1. AD IAFREDVM CAROLVM DELPHINATVS PRAESIDEM,
ET MEDIOLANI VICECANCELLARIVM

Magne gubernator duplicis Iafrede senatus

      Typhis in hoc tanto vel Palinure freto,

Si tam grande meos onus hoc convolvis in armos,

      Et vis ut reges regnaque tanta canam:

5

Pareo, sed tanto ne sim temerarius ausu,

      Te vires, opus est ingeniumque dare.

Fer mihi suppetias, ne mens ubi tendere in altum

      Coeperit, in terras cum Phaethonte ruat.

Quod tulerit Phaeton sine vi, sine Numine currus,

10

      Decidit in liquidas praecipitatus aquas.

Icaron, audaci dum permeat aera curru,

      Fama est incoepta poenituisse viae.

Non eget istud iter cymbis, sed navibus altis,

      Aequora et undantes quae patiantur aquas.

15

Fac quoque, ne si qua est, mea sit mihi noxia virtus,

      Dum subeo leges imperiumque tuum.

Neu male constructi subter gurgustia claustri

      Languere hyberno me patiare gelu.

Hic Boreas noctu rimas vestigat hiantes,

20

      Et scythica ingentes congelat aura cados.

HIs ego sub laribus patior Rhodopeia semper

      Frigora, Bistonias, Sarmaticasque nives.

Vidi ego nocturni per mille foramina tecti

      Signiferi flammas, Parrhasiumque polum.

25

Hos hyemis mores male fert infirma senectus,

      Praesertim in laceris pauperibusque casis.

Me tua iam nostris igitur clementia terris

      Reddat, et in patrias me sinat ire domos.

Corpore descendens tibi corque animumque relinquo:

30

      Quod veniam, pignus do tibi grande fidem.

 

2. PRO MARIO OLIVETANO AD PTOLEMAEVM FRATREM

Accusant aliqui Marium Ptolemaee, quod olim

Dum iuvenis Romae florentes degeret annos

Lascivum ediderit laesa gravitate libellum.

Non est officii venerem defendere nostri,

5

Et praebere malis infamem moribus ansam,

Sed magnis insectari odiis capitalibus omne

Quod probitas condemnat opus, quia sancta professus

Dogmata, et incanus Christi Mariaeque sacerdos,

Vivere mente, manu, debet syncerus et ore.

10

Attamen ingenium quoties iuvenile revolvo

Natura in vitium pronum, rude, labile cogor

Indulgere magis, minus excandescere, quando

Forte aliquod scelus ista recens commiserit aetas.

Impatiens etenim fraeni calor ille iuventam

15

Praecipitat, sensusque novos innata voluptas

Alligat affectum spirans in corda potentem.

Impetus hinc oritur, rapidi qui turbinis instar

Imperium mentis, legumque repagula frangit.

Nec fugit haec rabies morumque acerrima pestis

20

Vt nix verna, fugax ut ros, ubi tangitur orto

Sole, sed affixis animo radicibus haeret.

Atque reluctatur valide extirpare volenti,

Vt sapor austerus, gravis, immaturus, acerbas

Qui insequitur fruges, nisi succedente dierum

25

Curriculo, non vi, non arte repellitur ulla.

Vt malus ex agris habitus non tollitur uno

Agricolae sudore, sed est invertere glebas

Saepe opus, et multo feritas vincenda labore,

Sic natura ferox, adolescentumque libido

30

Non subito quamvis totas industria vires

Conferat, inflecti poterit, venientibus annis

Vincitur, et coelo labens domat omnia tempus.

Id licet ex nobis perdiscere, se legat ipsum

Quilibet, et prisci casus interroget aevi.

35

Quis furor Hamonem rapuit, genitore creatum

Fatidico Hamonem? Tanto qui crimine regiam

Est ausus foedare domum, convertere fratres

In furias, et vi raptam incestare sororem?

Quae in Salomone Venus? Quaeve in Samsone Megaera?

40

Quis sanctum David error, cum factus adulter

Atque homicida, tulit, quantis miseri ignibus arsit?

Quid Polemon? Magnusque Plato? Quid gloria gentis

Nostrae Paulus adhuc sparso lanugine mento

Non est ausus? Aper minus impetuosus in hostem

45

Cum fremit, et torva ruit in venabula fronte.

His igitur stimulis quotiens agitata iuventus

Fulgurat, et ratio nebulis abscondita languet,

Et si plectendum scelus est, ne in fraena voluptas

Obstipa cervice iugum contemnere discat,

50

Est tamen humano minus a censore premenda.

At matura aetas et circumspecta senectus

Quo vitiorum aestu febrit minus, improba forsan

Si fuerit, tanto est maiori obnoxia poena.

Indomitae Marius patiens incendia vitae

55

Difficiles quondam salebras incurrit, et arsit

Impatienter, opus flagrans furor expulit illud,

Ethna velut fundo flammas eructat ab alto.

Ludere Aristippum voluit: Cynicumque Epicurum

Corruptus sermone magis quam moribus: at nunc

60

Postquam solstitii gravis ille efferbuit ardor,

Mitius aegrotans pulsoque serenior imbre

Templa Deum, superos colit, inclinatur ad aras

Accusans corda icta manu, res testibus ipsa

Non eget, et totum vivit me iudice Christum.

65

Legimus illius de relligione libellum

Multa fruge gravem, natos ab origine ritus

Subiicientem oculis, per regna externa vagantem.

Per populos omnes, per sacra antiqua Deorum.

Et demum nostras, velut ad tutissima quaedam

70

Littora tranquillosque sinus se sistit ad aras

Vociferans Christum pleno ore, Deumque triformem.

Vt fuit insanos iuvenis sectatus amores,

Sic vir (ut aetatem decet) ad magis alta levavit

Ingenium studia, et tetricas examinat artes,

75

Quas Stoa poeciliis invenit picta figuris.

Et quas ore brevis sensu longissimus amplo

Traxit Aristoteles veterum de indagine patrum.

Quas etiam sacrae concors Academia legi

Protulit, et gravibus sensa haec altissima chartis

80

Concilians linguae decorat splendore Latinae.

Talem igitur ne forte virum petulantia lapsi

Temporis, aut coeci vaesana licentia amoris

Sic premat, ut metuas veteri convivere amico,

Hac ego te cura, teque hoc errore levandum

85

Censui, et innocuae volui subscribere vitae.

 

3. EIVSDEM EPITHALAMIVM IN NVPTIIS PTOLOMAEI FRATRIS,
ET DOROTHEAE VALENTIS

Exultemus, adest longum expectata voluptas,

Et votis optata dies, laetatur Olympus

Omnis, et expulsa coelum caligine parcit

Imbribus, arrident terreno sydera mundo

5

Omnia, et in terris aliquid laetabile cernunt.

Aemula fraternis radiis argentea luna

Gestit, et acclivis converso leniter orbe

Quo defertur, agit bigas et lora deorsum.

Tangere iam montes, et iam lapsura videtur

10

Endymione aliquid magis exoptabile nacta.

Qui modo trans Indos, et trans Garamantica regna

Sol urgebat equos, verso iam concitus axe

Nos petit, et plures lucem producit in horas,

Ac nova tam nitido praetendit gaudia vultu.

15

Et quanquam modo regnet hyems, quae solvere ab arcto

Acre gelu solet, et nivibus abscondere montes,

Et campos sepelire, tamen clementia quaedam

Verna fovet terras, glacies vix asperat amnes

Sarmaticos: Rhodope vix frigora sentit et Aemus

20

Thracius, in pontum Tanais cursu exit aperto,

Arva virent, elementa silent, atque ocia ducunt.

Aera non vexat Boreas, nihil aequora clamant.

Incubat Halcyone clausis tutissima ventis,

Vxorem duxit Ptolemaeus, et omine tanto

25

Omnia significant felix faustumque futurum.

Exultemus, adest longum expectata coluptas,

Et votis optata dies. Hymenaee coronis

Cinge caput, vireant redolenti tempora myrto.

Et properans ad festa veni. Te laeta iuventus

30

Iam choreas initura vocat, duc organa tecum,

Duc citharas, praeeunte move tibicine gressum.

Saltent ad numerum comites: Thyasosque frequentent.

Exultemus, adest longum expectata voluptas,

Et votis optata dies, altaria flammis

35

Incipiant lucere novis, aulaea ministri

Per delubra ligent, tepeant ardoribus arae

Vndique thuricremis, et cingite limina fronde.

Importate Tymum, croceoque inspargite rore

Sacra pavimenta, et redolens humus halet amomum.

40

Hic nihil est quod sit divis grave, non vetat ista

Gaudia relligio, res consentanea magno

Ista Deo, sine qua rerum natura periret,

Et paucis hominum genus evanescere annis.

Connubium divinum opus est, contemnere certe

45

Grande nefas, quod tam praestans absolverit author.

Vt terrarum orbem stellanti inclusit Olympo,

Atque novum terris hominem praefecit et undis,

Quo series aeterna foret, connubia campis

Fecit in Elysiis, sexumque adscivit utrunque

50

In coitum pater ipse suo solenniter ore.

Ista propagandis fecit medicamina rebus,

Hinc homines, hinc heroes, hinc semideum gens,

Et qui regna tenent magni coelestia divi

Indigetes, tutellares, sanctique penates.

55

Nam neque quod finxit quorundam inscitia, Cecrops

Connubium primus statuit, nec fronte biformi

Est ideo, Deus, ipse Deus connubia fecit.

Exultemus, adest longum expectata voluptas

Et votis optata dies, properate sorores

60

Gratiae ab Orchomeno, tu primum Aglaia decoro

Laetitiam prae te ore ferens, tecumque Thalaea

Cincta sacrum viridi strophio caput: Euphrosyneque

Laeta genas, laeta os roseum vaga lumina laeta.

Dorotheam tu diva refers, sic ista venusto

65

Splendicat aspectu, furata Cupidinis arcum

Atque facem, ferit, incendit, sponsumque triumphat.

O germane igni potis es ne obsistere tanto?

Subtrahe te pugnae, blandae praecordia flammae

Corripient, tanto nec erit modus ullus amori.

70

Tantus amor vitium, ratione potentior aufert

Iudicium, memor Alcidae compesce furorem.

Nec perge insidiis arcem expugnare nec armis

Ante diem, tali tibi nulla licentia furto.

Nil sperare potes, legem patiare necesse est.

75

Sancta parens natae custos acerrima clausit

Omnem aditum Veneri, frustra conabere, mater

Docta pudicitiam natae incubat, atque obit Argum.

Nec tamen est sponsae tua forma innoxia, vultus

Sentit et ipsa tuos, et coeco vulnere languet.

80

At virgo est, animum cohibet pudor, et minus audet.

Simplicibus pavor est custodia magna puellis.

Laeta dies aderit, patientius urere, tempus

Proximat, interea legem patiare necesse est.

Parva futura mora est, hoc expectare mereri est,

85

Et facit, ut nequeat res expectata negari.

Exultemus, adest longum sperata voluptas,

Et votis optata dies. Accurrite Nymphae

Pierides, nimio dum languet amore, clienti,

Qui bene de vobis meritus, succurrite, dignus

90

Vestra ope est, sacri non est novus accola fontis:

Scitis enim quantam teneris impendit ab annis

Vestro operam studio, quantum profecerit inter

Aonios montes et valles Aganipaeas.

Ducite in his tantis clavum ne deserat undis,

95

Vitet Abydeni iuvenis miserabile fatum,

Et veniat spectata viis ad gaudia sanctis,

Improbitas odiosa Deo est, sine lege voluptas

Est scelus, et naturae hominum contraria labes,

Coelestem in nobis deformatura figuram.

100

Coniugis in gremium nunquam petulanter et aestu

Nequitiae fas est descendere, fraena furori

Ponat, honestatem veneri memor ante ferendam.

Prolis amor sexus et non lascivia iungat.

Sic poterit longos soboles evadere in annos.

105

Exultemus adest longum expectata voluptas,

Et votis optata dies, proferte ministrae

Ornamenta domus, pictisque tapetibus aulas

Sternite, et historias veteres appendite circum

Atria per thalamos, confundite cinnima nardo,

110

Assyriis styracem calamis, opobalsama Cypro,

Quicquid odoratum vendit peregrina Damascus

Frangite, titillent omnes sua gaudia sensus.

Sericeae promantur opes, quas Pamphila fertur

Invenisse, fluat circum lactentia membra

115

Instita Sidonium quae bis potaverit imbrem.

Primus ut in varios flores sese induit annus,

Sic ornanda togis melior melioribus aetas.

Annus enim docet ornatus, Ver purpurat agros

Luxuriose, aetas minus est lasciva, decorem

120

Incipit Autumnus deponere, Bruma senilem

Contrahit aspectum, piceoque operitur amictu.

Sic rerum natura parens documenta ministrat

Omnia, vult operum nobis exempla suorum

Esse rudimentum vitae legisque ferendae.

125

Pendeat ergo humeris usque ad vestigia lato

Orbe pedes fugiens, auro aspera et ignea cocco

Laena decus nuribus quod misit Iberia nostris.

Corrigat auricomum caput intra retia mater

Aurea divitiis rubri baccata profundi,

130

Pendeat a iugulo. iugulo quod eburnea vincit

Signa, lapis seu ros, qui Cythereide concha

Vaicus est semper, traxitque vocabula ab uno.

Pendeat, et fulvo demissus ab ubera filo

Quando inter matres incedit ab orgia Virgo,

135

Gaudeat alterno pectus contingere plausu.

Praemia servando sunt haec donanda pudori.

Hac emitur mercede fides, amor artibus istis

Incrementa capit, duo corda feruntur in unum,

Quod pietas aeterna liget, nullo ante sepulchrum

140

Dissolvenda modo Deus haec consortia fecit.

Exultemus, adest longum expectata voluptas,

Et votis optata dies. Pulcherrima certe

Copula, quae claras aeterna in foedera gentes

Contrahit inspirans unam in tot pectora mentem,

145

Vnum animum, sensumque unum. Memorate parentes

Virginis atque viri res congrua, sed labor ingens,

Et maior quam nostrae ausint assumere vires.

Fas tamen est utrinque aliquid decerpere cursim.

Mantua Dorotheam genuit pater illius ortus

150

Classibus e primis generosa a stirpe Valentum

Primatum de sorte fuit. Domus ista superbis

Inclyta maiorum titulis, rerum inclyta grandi

Copia, et immensis opibus, laetissima campis.

Praedia frugiferis nequeunt iuga scindere centum.

155

Semiferas pecudes quae pinguia pascua tondent

Non numerat pastor, Dominis incognita summa est.

Mater ab armigerae demissa pro pagine Parmae

Hinc Bravios habent, inde Lupos, in stemmate fulgent

Ora virorum magnos vultu referentia reges.

160

Viraque bellipotens soboles, et idonea Marti,

Vtraque maiorum superant monumenta per urbes

Ausonias, ubi cum fremerent crudelia quondam

Bella, virum validis virtus inclaruit actis.

Vrbs fuit antiquis Sorae cognomine Volscis

165

Soranis genus unde Lupis, sic regia proles

Quae tenuit Soram dicta est, hos expulit illinc

Barbara gens Libyco quae quondam erupit ab austro

Campanosque gravi pressit ditione penates,

Et Calabros usque ad Siculae confinia terrae.

170

Fata Lupi errando passi inconstantia, tandem

Parmensi sedere solo, fuit hospita Parma

Longo actis errore viris, Sorania testis

Castellum quod adhuc superest de nomine Sorae

Nomen habens, ubi parva tenent, sed ditia regna.

175

Haec super illustri Nymphae recitavimus ortu.

Nunc Ptolemaee tuae gentis fastigia tangam

Atque meae, genus est nobis commune duobus.

Strenuus et rigidis gaudens Antonius armis

(Hinc satis ordiri est, ne longa ambage feramur)

180

Venit ab Hesperia magnis cum heroibus. Ipse

Nanque erat Alphonso regi cum in regna veniret

Parthenopoea, comes, comes indivisus, et inter

Bella latus regis tegere ac munire solebat.

Rex iter adversum passus Genuensibus armis

185

Praeda fuit, captus cum rege Antonius armis

Magnanimos proceres (sic illum fata tulerunt)

Venit ad Insubres, et tanti magna triumphi

Pars fuit. Insubrum Domino fortuna Philippo

Sic blandita, quid est multis opus? Omnia vertit,

190

Quicquid est, cui dant homines cognomina sortis,

Fortunamque vocant, et re dominatur in omni.

In sua regna abiit libertate potitus.

Ad Ducis ascitus magno aere Antonius arma

Floruit extemplo, longe lateque per omnes

195

Insubrum Lygurumque urbes sua nomina mittens.

Aequiparabat enim facunda Nestora lingua,

Hectora vi. Laaertiadem prudentia et astu,

Ipse igitur ducens senas in praelia turmas.

Ibat per Venetos, Cenomana per oppida victor.

200

Bethycus hic fuerat, civis tibi Corduba, vatum

Corduba multorum mater celeberrima, ab ipso

Petrus, et a Petro venit Ptolemaeus, et ampla

Nostra domus pollens numero fratrum atque sororum.

Haec de patre satis, superest materna propago,

205

Clara opibus, clara ingeniis, clara ausibus altis.

Neve per ambages fluat insinuatio longas,

Brixia progeniem longo iam tempore Maiam

Novit, et auspiciis eius foeliciter aucta est

Publica res, fuit ex Maiis qui moenia quondam

210

Restituit tua iam senio labentia longo

Brixia, qui propriis argentea flumina duxit

Sumptibus, et riguos misit per compita fontes.

Iste idem meritis decus exposcentibus illus,

Venit ad imperium patriae, populoque volente

215

Et princeps et pastor erat, nec iustus alter

Ante gubernavit, nec post sua tempora rector.

Nec res teste caret, veteri certissima famae

Magna fidem faciunt illam monumenta per urbem

Visa istis paulo ante oculis, quid tanta moramur?

220

Hic quoque maiorem patriae meditatus ad usum

Grande opus, exhausit vitrei vasa lucida Clesis,

Atque novis fluvii partem decurrere ripis

Fecit, ut invictas saliens ferat alveus ornos,

Et sola currentes potent sitientia rivos.

225

Haec est Maia domus pollens propagine tanta

Tot claris ornata viris. Constantia mater

Hinc Germane tibi nuribus praelata pudicis

Hactenus ista super domum paritate duarum.

Exultemus, adest longum expectata voluptas.

230

Et votis optata dies, cunabula ferte

Picta Nurus facta ex citro niveove Elephanto.

Tempora textrices Nimphae perdite bissum

Pectite, quae parvo faciat preciosa cubili

Stragula, et infanti tepidaria vasa lavando

235

Quaerite. Iampridem iubet haec Lucina parari.

Haec est terra ferax, concepto semine multa

Fruge redundabit, Domino impletura quotannis

Horreat, tam pinguis, tantaque uligine laeta est.

Tam vigil ad tenerae cultum telluris arator.

240

Iam nutrice opus est, cui plurima murmure dulci

Naenia, quae placidum sciat incantare soporem,

Et cui sint mammis lactentia pectora plenis.

Fiat Alexicacon, teneros fascinet artus

Noxia Strix. Date cervicem coralia circum

245

Ter cruce signantes, et baccare cingite cunas.

Exultemus, adest longum expectata voluptas,

Et votis optata dies. Hymenaee venito

Ocyus, ante fores iam pronuba, iam paranymphus,

Atque alacres Nymphae, laetoque Thalassius ore.

250

Iam sua differri sponsus solatia dudum

Atque trahi in longum queritur sua gaudia, iusta est

Ista querela, Padus pleno premit aequore ripas

Vndique nec tantam undarum vim sustinet agger.

Iamdudum positis fumant convivia mensis.

255

Ingredere ad plenos tempus discumbere discos.

Omnia laetitiam resonent, natura iugali

Instauranda thoro nobis nova gaudia mandat.

Ingredere, hic omnes Genio indulgere paramus

Quando optata dies, quando expectata voluptas

260

Venit, et ingressa est victo ratis aequore portum.

Altera laetandi de munere Principis orta

Causa meas subito volat (exultemus) ad aures.

Dicitur (o pietas indulgentissima) princeps

Te magno decorasse suae cognomine gentis.

265

Quid donarat opes (o magnificentia nunquam

Admiranda satis) qui te illustraverat auro,

Coniuge qui tali foelicem fecerat, ipse

Te generis splendore sui radiavit, et isto

Induis heroem quasi transformatum honore.

270

Nil magno satis est animo, cum magna dedisset,

Magna suum quia non aequabant munera amorem,

Adiecit maiora, etiam maiora daturus

Si fortuna sinat. Te clementissimus emit

Tot meritis princeps, teque in sua viscera traxit

275

Coniuge, divitiis, fortuna et honoribus auctum.

Te decet aeterno grates persolvere Patri.

 

4. IN BAPTISTAM FERAM MEDICVM AEGROTATEM IOCVS

Cum febris medicum ruri vidisse agentem

      Frenduit, et torvas sic ait ad comites:

Hic est qui toties nos exturbavit ab urbe

      De procerum thalamis, de mulierum adytis.

5

Cogitat hinc etiam nos exturbare. Quid ego

      Contra has insidias consilii capimus?

I Quartana, tuis splenem confige sagittis,

      Vt cito per venas frigidus humor eat.

Paret, et in vulnus telum fugit, ille relinquens

10

      Rus, redit, et lecto languidus ecce iacet.

Pharmaca concursum facite, et Clysteria ferte,

      Vt per posticum querquera febris eat.

 

5. EIVSDEM AENIGMA DE ANTHONIO ET VIOLANTHA

Da mihi praecipuos flores. Rosa murice multo

Ebria, Narcisus, cadentia lilia. Sed si

Producas Violam, caudaeque accesserit Anthos,

Flos mihi primus erit, verum quia dissonat Anthos,

5

Neutraque vox, finis mutetur, et exeat in tha,

Foeminaque evadat, florum regina resultat

Delitias redolens Graias simul atque Latinas.

Dic Violam, graece, mutataque synthesis Anthos

Praeferat, et fiat Σ dorica littera sigma.

10

Nascitur Anthon Ion, sensumque reservat eundem,

Transpositisque in idem redeunt mas foemina verbis.

Copula quae melior, quam quae cognata reducit

In coitum? Faveant eventu fata secundo

Et Venus et Iuno thalamis praefecta maritis.

 

6. DE ANNALIBVS AD HELIAM CAPREOLVM BRIXIENSES

Si semel elapsum non est revocabile tempus,

      Quis tulit huc veteres praeteritosque dies?

Hic sua iam senior videt incunabula et ortum

      Brixia, et hic simul est, parvula, adulta, senex.

5

Capreoli Heliae potuit facundia tantum,

      Sic patriae pietas ingeniosa suae est.

Aesona restituit Medea potentibus herbis,

      Et gravis est medica pulsa senecta manu.

Plus dedit Helias, aevum simul omne coegit,

10

      Et senii rugas sustulit atque necem.

Immortalis enim (dicendi copia tanti est)

      Tota a Capreolo Brixia facta suo est.

Debuit ut patriae civis, sic patria et ipsi,

      A quo habet hoc ingens perpetuumque decus.

15

Vive liber, vivat tecum tua Brixia, et author

      Dignus ab aeterna posteritate legi.

 

7. EIVSDEM APOLOGVS AD IAFFREDVM CAROLVM

Forte coaxantem Neptunus ab aequore ranam

      Audiit in stagna gurgite littorei.

Tam grave miratus murmur Tritone vocato

      Limnocharim celeri iussit adesse gradu.

5

Illa natans pelago falsas ut sorbuit undas

      Facta est amisso muta repente sono.

Iussa coaxatu regem oblectare profundi,

      Talia vix aegro gutture verba dedit.

Nostrum est ad iuncos, non hic, cantare lacustres.

10

      Nos iuvat insulsi lympha quieta vadi.

Vos opus est rerum advertere divi,

      Vertere naturas est violare Iovem.

 

8. APOLOGVS ALTER AD EVNDEM

Rusticus ex malo dulcissima poma legebat,

      Vnde dare urbano sola solebat hero:

Ast herus illectus frugum dulcedine, malum

      Transtulit in laribus proxima rura suis.

5

At quia malus erat senior, translata repente

      Arvis, et proles cum genitrice obiit.

Heu male transfertur senio cum induruit arbor.

      Inquit herus, fuerat carpere poma satis.

Qui nimium cupiunt atque inconcessa sequuntur

10

      Desipiunt, cohibet qui sua vota, sapit.

 

9. DE SANCTITATE IEIVNII QVADRAGESIMALIS ELEGIA

Iam cineres adsunt: adsunt ieiunia verni

      Temporis, et madidis flens metanoea genis.

Nunc opus o comites sensum cohibere fluentem,

      Atque bonos mores, iustitiamque sequi.

5

Hactenus oppressa clavum ratione voluptas

      Rexit, et ad Stygias ire coegit aquas.

Nos dedit in praedam dominis crudelibus Orci:

      Vendidit inferno pectora nostra Iovi.

Hac duce nos olidis Larvae infixere cloacis,

10

      Et sibi nos dirae prostituere canes.

Illusere malae nobis obscenis Vmbrae,

      Bacchus, et ad fraudes ingeniosa Venus.

Et Genius pingui gradiens distentus omaso:

      Cui comes est omnis desidis aula gulae:

15

Ebrietas, sopor, ingluvies, petulantia, risus,

      Scurrilitas, nugae, desidiosa quies.

Hinc genus accepit mollis lascivia, vultu

      Blandula, Circaeis insidiosa dolis.

Haec tenuit sceptrum, postquam Titanius axis

20

      Applicuit Cephei frigida regna senis.

Sed mirum est, animos quando facit ille severos,

      Cur levitas isto tempore tanta potest.

Nec tamen id mirum: servant qui sidera, tradunt

      Hinc etiam Birias nascier, atque Davos.

25

Nunc opus est comites sensum cohibere fluentem,

      Atque bonos mores, iustitiamque sequi

Mille modis tactum rapuit lascivia, et aures.

      Linguam mille modis, lumina mille modis,

Quid nisi lascivum resonant spectacula noctis,

30

      Comicaque in mores fabula nata pios?

Quid moduli dulces? Quid personata iuventus?

      Quid lyra? Quid Phrygio tibiae blanda sono?

Mimorumque greges mixti lurconibus, inter

      Spumantes paternas, viscereasque dapes?

35

Quid choreae poscunt, nisi conculcare pudorem,

      Et vitio vires, auxiliumque dare?

Vivere in his tenebris scelus est immane, furorque:

      Vel Lethaea gravis quem facit unda sopor.

Ebria mens oblita sui per lustra ferarum

40

      Fertur: in immunda sordida dormit humo.

Nec minus insanit, quam si vir nobilis ortus

      Classibus e primis per fora nudus eat.

Per fore nudus eat, iaceatque in pulvere, toto

      Corpore, et obsceno perlinat ora luto.

45

Perlinat ora luto, iaculansque per aera saxa

      Seria tractantes non sinat ire viros.

Nunc opus est comites sensum cohibere furentem,

      Et tetricas leges, consiliumque sequi.

Omnia quae confert oblectamenta voluptas,

50

      Praecipiti cursu fluminis instar eunt.

Semper abit velox, nec habet retinacula tempus,

      Et volucri fugiunt mobilitate dies.

Disce quid hic possit sperari optabile, quando

      Nasci poena, labor vivere, triste mori.

55

Quid, sit forma, docent violae, rosa, lilia, quorum

      Imbecilla aetas tam breve tempus habet.

Aurea caesaries sordescet, et vuida quondam

      Splendidaque in rugas contrahet ora cutis.

Pro candore subit pallor. Vicina senectus

60

      Corpus Avernali polluit omne situ.

Conficiunt oculos lacrimis stillantibus anni,

      Et veniens reddit lumina torva dies.

Lumina Lucifero nunc aemula: lumina, flammis

      Quae faciunt hominum servare corda suis.

65

Qualia quae Turnum, quae corripuere Leandrum,

      Pelidem, Aeneam, Demophoonta, Parim.

Quid levibus ventis, quid inani fidimus umbrae?

      Perpetibus, si vis fidere, fide bonis.

Nunc opus o comites sensum cohibere fluentem,

70

      Atque bonos mores, iustitiamque sequi.

Tandem canus homo, vitiis oneratus et annis,

      In tumultum vita deficiente ruit.

Saepius ante diem, dum florida vivitur aetas,

      In cineres atros prima iuventa redit.

75

In modo significant conspersi pulvere crines

      Dictaque cum sacro pulvere verba novem.

Vita, licet vigeat, semper contermina fato est,

      Et spatii superest inter utrumque nihil.

Qui sapit, et qui servit, et imperat, aequa,

80

      Et miser, et felix, conditione cadunt.

Nunc opus o comites sensum cohibere fluentem,

      Atque bonos mores, iustitiamque sequi.

Iam cineres adsunt: adsunt ieiunia verni

      Temporis, et madidis flens metanoea genis.

85

Haec est illa vetus, simplex, et casta parentum

      Quae in terris mundo vita recente fuit.

Nam neque tunc homini caesis animantibus uti

      Fas erat: arboreis frugibus usus erat.

Quod pyrus et malus: quod habebat aequatica lotos

90

      Quod rubus: illius temporibus esca fuit.

Per dumeta greges ibant impune per arva.

      Vellere et uberibus se redimebat ovis.

Non erat ingluvies tanto saturanda labore:

      Omnis erat sumptu splendida mensa levi

95

Nec domini servis prandebant lautius. Vnas

      Terrigenis epulas una ferebat humus.

Talia mandabat Samius convivia poni,

      Contentus vitae simplicitate senex.

Talia Saturnus, qui dicitur aurea quondam

100

      Saecula, et innocuos instituisse dies.

Haec igitur nobis vita est revocanda quotannis:

      Quae premat affectum, luxuriemque domet

Nunc opus est comites sensum cohibere fluentem

      Atque bonas leges, iustitiamque sequi.

105

Moribus obscenis toties offendimus ipsum,

      Aetheris a summo qui tonat axe, Deum:

Qui statuit maria, et terras, et sidera: tanto

      Ordine coelestes qui facit ire polos:

Qui fuit est, et erit sine fine, et origine: tanti

110

      Diligit humanum qui pietate genus:

Qui fuit in terris olim sub imagine nostra

      Visus, ut ad coeli nos animaret opes.

Et quia nos fieri superos propensius optat,

      Si quod obest votis talibus odit opus.

115

Nostra autem votis dementia talibus obstat,

      Et qui caeca facit pectora nostra furor.

Haec sunt illa igitur, quae tam vehementer acerbant

      Numina, facturae tam studiosa sua.

Inde, ut quoties homines delinquere cernunt,

120

      Caelicolas animo fama sit esse gravi.

Omnia tristantur caelestia regna, Tonantem

      Cum laedi offensa relligione vident.

Et natura docet Divi quid mente volvent,

      Cum cernunt spreto nos dare terga Deo.

125

Tunc etenim pictor Divis lugubria fingit

      Ora, genas humiles, triste supercilium.

Tum Stygii Manes Lethaeaque Numina gaudent

      Et celebrant festos in Phlegetonte dies.

Cerberus exultans minus est venientibus asper,

130

      Et minus horrifico mugit ad antra sono,

Iam cineres adsunt: adsunt ieiunia verni

      Temporis, et madidis flens metanoea genis,

His corrupta bonis mens instauranda duobus:

      His medicamentis restituenda salus.

135

Multa pudicitiam solvunt opsonia: multo

      Fit sensus petulans, et sine lege mero.

Pauperies aufert quod fert opulentia parco,

      Atque rudi improbitas est abolenda cibo.

Atque luxus iners peperit mala gaudia, franget

140

      Dicta peregrino quae metanoea est sono est,

Haec igitur nostris duo quae contrariae morbis,

      Omne fugant, si sint continuata, nefas.

Qui gemit, et luget, sceleris quem penitet, omnes

      Ad veniam Superos provocat, atque Deum.

145

Rex Solymum David, fuerat qui factus adulter,

      Nequitiam tali lavit in amne suam.

Sic sua piscator sepelisse piacula Petrus

      Dicitur, et quassam restituisse ratem.

Post Stephani lapides, famosaque crimina Paulus

150

      Taliter ex imo venit in astra solo.

Nunc opus o comites sensum cohibere fluentem,

      Atque bonas leges, consiliumque sequi.

Et nunc tempus adest renovandis utile rebus,

      Quando humus in fruges incipit ire novas.

155

Iam discessit hiems inimica feracibus arvis:

      Libera discusso iam fluit unda gelu

Iam tediit Procne: ima sunt de prole palumbes

      Sollicitae: Venerem iam meditantur aves.

Incipiunt natis thalamos componere, cunas

160

      Texere, et aerias aedificare domos.

Inflammantur, amant, et voce fatentur amorem,

      Ac passim dulci garrulitate sonant.

Rusticus ad cantus aures accommodat istos,

      Dum colit, et putrem vomere scindit humum.

165

Vomere scindit humum, spargitque legumine campos:

      Vnde sequens alias colligat annus opes.

Nunc renovant plumas volucres, coluberque veternum

      Exuit adspirans ad iuvenile decus.

Primo igitur comites reparantur, ut omnia vere,

170

      Et natura suum tota recentat opus:

Sic animi probitas est instauranda, vetustas

      Sordida tollenda est et cariosa cutis.

Nunc opus o comites sensum cohibere furentem,

      Nostraque divino subdere colla iugo.

 

10. AD CORNIGERVM CARMEN IOCOSVM

Corniger Ausonio inter celeberrime vates,

      Insignite boni nominis elogio,

Nemo det hoc vitio, tibi quod cognomen ubique est

      Istud apud patres, istud apud populos.

5

Corniger est aether, nobisque ostendere gaudet

      Sidera, in obliquos cornificata sinus

Corniger est Aries, ubi ver, cum venit Apollo,

      Inchoat. Europae cornua Taurus habet.

Cornua habent haedi coelestia sidera. Nutrix

10

      Ipsa Iovis magni cornua fronte gerit.

Exuit, et cum vult, assumit cornua Luna.

      Corniger Aegoceros: cornua Cancer habet.

Di quoque cornigeri Libycae regnator arenae

      Corniger est Hammon: cornua Bacchus habet.

15

Finibus in Libycis opus admirabile quondam

      Structa fuit iunctis cornubus ara Iovis.

Sunt deforme pecus cervi sine conubus, adde

      Cornua, nulla pecus pulcrior esse potest,

Est pecus unius cornu, quod toxica vincat,

20

      Quod virus perimat cornibus omne suis.

Capripedes Satyri silvestria Numina gestant

      Cornua: corniger est Pan Deus Arcadiae.

Tradidit Alcides Cereri pro munere magno

      Cornua, Acarnanis quae prius amnis erant.

25

Corniger est Moses, Lucae cornuta videmus

      Tempora, et in manibus cornua Christus habet.

Coclea prolatis Nequinum cornibusurbem

      Terruit, et trepidas civit ad arma manus.

Pasiphaen nitidi moverunt cornua tauri:

30

      Cornua formosae gratia frontis erant.

Et bellona regens pugnas inter prete cornu

      Nunc cohibet, tali nunc ciet arma sono.

Cornua, cor magnum, robur munimen, et arma

      Significant: cornu significatur honor:

35

Cornua nata sibi cernens in flumine Cippus

      Territus est, at rex si voluisse erat.

Magni aliquid semper cornu praenunciat ergo

      Corniger est clarum nomen, et omen habet.

Vive igitur felix magno sub praeside, et usque

40

      Tu memor esto mei: sit memor ille mei.

 

11. DE MORTE ET DEDICATIONE POEMATVM
NICOLAI CORREGII AD ILLVSTREM ELISABELLAM
MANTVAE MARCHIONISSAM

Currite Tyrrhenae placidissima Numina Musae

      Ad nova Corregii funera Nicolei.

Currite veloces ad Elisae limina Bellae

      Quo se coelestes proripuere chori.

5

Ipsa quod illius sacrifit carminis heres,

      Funereos sumtus exequiasque facit.

Falcifer a nostro quamquam magis orbe remotus,

      Et licet ignavus, frigidus, atque senex,

Dudum lapsus adest, veniens per regna nepotum,

10

      Sedulo ad hanc omnes iussit adesse diem.

Et turritae parens Divum Berecyntia dicta,

      Vestaque, quod viridi gramine vestit humum.

Iupiter insigni dederat qui regna poetae,

      Venit, et augustas iam sedet ante fores.

15

Venit et ipsa gradu celeri Saturnia Iuno,

      Et sacras oleis cinctas Minerva comas.

Mars quoque, qui vati Mavortia pectora fecit,

      Venit, et acceptis exuit arma togis.

Venit, et Aonidum pater, et regnator Apollo,

20

      Qui decorat radiis aethera, et astra suis:

Venit, et ad sancti corpus venerabile vatis

      Adstitit, ac cinxit tempora fronde sua.

Mox capulum ramis texit redolentibus omnem

      Balsamo, et ambrosia pectora, et ora rigans,

25

Et redolens myrto Cypria Venus, atque Cupido,

      Qui retinet molli tela, facemque manu.

Sunt Veneri iunctae charites suavissima visu

      Numina, quae aeternus conciliavit amor.

Pinnatasque ferens plantas Atlantius Hermes,

30

      Qui dare vim verbis, ingeniumque potest.

Et Dea silvarum teneris stipata catervis,

      Teresiae rapido venit in arva pede:

Venit ut obsequium vati praestaret, Elisam

      Viseret, Ambobus semper amica fuit.

35

Nam paribus studiis ambo coluere pudorem,

      Casta verecundos quos Dea novit, amat.

Attulit et flores et ab ipso gramina Cyntho,

      Membra quibus vatis spargat, et omne solum:

Attulit et myrrham, casias, et cinnama secum.

40

      Thuraque in ardentes proiicienda focos,

Liber adest: Vulcanus adest: Neptunia currunt

      Numina cum Nymphis candida Doris adest.

Numina nascentem quae respexere poetam

      Vt facerent vultu prospera fata suo,

45

Ad mortis venere diem: quo denique functum

      His animum tenebris in sua regna ferant.

Et quo membra, quibus mens est sinceriter usa.

      Funere sollenni restituantur humo.

Currite Tyrrhenae, neu sit mora, currite Musae

50

      Ad nova Corregii funera Nicolei.

Convenere igitur Nymphae Tyrrhenides omnes,

      Quae mare, quae campos, quae iuga summa tenent:

Et totum querulo complentes aera planctu,

      In terram laceris procubuere comis.

55

Interea elatum funus, subiere feretro,

      Quo magis illustres illa poesis habet.

Arnigenoe Danti comes it Certaldea proles,

      Quem sua Laura premit, quem sua bella manus.

Haec sacrata cohors mediam suscepit Elisam,

60

      Atque per aerium trans mare navit iter.

Transiit Epiri trans alta Ceraunia: tandem

      Constitit ad fontes Pegasis unda tuos.

Dicitur hic vatem laudasse Polyhymnia, et ipsum

      Rettulit in superos, in numerumque Deum.

65

Mox fletu absterso Bellam respexit Elisam:

      Et Dea ad illustrem taliter orsa nurum.

O nimium felix formae splendore, virago

      Progenie, sceptro, progenitore, viro.

Sed felix etiam longe mage, quod tibi tantus

70

      Tradiderit vates omne poema suum.

Vidi ego te in titulo scriptam, tua nomina legi,

      Atque palam Musis conspicienda dedi

Gaudeo te nostri decoratam munere vatis,

      Ac tibi tam clarum gratulor esse decus

75

Immortalis eris, vivent tua nomina semper,

      Et tibi vati fama coaeva tuo.

Ergo tui princeps memorem decet esse poetae

      Semper, et illius manibus esse piam.

Tu quoque Pierias vigilando enitere ad artes:

80

      Tota nec in levibus tempora perde iocis.

Ne cade ab inceptis: summam virtutis ad arcem

      Te labor exiguus, te parva feret.

Sic ubi laudatrix effata Polyhymnia, Divum

      Talibus est dictis adstipulata cohors.

85

Membra sepulturae tandem data: protinus Hermes

      Signavit paucis hoc epigramma notis

Heic iacet heredem vates qui fecit Elisam

      Nicoleos, gratae gratificatus herae.

 

12. SVPPLICATIO AD BEATISSIMAM VIRGINEM MARIAM

Gloria terrarum, coeli Regina, Tonantis

      Mater, in humanis portus, et aura malis.

Cum peccata miser tristi mea mente revolvo,

      Hiscere conspectus me pudet ante tuos,

5

Nam tu labe cares omni: tu mundior auro,

      Quod decies acri torruit igne faber.

Ast ego tabificis Erebi sum perlitus undis,

      Et mea sunt Stygio sordida membra luto.

Sed quoties recolo tua tam clementia corda,

10

      Sollicitat paulo me minus iste pudor.

Spes mihi te spondet placidam mitemque futuram,

      Atque tuam nobis pollicitatur opem.

Ergo meas sordes non aversata, favorem

      Fer mihi progeniem iugiter ante tuam.

15

Comprime bacchantes bona per mortalia sensus,

      In scelus oppressa qui ratione ruunt.

Fac sapiant ori coelestia pabula nostro:

      Fac mea divinus pectora pungat amor.

Fac habeam terras odio: fac Tartara vincam,

20

      Cum Phlegethonteos concitat ira Deos.

Esto mei custos inter discrimina vitae:

      Nec manus in corpus saeviat ulla meum

Te duce sit mihi fas in Olympica regna reverti,

      Et tibi discusso ponere vota iugo.

25

Te tua Progenies interveniente gubernet

      Rebus in adversis meque, meamque domum.

 

13. AD HERCVLEM CANTELMVM

Salmus ades Cantelme: focis accendere sacris

Thura decet, divisque novas exolvere laudes.

Nam tua, quandoquidem saecli tu gloria nostri.

Non minus est curanda salus, quam publica, nobis

5

Hei mihi vix tali possum te credere functum

Turbine, de tanto vivum evasisse tumultu.

Tanta fuit strages hominum certamine in illo,

Vt mens illorum horrescat meminisse dierum.

Num soror an virtus tulit haec te in proelia contra

10

Vasconas atroces, Senonumque immania castra?

Ausus es, ista recens plus quam consentiat aetas.

Heu iuvenis miserande cruentos ire per hostes,

Et roseum tantis os obiectare periclis.

Myrmidonum, Dolopumque, furor, si respicis arma

15

Gallica, ludus erit: minor est violentia Pathis:

Centauris, Lapithisque minor genus omne Scytharum

Mitius? Infernis rabies humanior Vmbris.

Ecce vides in te Ligerim, Rodanumque, Ararimque

Praecipiti cursu ruere, et spumantibus undis

20

Mars tonat in nebulis, et ferrea fulmina montes

Eversura iacit. Tu fers vestigia contra.

En Martis Bellona soror cristata trilingui

Angue comas, longoque manus armata flagello.

En serpentigeram quatiens venit aegida Pallas,

25

Brachiaque extendens in vulnera porrigit hastam.

Et potest in tanto non formidare tumultu?

Martia per totos flagrant incendia campos:

Sub pedibus tibi terra tremit pulsata volantum

Quadrupedum strepitu, furor inter classica torvum

30

Mugit, et intentat mortem feralis Enyo.

Agmina tu intrepido penetras horrentia gressu,

Extemploque tuos ad fortia facta maniplos

Non sermone cies: quamquam tibi copia lingue

Suppetat: in bellis melior tibi dextera lingua.

35

Quis Deus has teneris vires infundere membris,

Quae vis corda potest tantis incendere flammis?

Num quod eras galeam, tegmenque indutus ahenum

Fidebas, teque audebas exponere bello,

Credebasque armis, ac si impenetrabile ferrum

40

Te tegeret: quale illud erat, quo cinctus Achilles

Hectora, et Aeneas egit sub tartara Turnum?

Non venit a iaculis, non a thoracibus illud:

Quod facit heroas, quod vincit Olympia robur.

Amphitryoniades infans elisit inermi

45

Serpentum fauces, et hiantia guttura dextra.

Sed vel luce sua facit hoc vitalis Olympus:

Vel genus in caussa est tanti genitura parentis,

Vt pote quem tulit ex atavis domus alta superbis,

Et studio armorum tenero insudavit ab aevo,

50

Non potuit nisi magnanimam, nisi bellipotentem

Gignere progeniem rerum natura creatrix

Persimiles paribus gaudet producere natos.

Peleus Aeacides magnum generavit Achillem:

Pyrrhus Achilleo satus est de sanguine semper

55

Vel plerumque solent dare fortia pignora fortes.

Heroes magni a magnis heroibus orti

Laomedon Priamum, Priamus tulit Hectora: proles

Iulia Assaraco venit, cui Dardanus auctor.

Tu quoque Cantelmae veniens ab origine gentis

60

Pectore fers maiorum animos: nec tela, nec hostes

Formidare potest: nec cedere casibus ullis

Quod si puber ad huc tantum te attollis, et audes

Fortibus, et bello assuetis concurrere Gallis:

Quid poteris cum maior eris? Cum proflua mento

65

Ostendet te barba virum? Cum fecerit olim

Iam matura tibi cilium magni Herculis aetas.

Nec fuit ista tibi prima experientia Martis,

Prima fuit cum te victorem Brixia pleno

Protestata foro est. Illo in certaminis aestu

70

Viribus Hector eras sub casside: casside dempta

Visus es Astyanax, maiorque minoribus annis

Laus uit, aetatem superans mais inclyta virtus.

Altera cum Petrae summam tu primus in arcem

(Praecipiti meminere Athesis vada concita cursu)

75

Pro Venetis pugnans victricia signa tulisti.

Tum nimis ardentem miserans fortuna iuventam

Opposuit sese iaculis, retroque retorsit

Marmora Teutonicis in te contorta lacertis

Macte animis puer excelsis: enitere toto

80

Pectore, neve sinas pessum decus ire Latinum

Ecce quod invadunt Italos externa Penates

Bella: quod in praedam miseri damur hostibus omnes,

Hoc crudele nefas ultricia postulat arma.

Discite militiam iuvenes: navate gerendo

85

Marti operam, patrios bello defendere fines

Vos decet: hinc opus est gentes arcere superbas.

Vndique concurrens Europa furentibus armis

Nos emit, et posito languens iacet Adria fastu.

Rursus in Italiam Poenus descendit, et Alpes,

90

Et maria in nomen coniuravere Latinum.

Rursum Cimber adest, gelidoque a cardine rursum

Vandalus erumpit, nostris in funibus alter

Hannibal est: alter Brenus capitolia pulsat.

Conculcata iacet gens, quae regnare solebat:

95

Quae sola imperii solium sublime tenebat

Orbe triumphato, iuvenes adsurgere magnis

Ad virtutem animis, tantamque avertite pestem.

Tu in primis Cantelme, refers qui nomine et ausis

Grandibus Alcidem, desertam amplectere matrem

100

Italiam. Pietas eius tua molliat exsta,

Et gratae officium sobolis largire parenti,

Quantum iure potes: nam ius praestantius armis.

Disiunctis Italos animis discordia in istas

Compulit ambages. Vestros haec dira libido

105

Implicuit, dum damna ruunt in mutua, patres.

Vos si fata sinunt animis melioribus este,

Et studio pacis labem emendate paternam.

Hanc solam Stygii Manes, qua perdere possent

Italia imperium, libertatemque, decusque

110

Invenere viam, missa est discordia: missum

Est odium crudele, domos quod dissipat omnes:

Quod consumit opes: quod funditus omnia vertit.

Atque ita venerunt non ferrea saecula, verum

Testea: confractis similes evasimus urnis.

115

Hanc Deus ob noxam casus tot mittit acerbos:

Hunc pluit in terras, sed non advertitis, ignem,

Et pergit saevire, quoad concordia surgat.

Conspirate igitur iuvenes: meliora referte

Tempora : quae si non fiant argentea, si non

120

Aurea: fictilibus saltem sint ferrea pulsis.

Pellite Barbaricum, non accersite furorem

Alter in alterius cladem, quibus urere certas

Proxima tecta, tuum subeunt incendia limen,

Ardetisque simul flammis communibus omnes.

125

Tollere sola potest dirum hoc concordia fatum,

Et gravium stellarum istud restringere virus.

Scipiadum vobis vitus imitanda. Camillus

Torquatos, Coclem, Fabios, et ab alite Phoebi

Progeniem dictam vobis proponite: vestros

130

Ferte per haec tam sancta patrum vestigia gressus.

Forte aliquis nostro surget de sanguine, tantae

Qui sit perfidiae, qui sparsi sanguinis ultor.

Hanc mihi spem Cantelme facis. Te Numina servent

Incolumem, tantoque velint te ornare triumpho,

135

Et, quia salvus ades, sacras accendere ad aras

Thura decet, Divisque novas exsolvere laudes.

 

14. EX TRAGOEDIA, QVAE DICITVR ATILA,
CHORVS PRIMVS

Caelites, summo quibus est Olympo

Vera cum magni Genitore mundi

Vita in aeternum, requiesque nullis

Saucia curis.

5

Nus, quibus sortem dedit inquietam

Triste primorum facinus parentum,

Ferre inhumanae prohibete gentis

Impietatem.

Bellicus nostras furor it per urbes,

10

Marsque lorica radians ahena

Elevat cordis sitibundus ensem

Sanguinolentum.

Nulla speratur requies in istis

Cladibus: pestis magis ista semper

15

Crescit, et virus iaculatur omnes

Omne per agros.

Iam diu noster rigat arva sanguis,

Et ferae caesos epulantur artus,

Atque per lucos laniata portant

20

Exsta volucres.

Insolens campos populatus hostis

Abstulit fruges, alimenta vitae

Omnia in praedam dedit, atque passim

Regnat egestas.

25

Pallor obscurum, macies, et haustis

Viribus languor moribunda pascens

Membra discurrunt, et ubique mortis

Errat imago.

Cernite aerumnas, miseramque sortem

30

Coelites: nec tot populos sinatis

Amplius turbae petulantis istos

Ferre tumultus.

 

15. IN ILLVSTRISSIMVM ET EXCELLENTISSIMVM
PRINCIPEM FRANCISCVM GONZAGAM MANTVAE MARCHESEM
VENETORVM INVICTISSIMVM IMPERATOREM

DISTICHON

Principe gaudendum est iterum victore reverso,

      Musa move residem desidiosa lyram.

TETRASTICHON

Dant sua Romanis victae cognomina gentes,

      Et iam patratum testificantur opus.

5

At nondum victi dederant tibi nomina Franci,

      Quae tibi venturae nuncia laudis erant.

DISTICHON

Nomen habes, Turcus, sunt haec praesagia rerum

      Maxima, et hoc nomen grandius omen habet.

ALIVD

Esse ferunt regi Turcorum insignia lunas.

10

      Sol tibi, Sol certe nobilitate prior.

ALIVD

Vincere ab occasu coepit, mox vicit ad ortum

      Res haec magnae omen prosperitatis habet.

ALIVD

Prima fugant Gallos (crescit tua gloria) Gallos

      Atque gravem morbum bella secunda domant.

TETRASTICHON

15

Prima domat Francos, quid aget maturior aetas?

      Virtus certe aliquid maius adulta potest.

Suspicor his signis aliquid sublime notari.

      Quod precor in lucem tempora nostra ferant.

DISTICHON

Gignit, alit virtutem usus, confirmat, et auget

20

      Perge igitur, fies Scipio vel Marius.

TETRASTICHON

Omnia quae magnis capiunt e fontibus ortum

      Flumina in ingentes amplificantur aquas

Si tuus a magnis sumens exordia rebus

      Tendere in immensum significatur honor.

DISTICHON

25

Vive tuae splendor patriae, tecum Itala virtus

      Surgit, et elatum tollit in astra caput.

 

IN THOMAM VVOLFIVM DECRETORVM DOCTOREM
AC AEDIS S. PETRI ET MICHAELIS ARGENTINENSIS DECANVM,
QVI HABEBAT BASILISCVM MORTVVM, IOCVS

Hydra venenoso letalia vulnera morsu

      Intulit, et solo noxia dente fuit.

Natus in ardenti Libyae basiliscus harenae

30

      Vulnerat aspectu, luminibusque necat.

Ergo tuum tanto maius decus Hercule Thoma,

      Quanto oculos morsu longius ire potest.

Vt minus est oculis missum vitabile virus,

      Gloria sic maior regulus, hydra minor.

 

16. IN THOMAM VVOLFIVM DECRETORVM DOCTOREM
AC ALBERTVM DE RATTZENHVFEN GERMANOS
AMICITIA CONIVNCTISSIMOS

Fallor? An hi duo sunt, duo sunt, pluresque duobus.

      Hi duo, et hi plures sunt tamen unus homo,

Corporibus duo, corde unus, cum viribus addat

      Vnio, tres, sic sunt tres, duo et unus homo.

 

17. AD MARCVM CABALLVM NOBILEM FICTOREM

Ipse nec est fictus, vivit Franciscus in auro.

      Quod si fictus, opus Marce Caballe tuum hoc.

 

18. DE LVGVBRI CASV

Fert lupus infantem praehensa cervice, pater se

      Proripiens nati pendula crura tenet.

Dum rapit inde fames, pietas ardentius istinc,

      Heu tulit haec truncum corpus, at illa caput.

 

19. IN PAMPHILVM SAXVM

Pamphilus et Saxum duo sunt contraria in istis

      Nominibus, saxum friget, amor calor est.

Sed tamen ignescit saxum, atque tenacius ignem

      Servat, et coelo saxa pluisse ferunt.

5

Pamphilus est igitur saxum, quod ab aethere venis

      Igne calens, quo Sol, quo Venus alma calet.

 

20. AD IACOBVM ANTIQVARIVM

Tanta humanarum facta est mutatio rerum,

      Vt videar mundo vivere nunc alio.

At quoniam noster manet Antiquarius aevi

      Maxima pars, mundus qui fuit ante manet.

5

Optima pars et res et rerum nomina servat.

      Este alacres, mundus qui fuit ante manet.

 

21. IN CODRVM

Ilias in genibus spumat manus una lebetem,

      Vna veru versat. Tres obit iste viros.

 

22. AD CAROLVM AMBASIVM CALDIMONTIS
PROREGEM ITALIAE

Liberat a Gothis belli molimine Narses,

      A longobardis Carolus Italiam.

Carolus esse alius: frustra Germania frendis,

      Tuta sub hoc Italis, et diuturna quies.

 

23. AD EVNDEM

Qui tanta aggrederis circumdare moenibus urbem

      Caesareos animis Carole vincis avos.

Perge: sed innocuum sacris praecor aedibus istud

      Effice, ut aeterno tempore duret opus.

5

Si quid habent odio superi, durabile non est.

      Hi namque imperium totius orbis habent.

 

24. IN IMAGINEM CAROLI IAFFREDI

Picta videns domini, dominum putat ora catellus,

      Dedala Iaffredum sic imitata manus.

 

25. IN HERCVLEM STROZIVM

Strozius Heracles Venerem dum quaerit, adulter

      Illius obscuras Mars erat ante fores.

Mars Iuvenem claudum Veneris ratus esse maritum,

      Deprehendi in furto dum timet, arma capit.

5

Confossum iuvenem ferro cognovit, et inquit,

      Contentus Nymphis debuit esse novem.

 

26. DE MITRA ET PEDO PASTORALI

Mitra notat vitam duplicem: denominat unam

      Actio, et istius Martha magistra fuit.

Altera, quam docuit soror altera, dignior ista:

      A contemplando numine nomen habet.

5

Sectus apex etiam duplicem praetendit amorem:

      Hic genus humanum respicit, ille Deum.

Est etiam divisus apex sapientia duplex:

      Scilicet antiqui Foederis atque novi.

Pastorale pedum pecoris tutela, luporum

10

      Et furum insidias, perniciemque fugans.

 

27. EPITAPHIVM STEPHANI DE BASIGNANA,
CARMELITAE THEOLOGI

Aspera continuo peperit cui vita labores,

      Heis tandem Fato me miserante cubo.

 

28. AD LAPIDEM TABERNACVLVM CORPORIS CHRISTI

Siste gradum: lapis hic venerabilis hospite Christo.

 

29. IN APOSTATAM DE SE IPSO LOQVENTEM

Deposui Benedicte tuam, rapuitque petrinam

      Vestem, sic Ditem fallere posse ratus.

At mihi nil prodest vestis mutatio: nam me

      Prodit calvities et mea lingua levis.