1. AD VIRVM ILLVSTREM SIGISMVNDVM GONZAGAM
PROTONOTARIVM ET MARCHIONEM

Praesidium Sigismunde meum, pater ingeniorum,

Stirps Gonzaga, sacro caput insignita galero,

Audi age, scisne deos, quanam ratione vetustas

Illa volubilium saeclorum abscondita in umbra

5

Fecerit? Et certis homines ascripserit aestus?

Egregium qui vita aliqua mortalis ad usum

Protulit, atque rudi quicquam dedit utile mundo

Terrigena dixere Deum, sic factus Apollo

De superis unus medicam quia repperit artem,

10

Atque lyram. Cererem leges et adorea farra.

Vina corymbi ferum referunt in numina patrem.

Publica libertas et debellata tyrannis

Vndique Saturnum, colus et sua tela Minervam,

Et quicquid topiatur acu. Facundia et aestus

15

Mercurium Iovis Alcides fortissima proles

Abstulit e terris dira atque immania monstra.

Ergo aliis meritum bene de mortalibus esse,

Hoc est esse Deum, veteri si credimus aevo.

Id quoque non multum nostris discordat ab annis.

20

Nam Deus ille manu magnum qui sustinet orbem,

Se prima pietate docet: mortale secunda

Amplecti debere genus, sic sydera posse

Expectare homines et Olympi ascendere in arcem.

Legimus hac motum causa cecinisse Maronem:

25

Nanque erit ille mihi semper Deus, illius aram

Saepe tener nostris ab ovilibus imbuet agnus.

Tanta erat ad grates antiquae aetatis agendas

Strenuitas, votis homines ut in astra referrent,

Optarentque deos atque annua sacra litarent.

30

Id recolens Sismunde tuis digna referre

Dona queam meritis, qui me iam tempore longo

Fabre laborantem stygioque ardore perustum

Devotumque neci rursum vitalibus auris

Reddis, et extincto renovans praecordia morbo,

35

Nescio, et ambiguis titubat sententia curis.

Non sunt regna mihi, non est opulentia rerum,

Non etiam poma Alcinoi, non tanta suppellex,

Quanta fuit Codro. Sunt spiritualia quaedam

Praedia, sunt fateor (sic appellare vetustas)

40

Instituit vatum subitaria carmina) sylvae

In campis, ubi produxit pede Pegasus undam.

Has tibi, quo possis rapido divertere ab aestu

Curarum, et regni magnis anfractibus olim

Solus et herbosa paulum requiescere in umbra,

45

Tradimus, exigui cape dona infirma poetae.

Germanus qui bella gerit, Mavortia bella

Accipiat, sudetque furens in pulvere et armis.

Sors tua pacis opus, thorax tuus, ensis, et hasta

Relligio et pietas, et regit omnia, virtus.

50

Ad laudem non una via est. Laudata Quirini

Martia facta, Numae tranquilla silentia et antra,

Non laudata minus tacitisque oracula in umbris

Aegeriae, et gregibus nullis adeundus equorum

Saltus Aricini nemoris, speculumque Diana.

55

Saepe ergo in sylvas et in ocia sancta receptus

Effuge curarum fluctus, et concipe tota

Mente Deum, pacato animo complectere Olympum,

Contemplare polos, et duc in sydera sensus,

Nec semper te terra premat, quo scandere mentem

60

Exutam membris olim mortalibus optas,

Affectu memori anteveni, coelumque require

In sylvis Sismunde meus, non Pana Lupercum,

Non Satyros, Veneremve leges, non Menades ullas.

Non Thyasos, hic nullus amans sua somnia luget,

65

Nulla canit Siren. Circe mala pocula nulla

Porrigit, est omnis (libuit quocunque vagari)

Tuta via, et passim virtus, et honesta voluptas.

Haec tibi Socraticos ostendet pagina mores.

Haec Curios, Fabiosque dabit, sentire loquentes

70

De pietate Numas poteris, de Marte Philippos,

De Musis aut Hesiodos, aut ore MArones

Altiloquo, de mundi annis origine Mosem

Atque graves legum de maiestate Lycurgos.

His animum dictis sursum attollentibus ire

75

Ad decus immortale potes, transcendere patres,

Et tecum ad superos animando excire nepotes.

Ergo alacri Sylvarum animo cape dona mearum,

Et cole nostrates geniosa per ocia lucos.

 

2. AD IACOBVM CLAVARIVM VRBINATEM

Assidue dici nostris Iacobe Camoenis

Poscis honoratam Monpheltria semina prolem

Id quanquam nobis etiam suaderet Apollo

Et Phoebaea cohors custos Heliconidis undae,

5

Me tamen ingenti rapit in diversa tumultu,

Maius, et aethereo studium magis utile coelo:

Nam mihi divinis pectora rebus

Erudienda dedit Superum pater, omnia in isto

Tempora praetereunt ludo, licemque nefastam,

10

Et fastos hoc Marte dies mea conterit aetas.

Ingenuam doceo sanctis assuescere pubem

Moribus, et sacras vestigia ferre per artes.

Nunc mihi per campos iter est, et lata Maronis

Aequora Minci genae, via nunc sublimis in altam

15

Ducit anhelantem Sophia Paradysios arcem,

Et modo me Stagyrae sua per dumeta suumque

Non facile accessu limen subvectat alumnus.

Cecropii interdum dulces invisere chartas,

Et libare senis studium delectat et artem,

20

Sanctaque nobiscum longos Academia soles

Claudit, et eloquiis damus Arpinatibus aurem.

Quid faciam? Nec enim labor est mortalibus alter

Nobilior, nec cura viro iucundior ulla.

Hanc mihi militiam Deus, et lucentia mundi

25

Sydera dant, superum Domino paremus et astris.

Quare age presenti si non tibi munere factum

Est satis, urgentes animi causabere curas.

Et veniam concede, labor vult ocia tantus.

Moeoniis opus est fidibus, totoque Sophocle,

30

Nam tuus est omni dicendus Apolline princeps.

Differimus tua vota, tamen non irrita fient.

Interea infirmas ad tanta negocia vires

Instaurare datur, venient sua tempora a regi

Danda tuo, cui te tantum debere fateris,

35

Cuius et aeterna vestris imagine pectus.

 

3. AD FEDERICVM VRBINATIVM DVCEM,
CVM FILIAM NVPTVI TRADERET

Inclyte Dux, qui regna tenes in montibus umbris

Qua vetus Vrbinum domibus iuga vestit apricis,

Qua dedit antiquae nomen Sempronius urbi:

Sunt quibus accensi rutilantia sydera Martis

5

Audes animos bellique avidissima corda

Indiderint. Hi semper equos meditantur et ama

Bellica et ignaviae damnant longa ocia pacis.

Talis erat Telamone satus temerarius Aiax.

Talis Agenoridae Cadmi famosa propago

10

Mutua damnatum vertens in vulnera ferrum.

Centauri, Lapithaeque truces, saevique Gigantes,

Qui coelum aggressi manibus violare cruentis

Tentavere suo divos expellere e regno.

Talis extremis mundi Sertorius oris

15

Arma movens, talis Romanae conditor urbis

Romulus, impatiens oci, Mariusque Iughurtae

Victor, et Aemathiam tollens ad sydera gentem

Magnus Alexander Mauro metuendus et Indo.

Talis et aeternas iras qui parvus et arma

20

In genus Ausonium patri iuravit ad aras

Annibal, et Syllae impietas et Caesaris atrox.

Sunt qui pace magis gaudent, et bella perosi

Extollunt superum cultum, pronique per aras

Divorum reverenter eunt, vel honesta Minerva

25

Ocia sectati sub opaca silentia ruris

Diffugiunt, tacitique laris sub fornice pallent.

Sic Numa qui pati studium revocavit, et arma

Reppulit, atque Solon, Lacedaemoniusque Lycurgus

Vixit, et imbelli Salomon qui regna quiete

30

Auxit, et aethereo posuit nova templa tonanti.

Sunt quibus ingenium magis est commune paratum

Tam pacem quam bella sequi, sudare sub armis,

Et patriam curare domi, sic floruit Ancus,

Cunctatorque senex Fabius, sic Magnus, et ambo

35

Scipiadae, rigidusque CAto, Lucullus, et alto

Rex animo, qui post caulas et ovilia tandem

Regna subintravit sceptro Iudaea secundo.

Sic Cicero, sic Aemathiae cui gloria victae

Paulus, et Augustus terrae dominator et undae.

40

Vnus honor tantum primis et gloria simplex

Debita qui pacem solum coluere arma.

Sed quibus est utrumque decus, cinxere coronis

Tempora (tam foelix fuit bis fortuna) duabus.

Primatumque tenent. Humanae altissimus iste

45

Laudis apex, gens haec superis est proxima divis.

Hi sunt qui Heroes et Semidei appellantur.

Haec tua sors montis proles generosa Feretri.

Quod si forte suas innata modestia laudes

Horret, et ipse tuum non fers patienter honorem,

50

Da veniam me fama movet, non Vmbris tantum

Te miratur, habes ultra maris aequora a laudem.

Iam passim vulgata cano, quae Rhenus et Ister,

Quae longinquus Arar, quae fons audivit Iberi.

Ipsa canit... te virtus, tot bella gerentem

55

Quis nescire potest? Altis suspensa trophaeis

Ipsa sonant nobis tua facta silentibus arma.

Tu pacem, tu bella regiae, te iudice Mavors

Surgit, et ingenti furor excitat arma tumultu

Imperio Bellona tuo temperat iras

60

Aegidae deposita, sumpta modo fulminat hasta.

Arbitrio pax alma tuo sua vela gubernans

Te suadente venit, te dissuadente recedit,

Et modo luctu implens, cum vis, modo moenia risu.

Armatum saevoque diu te Marte furentem

65

Flaminei sensere Duces, et Tusca iuventus,

Cum Rubicon tua signa pavens vada concita voluit

In mare, et Adriaco trepidum caput abdidit alveo.

Et quando Herculeos ausus tentare labores

Oppida coepisti sublimibus ardua saxis

70

Littus ad Hetruscum, tunc te miratus euntem

Montanum per iter pelago allucentibus armis

Ad tua Tyrrhenus respondit classica Triton.

Te quoque pacatum, populisque humana ferentem

Iura Camoenarum magno chorus agmine cingit,

75

Et tua tecta pii tanquam veneranda poetae

Templa petunt, subeuntque lares quasi limina Phoebo

Sacra tuos, tanquam delubra horrenda Minervae.

In quibus et morum probitas et nescia falsi

Relligio pietasque habitant, ubi totus Olympi

80

Cursus, et astrorum leges, elementaque mundi

Naturaeque arcana patent, ubi cernitur omnis

Quid divina velit, quid sentiat Ethica virtus.

Nil tibi cum levibus Thyasis, tu Menades horres,

Tu Veneres, tu Ambubaias, Balatronibus aurem

85

Conspectumque negas. Tecum versatur Achilles,

Nestor, Alexander, sermo tuus, arma tuorum

Cultus, et astrorum motus, et mascula virtus.

O fortunatas gentes, o dulcia saecla

Quae sancti Ducis ora vident, quae tutae sub umbra

90

Tanti regis agunt sine sollicitudine vitam.

Vmbria numinibus (si vera fama) fuisti

Semper grata, vetus cum terrae incumberet omni

Illuvies illa undantis famosa profundi,

Sola immunis eras et ab aequore tuta colebas

95

Montanos apices, et libera fluctibus antra.

Id munus solenne Dei, sed principis huius

Praesidium sub quo tibi sunt Saturnia saecla

Non minus. O utinam similis fortuna per omnem

Pullulet Italiam, nec nos Lycaonia semper

100

Tempora conculcent, aetas semel aurea nobis

Omnibus et tali requies sub principe surgat.

Tu vero quem totus ager montanus adorat,

Cui pater inclinet caput Apoeninus apricum,

His brevibus claudi non indignabere regnis.

105

Aequa tuis tibi si meritis data regna fuissent:

Pigra gelu tibi serviret Moeotis, et Athlas,

Nilus, et Eoi Gangetica littoris ora.

Sed Deus angusto terrae tua limite clusit

Imperia, ut curis tua corda minoribus angat

110

Hic labor, ut coeli spaciis maioribus olim

Cum tibi fatales Lachesis concluserit annos,

Praesideas, regnoque illic meliore fruaris,

Regna ubi sollicitent nullis tua pectora curis.

Interea claris rebus tua floreat aetas,

115

Et reliquum coeli meritis eme, respicit actus

Iuppiter humanos. Alto tuus aethere sudor

Scribitur, et patriae vigilans tua cura saluti.

Sed ne festa meae tardent Hymenea Camoenae,

Flectat iter, veniatque volans ad littora cymba.

120

Ite maritales thalamos, Iunone secunda,

Ite avibus celebrate bonis, concordia iungat

Vna duos animos, sicut duo corpora Iuno.

Sed tamen et sanctum memores estote pudorem

Non abigi taedis. Scelus est sine lege voluptas.

125

Et sancta est cum lege Venus, si sancta futura est

Posteritas, sanctos primum decet esse parentes.

Qui viret in soliis venit ab radicibus humor,

Et patrum in natos abeunt cum semine mores.

 

4. DE LEGATIONE REGIS HISPANIAE AD INNOCENTVM VIII.
DE ADVENTV INACHI MENDOCIAE COMITIS TENDILIAE
REGII ORATORIS.

Dum suspensa diu gentem miratur Iberam

Tot Reges, quot Roma viros sibi cernere visa est.

Vidit enim patria tinctas ferrugine vestes,

Et Tyriis infecta velamina circum

5

Sublimes rutilare humeros fundere flammas.

Vidit ab hirsuto pendere monilia collo

Aurea, et alterno blandiri ad pectora plausu.

Vidit et accensos radiis ardentibus aurum.

Vincere et inter se flammis certare lapillos,

10

Quos misit longinquus Arabs: Erithraeaque tellus.

Quos Ganges, quos Indus alit, quos Persia dives

Colligit undosi per torrida littora ponti.

Vidit et assiduo Martis durata labore

Brachia et assuetas frondes sudare sub armis.

15

Talis miles, quo Pella potentior orbe

Reddita ab argenti scutis cognomina ducens.

Vel quo bellipotens Aethnai fulminis instar

Saeviit Assyrium toties Machabaeus hostem

Aurea regali mirata est stragula luxu

20

Non solum praeberet thoris, sed vilibus usum

Officiis, sternique solo, et vestigia ferre.

Regis honor contemptus opum, praestantia tanti

Principis imperii, fines qui mittit ab ipsis

Gadibus ad fluctus Pelopis, quos nominat Io

25

Inachis, hoc cultu non est aequata superbo

Maiestate minor tam largi opulentia luxus.

Ipse etiam patriis veniens orator ab oris

Debuit hoc fastu magnae innotescere Romae

Inachus, Argivum nomen, quia gloria belli

30

Tanta viro, quanta Argivis Lacedaemone natis.

Ipsa quoque imperium quondam telluris et undae

Roma Dei modo nacta vices hoc divite cultu,

Debuit hoc, splendore peti. Cognoscere visa est

In sermone suos cives, qui dicere leges,

35

Qui regere imperio populos et regna solebant.

Mansit enim penes Hesperios vetus illa Quiritum

Lingua, sonant priscos patres ea verba Latinis

Aemula, quae gentem docuit Romanus Iberam.

Ipsa licet cute iam crispa, iam cana senecta

40

Langueat, antiquos gaudens reminiscitur annos.

Sicut in adventu natae longaeva tremensque

Mater ovat, vultuque labans applaudere anili

Nititur, affectuque vigens se vincit amico,

Ipsa salutantum gentis de more Latinae

45

Agmina praemisit sacris solemnia pompis,

Magnanimosque amplexa viros in amica recepit

Moenia. Concursu ruit ad spectacula magno

Vrbs omnis, cum plebe patres, cum pube senectus.

Et sexus utriusque choros promiscua fama

50

Mota peregrina tegit omnia compita gentis.

Sicut ubi Aesonides prima cum nave subivit

Littora Colchorum, confluxit ad aequora totus

Phasis, et advectam stupuit per caerulea puppem.

Tunc alacres Medaea choros et ovantia duxit

55

Agmina solemnem Graiis latura triumphum.

Dumque ita Romuleam fausto subit Inachus urbem

Sydere, dum totis agitantur gaudia tectis,

Vidimus illius sacris insigna circum

Clausa notis, et verba quibus primordia sumpsit

60

Nostra salus, cum facta parens sine semine virgo est.

Tunc ego scire pii causas epigrammatis ardens

Consului Paulum genus Tarconte trahentem

Thraiciis clarum fidibus, plectroque potentem

Moeonio, multa praestantem laude poetam.

65

Hic mihi rem gestam paucis absoluit, et istam

Rettulit Hispanias famam velitare per urbes.

Barbarus Almansor veniens a sanguine crudo

Gentis Isaciparae quae usurpat nomina Sarrae,

Viribus exultans, et forti robore plusquam

70

Numinibus fidens longis ea verba papyris

Scripserat, et caudae demens aptarat equinae.

Multa ferax iaculans in Iberam iurgia gentem

Ibat, et Allophylo similis quem verbere funda

Deiecit pecudum custos in bella vocabat

75

Hispanias acies, multis cum millibus unus

Congressurus erat: certe hic ingentia cernas

Corpora, et ardentes oculos, barbamque comentem

Supra hominem, Siculisque parum Ciclopibus impar.

Barbarus ex acie sumpta temerarius hasta,

80

Fraxinus hasta fuit de rasis aspera ramis,

Multa minans cristis et equo sublimis in alto

Venerat, in pugnamque aliquem poscebat Iberum.

Dum spectant utrinque acies ex agmine Ibero

Prodiit auratis iuvenis formosus in armis

85

Mendocia de gente satus, tuus Inache certe

Aut avus aut aliquis clara de stirpe tuorum,

Comminus ense potens, et longis eminus armis

Non minor Aeacida, campoque animosus aperto

Constitit, et dictis tremefecit hostem.

90

"Tanta quid increpitas? Quo te temeraria traxit

Impietas, ut magnam ausis contemnere matrem

Atque in matre Deum? Dictis Agarene superbis

Nil opus est nec enim tua te iactantia tanto

Fastu inflata iuvat, gladio experiemur et hasta

95

An gravis haec Mariae superos iniuria tangat.

Iam dudum Pluto istam animam, tua viscera dudum

Expectant lanianda ferae. Non fidimus hastae,

Divorum speramus opem, tua debita cerno

Funera: nam iusti comes est victoria belli.

100

Sicut in aequoreum direxit tela draconem

Virginis expositae sortem miseratus acerbam,

Ora, nec expavit molemve Georgius illam

Grandibus horrentem squammis ac tergore duro,

Sic ego te defensa hodie pro virgine victum

105

Sanguinea tellure traham, caput ense revulsum

A cervice hastae infigam, nostrumque per omnes

Circumlatum acies Mariana ad limina sistam."

Sic ait, et magna Christo ter voce vocato

Vrget equum, pressisque petit calcaribus hostem.

110

Concurrunt similes tauris in bella duobus

Cornibus adversis, et toto pondere frontis,

Cum spectant utrinque greges, cum territa magno

Pascua mugitu nimbo involvuntur arenae.

Arma sonant, tremit omne solum, volat hasta per auram.

115

Ecce ruens Agarenus equo (traiecerat armos

Vulnus et ingenti thoraca resolverat ictu)

Volvitur in praeceps, concussa cadavere tanto

Terra gemit, velut intonso cum vertice campum

Verberat armatis quercus percussa lacertis.

120

It coelo clamor. Spoliis tum victor opimis

Clarus, et occisi trunco prius ore Gigantis

Excipitur clangore tubae plausuque suorum

Regia concursu subiit tentoria magno.

"Cedite Torquati, quibus haec cognomina torquis,

125

Cedite Corvini, quibus haec cognomina corvus

Tradidit, haec vestras superant praeconia laudes.

Sic tua gens votis ad templa solutis

Inache, ne tanti pereant monumenta triumphi,

Virgineae sacrata vocabula sanxit

130

Ad sua perpetuo coniungi insignia ritu.

Cerne decus quantum superat tibi, gloria quanta

De virtute patrum fluit in genus omne nepotum,

Inache sic superi faciant, de stirpe tuorum,

Quo tibi laus alio sit consummata triumpho

135

Dux aliquis, vel tu ipse magis cui bellica virtus

Iam longo firmata usu, levet arma potenti

In Syriam, Libyamque manu, gentemque nefandam

Vel penitus tollat, Scythicae vel ad ultima terrae

Littora detrudat, Boreas ubi frigidus omni

140

Fruge solum spolians duro tegit aequora tergo.

Vive, nec ante precor Parcae tibi stamina rumpant,

(Det Deus haec saltem nostris bona fata diebus)

Quam videas Maurorum urbes et magnae superbae

Moenia Granatae veri iuga ferre Tonantis,

145

Et parere Deo, qui magna incoepta secundet

Regis, et arma regat felici Bethyca Marte."

 

5. AD INNOCENTIVM OCTAVVM PONTIFICEM MAXIMVM,
ET CONVIVAS PRO DIE NATALI LAVRENTII ARCHIEPISCOPI
BENEVENTANI CARMEN

Summe pater curis et sollicitudine nunquam

Liber, et immensi moles cui credita mundi,

Vos quoque convivae, quorum si dicere laudes

Aggrediar, longo raucescant guttura cantu,

5

Splendida regali vobis convivia luxu

Haec Beneventanae pastor Laurentius orae

Reddit, et huic tanto longe meliora fatetur

Se debere choro, solvet quoque forsitan olim

Si sperata dabit cursus fortuna secundos.

10

Sed tamen augusto fuerant haec debita mensi

Festa sub ardenti cum Sol premit arva leone,

Luce sacra, cum risit inops Laurentius iram

Caesaris, et victis migravit in aethera flammis.

Illa dies natale dedit, Lucina parenti

15

Affuit enixae pulchroque puerpera partu

Laeta puerperii cruciatum in gaudia solvit.

Mox nova progenies foelicibus aedita fatis

Dicitur attollens caput arrisisse parenti.

Quod foelix faustumque putant, bonus exitus omen

20

Laudat, et eventu melior fortuna sequenti.

Illa igitur celebranda dies, et habenda quotannis

Laetior, et fastis est annumeranda diebus.

Idque memor facturus erat, nova seria dulces

Exclusere iocos, et in hoc convivia tempus

25

Sunt translata, illam rapuere negocia lucem:

Nanque aberat missus Roma legatus ab orbe,

Atque graves Vmbrorum iras, subitosque tumultus

Lenibat gravibus dictis, pacemque docebat,

Postquam strenuitas vigilans et provida virtus

30

Huic satis officio fecit, cum laude revertens

Eximia, statuit celebres apponere mensas,

Natalisque diem ritu celebrare parentum,

Sic etiam summus qui prospicit omnia pastor

Instaurare volens festas post seria mentes

35

Observare suos morem hunc indulsit avitum.

Et gaudere die, qua quisque sub aethera primum

Transiit, et vesci coepit vitalibus auris.

Et quanquam Gethicis contraria gentibus olim

Consuetudo esset, lachrymis quae tristibus ortum

40

Natorum, et laeto celebrabant funera cantu,

Nostra tamen longe melior sententia, mortem

Quae pulchrum dissoluit opus, quae nititur omne,

Quod natura parit, paucis abolere diebus,

Et nihil esse diu patitur, quae pingitur ore

45

Terrifico, lugubri animo meminisse necesse est.

Principium vero vitae qui dicitur ortus

Quo genus omne nova reparatur origine, secum

Gaudia mille vehit. Cum mens divinas recentem

Cuderet, et coelo stellas affigeret, orbem,

50

Mirabantur opus superi, nova machina mundi

Visa voluptatum pelagus, quod pectora divum

Corripuit subita sensus dulcedine complens.

Iure igitur natale iocos et gaudia poscit

Natura suadente dies, qua venit ad ortum

55

Progenies, primae capiens exordia vitae.

Ob causam tamen haud aliam vetus ille reversus

Mos, nisi quo fessas hominum post seria mentes

Sit fas instaurare iocis, et idonea rursum

Reddere corda virum rebus tali arte gerendis.

60

Nam labor assiduus mentes ut corpora frangit,

Attonitosque facit sensus, et inertia membra,

Ingenium nimios roburque retunditur usu.

Et caput obscura captum vertigine clavum

Perdit, et incerto navis secat aequora cursu.

65

Omnia quae duro sunt debilitata labore

Restituit secura quies, medicamina fessis

Ocia sunt, lassas instaurant ocia vires,

Quas labor enervat, quas longa negocia frangunt:

Ergo laborantes opus intermittere coeptum

70

Et cessare iubet veterum prudentia patrum.

Scipio littoreas, et Laelius anxius oras

Et Caietani tractum maris urbe relicta

Saepe peragrabant, et circum littora conchas

Fluctibus eiectas manibus legisse feruntur.

75

Maximus interpres legum lusisse lapillis

Scaevola narratur curasque fugasse fritillo.

Socraticos etiam ludos pueriliaque acta

Legimus atque semen studiis iuvenilibus usum.

Ergo voluptatem coenae genialis honestam,

80

Summe Pater, laeti una celebrare sodales.

 

6. AD IOANNEM PETRVM ARIVABENVM
EPISCOPVM VRBINATENSEM

Petre Heliconiadum studiis decorate sororum

      Cui dedit insignem docta Minerva locum,

Ista racemiferis nostri de vitibus horti

      Accipe Dircaei dulcia dona Dei.

5

Hanc tibi praecoxit flaventem Iulius uvam

      Sole Morlocheas ingrediente faces.

Scilicet ut nimium rapido dum fluminat aestu

      Frigida morbosam temperet uva canem.

Nam cavis ad plantas residens Orionis ardet,

10

      Atque pravi nostras verberat igne domos.

Frigore nunc opus est, opus ut fuit ignibus ante,

      Cum Boreas tanto stringeret arva gelu.

Sic natura parens tempus munivit utrunque,

      Caumata frigoribus temperat, igne gelu.

15

Ianus habet sylvas, et aprici vina phalerni,

      Creticaque idaeis trans mare vecta cadis.

His se armare potest, gelidamque retundere brumam,

      Et Melotaeis terga fovere togis.

Aestus habet gelidos latices, et caerea pruna,

20

      Pomaque cognomen quae cerasuntis habent.

Iulius ardorem primis necat aestifer uvis,

      Hacque salutari fruge ministrat opem.

Nec tibi grata minus fuerint mea munera, si quid

      Et si quid versus rusticitatis habent.

25

Rustica civili melior vindemia, ruri est

      Ille sacer vatum qui rigat ora liquor.

Hec fateor Lesbi non sunt in collibus orta,

      Nec de Cretaeis munera lecta iugis.

Non ea palmitibus coeli clementia nostris,

30

      Non est Flaminio gratia tanta solo.

Sive quod a Phoebo magis alongamur et austro,

      Et polus algenti nos aquilone premit.

Sive quod est illic aliis rationibus aether

      Mitior est illis gloria tanta locis.

35

Forte quod ex illis transivit in aethera campis

      Quae micat ex flammis facta corona novem,

Prospiciens oculis illas melioribus uvas

      Vitifer infundit vina superba Deus.

Adde quod in Delo Bacchi germanus Apollo

40

      Nascitur, arbitrio qui regit arva suo.

Iuppiter Idaeus alitus rura illa sub antris

      Dicitur Oleniae lacte rigasse ferae.

Gnosiacis ideo vis est en tanta racemis

      Inclyta tam dulci fertilitate Cydon.

45

Haec igitur tibi dona damus, meliora daturi,

      Vberius ferret si meliora solum.

Musa tibi vetuit sine carmine munere mitti,

      Quando magis quovis munere carmen amas.

Carmen amat quisquis tenero bene doctus ab aevo

50

      Aoniam studiis dulcibus hausit aquam.

 

7. AD LODOVICVM GONZAGAM FEDIS APOSTOLICAE
PROTONOTARIVM CARMEN EX TEMPORE

Saepius ad sacrum cupiens Helicona reverti,

Munus ut excellens et tanto principe dignum

Castalio de fonte darem, mea carbasa ventis

Explicui, et scalmos accincto remige pressi.

5

Verum me variis animi languoribus aegrum

In diversa ferunt a Phocide littora fluctus.

Pellor ab Europa, lego puppe Propontida versa,

Et feror in Phrygiam, Tenedi iam littora cerno.

Iam patet Antandrus, iam culmina cernimus Idae.

10

Aonides sylvae nobis et sancta negantur

Flumina, Dircaei taciturna silentia saltus

Occlusere novem, prohibentque accedere Nymphae.

Immisere rati zephiros, prohibemur arenis

Aulidis, adversis rado maris aequora fatis.

15

Quod si vela sinat vento Deus ire secundo,

Pacificasque intrare domos, et corde timores

Pellere sollicitos, tantoque exire tumultu,

Curreret extemplo velis mea cymba levatis

Per laudes Lodovice tuas, per clara tuorum

20

Facta per illustres attavos, regnataque genti

Aura tuae, canerem pugnas et martia facta,

Et graviter sancteque domi consulta forisque.

Quanta sit in superos pietas et quanta parentum

Relligio, quantum patriae studuere quieti.

25

Cederet his agris quicquid mare fluctibus ambit.

Egregii quicquid Titan videt aethere ab alto.

Mollia longinqui iactent sua vellera Seres.

Hesperidum sua poma nemus, sua thura Sabaei.

Aethiopes nigri sua cinnama. Persidis ora

30

Divitibus gemmis fulvoque superbiat auro,

Proventu maiore tuos pubescere campos

Dicere, et has illis praeponere frugibus ausim.

Cederet his agris Trinacria, cederet ortus

Alcinoi, et Veneris tellus pulcherrima Cypros.

35

Cederet his agris Crete, Pelopisque Laceni

Insula, sit licet haec Sparta veterique Corintho,

Illa Iovis cunis, atque urbibus inclyta centum.

Cederet omnis ager, nec sese MAntua tantum

Virgilio, et ducibus Lydis, et sanguine magni

40

Tiresia claram agnosset, magis inclyta quando

Gonzagae splendore domus evasit, et altis

Ingeniis animisque virum, qui bella per omnem

Saepius Italiam parto clausere triumpho.

Haec est ista domus, de qua, si temporis acti

45

Legeris annales, multos exisse Camyllos,

Scipiadas multos, Marios mirabere multos.

Nec reticenda forent Nurvum super aethera nota

Nomina, et integritas translata in sydera matrum.

Moeoniis haec sunt nervis, et Apolline toto

50

Digna, nec exili dicenda ex tempore cantu.

Nunc alio me cura trahit, peregrina vocamur

Per longas in regna vias, per inhospita saxa.

Nec sinor in patriis requiem decerpere campis.

Omnia tum melius referam, cum purpura frontem

55

Velabit Romana tuam, cum patribus alto

Adiungeret throno, quibus est aeterna potestas.

Carmina nostra dies illos, et laeta morantur

Tempora, tum sacros poteris recludere fontes,

Et vati aspirare tuo, votisque tuorum.

 

8. BAPTISTAE MANTVANI CARMELITAE THEOLOGI,
SAPPHICVM CARMEN: AD MAGNIFICVM COMITEM
FREGOSINVM CAMPEFREGOSVM

Dulce Musarum decus, et voluptas,

Patriae splendor ligurumque princeps,

Quem fovet dulci gremio receptum

Hospitia Manto,

5

Impio postquam Genuae tumultu

Missus ex alto Phlegethontis amne

Iura subvertit placidamque pacem

Nuntius orci,

Te decet magnos animi dolores

10

Atque Neptuni salientis aestum

Ferre, et accenso Iove fulgurantem

Fortiter iram.

Rebus adversis agitata virtus

Crescit, et robus cruciata longo

15

Sumit attritu, meliusque terso

Candicat ore.

Ocium clari fugiunt honores,

Nobiles ducit labor ad triumphos,

Sudor insignes iter ad coronas

20

Monstrat apertum.

Vnico vitrum superatur ictu,

Spernit incudes adamas, et omnem

Malleum, virtus animosa casum

Sustinet omnem.

25

Debiles nautas humilemque cymbam

Aphricus pulsis violenter undis

Iactat, et fasto fragilem carinam

Vortice sorbet.

Fronte sublimi ratis alta proram

30

Tollit, et Caurum Boreamque ridet

Atque prosternit valido sonantem

Pectore Pontum.

Blanda fortunae levitas, in altum

Voluit et facti cito poenitentem

35

Dexteram versans male fida curvum

Deprimit orbem.

Forium gaudens hominum ruinis

Regna longinqui penetrare mundi

Cogit Heroas, patroque pulsos

40

Iactat ab Orbe.

Egit Aeneam Pelago vagantem

Flante per nigros aquilone fluctus

Atque nimboso reboante coelo

Littus ad Aphrum.

45

Pulsus antiquam Salamina Teucer

Liquit, Alciden odium novercae

Misit ad Gades, ubi cernit altam

Iulia Calpen.

Faucis angustae Mare vorticosum

50

Exules quondam soror atque frater

Heu nimis tristi secuere cursu

Phyxus et Helle.

Velleris fulvi spolio superbus

Aequor Euxinum, gelidamque Tethym

55

Thessala primus rate navigavit

Fortis Iason.

Magna non una regione virtus

Clauditur, toto spatiatur Orbe,

Sicut immensum radians Olympum

60

Clarus Apollo.

Persidam sortem generosa virtus

Spernit, et plausum popularis aurae

Aestimans ludi puerilis instar

Libera regnat.

65

Vate Dircaeo generata Manto

Vnde gens urbis sata Mantuanae

Iuncta Tyrrheno Siculam charybdim

Vidit et Aethnam.

Vidit et ripam resonantis Arni,

70

Qui per Hetruscos sinuosus agros

Serpit, et cultis inimica campis

Flumina voluit.

Inde per montis iuga saltuosi

Venit errantes ubi maior undas

75

Mintius spargit, Bifidoque terram

Circuit Amne.

Tum solo nomen dedit occupato,

Atque Thebanos imitata muros

Cum sua celsam Genitrice proles

80

Condidit arcem.

Nave Phoenice Tyria colonos

Regnaque fratris fugiens avari

Nobilem Dido patriam Colossi

Vidit undis.

85

Vidit et Cyprum, Paphiamque gentem,

Transiit Syrtes, Lyboea lustrans

Aequora, et tandem Libycae subivit

Littora Byrsae.

Spernit imbellem populum libido

90

Dira fortunae, tumidoque plebem

Corde fastidit, sua tela frontes

Mittit in altas.

Ergo Priscorum memorata Virtus

Excitet fortes animi lacertos,

95

Et tuae fiant tib clara gentis

Stemmata calcar.

Nanque te magno Genitore Natum,

Atque virtutis gremio educatum

Ad decus summum vocat, et supremam

100

Gloria laudem.

Ego visurum Pyliam senectam

Vive, nec tantum Genuae potentis,

Regna, sed pinguem teneas Hetrusci

Littoris oram.

105

Aphricae latis dominare campis

Atque Sardoi spatiosa ponti

Doris, et bello superata Cirne

Porrigat arma.

Dum venit fati melioris aetas.

110

Liberum curis animum solutis

Transfer ad Musas, viridique lauro

Tempora cinge.

Et per herbosos spatiare tractus,

Qua padus ripas onerosus altas

115

Complet, et mites salicum per umbras

Serpit in Aequor.

Laeta regali Sabiola tecto

Villa foelici redimita cultu,

Te sua tutum statione longos

120

Servet in annos.

Servet et prolem Deus, atque clarae

Coniugis sanctam caput, et nepotes,

Vosque coelestem ferat in senatum

Longa senectus.

 

9. IN NOVO MAGISTRATV LODOVICI SAMPETRI
EQVITIS AC LEGVM DOCTORIS ET PATRITII
BONONIENSIS CARMEN

Hactenus infesto gemuit sub sydere tellus,

Nec pecoris, nec cura boum, nec vomeris usus

Profuit, in steriles ierant sola pinguia glebas,

Nudaque ieiunis torpebant arva colonis.

5

Nec procul avecta peregrino a littore merce

Quaerebat mercator opes, sine remigis usus

Ille per aequoreos moerebat navita fluctus.

Nulla erat ingenio reverentia, nulla Minervae

Praemia, nulla pii carpebant ocia vates.

10

Motibus incoepit verti melioribus aether

Mitior, et cedunt inimica faventibus astra.

Prospera sunt urbi, sunt prospera sydera ruri.

Agricolisque suae prosunt et civibus artes.

Vertumnum Pomona vehit, bona numina regnant,

15

Iam vice mutata gratos Cillenius ignes

Circuit, et niveo potitur Venus aurea tauro.

Hinc nova prorumpunt in laetos gaudia risus.

Hinc nova prosperitas viridi promittitur aevo,

Et Phoebo studiisque favor. Parnassia laurus

20

Frondeat, Aoniae reparent sua barbita Nymphae.

Et concinnatis feriant carmina nervis.

Gratia purpurei redit et clementia veris.

Aestati miscetur hyems, cum frigore flamma

Bella gerit, pugnant siccis humentia, surgit

25

Litibus ex istis ex hoc certamine tanto

Temperies vernae faciens exordia proli.

Et mundana novis favet indulgentia rebus.

Phoebus adest, phoeboque comes Lucina reverso

Littore ac Aethiopum pluvioque recessit ab austro,

30

Sedulaque ad teneros vehit incunabula partus,

Hanc requiem terris Deus haec dedit ocia quondam,

Prima recens quando sumpsit primordia mundus.

Nec poterat frigus, nec iniquum ferre calorem.

Hospes erat phryxi Titan, soror hospita cancri.

35

Iam tyrii bovis ora calent, hyadesque recedunt,

Et videt ardentem vesper se attollere Libram.

Foecundam ruit in Venerem genus omne animantum.

Et pecus in pratis lascivit, in aequore phoca.

Percutit ante diem coelo gavisa tepenti

40

Insomnem philomena lyram, dum scandit ab ortu

Vrna vomens undam, noctisque silentia rumpit,

Dum vaga Parrhasio volvuntur sydera plaustro.

Per iuga sylvestres nemorosaque compita Nympha

Exercere choros properant, levibusque choreis

45

Ingeminant agiles saltus, et carmine laeto

Omne sonat nemus, alterno pede gramina signant.

Ridet ager, viret omne solum, per odora Napeae

Prata, et Hamadryades nemora inter frondea ludunt.

Laeta seges vincit sulcos, in vertice culmi

50

Cortice sub molli tenues generantur aristae.

Triptolemi procedit opus, laetatur Osyris

Vomer, et exultant trito dentalia dorso.

Extendi maiora sinu monet horrea lato

Divitias avido tellus paritura colono.

55

Floribus aspirant Zephyri, viridemque per herbam

Se insinuant, tepidoque movent nova gramina flatu.

Palmite de longo lachrymis stillantibus imber

Liquitur, et guttae vitreum glomerantur in orbem,

Clarior et solito longe clementior aer

60

Talia praedicit nostris reditura diebus,

Qualia bonus atque ferax nova gaudia nuntiat annus.

Et natura novi laetatur consulis ortu,

Sub quo nullus erit sceleri locus, alta per omnem

Pax populum nova depulsis fert gaudia curis.

65

Vrbs ovat, exurgens dulci concordia vultu

Sancta virum placido coniungit pectora nexu.

Qualis Agaenorides Lycia Rhadamanthus in ora,

Qualis oliviferae fuit in regione Minervae

Aequa Solon qui iura tulit, Lacedaemone qualis

70

Legum lator erat, virides qui praecipit annos

Ruri agere, ut bellum discat tolerare iuventus,

Et robur firmare operis, tibi Felsina talis

Sampetrus Lodovicus erit, qui praeditus omni

Dote animi patrum numerum sanctique senatus

75

Intrat, et antiquo patris succedit honori.

Nanque pii quondam mors accelerate parentis

Dum puer esset adhuc tantisque laboribus impar

Causa magistratus fuit importuna relicti.

Ista potestatis moles altissima tanta

80

Non nisi maturis concedi debuit annis,

Et bene de patria meritis, iam grandior aevo,

Iam rerum assiduo multatum exercitus usu,

Iam studiis legum insignis, iam clarus equestri

Militia, decus hoc post intervalla recepit

85

Debita praecipiti nolens ascendere saltu.

Si curanda salus populi, si commoda debent

Publica servari, debet cordata senectus

Non ardens animis atque inconsulta iuventus

Talibus addici officiis, hoc munere fungi.

90

Bella gerant iuvenes, urbana negocia patres.

Cum nautis longa remorum brachia mole

Fessa labant, et membra fluens rigat hispida sudor,

Si subito affuerit, lenique Favonius aura

Lapsus ab Oceano qua sydera sustinet Athlas

95

Ingrueret puppi flatu qui vela secundo

Curvet, et attritis usu ferat ocia remis,

Consurget plebs omnis ovans, tractusque rudentum

Pandet, et erecto suspendet carbasa malo.

Atque operis palmam Zephyris dabit, aequora sulcans

100

Ibit, et obiectos scindet ratis obvia fluctus.

Providus in summa temonem puppe magister

Solus agit, velique sinus accomodat auris.

Caetera praeteritos cantu solata labores

Turba refert Zephyris grates Paeanaque cantat,

105

Te Neptune vocans, te Proteu, te Melicerta.

Quale feret nautis aurae favor iste levamen

Tale novus praestare parat Felsina consul,

Quae gemis ingenti gravium sub fasce laborum

Hactenus, antiquam in requiem, priscumque decorem

110

Transferet, et viridi cinget tua tempora serto.

Ac iuvenile decus reddet tibi, sorde iacentem

Tollet, et expulsis iterum renovabere canis.

Quicquid ab amne mali Stygio fera misit Erinnys

Quicquid ab infesto cadit aethere, quicquid iniquae

115

Cogitat humanas leges et numina contra.

Impia mens hominum patriae non aequa saluti,

Vertet in adversos hostes gentemque nefandam.

Tu Duce tuta pio, sub quo discriminis expers,

Iamdudum vitio contra nitente, ruinam

120

Passa gravem Virtus sese usque ad sydera tollet.

Mirabar quidnam insolitis splendoribus aether,

Quid Phoebus tam claro oriens protenderet orbe,

Nam nondum illius rutilans aurora diei

Occiderat, quando per rosida gramina solus

125

Errabam stellis iam decedentibus, Euro

Per virides ludente agros, roremque ferente,

Et vidi radios altis in turribus urbis,

Atque procul solem summis in collibus ortum

Ante diem coelo nigram depellere noctem

130

Ipsa etiam nox illa suis effulserat astris

Clarior, ornatu cupiens ostendere toto

Laetitiam, maiori etiam Latonia vultu

Ivit, et in terras presso vicinior orbe

Signa dedit manifesta, et numina et astra

135

Maxima Flamineae cecinerunt gaudia genti.

Felsinii proceres, claris gens inclyta rebus

Quos facit audentes, et idonea pectora Marti,

Atque animo fortes Nemeaei belva saltus,

Vos coeli gaudere monent, hortatur Olympus

140

Luce sua maestos animis arcere dolores,

Et celebrare novi foelicem consulis ortum.

Iura fori, lites, clamosaque iurgia cessent.

Cesset opus, cessent operae, convivia mensae

Lauta ferant nitidae, nigris cum vestibus atrae

145

Diffugiant curae, bona fert bonus omnia princeps

Sumite lutheolas vestes, splendete rubenti

Murice, caesaries mento cadat, ore nitenti

Templa viri turmatim adeant, pleno organa cantu

Inter sacra sonent bona, fert bonus omnia princeps.

150

Ite nurus, ite infantes, simul ite puellae,

Communi lux ista bono sacrata relinquit

Triste nihil, luxit niveo signanda lapillo,

Et fastis addenda dies, celebranda quotannis

A populo et patribus solenni in saecla ritu.

155

Virtuti modo nupsit honor, stat pronuba circum

Nobilitas, communis amor paranymphus et auspex

Picta tegant aulaea domos, subcingite postes

Frondibus, et muros hilares ornate ministri.

Huc hederae, laurique volent, date florea serta

160

Qua patet in gressus, qua porticus atria duplex

Cingit fluat Assyrius, per compita passim

Spargite, perque vias cumulos flaventis arenae.

Circulus ante fores spoliis contextus et auro

Pendeat, in medio rutilantis lamina serrae

165

Daedalei signum ingenii foelicibus ortum

Auspitiis, canis Europa custodia serram

Servet, et bis signis geminas superaddite claves,

Ista magistratus domus est et consule digna,

Quam nova non solum virtus sed avita superbis

170

Laudibus illustrem facit, et monumenta supersunt,

Nobilitas ubi se nostro explicat aevo.

Adde clientelas et tecta, et praedia nullis

Parva inopum spoliis, neque turpibus aucta rapinis.

Discite, qui vultis decus hoc insigne senatus

175

Vivere, primates decet observantia legum.

Nil domus haec praedae, nihil ausa tyrannidis unquam

Nec trans iura manus aut plebiscita tetendit.

Talis apud Priscos gens Aemyliana Quirites,

Portia talis erat, talis domus ista Minervae

180

Et Martis studiosa, bonis caput artibus alte

Extulit, et patriam semper meditata salutem

Florida pace domi fuit, et foris inclytae bello.

Myrtilus ad Pelopis currus, et Achillis ad axes

Mittitur Automedon, gaudent iuga, lora tenentur

185

Solerti correpta manu, quadriga magistri

Sentit onus, meliorque rotae regit orbita cursum.

Tiphys habet clavum, residens Palinurus in alta

Puppe regit, totas secura Bononia noctes

Iam dormire potes, bona fert bonus omnia consul.

190

Ite sacerdotes, cumulate altaria donis,

Ferte preces, ne mors rapiat, ne livida laedat

Lingua virum, videat canos, seramque nepotum

Progeniem, videat cives pace quietos

Perpetua, Superi faveant, fataliaque astra.

195

Et longaeva ferat vivacem gloria famam.

 

10. IN ANDREAM MANTINIAM PICTOREM

Sicut Agaenorei surgunt ubi cornua Tauri

Praecipit iam vere, solum pubescit, et arva

Luxuriant, ridentque novi per gramina flores:

Sic studiis haec nostra viget florentibus aetas,

5

Ingeniisque bonas torpere vetantibus artes.

Sed tuus in primis ut pleno Cynthia cornu,

Andrea, splendescit honor. Tu caetera vincis

Sydera luce tua. Tantum illustrata labore

Et pictura tuo, quantum Romana poesis

10

Vergilio, et Graiae Smyrnaeo carmine Musae

Dedala monstravit tibi se natura, modumque

Quo res ipsa facit. Tu viva coloribus ora

Fingis, et umbrati fallunt mortalia vultus

Lumina, posse loqui credas, animata putantur

15

Membra, tepens sanguis venas et spiritus implet,

Nec tabulis haerere pedes, sed vera videntur

Figere, et alterno vestigia linquere gressu.

Frons, oculi, vivos edunt et brachia gestus.

Sic varios animi motus ostendit imago.

20

Sic levis affectus manus est imitata latentes,

Et verum mentita decus, simulata verentur

Ora humana ferae, volucres ad inania tecta

Vt venere, nihil possint ubi sydere nactae

Praecipiti fraudem properant evadere lapsu.

25

Pictus aper setis horrens et lumine torvo

Dentibus in falcem ductis armatus et ira,

Allatrare canes iuvenumque audacia corda

Aspectu frigere facit, fugere columba

Exanimes aquilam, pueri timuere colubrum.

30

Ars tua tanta potes, tantas industria vires

Obtinet, ut vivis aequare carentia vita

Possit, et humanos etiam deludere sensus.

O vetus, o foelix laudati temporis aetas

Desine te iactare, suos extollere ludos

35

Graecia iam cesset, certamina ponat Olympus.

Posteritas iam vincit avos, melioribus astris

Vtimur, optati labuntur ab aethere fluxus.

Quid Gnidiae Veneris, quid te suspendit Apellis

Gratia? Protogenis tabulas et Zeusidis unas

40

Parrhasii quid cernis aves? Quid signa Myronis

Lysippique vides? Quid te spirantia tardant

Marmora Prxitelis, statuaeque Euphranoris? Omne

Phidiacum superatur ebur, Polycletica virtus

Sordet, et Andrea perdit collata decorem

45

Tu decus Italiae, nostri tu gloria sedi.

Tu patrui immortalis honos, concedere laudem

Patria post Livium debet tibi grata secundam.

Ingenio laetata tuo tibi semper apertas

Ostendit pictura fores, tibi porrigit omnes

50

Divitias, penorisque sui penetralia pandit.

Ergo suum recte voluit et Mantua civem,

Largaque magnanimus statuit tibi praemia princeps.

Nec dolet Antenor te regna Bianoris olim

Praeposuisse suis, quando graviore senecta

55

Mantua et antiquae praecellit origine gentis.

Artis apex ubi consistis vetat altius ire

Quid superest nisi picturis infundere vitam?

At Iovis hoc, hic siste gradum. Sed in ocia solui

Cum nequeat Virtus, manus exercenda, nec artem

60

Iam, sed magno operum numero sine crescere laudem.

Tu potes aethereo deponere numina coelo,

Atque animas monstrare oculis, mirabile, nostris,

Quod natura nequit. Superos mortalibus ergo

Sensibus exponas, nobisque ostende Tonantem,

65

Phidiacumque Iovem, confictaque numina vero

Vince Deo, quod si meritis tua praemia virtus

Non habet aequa, nihil pendas mortalia Virtus

Vera supergrediens sua praemia quaerit in astris.

Longa igitur triplices ducant tibi stamina Parcae:

70

Nestoreosque dies et Mathusalemia secla

Aetherei donent animi, post funera coelum.

 

11. IN ROMAM BELLIS TVMVLTVANTEM

Roma quid insanis toties? Qui sanguine gaudes?

      Quid geris imbelli spicula tanta manu?

Quo vesana ruis? Studioque armaris inani

      Iam senio lassas debilitante manus?

5

Tota tremis, gelidi velant cava tempora cani,

      Et cavat effoetam ruga inhonesta cutem.

Frons cadit in pectus, caligant lumina, vocem

      Vix trahis, et balbo verba caduca sono.

Dentibus excussis malas ostendis inermes,

10

      Stillat ab immundis naribus Hippomanes.

Nec potes antiquos belli nescire tumultus,

      Nec solitam rabiem longa senecta domat.

Ars tua finitimis indicere genibus arma,

      Bellaque vocali sollicitare tuba.

15

Si foris arma tacent, tu bella domestica tentas,

      Nec feritas requiem ferre superba potest.

Tu similis tauro, ventos qui cornibus altis

      Verberat, et rauca voce vomit tonitru.

Tu similis colubro, quoties gravis ira venenum

20

      Suscitat, et mota lumina bile rubent.

Aequiparas Libycum, furiis agitata, leonem,

      Cum fera rugitu vox fremit aequoreo.

Nec magis amissis bacchatur foetibus ursa,

      Aut lupus hesternam cum premit ora famem.

25

Sic furis ut spumis ex ore cadentibus atrox

      Fulmineo quotiens dente minatur aper.

Ira ardes, ceu cum fixam leo, saucius hastam

      Rodit, et effusa caede cruentat humum.

Sic fremis ut frendens cum ferrea vincula mandit

30

      Cerberus, et Stygias murmure turbat aquas.

Tu fratres in bella vocas, in pignora patres,

      Et scelus omne audes, et paris omne nephas.

Dic quotiens variis maculas dum caedibus enses

      Albula purpureis tincta cucurrit aquis?

35

Dic quotiens violas dominos telluris et undae?

      Dic quotiens gladiis regia colla petis?

Mitius est Thracum genus et Cyclopea proles,

      Et Nasamon Libyci qui tenet arva freti.

Mitior est Scythicis quae possidet ultima campis

40

      Littora concreto terra perusta gelu.

Mitius est quodcunque videt crudele per orbem

      Phoebus et undoso Doris in Oceano.

Mitior est duri gens implacabilis Orci,

      Quam niger obscuro Iuppiter igne domat.

45

Nunc quoque civiles laevo gens omine pugnas,

      Et strepitus tota Martius urbe sonat.

Per iuga Ianiculi, per colles aera Latinos

      Concutit, et stricto fulminat ense furor.

Vociferant dirae, sparsi pro crinibus angues

50

      Inflant pestifero sibila colla sono.

Hinc litui clangunt, hinc tristi concita plausu

      Tympana confusum vulgus ad arma vocant.

Hinc galeae rutilant, et ahenea pectora fulgent,

      Et rigido durum cingitur ense latus.

55

Hinc gerit hirsutis eques inspicata pharetris

      Spicula crudeli proiicienda manu,

Hinnit equus, pictoque ferox sub tergore frontem

      Elevat, et sonitu quadrupedante volat.

Mole sub armorum crepitans ferus armiger hostem

60

      Provocat, et longam sustinet aere sudem.

Sustinet aere sudem, pronoque in vulnera ferro

      Sanguinem portat trans abiegna necem.

Hinc niger efflato resonans pilularius igne,

      Et iacit ingenti plumbea saxa tono.

65

Hinc pedes hastatis longo venit ordine dextris,

      Tectaque ficulno laeva sub orbe latet.

Verrit humum gladius, lucent fulgente metallo

      Pectora, sunt capiti concavus arma chalybs.

Hinc resonant magno clamore Erymanthida matrem

70

      Lucida inoccidui quae tenet astra poli.

Herculeas alii clamant pleno ore columnas,

      Dividit, haec duplex tessera Romulidas.

Saxea sulfureis pila pulsa furoribus arces

      Concutit, et celsus destruit igne domos.

75

In tua converso grassaris viscera ferro,

      Atque tuum proprio conficis ense caput.

Templa gemunt, arae lachrymant, suspiria Tybris

      Ducit, et exhausto languidus amne dolet.

Fas et iura negas, homines et Numina fallis,

80

      Nec Iovis imperium, nec Phlegetonta times.

Singula texentem convitia deseret aetas,

      Tantum ac tale tuae est improbitatis onus.

Romanis pater est Mavors, lupa Martia nutrix,

      Haec hominum mores ingeniumque decent.

85

Vivere qui sancte cupitis discedite, Romae

      Omnia cum liceant, non licet esse bonum.