Nicholai Michelis Bonaiuti Florentini epistola in figura Romae incipit

 

Sed mihi quae quondam species iuvenilis adhesit

Nam foret aut facies pulchro sociata decore

Cum toto terrae populo formosa videbar,

Marmoreis circum radiabam cincta lapillis,

5

Verba meo paulum defesso corde tacerem,

Sed quoniam sisto variis percussa flagellis,

Squalida sum vultu, rapuit neglecta senectus

Effigiem solitam, pariter de corpore formam

Laudandam, clausos mitto de mente dolores.

10

Heu nocuere mihi lapsis successibus anni,

Sum tremula et caris maneo deserta colonis,

Moenia nostra ruunt, nimium dirupta relinqui

Templa tuor mea, sunt adeo repleta ruinis.

Cur doleo? Ninive et quondam pulcherrima fulsit,

15

Cartago dominans etiam speciosa vigebat,

Et steterant alto solio, praestantur Athenae,

Sed postquam cecidere palam cum pondere penae,

Ipsa Siracusa Romae stat violata maniplis,

Excidium Bizans nitida de sede recepit.

20

Sic fortuna rotat, valde pervertit ad ymum

Opprobrium totiens lati fastigia regni,

Sic pepulit culmen vastae Babilonis ab aula,

Persarum regum tandem dyadema removit,

Imperium renuit Macedum statione morari,

25

Parthorum rutile vetuit solamina sedis,

Contra me duxit saevum dicione furorem,

Multorum rigidis concessit phana tirannis.

Illa tamen sum cum aspectu matrona modesto

Quae quondam leges moderato pollice feci,

30

Militiaeque modum statui cum ordine digno,

Militiae sortem statui discrimine belli,

Annorum seriem stauravi cum ordine digno,

Decrevi pulchros ritus lasciva vetando,

Vivendi rectam normam praepandere cepi.

35

Sum cuius venerando palam sub principe sanxit

Aeternus Deus eximia de virgine nasci

Dilectum genitum mundi qui crimina tollit,

Quo mihi concessit praestanti corde vigorem,

Virtutem dedit et palmam felicis honoris.

40

Vnde satis tenui septem sub regibus arma,

Protinus incepi populos calcare propinquos

Et proceres simul inde meos ditare colonos

Et validas urbes moto tirone coegi.

Post carae dominandi libertatis habena

45

Suscepta flammas potui spectare Senonum,

Sannitum rigidas adeo confundere vires,

Consumpsi furiam pariter certamina Pyrrhi,

Syphacis insidias domui pondusque furoris

Ac aries Cymbrorum vasto milite laesi,

50

Anthyoci servos longa legione fugavi,

Mitridatis onusque mea dicione piavi

Et Macedum culmen Latii cum lege ligavi,

Poenorum fraudes constanti pectore vici,

Anibalis fastum nostra sub sorte reclusi.

55

Caucasium dorsum superans Athlanta cruore

Foedavi, nimis et Thaurum discrimine Martis

Et faciem tinxi celsi telluris Olimpi.

Danubium, Gangem, Thanaim fervore potenti

Et magis Eufratem, lymphasque ruentis Araxis

60

Ac Indum, Rodanum liquidas et Tigridis undas

Ac Hebrum, Renum pressi, sine turbine Nilum,

Carpasium mare calcavi vel littora Cipri,

Tirreno nimis et Scitico satis aequore classem

Constitui, Adriacum pelagus iam sanguine fuso

65

Sulcavi sic oceanum cum classibus altum.

Sed Carras, Parthos, Indos et foedere cinxi,

Persarum proceres Arabes et lege coegi,

At simul Armenos pontum Tracesque feroces,

Ethyopes, Garamantes et certamine Mauros,

70

Egyptum, Poenos, Libiae satrapasque superbos,

Pannonicas urbes, adeo vehementer Achivos

Et Dachos simul et Gallos Britonesque potentes,

Ylyricos etiam, Germanos undique vici,

Capadoces, Siriam, turbas Sciticasque patentur,

75

Hyspanos et adhuc Latium dicione ligavi,

Sic fuit Africa sub Romana lege coacta.

Sic superans Asiam tenui cum viribus amplis

Et simul Europam valida sub sede locavi,

Totum telluris gremium semel undique pressi,

80

Quod porro foret in tranquilla pace reductus

Orbis terrarum tantum sub vertice Lunae,

Ceu Deus instituit mundi qui sidera gessit

Quod vere sanxit pura de virgine natum

Dilectum nostro nasci sub principe pacis.

85

Non similes alii regno donavit honores,

Non potuit Ninus celsum spectare cacumen

Nec Babilon regnando diu successibus eius,

Non valuit Cyrus talem captare favorem

Nec validi proceres Persarum germine creti

90

Terrarum summum solium cepere sub astra,

Magnus Alexander tantam non sumpsit habenam

Nec princeps alter Grecorum semine natus

Nec Cartago lato illam raptavit in orbe,

Cum varias urbes dira legione gravavit.

95

Hoc mihi concessit Dominus fulgentis Olimpi,

Hoc fecit notum quando pro culmine nostro

Augustus tenuit magni fastigia mundi,

Cum sibi panderunt prudentis verba Sibillae

Esse Deum natum sancta de virgine Christum,

100

Qui voluit labenti ipsius tempore nasci,

Se quoque describi sub eodem principe sanxit.

Et postquam statuit lato sub tramite Lunae

Me caput esse pii cleri sedemque verendam

Pontificis magni ecclesiae culmenque, patentur

105

Christicoli populi, auxilium gremiumque fidelis

Turbae quae superi genitum cum lumine laudat,

In nostro templo faciem cognoscere sanctam

Verbi constituit coetum qui numen honorat

Ipsius et fidei solamen corde recludit,

110

Et perpendere quod Romana sede locavit

Pastorem summum quando cum voce reprendit

Petrum, qui timidus simili redebat ab aede

Quod firmati tunc in ea statione fuerunt

Pontifices magni ecclesiae pro voce tonantis,

115

Qui multo postquam diffuso sanguine iusto

Christicolae turbae pondus cum corde fideli

Ducebant satis et Domini mandata docebant,

Martirii stimulum sincera mente gerebant,

Quo totus populus Christi qui nomen amabat

120

Me venerandam constanti fervore putabat.

Inde Ihesu placuit nostros clementer honores

Exaltare diu vere cum tempore sonni,

Mandavit Petrum radianti nube repletum

Et Paulum regi merito qui lora tenebat

125

Imperii lati Romano culmine serptus.

Hic quoque divino tandem flammatus amore

Devote nostro in gremio pulcherrima gessit

Templa Dei magni, varias fundavit et aras,

Denique pontifices humili cum mente citati,

130

Ceperunt ea depictis fulgore lapillis

Tunc ornare palam, pariter staurare libenter,

Presbiteros iustos in eisque locare patenter

Collegium cleri et nostra posuere sub aula.

Christicolae veniebant cum fervore catervae,

135

Quando templa videbant auri, munera cleris

Prebebant satis et pingebant undique muros,

Cingebant etiam gemmis et floribus aras,

Pauperibus dando glomeratae pondera frugis

Et clamides cleri, lectum et velamine tectum,

140

Defunctos homines etiam clementer ad urnam

Portabant, supero referebant cantibus odas,

Orabant humili vivum sermone tonantem,

Multotiens ieiunabant in corpore mundo.

Post nimis ipsorum polluto pectore crevit

145

Pondus avaritiae, stimulus tandemque regendi

Ac animus cupidus pompae fallacis honoris,

Ipse palam clerus cepit fervore prophano

Divitias largas et asili munera sancta

Luxuriis variis dare, cum studioque nefando

150

Res sacras pravae pro auro concedere turbae,

Officium simul et templorum vendere gessit

Ac horum sedes, etiam libamina Christi,

Quod dare pauperibus recto de iure decebat,

In vicus perdebat atroci corde patrando,

155

Ditabat varios pro sanguinitate propinquos,

Vndique delitias animo quaerebat iniquo,

Cum largis epulis pateram Baccique volebat

Pendentes adeo tunicas in murice tinctas,

Cum Phalaris ornando suos et tegmine mulos,

160

Mancipiis simul et famulis plerumque iubebat

Se cingi, longo pariter coetuque clientum,

Pronus et ad facinus, maculato pectore vertit

In scelus infandum, praecelsi dona tonantis

Ecclesiae sanctae sacrum temeravit honorem,

165

Presbiteros iustos alta nolebat in aula,

Vndique vilificabat eos ardore protervo.

Sed postquam quando pastor migravit ad oram

Gallorum, tamen indigna regione vigebat,

Ymmo Dei seriem fallaci mente reliquit

170

Et cathedram sancti Petri, livore gravatum,

Collegium primum coram quod preside magno

Ecclesiae stabat, vesano pectore cepit

Templa Dei celsi nostra in statione locata

Vilificare palam clerus turpique vigore

175

Devictus quicquid iuste praebere decebat

Pro causa restaurandi fastigia sacra

Templorum superi nostra quae parte manebant,

Luxuriis dabat iniuste livore prophano

Nec sacraria nec Christi cantoribus aras

180

Ornabat nec opes horum donare colonis

Pauperibus superis fallaci corde putabat.

Quod nunc rupta nimis mea sistunt undique membra,

Ymmo palam reciderunt ac oracula sacra

Destructae restant nimium penetralibus arae,

185

Sic altaria sunt tantum summersa ruinis

Basilicae Domini tamquam magalia constant

Pastorum, pecudes adeo clauduntur in ipsis

Armentumque, boum stolide quandoque locatur.

Proh pudor illorum sacro qui pignora sistunt

190

Ecclesiae sanctae, clerorum et frena gubernant,

Destribuunt almas etiam regionibus aedes.

Dedecus infandum multorum de ordine primo

Collegii magni coram quod preside summo

Papatus manet et venerando culmine turget.

195

Ac infamia cunctorum qui numen honorant

Caelestis regis tam de virgine nati,

Qui praecepta Dei vivi salvare tenentur.

Opprobrium cunctorum qui sub cardine mundi

Se fore christicolas quodam sermone loquntur

200

Sive palam solium regni vel bella ministrent

Seu patriae frenum pro libertate gubernent

Seu potius privata ipsorum sorte morentur.

Quam licet hoc noscant pausato pectore cuncti

Qui sanctum genitum patris caelestis adorant,

205

Quod meus externa clerus regione vagetur,

Templorum Rome semet collaudet honore

Ac titulis horum, pariter fungatur habenis

Et capiat nostro gazas in culmine sacro

Thesaurosque piae gentis censumque micantem

210

Regum vel fruges et opes et munus asili

Et mea templa ruant, aedes magrique tonantis

Ac altaria nostris et penetralibus arae,

Sed quicquid recte debet donare colonis

Infirmis, adeo turbis in carcere vinctis,

215

Luxuriis tribuat fallaci corde gravatus

Et lasciva petat, cupiendo nomina pompae.

Nunc censete meam vigilanti mente querelam,

Christicolae, satis eloquii perpendite causam,

Si iuste loquor, auxilium staurare parate

220

Subsidiumque pium tanto praebete labori.

Non peto mactari vestro de semine natos

Vt proprios egit pro libertate creatos,

Brutus amans fungi fortassis sedis habena.

Nec peto vos mergi lato telluris in ore,

225

Sicut apertum se quondam deiecit in antrum

Curtius armatus, cupiendo nomina laudis.

Nec precor ut vestro fragili cum corpore membra

Consumare foco? Carnem pariterque cremari,

Ceu Mutius coram praestanti principe gessit.

230

Nec precor a nostro gremio cum milite vasto

Depelli fultos horum legionibus hostes,

Vt pepulit Gallos pugnando dextra Camilli.

Nec rogo prosterni natos de semine vestro,

Ceu Fabie stirpis ceciderunt agmina bello.

235

Nec precibus quaero, diro certamine moto,

Sectari Decios, vestrorum corde vigorem

Qui quoque se capto gladio inter pila dederunt.

Nec rogito nostra pulchra pro laude recludi

Martirio caedis quendam vel carcere caeco,

240

Qualiter Actilius ferventi mente peregit.

Nec rogito cinctos homines legionibus arma

Sumere, pugnando vi adversum Punica tela,

Ceu rigido gessit proles Cornelia ferro.

Et neque protendi posco mea iura per orbem,

245

Qualiter Augustus quondam porrexit ad ortum

Occiduo et gremio pariter regionibus haustri

Atque sinu ponti mandans aquilonis in ora.

Nec restaurari posco altae limina sedis

Imperii nostri glomerato milite forti,

250

Ceu cum praepetibus potuit Traianus habenis.

Nec rogito laedi motis tironibus hostes,

Vt Karolus Magnus digna pietate citatus

Constrinxit Desiderium cum pectore sano.

Sed precor ac oro paulo mea templa videri,

255

Salvari simul et condenso robore cingi.

Non quaero fieri praelata palactia vobis,

At Domini ecclesias voto reparare benigno,

Templa Ihesu firmare pio cum pectore posco,

Sacra peto superi merito staurata tueri.

260

Si mihi non vultis tantum praebere favorem

Nec rigidas nostrae mentis mulcere querelas,

Vos paulo moveant sanctorum corpora quaero,

Quae sunt multotiens Romano in ventre reperta,

Quae variis adeo constant reclusa sepulcris

265

Et plerumque iacent ablato tegmine tecti,

Multotiens super ipsa repente per aethera grando

Descendit circum et celeres dicione procellae

Percutiunt ea, continuo quandoque revolvunt

Basilicusque lavant, maculant et limina caeno.

270

Sive cito vestro moveant in pectore sensum,

Ossa virorum qui pretioso sanguine fuso

Martirio ceperunt saevae pondera cladis

In gremio nostro labenti tempore longo,

Quae sistunt, adeo deleto tegmine tigni,

275

Saepe boves et oves, vastae plerumque catervae,

Cum pedibus calcant violando turpiter ipsa.

Seu moveant vestrum sincero corde vigorem

Pontifices cari, Romana sede locati,

Qui populum seriem celsi docuere tonantis

280

Et normam Christi vigilanti mente videbant,

Sinceram pandendo viam fervore benigno

Illis qui pia dicta Ihesu salvare volebant,

Hii supero miras variatis cantibus odas

Praebebant, veniam populo et cum pectore miti

285

Donabant vestes viduis ferventer egenis,

Pauperibus pallasque dabant et munus alendi,

Orabant Dominum, commoti supplice voto,

Martirii quidam victi dicione fuerunt.

Haec quoque quae dixi vobis, si viscera vestra

290

Nam vertunt, adeo fortassis corde vigorem

Dirum suppliciter paulo mulcere valerent,

Noscite quod Dominus voluit sub principe Romae

Iudaicum rabiem pelli vel corda coegit,

Quae fecit genitum superi cum sorte Pilati

295

Stringi, constituit Latiali et rege vetari

Phana deorum falsorum qui plura peregit

Ydola prosterni, pariter simulacra cremari.

Romano sanxit praeberi a principe vobis

Arbitrium largum laudandi nomina Christi.

300

Presidiumque colendi alma de virgine natum,

Subsidium patrandi ipsius lumine templa

Staurandi et sacras aedes, formidine dempta,

Cantandi pulchras sincero pectore laudes

In medio templorum cum sermone superno,

305

In sancta cathedra, sicut penetralibus almis

Atque locis variis etiam regionibus orbis.

Esse patenter me venerando culmine sedem

Sanxit pontificum digno qui iure gubernant,

Pastores simul ecclesiae qui frena ministrant,

310

Tunc quoque me fore constitutit sub cardine mundi

Presidium cunctorum qui cum corde labanti

Pectant, contennunt celsi mandata tonantis

Qui veniam cupiunt penitus delicta fatendo,

Qui precibus rogitant commoti mente fideli.

315

Heu mihi quam vereor nostro sermone referre

Dedecus infandum praefixum pectore vestro,

Cum meus orabat populus fervore prophano

Ydola, disculptas horum et livore figuras

Cum studio proceres ornabat undique phana,

320

Munera larga sibi donando, thura ferebant,

Cingebant variis auri cum floribus aras,

Nunc veniunt peregrini lati a finibus orbis,

Respiciunt illas caeni tellure togatas,

Respiciunt altaria saepe repleta ruinis.

325

Hoc pudeat totum populum qui numen adorat

Aeterni patris genitum et de virgine sancta,

Qui semet narrat de religione fidelis

Cultus, christicolam semet pro nomine iactat

Esse, simul cantat resonanti et voce profatur.

330

Hoc pudeat cunctis mundi sub cardine cleros

Qui sacram seriem templorum et frena ministrant,

Thesauros horum capiunt et munera cara

Consumant viciis fallaci corde gravati.

Hoc pudeat potius sacro pro culmine nostro

335

Pontifices magnos almae qui lora gubernant

Ecclesiae Christi, mittunt mandata per orbem,

Dona Ihesu captant et opes et pignora templi

Delitus perdunt, nimium lasciva requirunt.

Hoc pudeat magis in nostra statione colonos

340

Et validos proceres tandem civesque peritos

Ac omnes qui presertim penetralibus urbis

Romae consistunt laribus pariterque morantur.

Et noscant quam vano degenerare laborant,

Quod neque restaurunt superi cum robore templa,

345

Sed carae patriae admiranda palactia vastant,

Non tantum quondam rabies vesana Gothorum

Destruxit celsas turres ac undique termes,

Disculptas edes circum et fervore figuras,

Atria lata virum procerum et praecelsa theatra,

350

Quam cives agitant male sano pectore victi

Sive dolo moti aut predarum pondere capti

Sint seu alio voto tacti vehementer avaro,

Sicut Vandalica princeps legione refultus

Vrbanos nostros nimium spoliavit et aedes,

355

Illi de spoliis quaerunt vacuare colonos

Ac mitem populum mota dicione rapaci

Me faciunt servam Domini sub iure potentis

Causa cum rabie saciandi pectora saeva.

Proh pudor, o totiens Romanos famia plebis,

360

Dedecus heroum, facinus pro corde locatum,

Quod vereor fari et labiis recludere voces

Non possum, simul et varios in mente dolores,

Quod nostri cives constanti ardore citabant

Magnificare palam stellantis regis honorem

365

Ac eius nomen stimulo laudare benigno,

Saepe supercilii diro nunc podere victi,

Blasfemant superum multi et deludere certant,

Multotiens daemon horum est clamore vocatus,

Quicquid agunt contra Domini patrare loquntur,

370

Defunctos homines maledicit voce sonanti

Et celsum divum et sanctos animasque parentum,

Ecce probos ritus quorum virtutibus ardent,

Ecce bonos mores natis vos pandere quaerunt.

Heu heu cum bellis valde salvare solebant

375

Solicite patriam, fulti et timibus hostes,

Pellere multotiens diro discrimine gesto,

Subsidio nostro et fulvum donare metallum,

Thesauros adeo ferventi pectore ferre,

Nunc quoque dimissis plures fulgentibus armis

380

Pabula sectantur scrutando vota Liei,

Si quidam inter eos patrie rimatur honorem

Est nimis illusus vanis sermonibus horum,

Quod mea cum luctu potius praecordia vexat

Et mihi dat penam depulso tegmine pacis.

385

Nil mirum si altus Dominus qui sidera vertit

Vrbanis crebro rigidae dat pondera sortis

Pro viciis horum laedens vestigia nostra.

Hoc tamen in saeclo quandam sperare salutem

Nunc possum, quondam iam libertatis amenae

390

Solamen video, nostrae pro civibus aulae,

Gratulor et rogito quod pulchrae culmen habenae

Salvetis circum glomeratis viribus omnes

Cives, o cives, tantum cognoscite donum

Quod mihi iam largum tribuit sub cardine Lunae,

395

Imperium, dedit eximium solamen in orbe,

Praebuit Vrbanis laudandae nomina famae.

Nunc patrate velut quando de sede repulsus

Tarquinus a cara doluit dicione Quiritum

Bella gerendo palam circum cum pectore forti,

400

Collectas et opes patriae donate favori,

Ceu quando populus, Cannensi clade peracta,

Fecit et ingentes proceres fervore dederunt,

Thesauros horum rutilos et amore lapillos.

Belligeras acies nitidae cum pignore gazae

405

Sumite quae contra dirum certamen atrocis

Hostis vi pugnent, requiem vobisque rependant,

Quod geniti vestri degant sine lege prophana

Et carae sociae dociles et in aede puellae,

Paupertatis onus citius sufferre parate,

410

Quam rigido iusso magni servire tiranni.

Si quoque vos eritis robusto milite fulti

Frena magistratus vestra dicione manebunt,

Non aliter quicquam valde salvare valebunt.

Cernite ceu pulchro Romae de semine creta

415

Cum vasto certe radiantis pondere census

Armigeros equites praesto peditesque tenendo,

Absque iugo fortis Domini Florentia regnat,

Est melius tutamen libertatis habenae

Quam totum vestris claudi penetralibus aurum.