1. AD ILLVSTRISSIMVM DOMINVM,
DOMINVM GVIDOBALDVM VRBINATEM DVCEM

Sicut Agenorea cum sol subit aurea frontis

Cornua felici gaudet sub sydere Mundus,

Quum coelestis humum virtus complexa calentem

Incipit ordiri tenero nova pignora partu,

5

Sicut in aequorei stellato pectore cancri

Iuppiter exultat, Venus in squammantibus astris

Fluminis Assyrii pulsis Mantua curis

Adventu gavisa novo est, saliere choreae,

Increpuere lyrae, laeto Martia cantu

10

Clangorem alternat, strepitumque perosa minacem

Mollius inflexo sonat ad nova gaudia flatu.

Triste prius densaque caligine coelum

Tollit, et occasu Leonorae oblita recentem

Alma dies posito luctus radiavit amictu.

15

Mincius Alpino qui ducit ab aequore Nymphas

Risit, et extemplo clausis humentia ventis

Aequora consternens hilari caput extulit ore.

Vnda silet placido veluti quum pignora ponto

Producit Caeycis aves, ubi frigida bruma

20

Venit, et arva gravi stringens aquilone December.

Rusticus Andino genius qui praesidet agro

Vicinam e viridi tumulo convertit ad urbem

Lumina, quum plausus populum audiret ovantem

Ecquis, ait, tantus successit moenibus hospes,

25

Possit ut aspectu solo ipsa elementa movere.

Et cui fatidico Graium sata sanguine Manto

Non minus applaudit reduci quam Roma Camillo,

Quam Mario fractis Italorum in limine Cymbris?

Dum loquitur, factique cupit cognoscere causas,

30

Vna Camoenarumque cum Duce venerat, arva

Ibat adoratum nostro sacrata Maroni,

Audiit, et veniens late exhalavit odorem

Virgineum, lauro flavos evincta capillos,

Et facies qualis surgens aurora, sinumque

35

Colligit, atque pedes chlamys aurea tangit eburnos,

Substitit, et carmen placidis ita vocibus orsa est:

Ad vada Tiresiae vestrique Bianoris urbem

Venit ab Alpina iuve nis pulcherrimus ora

Baldus, agens secum Musas, et Apollinis omnem

40

Militiam: Baldus cui saxa Feretria nomen

Attribuunt commune Iovi, quia namque parentes

Belligeri, exuvias spoliato ex hoste ferebant

In rupem aeream, celsoque in monte locabant,

A spoliis cognomen habet domus illa ferendis.

45

Turba igitur comitatus adest Heliconide Baldus,

Qui regit Vmbrorum populos, montanaque regna.

Traxit amor iuvenem, madidos non horruit Austros,

Non nimbosam hyemen, nec inique frigora brumae.

Vicit amor castique fides sanctissima lecti.

50

Languida deserto coniux formosa cubili

Moerebat curis, et suspirabat amantem.

Vota secundavit iusti Deus auctor amoris,

Et iuveni blandis acuens praecordia flammis

Suasit iter, suasit Venetos invisere campos,

55

Et Phaetontaeos cursu superare liquores,

Patris ubi fatale solum: nam bella gerentem

In Venetos rapuit mors immatura parentem

Magnanimum, cui vestra parem non noverat aetas,

Sive ferox rigido martis luceret amictu,

60

Sive togam cedente sago vestiret inermem.

Venit ad aegrotae castissima coniugis ora,

Cuius in aspectu Venus est, in pectore Pallas,

Iuncta viro vestalem animum triviaeque pudorem

Servat, et amplexus pudet expectare iugales.

65

Pulchra verecundas opera ad muliebria Nymphas

Cogit, Arachnaeum docta exercere laborem.

Talis apud priscos nurum Lucretia princeps,

Et praefecta Deum ducenda in moenia matri

Claudia, et Halcyone, Cephalique miserrima coniunx,

70

Hectoris Andromache, profugoque fidelis Olyssi

Penelope, et nunquam thalamos oblita Sichei

Sidonis, et Beli neptis, thebanaque Manto.

At iuvenis maiora animis meditatur et ardet:

Nam Martem de more patris colit atque Minervam,

75

Et quantum ille armis superavit, Apolline tantum

Hic imberbis adhuc vincit, victurus et armis

Bello ubi tempus erit, rigidoque licentia ferro,

Tempora circundans, hederis et virgine Phoebi,

Nec gradiens, acclivis humi, sed vertice supra

80

Nubila se attollens, geminosque habitura triumphos

Nititur ad duplicem virtus animosa coronam,

Non vulgare decus nec enim duo munera tanta

Assidue iacit in plebem regnator Olympi,

Sed quotiens aliis quenquam mortalibus optat

85

Eximiis praeferre bonis, rarissima qualem

Saecla virum generant, melioribus afficit astris,

Cum Iove, cum Veneris flammis, cum sydere Maiae,

Cum Mavorte illi caput et praecordis tangens.

Sic Caesar dictator erat formatus, et Aphro

90

Vt perhibent Hammone satus, Caesarque secundus

Pectus imaginibus coeli signatus et ursa.

Et tu quem canimus procerum nova gloria Balde.

Laeta tuos etenim Deus inclinavit ad ortus

Sydera, fortunans ad opes, ad regna, piamque

95

Progeniem, ad commune bonum, patriae salutem,

Ad Mavortis opus furibundum, ad Palladis artes,

Ingeniumque ferax docilemque iuventam

Ausoniis simul et Graiis incumbere chartis,

Verbaque adhuc tenero docuit Mosea palato

100

Deglutire, vias coelorum et tempora nosse,

Et volucrum pecudumque animos, et clausa sub alto

Aequore, et inferno secreta latentia mundo.

Morum etiam vitaeque habitus, et debita divis

Orgia, divinarum etiam mysteria legum.

105

Addidit et cordi stimulos quibus acriter ausis

Moliri ingenio semper meliora calenti,

Nec sinere ignavo vitam sordere veterno,

Et semper magis anniti atque intendere nervos

Ad divinum aliquid, laudemque ambire superbam,

110

Ferre iter ad coelum, et meditari ingentia magno

Pectore: Semideum casus et fortia facta

Mirari, semperque hominem te attollere supra.

Signa animi nunquam morituri et ab aethere lapsi,

Hic iuvat annales vestrique afferre recentem

115

Temporis historiam, Baldique evolvere fatum.

Italiae Deus in mores quum regna videret

Versa Lycaonios, Diomedaeas rapinas,

In scelus exarsit, iustaque excanduit ira,

Et nova poena novo sceleri data nanque repente

120

Principibus longa populos qui pace fovebant

Sublatis, dedit indignis rectoribus urbes,

Vt fierent quasi desertae sine remige puppes

Fluctibus in mediis, desolatique per agros

Amisso pastore greges, quum nubibus atris

125

Saevit hyems, fractoque furens tonat aethere mundus.

Nam nulla est magis humanae res noxia genti

Nullaque terrarum pestis capitalior orbi,

Quam rex impatiens frani et sine lege tyrannus.

Apoeninigenas altis qui in montibus Vmbros

130

Ardua saxa colunt, adriatica littora versus

Vt sensere Italis tantum impendere pericli

Suppliciter fama est ita numina sancta precatos.

Summe Deum populos qui, cum nihil oderis, omnes

Suscipis, et magno semper bene consulis orbi,

135

Parce tuae genti, succurre fidelibus Vmbris,

Neu sine nos aerumnarum tot ferre procellas.

Praeclarum concede ducem, qui regna paterno

Temperet affectu, placidaque in pace gubernet.

Talibus auxiliis et tanto munere dignos

140

Nos pietas antiqua facit, quae cognita vobis

Caelicolae, genus Vmbrorum servavit ab alta

Irati maris illuvie, cum liber apertis

Ennosigaeus aquis montana cacumina mersit.

Nanque redundantem pelagi non pertulit aestum

145

Patria, Montigenas Tethys vexare colonos

Abstinuit, Protheus usque ad confinia duxit

Doridis omne genus, delphinorumque catervas,

Squammigerum pecus, et phocarum immania terga.

Si nos innocuam gentem commune periclum

150

Praeteriit, quando terram scelus obruit omnem,

Et dedit aequores vastandum fluctibus orbem,

Nunc quoque ab interitu decet esse minori.

Audiit omnipotens: quis enim clementior est?

Et Baldum, eximiam sobolem Ducis ante sepulti

155

Misit in imperium, ac patrias regnare per urbes

Instituit, quod pacis erat bellique futurus

Censor, et eximius legum moderator et aequi.

Dumque adolet, ne forte foret damnosa iuventus

Imperio, patrui dixit prudentia regno

160

Praesit Aemonio quod erat Centaurus Achilli

Sic senior puero, teneros regaliter annos

Nutriat, et solio iuvenem sublimet adultum

Vtque salutiferi veniant in regna nepotes

Extendenda, novam monti domus alta feretro

165

Det Gonzaga nurum genitrix Gonzaga virorum

Invictorum armis, quae ingenti corpora mole

Atque Gygantaeas vires et Martia corda

Ferre solet, quorum occursus formidet Achilles.

Qualis adhuc primae fervens ardore iuventae

170

Surgit ad armorum strepitus bellique tumultum

Franciscus novus Alcides, qui immania monstra

Calcat, et evaluit Nemeaeo obstare Leoni

Victor adhuc puer, et Lernae modo verberat Hydram,

Dixit, et ex oculis cum voce recessit imago.

 

2. AD ROMAM ADVENTV INACHI COMITIS TENDILIAE
ORATORIS REGIS HISPANIAE, AD INNOCENTVM OCTAVVM
PONTIFICEM MAXIMVM

Roma triumphales si tecum volueris annos,

Cum tua trans aequor Libycum misere nepotes

Arma, per infidas Tyriae Carthaginis urbes,

Invenies nullam maiora pericula gentem

5

Pro imperio, rebusque tuis, nec plura tulisse

Funera, quam genus Hesperium, sine fine manebit

Fama Saguntinae fidei, quae Punica nunquam

Iussa tulit, potius voluit dare moenia flammis,

Communique ardere rogo, quam fallere Romam.

10

Obvia nunc igitur veteres gratanter amicos

Et cives cognosce tuos. Hispania quondam

Iura habuit Latii, populis par cura duobus,

Et sors aequa fuit, morum concordia, linguae

Idem pene sonus, patriae communis utrique

15

Hesperus, uno ambae gentes de sydere dictae

Hesperiae. Quae pax potuit contingere maior,

Quae paritas melior quam quae descendit ab astris?

Hespereos igitur gaudens cape Roma colonos

Qui procul extremae digressi a littore terrae

20

Te longis adiere viis per inhospita saxa,

Et iuga Pyrenes, per Gallica regna per Alpes,

Atque per excelsum duri caput Apoenini.

Aspice ut adventu primo quasi numina coelo

Lapsa procul pulso pacem genuere tumultu.

25

Nam cum Parthenopes regem concordibus armis

Impeterent regni proceres, scis quanta per omnes

Italiam subit MAvors exciverit arma.

Italidas a fonte Padi commoverat omnes

Ad Scyllae furor usque canes, Reginaque saxa,

30

Longus ubi Ionias cadit Apoeninus in undas.

Exue moerorem. Tempus deponere ferrum

Admonet, hi cum pace tuos subiere penates

Et Martem pepulere tuis de finibus usque

Ad salis Ismarii populos, ubi dicitur ortus.

35

Pone sagum civile decus indue longae.

Pro lituis rediere fides, arguta superbam

Depellit Sambuca tubam, tranquilla tumultum

Pax fugat, et profugi redeunt in rura coloni.

Ad sua plaustra boves, fortes ad aratra iuvenci.

40

Iam fora sollicitant lites, ammona per altum

Navigat, et plenae Tyberina per ostia puppes

Vina ferunt Cyrnaea cadis spumantibus. Vrbem

Samnites Volscique petunt impune, recessit

Insidiarum omnis metus, et latronibus omne

45

Iam nemus est vacuum, ludunt in moenibus Vrsi.

Iam canit ad teretem pubes Romana columnam.

Haec Tagidae tibi dona ferunt, caput erige, et altam

Frontem attolle, ostro, gemmis, redit usus et auro:

Gaudia fert tam fausta dies, Hispania mittit

50

Gaudia, pacificum poscit sibi gaudia tempus.

Spargite fronde vias, viridem suspendite myrtum,

Ferte timum, plenis et gramina odora canistris.

Ferte oleae ramos, et tempora cingite lauro.

Et quo maiori saliant praecordia plausu

55

Accipe quis tantae caput est ductorque catervae.

Inachus illustri veniens ab origine gentis

Mendociae, cui magna subest Tandillia lato

Margine terrarum, qua pinguia permeat arva

Bethys oliviferis properans in Dorida ripis

60

Regius orator. Clarus bellique togaeque

Officiis, quem Castaliis dignatur Apollo

Fontibus, ense suo belli pater, aegide Pallas.

Cum vehit Hispanas animosa in bella phalanges

Territus incursu tanti Ducis, ora fugaci

65

Vertit equo refugitque suam Saracenus in arcem.

Sicut praecipiti fugiunt stridore volantes

Instantem quoties aquilam videre columbae.

Scit mores animosque viri simulatus Alamae

Murus et albenti circundata moenia velo.

70

Et ne tam insolitum belli stratagema sepultum

Sit tibi Roma, canam, fortes audite Latini.

Diruerat fragiles hostilis machina muros,

Cum iam sol nocturna cadens accenderet astra.

In summis urbs alta iugis monstrabat apertum

75

Hostibus ingressum, sed formidabile noctis

Tempus obest animis, dant corpora fessa quieti

Mane reversuri. Summa vigilabat in arce

Inachus, et nudum cernens latus, arte ruinam

Clausit, et invento nova moenia condidit astu.

80

Pictores quot erant vocat, et consuta figuris

Lintea murorum scribi iubet atque silenti

Nocte locans simulat reparatam moenibus urbem.

Mane attollentes oculos de vallibus hostes

Suspiciunt urbem integram, nova moenia noctu

85

Iacta putant, mirantur opus quasi coelitus ortum.

Pertaesique moras et opum dispendia, tollunt

Sarcinulas, et castra movent, post terga repente,

Inachus exiliens omnes obtruncat ad unum.

O genus insuetum pugnae, delusit imago

90

Belligeratorum fortissima castra virorum,

Et vicit pictura Duces, industria tantum

Vnius molita viri, mirabitur omnis

Ad quam fama huius belli pervenerit, aetas.

Legimus annales, veterumque revoluimus annos,

95

Europae, Libyaeque Duces: Asiatica bella

Novimus, et nusquam tam mirae invenimus artis

Ingenium, talem nullis in gentibus astum.

Huc igitur tanti orator tibi regis, et author

Pacis, et armorum tellus Saturnia ductor

100

Inachus ingrediens sancti vestigia patris

Venit adoratum, sacrataque limina Petro.

Roma tuas aperi portas, vel moenia frange,

Iste honor Elaeis datus est victoribus olim.

 

3. AD PAMPHILVM SAXVM MVTINENSEM

Pamphile Calliope soboles et Apolline nata

Inter Hamadryades et Oreades aedita Nymphas,

Dum nos implicitos curis urbana fatigant,

Et procul abducunt a fonte negocia sancto,

5

Florifero tu rure latens, sacrata Napaeis

Arva tenes, dulcique sedens divina recessu

Ocia lentus agis, fruerisque silentibus umbris.

O felix cui Socraticae suavissima chartae

Pabula et altrices adhibent vitalia Musae

10

Pocula, cui coeli radiis concordibus ignes

Leniter aspirant, omnisque indulget Olympus.

Quem faciles divi, quem sors non invida pergunt

Fortunare. Comes cui temperat omnia virtus

Vota, premens animi fluctum, sensusque vagantes

15

In gyrum rationis agens, ut fertur habenis

Castor Amyclaeis domitos egisse iugales.

Et quamvis (ea fama meas pervenit ad aures)

Militiam simules habitu, tamen Attica Pallas

Tecum habitat, pulchrumque tibi sine Gorgone pectus

20

Porrigit, et lactante sinu blanditur apertis

Vberibus, niveisque premens rigat imbribus ora.

Nulla pudicitiam Venus inquinat. Arma Cupido

Continet, et tecum virides innoxius agros

Lustrat, aves tantum feriens, et in annua rursum

25

Pignora sopitas acuens verno igne medullas.

Vrit Itym, Scyllam inflammat, Pandione natas

Mane sub auroram cum ros in gramina coelo

Labitur, in dumis accendit, et aemula cantu

Guttura sollicitans movet in certamina vocum

30

Omnia, turbatam lenire potentia mentem.

Cum sua floriferae redeunt solemnia Maiae,

Rus habet agrestem Charites sine veste choream

Arva per et sylvas et compita rustica ducunt.

Tunc mare tranquillum, tunc est placidissima coelo

35

Temperies, tunc est foelix opulentaque tellus.

Denique tunc urbes strepitumque perosa Voluptas

Fert spacians alacrem per rura virentia gressum.

Si captare feras et opaca invadere lustra

Venatuque acrem iuvat exercere iuventam,

40

Retia, tela, canes arcus, plenamque pharetram

Praebet, et accincto tibi militat agmine luna.

Si libet ardentem quum sol volat altius aestum

Evitare, soporque oculis blandissimus instat,

Sternit humum formosa Dryas, gelidaeque sub umbra

45

Gramineos parat accubitus, ubi mollibus auris

Mota ciet lenem quercus frondosa susurrum

Ad rivi salientis aquas, ubi plurima garrit

Ales, odorati pingunt ubi gramina flores,

Quod si praedari fluvios et aquatica regna,

50

Et Glauci delectat opus, maculosa per amnem

Lina moves, amnem cuius vada vitrea sulcant

Tergo alibi lucente greges, vel arundine mota

Piscem agis herbosae recubans in margine ripae:

Et predae arridens esca rursum induis hamum,

55

Gaudentemque suo fallis discrimine turbam,

Si placet aut laqueo volucrem vel fallere visco

Aut aliis petere insidiis, ut aethere lapsus

Fulminis instar, avem feriat pede pectore et ore

Vultur, et aeria spectacula cernere pugnae,

60

Haec nemus, haec valles, haec dant tibi gaudia campi.

Vrbe quid ars operum inventrix inventaque longo

Vsu operum praestare queat, quid magna virorum

Ingenia efficiant, hominumque industria constat.

Rura docent vires coeli, quid numina possint,

65

Quid natura ferat, quove ordine gramen et arbor

Semine quo surgant, quid nix hyberna, quid imbres,

Quid venti, et coeli regio conferre colonis

Quidve auferre valent, quibus interlunia et iris

Officiat, iris curvo Taumantias arcu

70

Multicolor Phoebi radiis et nubibus orta.

Quam potare ferunt tepidos e flumine nimbos.

Quod lunae crescentis opus, quid mane, quid alto

Sole, quid occasu facias, armenta gregesque

Quis cultus, quae cura regat, quae industria servet,

75

Rus monet, et miris oculos animumque vacantem

Afficit illecebris, mentemque resuscitat aegram.

Aspice uti semen iactum putrescat, et inde

Vis occulta soli gremio et genitalibus arvis

Atque calescentis coelesti lumine Phoebi

80

Irritata, rudi tenuem de corpore partum

Ordiri incipiat, vultum foetura recentem.

Pallet adhuc, mox caeruleum trahit ore colorem.

Frons incerta prius speciesque incognita tandem

Panditur, et foliorum apices in mollia surgunt

85

Spicula, vel manui similis diffusa virentes

Frons abit in digitos, vel linguae induta figuram

Tenditur, et certo currentibus ordine costis

Vndique serratum creber facit angulus orbem.

Terra parens dulci teneros alit ubere partus,

90

Atque uligineum bibulis radicibus imbrem

Potat in exiguis latitans natura cavernis,

Et miris alimenta modis in corpora transfert.

Crescit opus sensim, longo iam stipite cortex

In solidos circa molem durescit amictus,

95

Et liber occultam duro sub cortice vestem

Texit, ut inclusum tenui diaphragmate corpus

Ambiat, exteriorque, minus chlamys asperet artus.

Fortior in ramos truncus iam surgit, et alto

Vortice sub soliis umbrosa comantibus arbor

100

Accipit hospitio volucres, et porrigit umbram

Pubertate valens, et iam foecundior ambit

Nomen et officium matris, studiumque futurae

Posteritatis habens, generandi ardore calescit.

Iam floret, nova iam proli incunabula ponit.

105

Parturit, et mediis proles de floribus exit

Imperfecta, rudis teneroque in corpore clausum

Semen habet, quo cum mater decesserit, arbor

Altera consurgat similis, sic provida rerum

Est natura parens, sua quod mortalia norit

110

Pignora, vitali sobolem cum semine profert.

Cruda novae frugis tristes infantia succos

Emollire nequit, sensim mitescit, acerbam

Duritiem calor enervat, penetralis aestas

Phlegma coquit, longique domant fera viscera soles.

115

Purpurei tot veris opes, tot rustica tempe

Delitiasque soli varias praeferre Latinis

Fascibus, et soliis regum sublimibus ausim.

Attalicae quid Gaza domus, quid regia Croesi,

Quid gladiis stipatus honos, quid pendula semper

120

Ambitio, fortuna fugax, securaque nunquam

Prosperitas, et perpetuis obsessa venenis

Vita tyrannorum, sumpti pro laude labores

Praecipiti prosunt et eunti in Tartara vitae?

Vive igitur rebusque fidemque praebere caducis

125

Nescius, ad caelum securo annitere gressu.

 

4. AD IOANNEM PONTANVM CARMEN EX TEMPORE

Cum legerem nuper curis accensus amaris

Vranien, Pontane, tuam, lucentiaque astra,

Et coeli stellantis opes, egressa repente

Luxit ut expulsa Sol tempestate voluptas.

5

Carminibus vis tanta tuis, quantam neque Circe

Nec Medea sagax medicis invenit in herbis.

Tristibus applaudunt animis, et grandia cantu

Dulcisono totam rapiunt in gaudia mentem.

Hoc erat Amphion, quo moenia surgere fecit.

10

Hoc erat Orpheo quod agebat flumina plectro.

Foelices igitur, tua qui cunabula primum

Et sacri videre ortus primordia campi.

Si coelo in nostras est tanta potentia mentes,

Vt canit Vranie, tanti si credere fas est

15

Esse vagos astrorum ignes, cillenia certe

Flamma tibi nimium favit, nimiumque potenti

Sydere Phoebaeum pluit in tua pectora carmen.

Te virides inter lauros Baianaque Tempe

Per loca quae fertur coluisse Papinius olim

20

Pierides aluere deae. Nos inter opacas

Mincius eduxit salices per aquatica rura,

Inter arundineas lutris ubi tecta, lacunas.

Propterea mea fila situm sensere palustrem,

Et rudis ex trunco nobis formata saligno

25

Est Lyra, et articuli resides, et inutile plectrum.

Hos igitur tenues orsus primumque futurae

Limen amicitiae ridentibus aspice Musis.

 

5. AD BENEDICTVM MORANDVM CVM LEGISSET EIVS
LIBELLVM CONTRA SENENSES EDITVM, CVIVS ORATORES
CORAM PIO PONT. MAX. BONONIENSIBVS SE PRAEFEREBANT

Componens veteri praesentia tempora saeclo

Sive quod huic nostrae dominatur inertia vitae,

Sive quod aetherei noceant mortalibus ignes,

Seu quod tunc natura potens modo fessa creandis

5

Foetibus et longo sterilis sit reddita partu,

Praeteritis video tantum nova cedere, quantum

Collis Aventinus Pindo, Palatinus Olympo.

Nostra tamen paulo melior laudique priorum

Aemula progenuit foelici sydere quosdam

10

Quos conferre audet priscis heroibus aetas.

Hos inter longaevo usu tua cognita virtus

Te ascribi Morande iubet, nec stemmata gentis

His opus est censere tuae, splendore parentum

Quanquam claruerit late, tua gloria maior

15

Non eget, ipsa sibi satis est, petit aethera pennis

Nequaquam Icareis, proprias levat altius alas.

Non ut Luna nites alieno lumine, verum

Ipse tuo, ut coeli princeps et splendor Apollo.

Vtque tuae paulum recolam primordia laudis,

20

In tua socratici subierunt pectora mores

A teneris, tibi tunc etiam fuit hospita virtus,

Et laribus gavisa tuis commercia tecum

Magna habuit facta tibi consuetudine tandem

Nupsit, et aeterno sese tibi foedere iunxit.

25

Tu puer ingenuas non ut plaebeia iuventus

Consuevit longis doctrinae anfractibus artes

At celeri brevitate capis, facundia venit

Obvia, et occurrit nondum quaesita poesis

Sponte sua, tam prona Deus tibi sydera fecit.

30

Non fuit in Graiis tibi res abscondita chartis,

Non fuit in nostris, Phoebi tibi tota suppellex

Cognita, et arcanae penetralia magna Minervae.

Tam subito ingenium studiis adolevit, ut esset

Invenisse magis quam te didicisse, putandum.

35

Tu sapis ut custos ovium Parnasidos Ascrae

Incola, quem subito Musae instituere poetam.

At postquam frontis gravitas atque aspera mento

Barba virum confessa fuit, non improba nummi

Esuries, non segnicies, non gaudia ventris,

40

Non obscoena Venus, non res flexere caducae.

Publica res animum subiit, curare salutem

Et commune bonum patriae, velut ante solebant

Fabricii Fabiique senes, mente incipis alta.

Et claros imitans proavos vestigia nunquam

45

Fers obliqua, tuae pietas cynosura carinae

Sola fuit, regis hoc omnes duce sydere cursus.

Te tua sancta fides rebusque probata gerendis

Provida sedulitas, et maiestate serenum

Os placida, nec non florentis copia linguae

50

Ad varias legatum urbes misere per orbem.

Munere fungentem tali te Hispania quondam

Te Italiae populi videre, et maxima Roma

Saepius, ast illo praesertim tempore, quando

Sena tuae voluit patriae temeraria sese

55

Audaci praeferre animo. Sena incisa quae sit

Gloria Felsineae gentis. Tua Felsina quondam

Hetruscae ditionis erat caput, ante iugosis

Longi Apaenini quam Sena insederit armis.

Corporis amissis longo iam viribus aevo

60

Ipsa suum retinens, mens inconcussa vigorem

Ocia neglexit, quantum perferre senectae

Evaluit longis attrita laboribus aetas

Dat priscae pietati operam, patriumque tuetur

Nomen, adhuc tardae morbo non victa podagrae.

65

Pectoris occulto virtus incocta recessu

Protulit Entelli caestus et robore crudo

Egit praecipitem Senam, velut ille superbum

Ac fidentem armis viridique aetate Darhetem.

Quo properas animose senex? Quid pergis in hostem

70

Debilis? Imbellis quid adhuc bella aspera tentas?

Quid tristes oneras curis gravioribus annos?

Ocia vult senium, placidam tua fracta quietem

Membra rogant, pacem emeritae concede senectae.

Quid cupis ad veteres laurum superaddere lauros?

75

Nonne tibi sat sunt veterum monumenta laborum,

Quorum plena domus, quibus a tellure levatus

Supra hominem iam te magnis heroibus aequas?

Quid novus assumptis casus sudare sub armis

Impulit? Agnosco quid sit. Torpere veterno

80

Non potes, ipsa negat tibi mens generosa quietem,

Et patriae pietas, et nescia cedere virtus.

Iure facis, sed iura super viresque senectae.

Si Padus Adriacis aequet se fluctibus, aut si

Barbarus Euxinis Ister se praeferat undis,

85

Si fata perfundens Meroaeis ifica lymphis,

Nilus aquas Libyci certet superare profundi,

Quo stomaco Titon, quali excandesceret ira

Protheus? Omne maris numen, cui mobilis unda

Aequoris est cura, iustis insurgeret armis

90

Amphitritaea pro maiestate tuenda,

Te quoque dum patriam patrum tueris honorem

Nec sinis exuvias temerarius auferat hostis,

Communis iustas iniuria misit in iras.

Nam licet in charos pietas sit magna parentes,

95

In patriam tamen et nostros est maxima cives.

Ipsa duci Phrygio patrem vectare per ignes

Suavis et ardentis Troiae servare penates.

Ipsa quoque armatum docuit transmittere Coclem

Flumen, et excisis excludere pontibus hostem.

100

Ipsius auspiciis saliens sub inane barathrum

Curtius aeternae meruit compendia famae.

Haec eadem mittens inimica per agmina Codrum

Caede sua docuit patriam servare labantem.

Thebanumque ducem strictos ea misit in enses,

105

Qui sua pro populo moriens amplectitur arma.

HAec tibi viventes eadem meditata coronas

Te in pugnam Morande vocat, rugasque seniles

Herculeo accendit mens indignata furore.

Ite per haec patrum vestigia sancta nepotes,

110

Et veteres imitare viros generosa iuventus.

Decrescit requie virtus, adolescit agendo.

Ite per exemplum clari senis, ipse labores

Fortia dum faceret melior praecordia sanguis

Vicit, et in rebus fuit indefessus agendis.

115

At postquam vires abiere cadentibus annis,

Ne foret ignavus, vocat in certamina mentem,

Excitat ingenium, priscas reminiscitur artes.

Ruminat elapsus tempus, metitur Olympum,

Stellarum cognoscit iter, complectitur orbem

120

Terrarum vigilanti animo, subit aequora, coelum

Scandit, et in summi mundi videt arte sedentem

Qui regnum tenet omne Deum, videt ordine ferri

Omnia perpetuo, certa videt omnia lege

Et sine lege nihil fieri, facit esse beatum

125

Mens tranquilla senem, longe iuvenilibus annis

Dulcius hoc senium. Vita haec syncerior illa,

Quae levibus studiis omnique libidine sordet.

Multum igitur tanto studiosa Bononia civi

Vltorique tuo debes, si fecit Achaten

130

Troius Aeneas tanti, si Nestora tanti

Inclytus Atrides, nec te decet esse tuorum

Immemorem, et qui te toties iuvere iuvandi

Ad vitae summam usque diem, monumenta sepultis

Danda, et si superest, in posteritate colendi.

135

Forsitan ante Pii ratio quam caeca Secundi

Est persuasa suae, palmam concedere Senae,

Crediderim ob tristes radios frigentis aquari

(Quid tibi nascenti primum illuxisse feruntur

Et Veneris fecisse odium) tepuisse parumper

140

Ingenium et linguae plectrum cecidisse disertae.

Adde quod extincto senibus facit omnibus igne

Somniferum natura gelu, quo incuria rerum

Immemor et tardo rediviva infantia sensu

Pullulat, et similis vitae subit ultima primae.

145

Corde latentem animum dolor irritavit, amorem

Ante oculos parium manifestae iniuria fraudis

Traxit, et accendit corda, ac iuvenescere fecit.

Et nondum extinctos pietas nova flavit ignes.

Vere novo laetus iam sole sub equora lapso

150

Cum subiicit pastor stipulis humentibus ignem,

Ante habeat quam flamma viam, quam viscera lambat

Intima, cum pugnare opus est elementa, calorem

Frigora et humores abigunt, calor igneus urget

Frigora et humores, stipulisque exire coarctans

155

Colligit in fumi nebulas, quas tollit in altum

Impetus ardoris, glomerantque per aera venti.

At postquam victrix superato frigore flamma

Emicuit, subito vires afflantibus Euris

Explicat, atque pyram rapido complexa volatu

160

Vndique stridentes paleas vorat, atque cacumen

Iam superans, vento nunc hac, nunc annuit illac.

It coelo scintilla rubens, extincta favillam

Reddit, et in terras albo pluit arida nimbo.

Pastores, qui tunc pecoris vel septa reviscunt

165

Vel tempestates notis speculantur in astris,

Vt nigrum prius aspiciunt rarescere coelum

Flammicomos altis spectant in montibus ignes.

Sicque diu languens ubi tandem solvitur ardor

In sublime volans vacuumque per aera ludens.

170

In se hominum longinqua movet soli aemulus ora.

Sic tua mens si forte fuit sopita veterno

Elicuit radios longe lateque micantes.

Tantaque de parvo prodire incendia trunco

Miratur quicunque animi non novit et artis

175

Posse tegi modico magnas in corpore vires.

Res brevis est fulmen, parvaeque in corpore nubis

Quod facit attonitos, homines quod diruit alpes.

Parva silex ignem includit, quo maxima sylva

Conflagrare potest, arsurae incendia Troiae

180

Claudebantur equo, parvis mens, maxima membris

Clausa latet, cui si liceat se extendere, late

Regnat, et ex brevibus lignis magnum excitat ignem.

Vt sublime voles, hominumque per ora feraris

Non opus Herculea quae monstra immania clava

185

Sustulit, aut arcu, quo sevum invasit adulter

Dardanus Aeaciden, nec qua Cyllenius Harpe

Custodem Inachiae fertur domuisse iuvencae.

Sed neque palladio quo stravit Gorgona vitro

Perseus aut alis Syriae quibus ivit ad urbes.

190

Sola animi virtute opus est. Sint corpora quanquam

Aegra, potest virtus decus immortale mereri.

Ipsa homines facit esse deos, ingentia facta

Constat ad ingenii potius quam corpora orta

Viribus. Est divina animis vis insita nostris,

195

Quam quicunque bonas studet exercere per artes

Transit in aetherios cives, et possidet astra.

Quantum mortales alios praecellit Olympum

Tantum adit, est quidam gradus excellentia ad astra.

Incipit ascribi coelo, divescere sensim.

200

Incipit, et superis pleno iam concolor aevo

Libera desertis abit in sui sydera terris.

Non secus ac volucrum nidi, cum facta volandi

Copia, dant alas ventis, et vela figurant

Obliti ignaviae prima incunabula vitae.

205

Sic et poma diu prius inmansueta colonus

Negligit, at postquam feritas crudumque recessit

Ingenium, color aspectu iam lumina pulchro.

Iam nares invitat odor, spondetque palato

Dulce aliquid, tum vimineis matura canistris

210

De matris collecta sinu portantur in urbes,

In procerum thalamos, nitida in conclavia regum.

Sic mens ut scelerum faeda ebulliverit unda,

Atque bonos longo in se habitus contraxerit usu

Iam matura fugit terras. Vindemia mors est

215

Spirituum, messis mors est, sunt horrea coeli.

Vinitor et messor Deus est divique monstri.

Quare age docte senex sensim morientia membra

Neglige, victurae semper cole numina mentis.

Vtque soles doctis patrium decus assere chartis.

220

Et conscribe manu nunquam moritura trementi

Carmina. Te a nobis sero precor auferat aether,

Nec videant Stygiae te post tua funera ripae.

 

6. AD IOANNEM BAPTISTAM REFRIGERIVM
DE ADVENTV IOANNIS BAPTISTAE SABELLI
BONONIAE LEGATI

Vt cupis et fama est gentis Baptista Sabellae

Immortale decus, sacrique aeterna senatus

Gloria, Felsineam Roma legatus ad urbem

Mittitur Aemiliam iustis recturus habenis,

5

Arvaque longaevae quondam subiecta Ravennae.

Non hic primus honos, istis non incipit annis

Tanta viri virtus, vetus est, et cognita passim.

Tuscus ager novit, Romae meminere penates

Flaminiae meminere urbes, tua Felsina (cives,

10

Percontare tuos) non est ignara, vocabat

Ipsum inopum legumque patrem, dum talia primo

Lora magistratu ista per oppida quondam.

Ergo diem celebrare bonam gaudere secundis

Rebus opus, superisque novas persolvere grates.

15

Per fora consurgant concors plebisque patrumque

Laetitia, et celsis rutilent in turribus ignes,

Pendula suspendat paries aulaea superbo

Splendidus ornatu, pictus venabula Gallus

Vibret, et intextae volitent per stagna volucres.

20

Ipsae crebro rutilent arae, templa ardua sument,

Et cava multisonis resonent tinuitibus aera.

Gestiat omnis ager, fieri iubet undisque plausum

Commune communem bonum, caput hactenus aegrum

Elevat, et frontem virtus attollit apertam

25

In vires reditura suas, habitura favorem

Praesulis, et mores emendatura nefandos

Gentis inhumanae, quo ferrea saecula tandem

Duricia evicta vetus instaurentur ad aurum.

Nil optare potest unquam republica peius

30

Rege malo, nil rege bono praestantius, omnis

Dissipat omne bonum sine lege licentia regum,

Vt boreas frondes, glacialis ut hordea grando.

Libertas est summa bonis sub principe iusto.

Roma sub Augusto postquam pacata fuisti,

35

Quae tibi libertas potuit contingere maior?

Quae tibi Traiano melior fortuna reluxit?

Foelices igitur quos vivere divi

Concedunt sub rege pio, quid saecula fecit

Aurea? Saturni pietas, clementia Iani.

40

Iste senatores atavos, et magna parentum

Stemmata non iactat, nec inani turgidus aura

Desipit, at sacras leges ineunte iuventa,

Socraticos mores, fidei documenta recepit.

Vt patria meliorem operam praestaret, et omne

45

Officium, sese iuvenis formavit ad omne

Tam belli quam pacis opus, non horruit umbram

Carceris obscuri, non formidanda minantum

Ota tyrannorum, mortem persuasus acerbam

Pro virtute pati pro relligione tuenda.

50

Vivit in hoc Fabius, vivit Cato, vivit Horati

Ardua mens pontem qui rupit Hetrusco.

Vivit Anaxarchus. Vivit genus illud quorum

Qui Romam rerum dominam fecere. Quod ergo

Egregium facinus non est foelicibus huius

55

Auspiciis sperare datum? Revocate cadentes

Innocui cives animos sperate reverti

In decus antiquum florere videbitis urbem

Vt Maio redeunte solum. Sperate quietem

Principe sub tanto, leges consultaque patrum

60

Instaurare parat, scelerumque extinguere causas.

Ergo decus patriae sanctosque resurgere mores

Te gaudere decet, virtus cui stoica semper

Est comes, et tetricos Senecas colis, atque Catones,

Vive diu, curesque tuam Baptista salutem.

 

7. DEPRECATIO PRO SALVTE AEMILII ROMANI

Phoebe quid Aemylio febrem sinis esse molestam?

      In tua quid iuris corpora languor habet?

Tu pater herbarum, tu vim medicaminis omnem

      Per maria et fluvios mittis et omne solum.

5

Viribus usa tuis subigit Medea dracones,

      Terrigenasque viros, ignivomosque boves.

Vulneris auxilium non Larissaea tulerunt

      Spicula, sanatrix ars tua Phoebe fuit.

Tu piper et myrrham casias et Synnama profers,

10

      Et redolens opus est thurea virga tuum.

Tu paris hyblaeum nectar, paris attica mella,

      Sunt etiam munus Medica mala tuum.

Tu quoquis albentes in apricis collibus uvas,

      Gnosia vina paris, vina falerna paris.

15

Quae generant humiles foelicia balsama sylvae

      In Hiericuntino sunt tua dona solo.

Tu facis aestatem, tu ver, hyememque nivosam,

      Esque potens pluviae, grandinis, atque gelu.

Luna regit menses, tu Cynthie dirigis annos:

20

      Illa colit tenebras, tu iubar atque diem.

Semina cum liquida tu digeris omnia Tethy

      Quae freta, quae tellus, quae levis aer habet.

Tu liber, tu sancta Ceres, tu numina plura,

      Nam quia multa potes, nomina multa tenes.

25

Omnia comburis sub eodem sydera signo,

      Omniaque imperiis subiicis astra tuis.

Sola tuam claudit veniens soror obvia lucem,

      Et tua liventi lumina nube tegit.

Displicet id superis. Ideo pro talibus ausis

30

      Non leve vindictae constituere genus.

Namque viam lunae noctis voluere per umbram

      Vt chaos et tenebras discat et ipsa pati.

Ergo quid Aemylio febrem sinis esse molestam?

      Curtam dira lues haec tua membra premit?

35

Hic tibi primaevis vix ablactatus ab annis

      Obtulit aetatis tempora tota suae.

Nullus in Aoniis argutior ambulat oris,

      Seu numero currat impare, sive pari.

Ad domini funus cecinit miserabile carmen,

40

      Vnde tua meruit tempora fronde tegi.

Nunc iacet, et morbo dolet enervatus acerbo

      Moestitia tristem debilitante animum.

Non redit ad dulces musas, heliconidas undas

      Non valet infirmo sollicitare gradu.

45

Plectra iacent, lyra muta silet, sine carmine languent,

      Et viduae ducunt ocia longa fides.

Vitales aperi fibras, artusque iacentes

      Erige, nec stygius polluat ora color.

Quale Gigantaeis post aspera bella tumultus

50

      Te memorant carmen concinuisse Iovi,

Tale tibi referet, cum te praestasse salutem

      Senserit, et medicas applicuisse manus.

Et cecidisse tuis veterum Pythona sagittis

      Dicet, et auxilio Pergama facta tuo.

55

Quod te, quod triviam pulcherrima Thea sororem

      Progenuit sedes cur tibi, quarta datur.

Curve tuo mitem curru premis Aphrogeniam,

      Curve sub ardenti sydere Martis eas.

Cur Veneris claudo? Cur Martia furta marito

60

      Detegis, occultum nec finis esse scelus.

Quid sibi vult Phoebus, quid sol, quid nomen Apollo,

      Et cur te Rhodii Loemion esse canunt.

Cur tibi det Titan, et cur cognomina Delos,

      Nomina cur Cynthus, cur tibi Thymbra facit.

65

Cur Lucius, cur Clarius, Chrysocomusque Deus.

      Cur Myrinus, cur Cyrrhaeus, Paeanque vocaris,

Vnde tibi Argenetes nomen et Ortygius.

      Argolico ritu quare Argyrotoxus Agyleus,

Ac Nomius, quare dictus Alexicacos.

70

      Vlion adiunget cur te Milesia pubes,

Cur Graio veteres ore Phaneta vocant.

      Quid sibi tela volunt, quid laurea serta, quid arcus,

Quid lyra, quid crines, quid iuvenile decus.

      His aliisque tuas mulcebit versibus aures,

75

Et tua Pimplaeo carmine dona canet.

      Phoebe pater vatum communibus annue votis,

Proque tuo fusas accipe vate preces.