Ferreto de' Ferreti carmina minora

Testo base di riferimento: C. Cipolla, 1920

Cura dell'edizione digitale: Tiziana Brolli


1. de morte Benevenuti Campesani poete Vincentini

Vos, quibus Aonii fas est sub rupibus antri

Pierios latices et ameni pocula saxi

Lambere et insanas calamo mulcere sorores

Que calidum vacuis spirant Helicona medullis,

5

Flete, precor, magni funus lacrimabile vatis

Campigene, quem mors crudelis ab agmine nostro

Abstulit, et seve damnavit lumina nocti.

Nec tantum lacrimis pateat dolor iste profusis,

Sed laniate genas manibus, laniate capillos,

10

Et percussa sonent libratis pectora pugnis,

Et nox mesta trahat gemitu suspiria longo.

Sic illum flevere dee, quas accolit humor

Pierio de fonte labans, et rupe sub alta

Tristia cum lacrimis cecinerunt carmina fusis;

15

Nec modus his, nam queque suas in morte querellas

Dixit et humentes ederas lacrimare coegit.

Ipse etiam vates Cyrreo conditus antro

Flevit et assuetam sensit sub cortice laurum

Triste queri tripodesque solo gemuisse cadentes.

20

Et sacer Aonio lucus revolutaque fonti

Pocula, que vires reparant, et quicquid in illo

Numinis est, auxere suas tot fletibus undas.

Sic nos flere decet, quibus est permissa potestas

Has colere et nutu vestro comprehendere sedes.

25

Nec solum lacrimis dolor hic sedandus obortis,

Sed calamo, qui voce sonos impulsus agrestes

Edat et adductos tendat sub pollice nervos.

Inde, ut concordes dabit ad nova carmina voces

Plectrum ingens, et mesta dolet iam fistula tangi,

30

Dic vates quicumque manu resonabile buxum

Accipis et tales celo diffunde querellas.

O dea, que nostre decidis tempora vite

Et facis in propriam verti mortalia sedem,

Seu dea seu nostris serpens velut aura medullis,

35

Languorem et primo finem disponis ab ortu,

Quicquid id es, divis tantum permissa potestas,

Nec pietas, nec certa fides, sed cuncta resolvis

In nichilum et soli licet hec evadere menti;

Tu reges et regna trahis proceresque ducesque

40

Et Decios eademque humiles iustissima Codros,

Tu dominos servosque simul, nec maius haberis

Par cum plebe duces, quam certo fine teneri,

Sed tamen humanas nimium sevissima vitas

Interdum rapis et, magnum factura dolorem,

45

Regna novas, vacuasque suis tot civibus urbes.

At saltem egregio potuisti parcere vati,

Impia, quem morsu pressisti seva recenti,

Vitalesque suo rapuisti corpore sensus.

Heu quantis erat ille micans virtutibus, heu quot

50

Moribus atque suos decoravit laudibus ortus!

Nam decus et vatum princeps et gloria fontis

Pyerii, quem docta cohors nunc mesta sororum

Molliter Aoniis puerum nutrivit in antris.

Hic quem flava modos plectro graviore superbos

55

Calliope docuit, quo non prestantior alter

Novit Apollineo citharam pulsare sub Hemo,

Non Flaccus, non ipse pater dux carminis alti

Meonius, non bella canens civilia, nec qui

Fraternas acies cecinit, neque Naso iocosus

60

Bina pharetrati docuit qui tella furoris.

Quid tamen, ut longis percurram ambagibus omnes,

Demorer ad laudes? Non si michi guttura linguis

Tercentum resonent, nec si michi spiritus illis

Sufficiat, sit quanta hominis iactura perempti

65

Luce neque adiunctis possem narrare tenebris,

Sed quecumque meos vis est diffusa per artus

Vatis Apollinei, quidquid te diva magistro

Mens didicit potuitque tuis comprehendere dictis,

Et que pura fides, animo dum vita manebat,

70

Illa eadem morti ac tibi se debere fatentur

Et cupiunt memori semper te credere fame.

Nec dubita, nam siquid agunt, aut carmina possunt

Pyeria discussa cheli, non gloria scriptis

Parta tuis, non fama micans neglecta peribit,

75

Nec patiar tacitis illam torpere relatis,

Sed quantum potero memori virtute iuvabo.

Nunc, soror Vranie, nostro comes alma labori,

Carmina per totum defer iam vatibus orbem,

Et propera, dum fama nitens clamore secundo

80

Emicat, ac odio nondum est percussa latenti,

Dic, citharas teretesque levi sub pectine cordas

Intendant et morte gravi cecidisse querantur

Campigenam, referantque suas cum carmine laudes,

Ac memori dignum fama virtutibus aptent.

85

Inde parent mecum exequias et tristia dona,

Carminibusque novis decorent lugubre sepulcrum,

Vt signata brevi titulo vocet urna petentem

Et doceat positum qua sit tellure cadaver.

Cognitus ut tumulo fuerit locus ille reperto

90

Forte legens mediis fundet suspiria verbis

Et lacrimas dabit hinc tante pietatis imago.

Hunc tantis micuisse virum virtutibus et tot

Laudibus ac tantum peperisse poemata vatem

Laudabit precibusque deos orabit et istis

95

Impellet votis animam celoque beabit.

Accipe nunc titulum, magni fortasse doloris

Solamen rigidoque libens de carmina saxo.

Hoc tua longinquum memorabit facta per evum

Perpetuumque tibi fame servabit honorem,

100

Quodque tibi meritis mors abstulit impia reddet.

Tu quoque de multis titulo signanda peremni,

Arbitrio potiora tuo, mea carmina, vates,

Elige, que meritam referant per singula famam.

 

2. idem in eumdem

Hic iacet Aonii cultor venerabilis antri,

Hic decus et vatum princeps, hic gloria fontis

Pegasei, quem diva potens virtutibus aptum

Abstulit et seve damnavit lumina morti,

5

At victura diu servat preconia fama.

Vivit adhuc, vivetque diu memorabile nomen

Campigene, si parta valet tam fama peremnis

Vivere, se quantum mortalibus inserit actis.

 

3. idem in eumdem

Proh dolor et vatis gravior iactura perempti!

Hic exangue iacet corpus tellure recenti

Cui decus Aonium miris Helicona colenti

Haustibus esse suum vatem dedit ore potenti;

5

At fera mors nostre semper contraria menti

Abstulit, et Parce rapiunt sua stamina venti,

Fama tamen nullo morsu vitiata nocenti

Vivit eritque diu nomen venerabile genti.

 

4. idem in eumdem

Mille trecentenis decies geminaverat annum

Tertius enitido postquam de Virginis alvo

Induit humanam Proles divina figuram;

Et tunc lenis hyems post semina farris humati

5

Autumno primas fundebat ab etere brumas,

Nonaque ab imbre suum iam ducere Cinthia mensem

Ceperat et longas superaddere noctibus horas,

Noxque Iovis Veneri manibus tunc mane futurum

Tertia quatridui sperabat lumina Phebi.

10

Tu quoque ledentes postremo verbere chellas

Phebe premens, geminum radiis Chirona petebas;

Cum fera mors, ullis numquam placanda rogatis,

Campigenam egregium vite spoliavit amore,

Et sua perpetuo damnavit lumina somno;

15

Cui tepidum licuit totis Helicona medullis

Haurire et tumidas calamo mulcere Camenas;

Quo neque Pierio quisquam prestantior estro

Carmen Apollinea fundebat dulcius ede,

Nec quisquam maior cytaram pulsare canentem

20

Facta Deum, iustive fuit prestantior equi.

Nil valuere tamen rigide pia carmina morti,

Nil precibus mixti cantus, quin impia metam

Cogeret ante datam vite consumere Parcas

Stamina, perfecto nondum sed debita fuso.

25

Proh dolor! heu quantos rapuit crudelis honores!

Quale decus, quantumque tua subtraxit ab urbe

Seva virum, tu Cimbre scies, qui sepe solebas

Laudibus et sterili iactare poemata ludo,

Fama tamen nullum vivet peritura per evum,

30

Dignaque perpetuis fulgebit gloria scriptis.

 

5. idem de eodem

Hic situs est vates toto celeberrimus orbe

      Et iacet egregii corpus inane viri,

Qui dum vita suos peragebat sensibus artus,

      Dulcia Pieriis carmina fudit aquis.

5

At quia precipiti rapuit mors impia tractu,

      Vivet inextinctis laudibus ipse diu.

 

6. Ferretus Vincentinus ad Mussatum Patavinum
de morte Benvenuti Campesani Vincentini poete

Tristis ab etereo nec iam delapsa meatu

Fama per Euganeas Troiani Antenoris arces

Retulit egregium morti occubuisse poetam,

Cui cognomen avis campus dedit et bene nomen

5

Cum venio, patriaque fuit sat magnus in illa

Qua Retro pene fluens Patavo delabitur amnis.

O sacer Aonie princeps et gloria silve,

Cur sinis indecori vatem marcere sepulcro

Illum qui toto micuit clarissimus orbe?

10

Carminibus si Musse negas laudare perempti

Facta viri meritumque sue decus addere fame,

Quis sibi digna satis calamo preconia reddet?

Quis laudare illum poterit, quis carmina saxo

Mandabit laudes titulis equantia iustis?

15

Solus enim tenues meditaris arundine Musas,

Solus habes quodcumque latex Heliconis ameni

Ferre potest, quicquidve datur sub Apollinis antro.

Tu quoque perpetuam rebus dare carmine famam

Et potes et nosti, Latie qui bella ruine

20

Gesta sub Arthoo scripsisti Cesare vates.

Forsan et extremi cum luce novissimus evi

Te premet illa dies et funere merget acerbo,

Par tibi fiet honos et erit qui carmine dignum

Audeat emerite titulum tibi reddere fame.

25

Quis tamen exangues animos defunctaque vita

Corpora post cineres iterum se velle referri

Crederet, atque suas in longum vivere laudes?

Non minus Elisiis quam mundo gloria campis

Clara vivit, nam queque prius dum vita manebat,

30

Illa eadem sequitur virtus post fata sepultos,

Et secura manet celo, nec iudicis equi

Ora timet, meriti deposcens premia facti.

Ah quam Meonius gaudet sua carmina vates

Laudari! quantum variis se Naso libellis!

35

Et quantum exultas, Virgili, laude peremni!

Quisquis ad hanc agitur studiis, dum vivit et aura

Vescitur, atque suis famam cupit addere factis.

Que tamen id faciet virtus? Hec omnia possunt

Carmina, que rudibus renovant antiqua figuris,

40

Nec vacat exemplis veterum nova pagina rerum;

Scis bene. Nunc primi repetens vestigia census

Vnde iter incepi, si te labor iste gerendis

Tam gravat, ut nequeas longis insistere verbis,

Saltem pauca suis facientia laudibus ede

45

Carmina, que titolo decorent lugubre sepulcrum,

Cognitus ut tumuli pateat locus, et sacer ille

Inter honoratas positum se sentiat urnas.

Fac propere quodcumque velis. Sic Ferreus orat

Vncus, avens fessam portu iam sistere puppim.

 

Appendix

Hec sedes ubi sepe patrum delecta priorum

      Convenit a scribis turba notata suis,

Se quotiens decreta vocant aut rebus agendis

      Ingerit et iusti censet honesta fori,

5

Neve quid infelix neglecto numine cedat

      Hoc statuit fieri Virginitatis opus.