De insani amoris exitu infelici

 

Faustus

Illa hesterna ruens Baldi de vertice grando,

Fortunate, fuit nobis innoxia (divis

Gratia nostrarum quibus est custodia frugum)

Sed, veluti ex illis veniens ait Harculus oris,

5

Veronensem agrum, pecudes et ovilia sic est

Demolita, casas et pastoralia tecta

Sic evertit, ut agricolis spes nulla supersit.

Agricolis etenim pecus est substantia, et arva

His subiecta malis; grandi thesaurus in arca

10

Civibus est quem nulla queat contundere grando,

Nulla pruina, gelu nullum, nullae aeris irae.

Fortunatus

Nescio quis ventos tempestatesque gubernat;

Id scio (sed neque si scio sat scio, sed tamen ausim

Dicere - quid? vitane ideo multabor in ipsa?)

15

Numina si, ut perhibent, orbem moderantur ab alto,

Extimo nil duros hominum curare labores.

Aspice quo tenuem victum sudore paramus,

Quot mala pro grege, pro natis, pro coniuge pastor

Fert miser, infestis aestate caloribus ardet,

20

Frigoribus riget hibernis; dormimus ad imbrem

Cotibus in duris vel humi; contagia mille,

Mille premunt morbi pecudes, discrimina mille

Sollicitant, latro insidias intentat ovili

Atque lupus milesque lupo furacior omni.

25

Vt manus assiduo detrita incalluit usu,

Squaluit os, barba obriguit, cutis aruit aestu,

Vna repentino rapit omnia turbine grando.

Hoc Superi faciunt quibus inclinamur ad aras

Et quibus offerimus faculas et cerea vota.

30

Nescio quae pietas et quae clementia tantis

Cladibus involvat pastores omnium egenos.

Faustus

Fortunate, scelus nobis haec omnia nostrum

Ingerit; aetherei sententia Iudicis aequa est.

Fortunatus

Quod scelus? an fuimus Christi vitae insidiati?

Faustus

35

Iurgia, furta, irae, Venus et mendacia, rixae.

Fortunatus

Quid meruere boni? nec enim scelus orbruit omnes,

Et tamen una omnes pariter pessumdat Erinys.

Faustus

Heu nescis male de Superis sentire nefandum?

His igitur quae scire nefas, nescire necesse est,

40

Posthabitis curas iterum repetamus Amyntae

Quas sumus experti, quas ignorare negatum est;

Res vulgaris amor, studium commune iuventae.

Fortunatus

Maeror et affectus alii de cardine mentem

Saepe levant; animo sermo venit aeger ab aegro.

Faustus

45

Intellecta licet pro re, pro tempore fari

(Sic habitus Cosmas sapiens) incognita numquam.

Fortunatus

Fauste, sapis; notos igitur repetamus amores.

Restat Amyntaeos postrema in fata furores

Ducere et in misero lacrimas impendere casu.

50

Praeteriens illac parvo post tempore rursum

Insanire hominem video et miseratus amantem

"O," iterum dixi, "mens inconsulta veneno

Ebria fatali. populo iam fabula factus

Non resipiscis adhuc, et adhuc in amore sepultus

55

Te ruis atque tuos, pecus atque mapalia, tecum

Vt quondam moriens rapuit secum omnia Samson.

Cum senio curvatus eris (si forte senectam

Fata tibi dederint) quis sustentabit inertem,

Somnolentum, inopem, cum iam defecerit omne

60

Robur et ingenium, sensusque recesserit omnis?

Haec tibi cuncta feret (nisi mors praevenerit) aetas.

Esto domi, vigila, observa, super omnia semper

Prospice quo tendas, et quo venisse dolendum est

Ire cave. discerne vias hominemque memento

65

Non ad delicias, non ad muliebria natum

Blandimenta levi tam perniciosa iuventae.

Ipse ego cui pecudes, cui lac, cui caseus, aegre

Vitam ago; tanta agros omnes invasit egestas,

Tot duri rerum eventus, incommoda passim

70

Tanta, tot adversis totus convolvitur orbis.

Accipe rem non auditam, non tempore factam

Praeterito, sed quam lux haec mihi protulit ipsi.

Vt mos, autumno pecudes crescente totondi.

Mane foro exposui lanae venalia pondo

75

Sexaginta hodie, grande aes conflare putabam;

Vix vitam gregis eduxi, vix pabula possum

Mercari hibernis nivibus; quo cetera pacto

Sit victura domus nondum mihi constat, Amynta.

Quisquis amat dominae munuscula mittat oportet;

80

Tu vero cui vix tectum fortuna reliquit

Sub quo luce habitat, sub quo pernoctat egestas,

Quid poteris cupidae gratum donare puellae?

Mittere mala decem satis esse solebat amanti,

Purpurei flores et raptus ab arbore nidus,

85

Gramen odoriferum, memini quo tempore magnae

Credebantur opes; ventum est a gramine ad aurum.

Regia res amor est hac tempestate; recessit

Mos vetus et quaedam mala lex inolevit amandi."

Talia suadenti torvo mihi rettulit ore:

90

"Si cupis optatam mihi, Fortunate, salutem,

Da quod amo; nostro haec una est medicina dolori.

Cetera quae memoras mihi sunt tormenta. revelli

Ex animo furor iste nequit; mea pectora imago

Virginis obsedit, mecum est, mecum itque reditque,

95

Excubat et dormit mecum; caput, ossa, medullas,

Cor complexa potest cum sola excedere vita.

Ac veluti quotiens aliena ex arbore secto

Surculus inseritur trunco, natura duorum

Iungitur et mixto coalescit corpore virga,

100

Sic dominae dilecta mihi se immersit imago

Et fecit duo corda unum, duo traxit in unum

Pectora; sensus inest nobis et spiritus idem.

O me felicem, si, cum mea fata vocabunt,

In gremio dulcique sinu niveisque lacertis

105

Saltem anima caput hoc languens abeunte iaceret;

Illa sua nobis morientia lumina dextra

Clauderet et tristi fleret mea funera voce.

Sive ad felices vadam post funera campos,

Seu ferar ardentem rapidi Phlegethontis ad undam,

110

Nec sine te felix ero, nec tecum miser umquam.

O Dryades florumque deae Nymphaeque decentes,

O nemorum Silvane pater, servate (precamur)

Collibus in vestris gelidisque in vallibus omne

Silvarum rurisque decus; circumdate saltus

115

Saepibus et prohibete pecus, ne floribus obsit;

Ista (precor) dominae servate in funera nostrae.

Tunc omnis spargatur humus; redolentia serta

Texite, quae circa tumulum supraque iacentem

Componantur heram. tristes ad busta puellae

120

Pierides arderunt et lamentabile carmen

Ore canent madido signataque verba relinquent

Ista sepulturae relegenda nepotibus olim;

HIC TEGITVR VIRGO CVI NIL QVIN DIVA VOCARI

DEBVERIT DEERAT, NISI DVRA FVISSET AMANTI.

125

O virgo, si te tantus consumeret ardor,

Per centum Scyllas ad te, per mille Charybdes,

Tranarem laturus opem; tu saevior Hydra

Me fugis. at culpae nihil est in virgine, nam me

Nescit adhuc; si sciret enim, succurreret ultro,

130

Nec puto sub miti tam ferrea pectora vultu.

Signa tamen vultus fallacia; sub cute molli

Mens fera, sub blanda sunt corda immania fronte.

Alloquar et faciam nostros intellegat ignes.

Si tamen illa meos vultus averterit, ibunt

135

In lacrimas oculi, triste in suspiria pectus.

Oderit illa licet semper fugiatque sequentem,

Ista tamen, quocumque ferar, me cura sequetur.

Ite procul medicae, non sum sanabilis, artes,

Ite procul magico qui (quod nec credere dignum est)

140

Carmine pallentes animas revocatis ab Orco,

Ite procul vanis precibus qui flectere divos

Creditis; adversum est et inexorabile caelum.

Me rapit impatiens furor et iuvat ire per altos

Solivagum montes, per lustra ignota ferarum."

145

Talia iactantem verbis conabar amicis

Flectere, sed vulnus nihil insanabile curat.

Illum per campos nox intempesta silentes,

Illum exorta dies inter dumeta videbat

Insomnem semper, raro silvestria poma

150

Carpentem et potu contentum simplicis undae.

Post longos gemitus exhaustaque lumina fletu

Assiduo, post lamenta et convulsa frequenti

Pectora singultu, moriens finivit amores.

Exanimum corpus tumuli sine honore relictum

155

Nocturnae absumpsere ferae volucresque diurnae.

Faustus

Heu funesta lues, fatalis machina passim

Corda venenatis penetrans humana sagittis,

Aequiperans hominem pecudi. quae pocula Circe,

Quae peiora umquam potuit dare philtra Calypso?

160

Quae Styx, quis Phlegethon gravior? quae maior Erinys?

O stulti, quicumque deum dixistis Amorem.

Num natura nocens deus est? ubicumque locorum

Sit deus, est homini clemens, innoxius, aequus.

Fortunatus

Heu miserande puer tenera sublate iuventa,

165

Quae tibi nascenti luxerunt sidera? quae tam

Noxia pars caeli est, ut te nil tale merentem

Laeserit et primis infortunarit ab annis?

Nec tamen omnino caelum tibi defuit; omne

Carmen et argutis quidquid modulamur avenis

170

Doctus eras. nisi te mors immatura tulisset,

Dignus eras hederis, dignus Parnaside lauro;

Nec melius cecinit pugnas ac tristia bella,

Hordea et agrorum cultus et pascua noster

Tityrus a magno tantum dilectus Alexi.

175

Namque tui praecox animi sollertia nobis

Cognita iam pridem magnam producere frugem

Coeperat, et specimen tuleras virtutis et artis

Non vulgare tuae; poteras iam gloria dici

Ruris et aetatis decus indelebile nostrae.

180

Te Padus et noster lugubri Mincius ore

Cum Nymphis flevere suis, ut Thracius Hebrus

Orphea; te tristes ovium flevere magistri,

Vt Daphnim luxisse ferunt; te pascua et agri

Vndique; et audita est totis querimonia campis.

185

Spargite, pastores, tumulum redolentibus herbis

Atque sacerdotum cantus ac tura quotannis

Ducite, et aeternam requiem cantate poetae.

Faustus

Tu tamen arva tenes patriae melioris et altum

Incolis Elysium; nos hic te flemus, Amynta.

Fortunatus

190

Flendum hodie nobis fuerat; nam tristia nocte

Nescio quae maestis cernebam insomnia formis.

Sed iam Vesper adest et sol se in nube recondens,

Dum cadit, agricolis vicinos nuntiat imbres;

Cogere et ad caulas pecudes convertere tempus.