,

Quam cum spectasset "Miserum me" dicere coepit:

10

      "Sunt ubi nunc thalami, Petre superbe, tui?

Limina mygdonio quae marmore candida fulgent

      Quaeque sub aurato ianua poste nitet,

Atria centenis ubi sunt elata columnis

      Stragulaque et picti sardonycata tori?"

15

Tunc ego "Quam Musae celebrant, quam pulcher Apollo

      Te quoque non pudeat tecta subire domus;

Et me Petrus amat". Petri cum nomina sensit,

      Admovit celeres in mea tecta pedes.

O quam magna tui est reverentia nominis, illud

20

      Si plusquam Phoebi numina quisque colit!

 

68. Iacobo Maffeo de Lygdo

Candide vis Lybici desaeviat ira leonis

      Et placidi timeant te lupus atque bison,

Vis te luminibus spectet basiliscus amicis

      Et non sit saevo dente timendus aper,

5

Vis fera lascivis tigris sit mitior haedis

      Mitior et blando torva laena cane?

Fac Lygdi spectent oculos et protinus omnes

      Deponent rabiem caedis et arma ferae.

 

69. Marco Aemilio equiti

Qui regit Insubres lapidosaque regna Tridenti

      Teutonico cum sis Caesare factus eques,

Fas sit et aurata puerum te cingere zona

      Et textam Phrixi vellere ferre togam,

5

Sedibus et primis sedeas, cum iura senatus

      Dat populo vel cum praebet harena iocos,

Moribus auratis te candide Marce decorum

      Esse decet legum sanctaque iura sequi.

Sardonyces, aurum, torques Scythicosque smaragdos

10

      Non est qui tantum corpore gestat eques:

Nobilitas vera est animi praestantia, vires,

      Arma, fides, pietas, mens proba, laudis amor.

Si nescis deceant equites quae iura, parentis

      Et vitam et mores inspice, Marce, tui.

 

70. Ioanni de Miliis

Quod tua non deceant auratae corda sagittae

      Nec Veneris teneros zona recincta sinus,

Orgia quod celebras arcanis conscia cistis

      Pontificumque sacras te licet esse dapes,

5

Falleris: exigui duro qui verbere saxi

      Hostem perdomuit, captus amore fuit,

Et qui vix Solymis gladio genitoris in arvis

      Occidit aethereo victima grata Iovi

Et quamvis Phoebo Calcas serviret, amavit,

10

      Et senior Cryses, tu quoque sancte Numa.

Vt generent homines Deus et natura creavit

      Aethera, tellurem velivolumque mare.

Hinc qui sunt steriles merito nos spernimus agros

      Et damus accensis arida ligna focis.

 

71. Hieronymo Campagnolae

Scripta quod Anchiali recutitae dogmata gentis

      Quaeque legunt Thebae gensque diserta Remi

Nondum bis quinos superat qui mensibus annos

      Omnibus et binas implet Olympiades,

5

Quem genuit mater te, Campagnola, parente

      Et legit et scribit corrigit atque puer,

Doctior et Coo Venerem quod fingit Apelle

      Clarius et claro Mentore nomen habet,

Mirantur multi; non est mirabile, cum tu

10

      Sis genitor,, natus sit puer ille tuus.

Omnes has niveo virtutes pectore servas,

      Sed claudis pueri victus honore tui;

Hic amor, haec pietas, haec est reverentia maior

      Quam dare poscenti iugera, vasa, domos.

15

Non Cybeles pomum producit aquatica lotos:

      Nascitur egregio stirps generosa viro.

 

72. de avaritia puellarum urbis

Quisquis amat Venerem, Veneris cui grata libido est,

      Cuique placent Gnydii tela facesque dei

Deserat infestae celeri pede sedulus urbis

      Limina fastosos ambitiosa lares.

5

Non amor est illic, sed lis, sed iurgia, sed quae

      Huma num vexat pallida cura genus,

Tristis avaritiae rabies quae colligit aurum

      Quaerit et immodicas anxia semper opes.

Quaelibet in media munus petit urbe puella,

10

      Aes amat et gemmas purpureamque togam;

Et si non mitram, si non bombycina portas,

      Te fugit et flammas ridet avara tuas.

At hic per violas, per florida iugera campi

      Simplicitas niveo currit amica pede:

15

Sylvia non aurum poscit, non sericas, sed me.

      Illi ego sum fulgens divitis unda Tagi,

Divitiae nobis sunt Crassi basia, Cresi

      Amplexus, Veneris dulcia furta Midae.

Te propter quae non diligit improba, non te

20

      Sed quod propter diligit, illud amat.

 

73. de passere

Frigora quid faciunt boreali pressa tumultu,

      Quid glacies nitidum cum tegit alta solum,

Quid ieiuna fames, vacui quid corporis ardor

      Et vacui longo tempore ventris amor!

5

Non laqueis captus, non aucupis arte magistri,

      Silvestrem solitus passer habere domum,

Nomine sub proprio, propria sub voce rogatus,

      Ad positam currit qua patet esca manum

Grana sinu placido deducit condita rostro

10

      Et domini sitiens mitis in ore bibit.

Stat, fugit, alta petit, descendit ad ima protervus,

      Veste latens, tenui murmure dulce canit.

Hunc si lascivi vidisset amica Catulli,

      Non deflevisset funera maesta sui.

 

74. de Iulio Pontano

Optavi toto iam dudum pectore vultus

      Fingeret ut docta Iulius arte meus;

Sed timui pictus vero ne verior essem

      Falleret atque oculos ne mea forma meos,

5

Picturam ne quisque meam sequeretur, amaret,

      Posceret et corpus crederet esse meum.

Et me picturam veluti spectaret inanem

      Diceret: "O utinam posset et ista loqui".

Non volo picturam qui me facit esse magistrum

10

      Sed volo picturam qui facit esse meam.

 

75. de eodem

Qui blandas potuit mortes, qui gaudia saeva

      Linquere consilii callidus arte sui,

Dulcia cantantes quae carmina saepe sorores

      Obvertunt captas sub freta nigra rates,

5

Pontani citharae teneri si carmen, Vlyxes,

      Sensisset, fidibus cum trahit arma suis,

Cum scopulos et saxa movet, cum flumina sistit,

      Vidisset numquam coniugis ora suae,

Vellet in aequoreas sed se cecidisse procellas

10

      Ob tam dulcisonae dulcia fila lyrae.

 

76. Iulio Campagnolae

Salve, delitiae iocique matris,

Iuli candide, corculum parentis,

Iuli blandior omnibus petulcis,

Iuli castior omnibus pudicis,

5

Cui Phoebus citharam dedit sonoram

Vatem Threicium Linumque rursus

Doctus Pieridum chorus videret,

Quo vel delphica dona vel decorem

Ferrent templa suum vagusque delphin

10

Essent quae sequeretur ora. Primis

Annis qui rigidum gravis Catonem

Aequas et Curium severitate,

Blandas te rogo fer preces parenti,

Blandas sentiat et preces eburna

15

Gestat pro duce sceptra qui potente,

Vt caeco iuvenem trahant barathro

Nullo crimine qui miser tenetur.

Quod, si tale tibi negare munus

Iniusti potuerunt, lyrae sonora

20

Plectro fila movens fores averni

Clausas ante canas: videbis illas

Et rapta subito fera, patere,

Sese frangere vincula et sequi te.

Custodesque reos simulque posses

25

Vmbras nam stygiis vocare ab antris.

 

77. Hieronymo Campagnolae

Fata si ducunt homines sub orbe,

Tollitur quisquis superas ad auras

Cogitur certo ordine si caducam

Ducere vitam;

5

Si suo scripsit genitor deorum

Antequam primus traheretur annus

Quae iubens semper fieri volebat

Cuncta libello,

Hinc ferae caedes, rapidi tumultus,

10

Bella fraternis violenta telis,

Hinc Numae numen, Marii, Neronis

Hinc fera corda,

Caesaris laudes, decus et triumphi,

Clara victoris probitas Camilli,

15

Strenui multo Fabii probata

Hinc mora versu.

Si quis iratus ferit ense fratrem,

Si quis insontem socium veneno

Perdit, hoc coelum peperit protervum

20

Non scelus ille.

Occidunt coeli, rapiunt, minantur,

Saeviunt, stuprant, spoliant, trahuntque,

Sunt feri, tristes, miseri, prophani

Sunt et avari.

25

Quod iubent ipsi fieri necesse est,

Ergo duc caecis iuvenem cavernis

Quem notant nullis maculis colores

Criminis atri.

 

78. ad pictorem

Quisquis pictorem credit te fallitur umbro

      Et coeleste tuum non bene noscit opus:

Qui pingit pictas merito quas credere formas

Fas est pictoris nomina pictor habet.

5

Quas formas cernunt oculi, quam pingis imago

      Et si non moveat se movet illa tamen;

Immotis graditur pedibus, canit ore silenti,

Audit, agit, loquitur, annuit, odit, amat.

Quod generas igitur credis dum pingere, non tu

10

      Nomina pictoris, sed genitoris habes.

 

79. Iacobo comiti Iuliario

Insanum forsan, forsan sine mente vocabunt

      Me vates, quoniam carmina mitto tibi

Cui iam tota biceps credit mons culmina, vel quo

Nullus iantheas largius haurit aquas.

5

Si superat Philomela canens Atlantida, debet

      Non tamen haec cantus ore tacere suos.

Et picam cantare decet, placet atque canendo

Psithacus et quamvis non bene dicat "ave".

Argento fateor fulvum praetiosius aurum est,

10

      Est tamen argenti qui quoque poscat opes.

Numquid post tyrias vestes, post serica, Parmae

Qui capit intextas spernitur ille togas?

Quamvis possideant urbes et regna, tyranni

      Iugera parva tamen si dabis, accipient.

 

80. Antonio Caballo

Quod petis, Antoni, dominae subsellia vallis

      Tinnula qua Bacchi saepius aera crepant,

Per quam virgineis ludens Dictyna choreis

Currit et in saevas dirigit arma feras;

5

Phoebus agit Musas Ephyres de collibus altis

      Et movet argutae lesbia fila lyrae,

Non decus egregium facit hoc, non gloria gentis,

Non Athesis placidi deliciosus amor,

Structa nec aebalio fulgent quae marmore tecta,

10

      Innumeri nec quos dat tibi Parma greges,

Lana tarentino nec quae fucatur aheno,

Stragula, quadrupedes, pascua, servus, ager.

Sed quoniam castus castas celebrare sorores

      Noscis et intactae mistica sacra deae

15

Denique iunguntur similes erit inclyta foelix

Virgineo vallis praeside virginea.