Ugolino Verino epigrammata varia

Testo base di riferimento: F. Bausi, 1998

Cura dell'edizione digitale: Ketty Peruch


1. eulogium pro Albiera puella formosissima,
quae Gismundo Stufae sponsa
immaturo funere diem obiit

"Desine, chare, precor, lachrymas effundere, coniux:

      Iam Parcae nobis ultima fila legunt.

Desine fatorum seriem legesque severas

      Aetherei incassum sollicitare Iovis;

5

Mors sua quenque manet, mortales nascimur omnes:

      Omnibus est natis atra videnda dies.

Non licuit tecum fatalem explere senectam

      Legitimoque toro pignora chara dare,

Sed subito, ante diem, teneris extincta sub annis

10

      Aethereos scandam, virgo pudica, toros,

Antea quam sacris taedis et lumine claro

      Coniugium nostrum percelebraret Himen.

Iam iam deficio (nigrescunt omnia circum),

      Iam carne absumpta pascitur ossa febris

15

Aridaque in sicco glomeratur lingua palato,

      At vix extremos reddat adusta sonos.

Ante alios, veneranda parens genitorque, valete,

      Et finem lacrymis ponat uterque, precor!

Nam non infernas Caron me vertet ad undas

20

      Vt sim vipereo praeda novella cani.

Non ego tantaleos cernam sitibunda liquores,

      Non tollet nostros dira Celaeno cibos.

Non inter Danai trudar rimosa puellas

      Vt repleam nigris dolia semper aquis;

25

Non ego sysifeam molem scopulosque cadentes

      Horrescam et strepitus, saeva Megaera, tuos;

Non aliae Eumenides, cinctae serpentibus atris,

      Aeterno quatient pectora nostra metu;

Non me vallis iners scyticis concreta pruinis

30

      Vrgebit, calidae nec Phlegetontis aquae.

Non alias scelerum poenas, quas gnosius Orci

      Arbiter infringit cum luit umbra nefas:

Haec maneant sontes Ditis loca tetra puellas;

      Non facit ad mores impia terra meos.

35

Est locus in coelo platanis lauroque virenti

      Nobilis et nitidis semper amaenus aquis.

Illic sydereis demulcet cantibus auris

      Psitacus, et niveo pectore cantat olor,

Ver ubi perpetuum florentes gramine campos

40

      Vestit, et assidue ventilat aura nemus.

Illic virginei cantus castaeque puellae

      Concelebrant laudes, diva Maria, tuas;

Quo meus exemptus terrestri carcere tendet

      Spiritus, ut vita iam meliore fruar.

45

Iam, Gismunde, vale, quondam charissime coniunx,

      Dum vixi vita charior ipse mea.

Altera iam coniunx foecunda prole paratur,

      Quae pilii tecum saecula regis aget".

Non tamen haec lachrymas potuit retinere cadentes,

50

      Diceret ut moriens saepe: "Marite, vale!".

Non sic dilexit Carie Artemisia regem,

      Haemonium non tam Laodomia ducem.

Non Procris aut aliae quaecunque arsere maritum,

      Albieram quantum nobilitavit amor.

55

At, postquam aethereas accessit spiritus auras,

      Restitit in molli corpus inane thoro.

Nec iam purpureo rubuerunt membra nitore,

      Sed gelida infecit pallidus ora color.

Non aliter verni languescunt grandine flores

60

      Quos niger horrendis contudit imber aquis.

Quis posset flendo tam maestum aequare dolorem?

      Nunc sunt flebilibus carmina danda modis.

Carmina nunc vestro lugubria dicite vati,

      Hyppocrinei turba canora iugi.

65

Fluminis hinc instar lachrymis rorantia frater

      Spargit, et hinc pugnis verberat ora soror.

Vestibus hinc laceris clamabat ad aethera mater,

      Nec puduit scissis exululare comis.

Vix tribus haec unum lustris adiunxerat annum:

70

      Ibit ad infernos, non reditura, lacus.

Quid tibi nobilitas, quid opes, quid forma, quid aetas

      Profuit? Heu, morti subdita cuncta iacent.

Hinc pater, hinc coniunx stabant sine voce gementes;

      Vexabat miseros tantus utrosque dolor.

75

Tecum omnis periit splendor formaeque venustas,

      Albiera, hetruscae nobilitatis honor.

In te congessit quicquid Venus aurea, quicquid

      Pallas habet, quicquid Iuno superba boni;

Cui pater Albizius, romana a stirpe creatus,

80

      Cui Soderina parens, nobile utrunque genus;

Cui fuerant sancti formoso in pectore mores,

      Nec dispar facies nobilitate fuit.

Nec minus idalio coniunx formosus Adone,

      Nec fuit Albiera pulchrior ipsa Venus.

85

Invidit Fortuna tibi, Parcaeque malignae

      Fregerunt ruptis aurea fila colis.

Ast Herato, ut talem sensit periisse puellam,

      Sustulit e cultis laurea serta comis.

Candidu iactavit sparsos per colla capillos,

90

      Lumina nec madidis sicca funere genis.

Pegasidum tum forte choros ducebat ovantes

      Qua nitidis currit thessalus amnis aquis.

Sed, ne tunc merito fraudaret honore puellam,

      Defunctae ut dignas conferat exequias,

95

Insigni tumulum titulo signavit inanem,

      Ventura ut possit noscere posteritas,

Impressitque duos nativo in marmore versus,

      Thespiadum stillat qua sacer humor aquae,

Esset ut Albierae aethernum per saecula nomen,

100

      Eriperet tantum ne Libitina decus:

"Albiera hic posita est, longe pulcherrima rerum,

      Cui fuerant mores nobilitate pares".

Tam silvam umbriferam penneiaque antra subivit,

      Vt maesta in tenebris funera acerba gemat.

 

2. epitaphium Albierae formosissimae puellae

Quid mihi nobilitas, quid opes, quid forma, quid aetas

      Profuit? Alberam quam brevis urna capit!

 

3. epitaphium Albierae formosissimae puellae

Inspice quam fugiat spes vana volatilis aevi,

      Virginis Alberae qui monumenta vides.

Non mores, non forma mihi, non profuit aetas:

      Si pius es, madidis flebis, amice, genis.

 

4. carmen in Albieram

"Da lachrimas, quicunque novos in marmore vultus

      Aspicis, et casus pellege, quaeso, meos.

Illa ego sum tuscas inter celeberrima nymphas

      Alberia, invisa rapta puella nece,

5

Quae fueram iuveni, virgo, desponsa marito,

      Exigerem vitae cum tria lustra meae.

Iamque dies aderat geminos iuncturus amantes,

      Iniecere graves cum mihi fata manus.

Non tamen usque adeo mea sors gemitusque parentum

10

      Aut comitum fletus pectora nostra movent,

Vt cruciat nostri Sismundi coniugis umbram

      Et dolor et lachrimae moesta per ora piae;

Qui Superos gemitu, qui sydera cuncta fatigat,

      Cui nomen frustra semper in ore meum est.

15

At tu parce meos, coniux, iam ledere Manes:

      Nequicquam precibus numina sorda vocas.

Parce, precor! Nostrae sic quae rapuere iuventae

      Adiciant vitae stamina fata tuae;

Sic nunquam possis tales sentire dolores,

20

      Et subeat votis aura secunda tuis".

 

5. epitaphium Vrsini Lanfredini

Hic situs Vrsinus, sexta trieteride raptus:

      Ambiguum forma maior an ingenio.

Lanfredina domus, patria est Florentia; Romae,

      Dum pater orator, fata dedere neci.

5

Dum bibit ausonios latices graiosque liquores,

      Praereptus gremio, Caliopea, tuo.

 

6. epitaphium Vrsini Lanfredini

Lanfredina domus, patria huic Florentia, nomen

      Vrsinus, forma clarus et ingenio;

Dum pater orator Romae est, florentibus annis

      Raptum Pierides ingemuere: vale!

 

7. eulogium in obitu Phylippae Corsinae

Vidit ut aflictum moribunda Phylippa maritum

      Et lacrimis natos ora rigare piis

Fundentesque imo suspiria pectore natas

      Et tristi moestas flere dolore nurus:

5

"O dulcis coniux, tanto indulgere dolori

      Quid iuvat? Ah, precibus fata movere putas?

Venimus ad metam vitaeque peregimus annos,

      Lurida iamque oculos mors volat ante meos.

Nil timeo, quamvis me me dolor urgeat ingens,

10

      Qualem inferre solet mortis acerba dies.

Vita dat ingentes animos sine labe peracta:

      In coelo hinc maius spero videre bonum,

Hinc est quod nullis inferni tetrior umbris

      Quaelibet horrescat mens scelerata mori.

15

Si qua potest dici foelix hic foemina, iure,

      Bertolde, a cunctis una, Phylippa, vocor,

Coniugio, natis, nuribus pompisque nepotum,

      Divitiis, fama, nobilitate potens.

Sed dicant alii de me; scis, optime coniux,

20

      Qua servata fide sint sacra iura thori.

Quinquaginta annos foelix concordia rexit

      Inter nos sanae foedus amicitiae.

Preterea me tota domus moriente superstes

      Permanet in summo constabilita gradu.

25

Sunt mihi tot natae, tot, pignora cara, nepotes;

      Turbarunt mentem funera nulla meam.

Vnum vix habuit foelicem Roma Metellum,

      Cognatae cuius ossa tulere manus.

Vos quoque nunc longis circum mea corpora pompis

30

      Statis; sed tristem ponite moestitiam

Foelicemque obitum vultu celebrate sereno,

      Cum mea confestim mens fruitura Deo est.

Te quoque non longo, coniux, post tempore cernam,

      Inter honoratos conspiciende tronos.

35

Quare, age, pone, precor, tristem de pectore luctum,

      Invidisse meis ne videare bonis.

Vos, dulces nati, moestum refovete parentem,

      Vt videat vestros longa senecta dies.

Siquid habet iuris mater, iubeoque precorque

40

      Impia ne patrias vexet Erimnis opes.

Auget in inmensum foelix concordia censum

      Fraternaque Deo est nil caritate prius.

Nec fidum quemquam vobis sperate futurum

      Si frater fratres oderit ipse suos.

45

Maiorem colat ipse minor, maiorque minorem

      Defendat, qualem cura paterna solet.

Has precor impendi supremo in funere gratas

      Exequias: concors sit sine labe domus".

Nec plura ad natos; crucifixum amplexa, "Memento",

50

      Dixit, "Christe, mei; tu, mihi certa salus,

Suscipe nunc animam meque isto carcere solve

      Exentamque ad te, Christe, venire iube".

Dixit, et ad superas migravit spiritus arces:

      Dextitit in gelido corpus inane thoro.

 

8. Vgolinus Verinus ruri

Ite procul, curae, dum carmina dictat Apollo!

      Quid sacris Musis equiperare velis?

Quid iuvat insanis pectus consumere curis?

      Sollicito semper pectore tristis eris.

5

Turpia dicuntur sine sanctis et ocia Musis:

      Non homini vita haec convenit, illa ferae?

Stultius est ipsi perituro incumbere regno,

      Insani est animi quaerere divitias,

Omnia paulatim videas cum cedere morti,

10

      Cum fugiat ventis ocior hora tibi.

Proposito cur nam perstas? At carmina tantum

      Morte carent: illis est sine fine decus.

 

9. responsio facta cuidam
volenti librum suum Carliados emere

Sola coturnatis debetur fama poetis;

      Meonides pauper Virgiliusque fuit.

Tot vigiles auro turpe est sic vendere noctes;

      Si vis, Carliados do tibi gratis opus.

 

10. aliud eidem

Carmina sanctorum non sunt venalia vatum;

      Paupertas Musis semper amica fuit.

Victuro sed enim magnum dat gloria censum;

      Congerat insanas quisquis avarus opes.