Naldo Naldi carmina varia

Testo base di riferimento: W. L. Grant, 1974

Cura dell'edizione digitale: F. Boschetti


1. DISTICHON IN ALBIERAM ALBITIAM

Quid, pater, arreptam graviter gemis, optime, natam?

      In mortam pietas me iuvat ista nihil.

 

2. ALIVD IN EANDEM

Non ego sum tumulo, pater, hoc Alberia parvo

      Condita, sed supera viso pudica domos.

 

3. PETRO MEDICI

Servatori patriae ac Cosmi Patris Patriae filio
Naldus de Naldis salutem dicit

Aurea Saturno quondam sub rege fuerunt

      Saecula, dum Latio mansit in orbe deus,

Sponte sua fruges tunc cum dabat optima tellus,

      Nectare cum mixtas Tibris habebat aquas.

5

Post, ubi Saturnus superas migravit in oras,

      Sub Iove sunt fraudis semina iacta novi,

Vt bona quae fuerant prisco celebrata parente

      Tempora sub nato deteriora forent.

At modo fit contra: nam si pius aurea Cosmus

10

      Saecula divina condidit arte peter,

Plura tamen veteris restarunt semina fraudis

      Insita pectoribus quae latuere malis.

At Petrus ut vidit tam diri seminis herbas

      Surgere, dum nimium crescit iniqua seges,

15

Protinus exstirpat lolium quodcunque videbat

      Frugibus infelix posse nocere bonis.

Sic tibi dent faciles longissima tempora Parcae,

      Sic tribuant vitae fila secunda tuae.

Sic, Petre, sic videas divina sorte nepotes

20

      In longum populi frena tenere sui,

Vt modo quo fuerant vepres nascetur amomum,

      Et violae quo nunc carduus asper erat,

Vt modo quae Tuscos late spatietur in agros

      De petra Medicum nectaris unda fluet,

25

Vt modo sponte sua nullo monitore per aevum

      Te duce mortales iusque piumque colent.

 

4. CARMEN

Ad illustrissimum atque excellentissimum
Ducem Federicum Vrbinatem

Ius fecisse satis, Dux, hoc errore videmur,

      Deprensus paulo qui fuit ante mihi:

Cernitur hinc nostri signum quid maius amoris,

      In te conspicitur maior, amice, fides,

5

Cum neque sim veritus quicquam dum forte putarim,

      Quae tibi non quadrent, haec fore digna Lini.

Forsitan hac etiam fuerim modo parte secutus

      Iudicium sapiens, vir memorande, tuum,

Fit mihi quod tanti quanti vel Apollinis antrum,

10

      Vatibus unde solet fundere verba deus:

Sic fecisse minus fuerat mihi iure fatendum

      Non nihil errantem, Dux, nisi, magne, prius.

 

5. ELEGIA

Ad Ludovicum Cardinalem ac Patriarcham

127

Haec tibi de multis pavido conscripsimus ore,

      Pauca, sed ingenti digna futura fide:

Nam modo censuram tanti mea Musa veretur

130

      Iudicis ut Clario missa videnda deo;

At mihi si pavidos pelles de corde timores

      Et dederis dubiae vela secunda rati,

Tunc et plura gravi non aspernanda cothurno

      Audebo numeris inseruisse novis.

 

6. CARMEN DE VIRTVTE

Ad Cosmum Medicen

Cum, Tusci patres et Florentina iuventus,

      Temporibus videam multa notanda meis,

Sic Nemesis vitii paene exsuperantis honesta

      Me movet hoc ipsum ne tolerare queam.

5

Nam, cum summus amor summae hunc virtutis haberet

      Qui sua tam nobis scripta severa dedit,

Cogor ut ardores satyri (quibus acer in omnes

      Invectus iuste torquet agitque malos)

Nunc imiter, vires quantum mihi ferre valebunt

10

      Et dabit ingenii vis quoque parva mei.

Hinc ego principio quae sunt dicenda sub ipso

      More mihi insolito versibus ista dabo;

Siquid ut ardoris cepit Iuvenalis ab ipsis

      Carminibus quibus est usus in omne genus

15

Et quibus est alacer factus magis, ut bonus inde

      Acrius exagitat quae vitiosa putat,

Sic, dum flagitio quae sunt commissa nefando

      Insequar atque bonos dum super astra feram,

Non nihil accendar numeris, quibus utar ut acri

20

      Mente magis valeam verba referre mea.

Consuevere quidem verbis gravioribus illud

      Exagitare malum quo mens animusque laborant

Et procul a nobis removere salubriter, ut nos

      Purgati tandem vitio careamus iniquo.

25

Sic, ubi pulsa satis contraria prorsus honesto,

      Inde replent animos nostros virtute magistra;

Namque nefas, quicquid purum est, temerarier ullo

      Impurum quod erit, sicuti veneranda Platonis

Divini praecepta monent; ita rursus id ipsum

30

      Quod reor esse malum prius exstirpare putabo,

Dum referam vitio quae dira creantur ab ipso;

      Post mihi siqua satis dabitur bene posse facultas,

Dicere temptabo sacros virtutis amores,

      Nos quibus accensi fugiamus iniqua libenter

35

Et bona quae fuerint duce sic virtute sequamur,

      Simus ut exemplo his non tantum vita tenet quos,

Sed qui post venient nostri memorentur honores.

      Nam magis optandum quid sit quam pectus, ab omni

Sepositum vitio, morsu liventis edaci

40

      Invidiae caruisse, quod est ea causa malorum

Summorum meditans aliquid grave semper in omnes?

      Illa vel integros populos deducit in arma;

Saepius inter se luctantur fortiter idem

      Caedibus adversis: nam sanguine pascitur atro;

45

Destruit haec urbes socias regesque propinquos

      Vulneribus crudis, ac, lubrica pectore serpens,

Inficit, heu, diro sic turgida corda veneno,

      Acriter exstincto de regno ut pugnet amore

Invidus, inde sacros ausus temerare Penates,

50

      Ausus et inde manus venerando inferre parenti.

Testis erit quondam Cretae qui regna tenebat

      Saturnusque senex, nato depulsus iniquo

Hic, ubi sunt urbes centum, sunt ubera terrae

      Pinguia; namque patrem graviter sic saevit in ipsum

55

Natus, ut imperium summo rapuisse parenti

      Non dubitaret, inops rationis iniqua vetantis,

Impius atque manus in viscera ferre paterna,

      Isset in Italiam fugiens nisi, qua sacer albo

Vertice, qua Tuscus leni fluit agmine Tibris.

60

      Invidia gravius non invenisse feruntur

Tormentum, quicunque genus meditantur acerbum

      Poenarum, saevi Siculi quicunque fuere tyranni.

Haec consanguineos audet scelerare, nec ipsis

      Fratribus haec parcit; graditur per templa deorum,

65

Saeva, nec abstinuit caedes agitare nefandas,

      Dum pia vota deo fierent, aut sacra per aedem

Dum celebrarentur sacram faceretque sacerdos

      Verba quibus summa revocaret ab arce Tonantem

In terras actumque aris libaret honorem.

70

      At male quam peccant animo qui semper avaro

Abstinuere suis rebus, fecere nec ullis

      Inde viris partem licet usque petentibus aequam!

Dicere fert animus quisnam tam sufferat istas

      Tristis avaritiae sortesque manusque rapaces

75

In genus humanum, quales nec dira Celaeno

      Dicitur aut Strophades quondam tenuisse sorores,

Tempore quo dapibus Phrygiis nocuere volantes

      Sedibus ex illis quibus hae latuisse feruntur,

Clausa domus prior est postquam, mensasque nefandas

80

      Deseruere (malis hominum nam gaudet acerbis

Quaelibet, ac manibus miseros circumvolat uncis).

      Hac infecta domus nimium sordescit habendo

Omnis; et ingeniis hominum nocet improba, sordes

      Fert quod iniqua graves illis qui parcere parto

85

Constituere viri suaves neque tangere mensas.

      Haec imbuta malis animum corpusque venenis

Inficit, atque viris languentia pectora reddit.

      Haec tenet, haec, auri studium quoque semper habendi

Quod nemo sapiens umquam cupit ipse, nec ulli

90

      Persuadere parat velit exitiale subire

Munus, et est omni quod tempore triste futurum

      Omnibus. ad quid non hominum fera corda subornas,

Auri saevus amor? spoliis gaudere propinqui

      Instruis, atque manus maculare in sanguine diras

95

Illius, est fidei qui credidit omne tuae sic,

      Nullus ut huic sortis possit nocuisse malignae

Impetus, aut possint Troiae mala fata cremandae

      Invertisse fidem Polymestoris, unde futura

Certa salus puero foret exspectanda misello.

100

      Sed quantum spes falsa quidem mortalia vexat

Pectora! seu contra quam quis putat illa resultat!

      Perfidus ille et enim, postquam ultima fata tulere

Troianos, iuvenem clam ferro obtruncat, ut auro

      Vi potiatur eo secum quod vexerat olim

105

Tum Polydorus, ubi sortis putat usque malignae

      Vitavisse vices; sed amor sceleratus habendi

Omnia perrumpit sanctissima iura: nec ulli

      Parcit, et est saevis crudelior usque tyrannis.

Ille facit patres rebus sic parcere partis

110

      Vt nati pereantque fame pereantque maligno

Victu, neve domus possit superesse, quod illis

      Deficiat suavem valeant quo ducere vitam.

Sed privata quid haec memoro? respublica certe,

      Hoc evicta malo, ruit in letabile vulnus

115

Et ruit atque boni quod habet male perdit, et omnes

      Rursus opes quibus haec fuerat ditata relinquit,

Imperioque caret quo maxima quaeque solebat

      Vertere, quo diros poterat domitare tyrannos

Et quicquid lati cunctis viget orbis in oris.

120

      Vt reliquos taceam, docet hoc Romana propago

Motus avaritiae quantum valet acer in omnes.

      Nam peragenda licet multa vi bella subiret

Externasque gravi superaret robore gentes,

      Viribus illa tamen postquam sic aucta fuisset

125

Vt sua iam possent in viscera vertere ferrum,

      Romani inter se civilia bella moventes

Haec ob avaritiam miseri gessere nefandam,

      Quilibet hinc plures ut opes cumularet habendas

Et data cuique foret ditandi copia maior

130

      Et gravis argenti sitis expleretur et auri.

Hinc male res est gesta domi, foris atque fuisse

      Dicitur; hinc Tomyris Crassum male multat, ut ille

Praemia digna ferat: cupienti plurima victrix

      Plura quoque ingessit, liquidumque per ora metallum

135

Fudit et ignito fera viscera torruit auro,

      Vt quod avarus egens noctesque diesque cupisset

Intra se Crassus cupido retineret in alvo.

      Singula quid refero? tot sunt inventa per urbem

Pectora tam diro cupiendi infecta veneno

140

      Romuleam, tenuit tot amor sceleratus habendi,

Barbarus ut cum iam victusque Iurgurtha subiret

      Moenia Romulidum Latioque recederet orbe

Versus in urbanas moles oculosque retorquens

      Diceret: "Vrbs o quam primum peritura!", quod illic

145

Publica cuncta forent venalia, quisque quod illic

      Auri captus erat saevaque cupidine civis.

Sed, licet ista quidem quae diximus omnia late

      Publica pessum dent rectis contraria votis,

Non minus ipsa tamen respublica laeditur hac quae

150

      Sic mentes hominum pervertit - taetra libido

Corporis -, obmissa quae sic ratione facessit

      Omnia, nil recti gerat ut neque nominis aequi

Ista quod exitium magnum ferat omnibus illis

      Qui dicunt: "Nihil est melius quam blanda voluptas!"

155

Et faciunt etiam quicquid iubet illa libenter.

      Haec prius, haec, animum movet alta e sede, nec ipsum,

Heu, sinit egregium quicquam meditarier usquam,

      Sed furit assidue saevaque libidine fertur.

Corpora quin etiam consumit et acriter urget

160

      Haustibus assiduis in apertas undique mortes;

Nam nihil est gravius miseros quod adurat amantes

      Quam Venus, et caeci stimulos admittere amoris.

Adde quod hic sacrae non religionis honore

      Tangitur, atque focos sacros contemnit et aras

165

Qui putret in Venerem, Veneris male concitus oestro,

      Oblitus decorisque sui, miser, atque salutis,

Oblitusque sacri quodcunque reponitur aris.

      Quid referam poenas quantoque dolore laborent

Qui Veneri indulgent, fibris ut et ulla renatis

170

      Non datur inde quies, iecur immortale quod illis

Roditur, et miseros vultur depascitur artus?

      Haec facit addictos Veneri rationis egentes,

Neve domus tantum ruit hac privata, sed ipsae

      Vrbes inde cadunt: subit inlaetabile vulnus.

175

Inde Phrygum moles rapidoque cremantur ab igne

      Moenia Dardanidum, tantique incendia belli

Femina sola dedit, veluti decantat Homerus.

      Namque Paris saeva turpique libidine captus,

Perdat ut inde suos ac se patriamque suamque,

180

      Ledaeam rapiens Helenam satiavit amorem,

Perditus, hospitiique sacros violavit honores.

      Aspice quanta paras patriae mala, turpis adulter,

Quamque noces Phrygibus Troiaeque Penatibus! in te

      Graecia tota ruet! surgit grave laesus Atrides,

185

Pluribus ac verbis agit in fera bella Pelasgos!

      Improbe, quid facies? iusta ratione moventur

Iureque te contra pugnant. deus aequus honestae

      Vsque favet causae, causamque relinquit iniquam.

Nec mora: iam Teucri longa obsidione tenentur

190

      Vt gravius pereant. hinc fracti viribus omnes

Sunt ubi, sunt et opes fractae, Troiana iuventus

      Fessa ruit, postquam fortis ruit Hector et ipsum

Deseruit moriens Priamum Phrygiosque Penates.

      Denique tum patriae vidisti incendia lapsae

195

Vidistique capi matrem carasque sorores,

      Cassandramque trahi templis adytisque Minervae,

Crinibus, heu, sparsis in caelum lumina tendens,

      Expetat a superis ut opem captiva: sed illis

Cunctis Iuno tibi placidas gravis obstruit aures.

200

      Ipsa dies me deficiat si cuncta referre

Pessima nunc statuam dederit quae blanda voluptas

      Quaeve det assidue, dabit et mortalibus aegris

Ni ferat auxilium praesto sapientia nobis

      Ad quodcunque malum tristissima fata minantur.

205

Nam modo si vitium volumus vitare nefandum,

      Est opus ut nobis sapientia cuncta ministret.

Sic aderit virtus subito concessa deorum

      Munere; stultitia dabitur caruisse potestas,

Quae mala cuncta gerit: dabitur caruisse, quod omne

210

      Possidet egregium, quod habet sapientia primum.

Hanc tibi divini poterit nova Musa Platonis,

      Hanc tibi Socraticae poterunt praestare Camenae

Partibus ex cunctis, nihil ut iam desit eorum

      Quae tibi, quae vitam valeant fecisse beatam.

215

Hanc ubi purgatis animis habuisse licebit

      A gravibus vitiis, hic nos quae surgere regna

Cernemus, quale imperium, quantumve futurum!

      Quare agite, o iuvenes, vestras huc vertite mentes!

Ne dubitate fidem verbis adhibere quibus me

220

      Edocet his patribus ducibus modo noster Apollo,

Quo dicente nihil fallit, nihil intrat in aures

      Quod non sit verum, quod non sit et ore notandum

Pierio deus hoc non verior alter habetur

      Vtque pii vates priscique dedere poetae.

225

Sic vitandorum virtus tot causa malorum,

      En, erit; hac duce nos vitio purgabimur omni,

Cuius forma nitet tantum, tantumque decoris

      Continet ore suo, tantumque refulget in omnes,

Vt, si nos oculis spectare tuentibus illam

230

      Possemus facie, seu quam formosa videtur,

In nobis miros sapiendi gignat amores,

      Nutriat igniculos dat quos Natura Creatrix

Cuique viro primum subeunti lumen ab ortu

      Nascentis vitae; quos si bene vertat in usum

235

Vivendi recte, sapiens erit ille futurus,

      Sic, queat ut verbis homines quoque dulcibus acres

Ac ritu solitos vitam duxisse ferarum.

      In coetus revocare novos, urbesque vel unus

Condere quas habitent, quibus ille suasit honestum

240

      Esse quod et gravibus praeferre laboribus omnes

Debent, assuetaeque diu fera commoda vitae

      Spernere, quo legesque velint et iura tueri,

Quo vires domuisse suas patiantur, ut inde,

      Quicquid erit sanctum iustumque, libenter id ipsum

245

Amplecti potius cupiant potiusque sequantur.

      Quas urbes ubi condiderit, pia iura vir idem

Constituet templumque sacrum sanctumque Senatum

      Omnibus, ac ponet mores legesque tuendas

Et moderator erit populi praecepta sequentis

250

      Optima; quem matresque virique sequentur ovantes,

Dum pia sacra focisque feret, celebrabit et idem

      Quicquid erit casta pro religione gerendum,

Non aliter quam cum sunt Orphea rite secuti

      Egressique lupi silvis leporesque fugaces,

255

Mulcentem pariter fidibus lapidesque ferasque.

      Inde bonas itidem sapiens invenerit artes:

Nutriet inventas; idem dabit optima cunctis

      Et mandata viris, quibus inde iubebit eisdem

In virtute bonum meditentur ut esse vel omne

260

      Ponendum, tauro ignito licet ille cremetur

Quem tenet aut virtus aut cum virtute facessit

      Quaelibet. illa potest hominem praestare beatum,

Sola potest et opes regum superare vel omnes

      Persarum, quamvis auri metalla caventur

265

Illic plura, lapis quamvis pretiosior auro

      Illic adinventus iam sit quoque multus, et aurum

Flumina multa quidem referant tribuantque relatum.

      Hac duce rex Macedum Persas domitavit et Indos;

Hac duce sunt rerum satis imperioque potiti

270

      Orbis Romulidae: nam dum virtutis honores

Amplectuntur erant domini toto orbe timendi.

      Hinc sibi parentes populos fecere, vel omnes

Externas duris gentes domuere sub armis,

      Nullus ut exstiterit tam saevus in orbe tyrannus

275

Qui vires non, Roma, tuas trepidaret et acri

      Imperio parens tua iussa facesseret ac te

Esset uti dominam summo veneratus honore.

      Salve, magna parens pariter rerumque bonarum,

Expultrix eadem vitiorum maxima, salve!

280

      Salve, virtutis sapientia mater alumnae!

Vt prisci quondam, tibi templa dicamus, et aras,

      Ponimus atque sacras epulas: te namque magistra

Exuerint silvestrem animum quicunque feroces

      Ante fuere viri, mitisque acceptus eisdem

285

Est habitus, valeant quo sacra resumere iura

      Vrbibus in mediis, valeant meditarier artes

Vsque bonas, quibus aeque nos patriamque domumque

      Temporibus, diris bene composuisse queamus.

Gaudia quanta manent illos, quantamque subibunt

290

      Laetitiam, qui sponte sua peiora relinquent,

Deteriora sequi nolent, at semper ad illa

      Convertent animum quibus, utiliora secutus,

Sic mentem vitamque suam componet honesto

      Quilibet, ut quae sunt mala dira repellere possit,

295

Possit et ut vitium sic exstirpasse malignum,

      Vt mens ipsa quidem sit candida facta nec ullas

Admittat maculas! quam laetus et ille futurus

      Rursus erit, natosque suos suavesque nepotes

Qui bene componet, famulos, propriosque Penates,

300

      Qui vero patriamque suam patriosque Laresque

Sic reget imperiisque bonis ac legibus aequis

      Vt vires tandem latum diffundat in orbem!

Non memorare queam quam praemia certa dabuntur

      Cuique bono civi patriam qui temperat aequo

305

Iure, nec in se<se> male publica quaeque retorsit

      Munera, verum adeo patriae studuisse videtur,

Pro illa ut statuat suavem deponere vitam,

      Si sit opus; nam non tantum sibi magna parantur

Praemia dum vivit, sed mox, ubi vita recessit,

310

      Hinc locus in caelo datus est super astra supremus,

Sedibus hic ubi perpetuis aevoque fruatur.

      Ergo iussa pius quae tradit Apollo sequamur,

Et praecepta dei capiamus honesta monentis,

      Praesertim cum sit dux optimus, optima cuique

315

Tempus in omne ferens, patrias qui temperat urbes

      Sic virtute nova sapiens, sic cuncta gubernat

Publica tam gravibus monitis, tam legibus aequis,

      Vt queat hinc omnes tandem fecisse beatos.

Te duce nam, Medices, ubi tu vestigia fraudis

320

      Susteleris priscae, nobis quae pauca supersunt,

Sponte sua fruges nobis dabit optima tellus

      Cunctaque divini tum flumina nectaris ibunt.

Non abitura iterum terras Astraea reviset;

      Haec apud et sedes te condet amica supremas;

325

Stabit in erecto viridi de marmore templo

      Quod tu condideris: sic aurea saecla redibunt,

Qualia Saturno quondam regnante fuere,

      Quaeve sub Augusto fuerant, ubi quaeque maligna

Expulit, et pacem iussit regnare per omnes.

330

      Hinc quoque Pierides, pulso de fronte timore,

Quam male tristitiam bellis cepere remittent,

      Cantabuntque tibi tot carmina sancta merenti

Quot duce sub prisco prisci cecinere poetae.

      Sic tua sunt veluti celeberrima facta per orbem,

335

Facta Sophocleo bene commemoranda cothurno,

      Nomen erit summumque tuum. tua fama perennis

Inque dies surgens erit haec tua gloria maior:

      Inde novis, Medices, veterum superabis honores

Astraque sublimi splendentia vertice tanges.

 

7. ELEGIA

Ad Laurentium Medicen virum clarissimum

Ipse dies medium cursu traiecerat orbem

      Tempore quo torret Sirius arva canis,

Cum sitiunt herbae, patula pecus atque sub ulmo

      Vitat Apollineas per loca blanda faces,

5

Cum mihi, quaerenti serpentem fallere somnum,

      Surripit atque oculos occupat ille meos.

Hic, cum per mediam vidissem clara quietem

      Sidera Lucifero quae nituere magis,

Aspexi cupide, sed erant ita iuncta nitenti

10

      Corpore, quae fuerant astra benigna duo,

Vt, cum bina foret rutilanti stella decore,

      Protinus haec eadem visa sit una mihi,

Non aliter quam cum summo Venus ipsa Tonanti

      Iungitur et radios miscet utrimque suos.

15

Cum tamen inspicerem quis tam novus unde veniret

      Fulgor et huic duplex causa vel una foret,

Cognovi geminam gemina sub imagine formam;

      Vt reor, exstiterat natus hic, ille pater:

Nam Petrus hoc sidus Medices habitabat, at illud

20

      Cosmus erat Patriae visus habere Pater.

Vt vidi (quoniam nota mihi maior imago

      Exstitit, et maius fulsit ab ore decus)

Corrueram, tremulis valui nec sistere plantis:

      Sic mihi divinus concutit ossa tremor;

25

Sed me, quae fuerat Medici clementia, Cosmus

      Hac monet, atque humili sublevat inde solo:

"Stulte, quid addubitas? aut nos, meliora secutos

      Fata, quid horrescis? sit procul iste timor!"

Dixit; et ex oculis nubem rapit inde tuentis

30

      Lumina quae fuerat visa tenere mea.

Hinc ait: "En, ego sum quem candida iura ferentem

      Saepius assueras visere, Nalde, domi.

Filius hic Petrus est, cui cum mandata dedissem,

      In superos Tusca raptus ab urbe Lares,

35

Vt patriam coleret, patriam tueretur ab hoste,

      Dum Iove cum summo tempero utrumque polum,

Advolat huc citius fatali sorte: parentem

      Visendi meme tantus adegit amor.

Sed quid, Nalde, nepos Laurentius? excitat ardor

40

      Hunc meus ut condat nomen in astra suum?" -

"Scis bene," respondi," cum candidus aetheris heros

      Et sis et noscas quicquid in orbe manet.

At, si forte cupis de me quoque nosse quod ille

      Efficit in terris, id breve, Cosme, feram.

45

Pace tua dicam vobis quodcunque daturus

      Sum modo, Cosme, tamen, sum, Petre, pace tua;

Ille regit Tuscosque patres Lydosque Penates

      Tam bene, tam facili doctus utrosque via,

Vt, quod vos aliquo quondam faceretis in imo

50

      Orbe labore duo, nunc agat unus idem,

Vnus idem faciat iam nunc sine viribus ullis

      Corporis, ingenio nixus id omne suo,

Tam bona prosperitas unde est modo civibus ipsis,

      Tuscos unde manet tam bona prosperitas,

55

Vt leo Tyrrhenus spatietur ubique solutus

      Carceribus quibus hic ante retentus erat,

Innocuusque viros penitus versetur in omnes

      Nec quemquam, posita nunc feritate, petat.

Quin ovis atque lupis ultro venit obvia saevis,

60

      Quemque prius timuit, non timet agna lupum."

Haec ego; tum pater arridens, "Quae gaudia verbis

      Protinus accipio quantaque, Nalde, tuis!

Sed tu quid geris in terris? quae cura tenet te?

      Quid facis? an aliquid, publica res quod habet?"

65

Hic ego: "Nil equidem facio, nisi vota frequenter

      Semper ut id maneat quod gerit ipse nepos,

Vtque ratum fiat tempus vel in omne futurum

      Civibus ille bonum quod dabit usque suis.

Cetera, Cosme pater, non ulla negotia curo,

70

      Securus Musis sacra referre piis;

Saepius unde gravis totiensque invasit egestas

      Dum me Parnassi per iuga raptat amor,

Vt, nisi uterque nepos opibus iuvasset amicis,

      Mi nisi vestra domus saepe tulisset opem,

75

Iam nunc hac tristi fatorum sorte perissem,

      Cogerer ac patrios deseruisse Lares.

Nam quod constituit de me Laurentius olim

      (Saepe quod ante quidem rettulit ille mihi)

Iam nunc in tempus Medicen sapientibus ipsum

80

      Consiliis aliud, Cosme, referre puto,

Ille dies donec quem cogitat esse futurum

      Venerit et factis certa sit ansa novis."

Vix ea finieram, cum me gravioribus ille

      Prospectans oculis talia voce dedit:

85

"Si nihil est aliud caro quod, amice, nepoti

      Obstat ne faciat quae facienda putat,

Exspectare diem nisi, dent quem fata benignum

      Quique sit optatis ultima meta tuis,

Dicito ne dubitet; nam Iuppiter ipse, iubenti

90

      Omnia cui parent, cui mare, terra, polus,

Protinus instituit iam tempus ab ordine fati

      Rebus ut hoc aptum sit modo, Nalde, novis,

Vtque illos animo quos iam Laurentius acer

      Concipit accipiat curia Tusca viros.

95

Hoc duce nam veluti Pisana in moenia Musis

      Publica iam sedes res dedit ista piis,

Vt, quotiens illuc accedere maluit heros,

      Obvia facta suo sit sua turba patri,

Sumptibus utque iterum patriae iubet ille vocari

100

      Ad vos quos vobis Attica terra tulit,

Scilicet ut fidibus quoque sit qui doctus in urbe

      Etrusca Graecis illius acta canat,

Sic decet ut patrios vates modo publica cura

      Adiuvet et sedes comparet his aliquas

105

Hic, ubi, Laurenti, duce te bene cuncta geruntur

      Publica, consiliis usque gerenda tuis:

Nam, cum multa meo iam constituenda nepoti

      Sint ibi divinis facta canenda modis,

Convenit ut, quae iam peraget bene publicus auctor

110

      Plurima Tyrrhenis gesta probanda viris,

Sint ibi vel plures qui publica quaeque canentes,

      Nati, Petre, tui nomen in astra ferant.

Ergo age, dic ne se venturas lentus in horas

      Differat (e<n>, rebus stant sua fata bonis!)

115

Plura nec exspectet iam tempora: nam fugit aetas

      Ocior ac celeri pervolat illa Noto;

Nec se respiciat positum iuvenilibus annis,

      Nec fatum vestro par putet ille suum:

Namque nepos, ternae veluti cecinere sorores,

120

      Vt placitum Parcis hoc fuit ante tribus,

Quattuor hinc poterit Saturni evincere cursus

      Ac vitae longas exsuperare vices;

At reliquis brevior sors est, mihi crede, futura:

      Vos breve per spatium mors cita quosque manet;

125

Vt, multos si nunc velit exspectare per annos

      Vt magis hanc facilem praebeat ansa viam,

Deficiant illi penitus quos doctus honestos

      Esse cupit, doctis quis favet ille viris.

Neve ullus moveat carum, dic, Nalde, nepotem,

130

      Illius aut verbis ducat inesse fidem

Qui putet in reliquum posthac rationibus ullis

      Tempus ad haec melius constituenda dari;

Sed, monitis hominem, graviter solatus amicis

      Haec agat ipse tamen dicta probanda mea.

135

Crescit enim virtus caelesti sorte nepotis;

      Nunc ea quae genuit stella benigna viget,

Cum modo, quae iam tunc, duo sidera summa niterent,

      Tempore quo lucem coepit inire novam:

Nuper enim Titan spargebat lumine terras,

140

      Orbis et in medio Iuppiter altus erat;

Herculei subeat ferventia terga Leonis

      Cynthius, ut vires augeat inde suas,

Piscis in aetherei Saturnius aede vagatur,

      Hic ubi, Nalde, Iovi maximus exstet honos.

145

Siquis at exstiterit qui nunc faciunda negavit

      Haec sibi quae citius rite gerenda puto,

Haec sibi quae citius rite gerenda puto,

      Primus erit, post rem qui talia facta libenter

Laudibus inde quidem tollat in astra novis:

150

      Tantus honos verbis, tanta est reverentia rebus,

Quae gerit egregia doctus ab arte nepos.

      Nec secus eveniet quam vos male sumere contra

Cum Volaterranos compulit arma furor:

      Rumor enim vestras vixdum pervenit ad aures

155

Nuper ut in sociis bella moventur agris,

      Cogitur Etruscus praeconis voce Senatus

Cum citus, ut patriae consulat ille suae;

      Iamque rogabantur quae sit sententia patres,

Qua scelus hoc tantum quisque repellat ope;

160

      Bellaque iam multi multa ratione, sed illa

Mensibus exactis suscipienda putant.

      Quos tamen inde nepos verbis ita grandibus acer

Confutat atque suum cogit inire modum,

      Decretum ut fieret Medices quodcunque putasset,

165

Quicquid et ingenio censuit ille suo.

      Nec mora: militibus cinguntur perfida Tuscis

Moenia vel trucibus vix adeunda feris.

      Non tamen hinc hostis longa obsidione tenetur,

Seque diu longis credidit ille iugis;

170

      Nam bonus innocuos deus adiuvit: omnibus idem

Iniustis poenas intulit usque graves.

      Sic breve per spatium paucis superata diebus,

In Volaterranis oppida celsa cadunt,

      Atque luunt poenas, sceleris dum quisque nefandi

175

Fit reus atque malos comparat arte dolos.

      Gaudia quanta tuli, magnum cum ferre nepotem

Hinc ego prospexi longa trophaea domum,

      Cum vidi longos illum ductare triumphos

Ex bello cuius maximus auctor erat,

180

      Ille quod auspiciis Medicum bene gessit et arte

Vt patriam patriae servet ab hoste pater!

      Ergo, velut primi fuerant qui facta frequentes

Laudarunt, fieri quae vetuere prius,

      Quilibet eventum postquam videre supremis

185

Rebus ut hoc melius nil reperire queas,

      Sic modo continget: qui facta licentius ante

Carpserit, haec eadem quae probo, Nalde, diu,

      Post, ubi quis fructus, quis honos erit inde videbit,

Commoda quot res hinc publica summa feret,

190

      Extollet tandem summa tum laude nepotem.

Qui tanti fuerit conditor ante boni,

      Quique piis sedes dederit quoque vatibus intra

Moenia, ne Musis longius erret honos,

      Dic agat haec igitur: putet hinc sibi, Nalde, futurum

195

Me titulis ut avum, vincat ut ille patrem.

      Nec tamen invidia premimur: nam livor ab omni

Mente quidem superum longius omnis abest;

      Gaudia sed capient tot me, cum forte videbo

Pro Musis Medica quae geret arte nepos,

200

      Vt nihil exstiterit Petri quo maxima proles

Me magis in reliquum, Nalde, iuvare queat."

      Dixerat; et somnus qui me nimis altus habebat

Deserit, atque breves culpo fuisse moras.

 

8. ELEGIA IN CLARICEM VRSINAM
VITA FVNCTAM

Ad clarissimum Laurentium Medicen eius virum
atque ad Petrum eius filium

Nobilitas alti si nominis esset in omnes

      Tuta, nec, heu, fatis subicienda malis,

Sique pudicitiae tutum decus esset, et atrae

      Si morti virtus intemerata foret,

5

Viveret, heu, fato Clarices rapta severo

      Tristitiae causam nec daret illa gravis;

Florentes natos, florentia pignora mater

      Cerneret egregio gaudia ferre patri.

At modo quod moreris, quot luctus gignis acerbos

10

      Quantaque sunt lacrimis ora rigata novis!

Namque ubi te norunt morbo graviore parentem

      Devictam fato succubuisse gravi,

Exortus subito ferit aurea sidera clamor

      Natorum, matri dum pia vota ferunt,

15

Dumque dolent quod adhuc iuvenis decessit ab aura

      Vitae, dumque suum rapta quod ante diem.

Heu, quid nobilitas, clarum quid nomen avorum,

      Quid iuvat Vrsino quod patre nata fores,

Sintque duces plures Vrsina e stirpe creati,

20

      Gesta quibus graviter maxima bella prius,

Gesta quibus ducibus vel maxima bella fuere

      Ductaque victorum more trophaea domum?

Quidve pudicitiam prodest coluisse? quid omnes

      Vel numeros illi contribuisse iuvat?

25

Quid te virtuti, Clarices, plurima summae

      Ante dedisse iuvat, dum tibi culta fuit?

Quid tibi quod coniunx esset Laurentius, ob quem

      Vnum perpetuo vivere digna fores?

Profuit haud natos te tot genuisse quot uni

30

      Summus honos patriae, gloria, nomen erunt.

Nobilitatis enim meritis non fata moventur;

      Purpura non regum fata movere potest.

Imperii fasces, non consulis arma supremi

      Mortis ab insultu nos rapuisse queunt.

35

Sis pia facta licet, tamen emoriare necesse est,

      Nex tamen a templis in cava busta trahit.

Nil putat atra dies sanctum, nihil esse pudicum;

      Nullius a meritis tangitur illa bonis.

Si genus Vrsinum, si te neque flexit honestas,

40

      Qua nec in heroum sanguine maior erat,

Flectere te potuit Medices Laurentius ille,

      Lucida cui cedunt sidera, terra, fretum,

Cuique tuae pariter penitus cessere sorores,

      Cedere te cui, Mors, instituisse ferunt!

45

Coniugis optatae nam vir cum fata timeret,

      Cerneret ac nullam huic iam superesse moram,

Flectere si posset sortes temptavit iniquas,

      Si posset Parcas exsuperare graves.

Ergo dies aderat qua Mors statuisset acerba

50

      Coniugis e medio tollere membra piae,

Cum citharam sumpsit Medices Laurentius illam

      Qua trahit et superos in sua vota deos,

Quaque virum non tam durissima pectora flectit,

      Quam ciet infernos, tristia regna, lacus,

55

Qua movet hunc ipsum cui sunt tria verticis ora

      Quique malus triplici latrat ab ore canis.

Tamque pium Medices, quoniam tam dulce canebat.

      Tamque dabat sanctis carmina sancta modis,

Staret ut intentus numeris resonantibus aer,

60

      Cantibus ac Medicis staret uterque polus,

Nemoque commotas spectaret in arbore frondes,

      Nullaque plumosas aura moveret aves;

Curva suos etiam requierunt flumina cursus

      Vt magis ad cantus quaelibet apta forent;

65

Inde quidem manes etiam requiesse profundos

      Ac cessasse suo quosque labore putant.

Nam meliora dedit dederat quam priscus Iopas,

      Silenus quondam quam dedit atque senex,

Esset hic edoctus quamvis ab Apolline dextro

70

      Eurotas quicquid sensit ab arte cani.

Cesserunt dirae ultrices, ac tristis Erinnys,

      Quae, super ut sontes, saeva flagella gerit;

Intemerata prius magni violentia fati

      Cessit, et a cursu destitit illa suo:

75

Omnibus horrendos vitae quae inferre timores

      Assolet hinc celeri coepit abire fuga;

Tunc primum vultus posuit tremebunda minaces

      Non secus ac summo cederet illa Iovi,

Dumque abit, a precibus nimirum emota pudicis,

80

      Supplicibus verbis talia dicta dedit:

"Ergo velim iubeas, Laurenti maxime, quod vis:

      Haec, quaecunque cupis, nam tibi facta dabo."

Sic ait; at Medices, vultu quo temperat urbes

      Etruscas, vultu quo bene cuncta gerit,

85

Postulat uxori ne vim ferat illa, sed artus

      Confectos morbo liberet illa gravi.

Quod iubet exsequitur dea saeva, potentibus herbis

      Permittens redeat qui fuit ante vigor.

Quae cum facta videt Laurentius, acer ab urbe

90

      Concedens curis libera corda gerit:

Laetior efficitur penitus quod victor abisset

      Quodque sua fatum succubuisset ope.

Quod fieri postquam persensit ab aethere summo

      Iuppiter ac superis plus potuisse viros,

95

Indignans factum, magnos vocat undique divos

      Vt bene quisque Iovi consuluisse queat:

"Quis, rogo, vir, nobis qui plus potuisse videtur,

      Iactitat et supero plus dare posse Iove?

Si potuit manes arcessere coniugis Orpheus

100

      Threicia recinens carmina blanda lyra,

Concessum semel hoc fuerat, fidibusque canoris

      Concessum nato, Calliopea, tuo.

At si dem Medici semel hoc, quod Thracius Orpheus

      Obtinuit, coniunx a Styge ut alta petat,

105

Non semel hoc Medices cupiat Laurentius ipsum,

      At sibi concedi talia saepe volet:

Nam quanto meritis superat gravioribus acrem,

      Orphea, qui Medicum nomen in astra tulit,

Saepius hoc Medices volet atque frequentius illud

110

      Quod semel a fatis Orpheus ante tulit,

Saepius atque alios imo revocabit ab orbe,

      Vxorem praeter, a Styge qui redeant.

Ergo, ne pereat fati gravis ordo, videndum

      Est mihi ne plus vir quam deus inde queat."

115

Haec ait; at Medices, quo nec sapientior alter,

      Noluit ista dari quae vetat ipse deus,

Deque suo statuit pius ille remittere iure,

      Et quod promissum sit fore velle negat:

Et vetat, et Morti, superos ne peccet in ipsos,

120

      Mandat ut officio functa sit illa suo.

Quae licet et magni Medicis mandata teneret,

      Sciret et hunc ipsum velle quod illa cupit,

Haec tamen Vrsinam matrem titubanter adivit,

      Ter prius offenso sustulit atque pede:

125

Tanta quidem gravitas, tanta est reverentia sacri

      Numinis in Medicis quod sedet ore viri.

Ergo, ubi quae reliquis florentia membra fuere

      Omnibus et vita digna fuere magis,

Cernuntur maculis infecta nigrantibus atrae

130

      Mortis et horribili membra referta situ,

Omnia quam primum luctu miscentur amaro,

      Complentur querulis atria longa sonis;

Maestaque tum stabat sparsis a fronte capillis

      Filia quo matri debita iusta ferat.

135

Quilibet e natis lacrimas fundebat acerbas

      Saepe ferens, "Quid nos, pignora cara, fugis?

Heu, quid et ante diem tam nos, tua viscera, parvos

      Deseris? heu, nobis unde iuvamen erit?

Quae nos complexu, quae nos refovebit et ore?

140

      Quae sit delicias exhibitura tuas?

Dicemus patri quid nos, ubi forte redibit,

      Quantaque tunc dabimus verba dolenda nimis?

Fundemus maesto quas, mater, ab ore querelas,

      Tristitiaeque pater qualia signa dabit,

145

Inveniet nusquam cum te, quae sola laborem

      Curarumque fores portus et aura sibi?"

Rettulit hos natus puerili e pectore questus,

      Ipsa quidem parvo cui pia mater eras:

At Petrus, egregio cui grandius ore sonandum

150

      Musa dedit carmen, pulcher Apollo chelyn,

Cui dedit et Graios vati recludere fontes,

      Cui dedit et Latios posse referre modos,

Materno miscens laudantia verba dolore

      Non tacito patitur te siluisse pede,

155

Sed matri cecinit tot carmina sancta merenti

      Clarici laudes tot dedit atque novas,

Quot neque Calliopae matri dedit Orpheus ante,

      Quotque patri doctus non dedit ante Linus,

Vt, tua dum Petri celebrantur carmine nati

160

      Funera, dumque nigris te rapit ille rogis,

Laudibus ac dum te Claricem a morte redemit

      Versibus ac nomen duxit in astra tuum,

Viva quidem Petri videaris munere nati,

      Vivaque divini munere facta viri.

 

9. ELEGIA

IN MICHAELEM VERINVM
iuvenem clarissimum, multo ante diem vita functum

Quae, rogo, Pierides, vos inclementia cepit,

      In vestros vester quove recessit amor?

Sicne parum tegitis quem vos aluistis ut atrae

      Tam cito sit factus praeda petita neci?

5

Michael, ecce, iacet, Musis ita factus amicus

      Vitavisse nigros posset ut inde rogos.

Vitavisse vices fati gravioris acerbas

      Deberet meritis tempus in omne suis;

Evenit at contra: nam qui fore semper in aevum

10

      Debuit incolumis funere raptus abit,

Raptus ob invidiam, ne saecula nostra viderent

      Qualem prisca virum vix habuere prius.

Quod si saeva suum servabant fata tenorem

      Semper ut e medio vel meliora ferant,

15

Debuit optatam saltem spectare senectam,

      Tam tener iste suum ne cadat ante diem:

Namque tribus lustris binos vix addidit annos,

      Vix paucos menses livida Parca dabat,

Cum puer, ah, nimium primo miser excidit aevo,

20

      Limine de vitae dum rapit atra dies.

Saepe quid aetatem numeras meritumque recenses?

      Irrita quae loqueris Mors inimica facit.

Nil iuvat in sacro quod sis Helicone creatus

      De patre cui citharam pulcher Apollo dedit

25

Qua vel adhuc iuvenis teneros bene lusit amores,

      Qua cecinit Galli maxima gesta ducis.

Nil iuvat e Graiis quod plurima fontibus hausta

      Sumpseris et linguas noveris inde duas.

Scire velim tibi quid prosint modo carmina, cunctis

30

      Digna legi, tenero quae canis ore puer!

Quod si Musa nequit te defendisse cadentem,

      Cedere quod fato cogitur illa gravi,

Debuerant sancti penitus defendere mores,

      Debuit imprimis casta pudicitia,

35

Quam, Verine, novo sic es veneratus honore,

      Hac ut censueris nunc sine velle mori:

Namque, puer, suavem mavis deponere vitam

      Quam solvas ea quae iura pudoris erant:

Nam, medici cuperent cum consuluisse petenti

40

      Pharmaca quo febri membra levata forent,

"Dulcia," dixerunt, "Veneris si vincula norit

      Iste, gravis morbi peste solutus erit."

Haec ubi dicta tuas nimis accipis aeger in aures,

      Abnuis et votis stas velut ante piis.

45

Inde cadis moriens: quis non crudelia damnet

      Astra, vel in superos dicat acerba deos?

Quo melior, Verinus, eras, quo doctior inter

      Etruscos, quanto castior unus eras,

Hoc mage debuerant te sustinuisse cadentem

50

      Caelestes ne sis facta rapina neci,

Ne quod ab invidia crimen pia turba deorum

      Contrahat, immeritum dum sinit, ecce, rapi,

Dum patitur quod erat sanctum magis omnibus unum

      Tristibus a fatis in cava busta trahi.

55

Quid miser implorem? quid opem prodesse putemus

      Humanam, superi si dare posse negant?

Quid nisi perpetuo luctu miser ora resolvam,

      Nullus ut, heu, lacrimis posset adesse modus,

Si doctrina tibi, virtus, probitasque, nec ulla

60

      Prosit ut a fatis tuta sit illa malis?

Et iam tempus erat, iam lamentabilis hora,

      Michael infelix, qua periturus abis:

Astiterant Arnus nutrix quascunque sub undis,

      Chaianus quas mons, Ambraque casta tenet;

65

Pieris imprimis venit huc simul omnis, et una

      Purpureum roseo qui vehit axe diem;

Atque ibi consilium capiunt, an saeva moveri

      Fata queant cursu quem tenuere suo,

Ex quo principium deus et natura dederunt

70

      Rebus, et incepta est iam nova terra coli;

Ast ubi tam precibus durissima numina castis

      Perspiciunt nullis flectere posse modis,

Protinus in lacrimas se profudere dolentes

      Protinus in luctus hinc cecidere novos;

75

Sed gravius, Cyrrhae vos quae iuga summa tenetis,

      Omnibus hinc aliis indoluisse ferunt.

E quarum numero, pueri cui cura tuendi

      Est data iam, tristes protulit ore sonos:

"Michael, heu quis te casus mihi saevus ademit?

80

      In te quid tantum Mors scelus ausa ruit?

In te quid tantum Mors scelus ausa ruit?

      Cum mihi nascentem dederat te turba sororum

Vt caperem curas ne tibi quid noceat,

      Tutus at incoleres antrum fontesque sacratos

85

Vnde Maro sitiens saepius ante bibit,

      Eventura tibi certe mala nulla timebam:

Exstitit at summi spes mihi summa boni.

      Quam male decipior! quam me mea cura fefellit!

Spes mea seu quantum versa timoris habet!

90

      Non ego crediderim tibi sic mea sacra colenti

Inferret nigras Parca maligna manus,

      Praesertim cum sis ita nos imitatus et omnes

Duxeris hinc Musas in tua vota pias,

      Vt iam mortales habitus moribundaque membra

95

Exueres, factus par similisque mihi.

      Fallor at, heu, nimium votis confisa caducis,

Dum puto quod fieri fata severa negant,

      Quae pater omnipotens, nutu licet omnia possit,

Non valet e cursu vertere dura gravi.

100

      Quod tua si ternae truncarunt fila sorores,

Atque iuvat plenas sic lacerasse colos,

      Si quoque ne fieres tristissima causa fuerunt,

Vt volui, vates primus in urbe tua,

      Obstarunt si ne potiaris honoribus amplis

105

Patria quos iustis fortibus ante dedit,

      Michael, hoc poterunt non impedi<i>sse quod instat,

Nec poterit famae Parca nocere tuae,

      Laudibus officietque tuis non ipsa vetustas,

Tempus in aeternum nec revoluta dies.

110

      Plures namque viri qui Phoebo digna loquuntur

Curabunt nomen tollere in astra tuum:

      Nam qui Parthenopes urbem coluere vetustam

Te numeris referent tempus in omne bonis.

      Te canet Hesperius vates Latiusque poeta,

115

Quisquis et in Tusca claruit urbe magis

      Hique dabunt maesto solacia magna parenti,

Teque nigris rapient quilibet inde rogis;

      Sed tamen ex illis qui plus tibi nominis alti

Afferet et laudi plus dabit usque tuae,

120

      Hic est ille novus Medices Laurentius heros,

Itala quem tellus est venerata patrem,

      Regibus et magnis ducibusque petentibus auctor

Responsum certus qui dedit atque dabit.

      Hunc ego Castalias docui bene semper ad undas

125

Carmen Apollinea concinuisse lyra.

      Hic te cum sapiens fuerit miratus et ingens,

Michael, ingenium duxerit esse tuum,

      Noverit atque, foret propria haec si dona fuissent,

In patriam per te quam cumulandus honor,

130

      Carmine te sacro dignabitur ille cadentem

Ferre per Ausonias (Itala regna) domos,

      Cuius ab ore fluunt ita dulcia verba canentis,

Deque suis numeris gratia tanta venit

      Vt te iam possit magis effecisse beatum

135

Dum moreris quam cum vita superstes erit,

      Felicemque magis faciat, dum mortuus umbras

Cernis et infernos (visa tremenda) lacus,

      Quam si vixisses vitam, mihi crede, refertam

Omnibus his tibi quae fors cumulata dedit.

140

      Ergo modum lacrimis opus est iam ponere nostris,

Per Medicen quoniam vivis, amice, magis.

      Illius aeternum dum carmina sancta legentur,

Quae bonus in nomen mox canet ipse tuum,

      Quae bonus in nomen mox canct ipse tuum,

145

Vivis item melius, cum iam purgeris ab omni

      Labe tibi corpus quam dedit ante gravem,

Vt Medicis laus haec in te divina putetur

      Conveniens tanto nunc magis esse tibi,

Conveniens tanto magis haec videatur habenda

150

      Esse tibi quanto purior est animus;

Est divina quidem laus haec, divinus et ille

      Est animus, modo qui purus in astra redit."

Haec tibi Musa dedit, dum fundit ab ore querelas,

      Carmina; nos eadem scripsimus, ecce, tibi.

155

Addimus ista duo tua quae monimenta notabunt

      Et quae sint urna saepe legenda tua:

"Michael hic puer est, quem ni mala fata tulissent,

      Tam doctum potuit vel superare patrem."

 

10. ELEGIA

IN GALEACTIVM, ILLVSTRISSIMVM
MEDIOLANENSEM PRINCIPEM
ad Bonam, uxorem eius illustrissimam

Parcite, mortales, regnum quicunque tenetis,

      Fortunae miseras non timuisse vices;

Parcite tam tristis vos fidere flatibus aurae

      Aut bona tam saevae credere vestra deae!

5

Fortuna levius nihil est; velocior Euris,

      Nam movet haec celeres semper iniqua rotas;

Haec eadem citius dicto solet infima summis

      Rebus et haec imis vertere summa solet;

Haec humiles tollit summa ad fastigia rerum,

10

      Deprimit haec summos rursus ad ima viros.

Non levius venti spatium per inane feruntur

      Cum Boreas madidis aera purgat aquis,

Siquando velit illa vices agitare superbas,

      Si velit imperio vertere cuncta gravi,

15

Vt, quicunque canit sphaerae velut illa globosae

      Haereat et summo stet super illa pede

Aut quicunque leves illi quoque tradidit alas

      Ferreque temones dixit utraque manu

Se quibus aethereas librans moderetur in auras

20

      Aera dum facili pondere vecta secat,

Hunc miras habuisse manus mirumque per artem

      Protinus ingenium miraque verba putem,

Cum queat instabili quicquid levitatis inhaeret

      Fortunae inventis explicuisse suis.

25

Nec tamen haec, levior cum sit, caret inde feroci

      Crimine, crudelis nec sibi nomen abest:

Illa viros quotiens iugulum dare saeva coegit,

      Duraque nec meritas vincula ferre manus!

Illa quidem reges exstinxit vulnere crudo,

30

      Vertit et imperio regna subacta suo.

Caesaris exstiterat dux haec male fida ruentis

      Impia dum miseros traxit in arma patres.

Illa gravem Priamo suadens ut pugnet in hostem

      Indigno magnum sustulit ense caput.

35

Quid referam Macedum regem velut acta furore

      Perdendum socio praebuit illa viro?

An rex Peliacus, manibus praereptus amicis,

      Non subiit mortis fata severa suae?

Pro, scelus! haec eadem nuper fortuna cadentem

40

      Vulnere Bebriacum sustulit ecce Ducem

Tam subito casu nihil ut minus ille timeret

      Florenti mortem quam sibi posse dari.

Sed spes incautum iuvenem miserumque fefellit,

      Fecit et in tuto quaeque timenda loco:

45

Nam medio templi, populo faciente coronam

      Dum fierent summo sacra pianda deo,

(Pro, scelus indignum!) fidam dum fingit ad aurem

      Perfidus ille quidem verba tacenda loqui,

Ecce, petit dominum sica quam tectus habebat,

50

      Vt triplici caderet vulnere fossus humi,

Vt stupidus fieret populus dum regia cernit

      Maestus ab indigna pectora caesa manu.

Nec timuit proceres quibus ille fidelibus esset

      Vsus, et ingenio semper et arte bonis;

55

Nec metuit populum dum sacra colente magistro

      Antistes manibus continet illa piis;

Est maiestatem veritus neque principis idem

      Dum parat, heu, sanctis urere thura focis;

Denique non oculis mortem quam forte videbat

60

      Horruit, inde dari quam sibi certus erat:

Sic fortuna virum Furiis agitaverat atris,

      Sic fortuna virum Furiis agitaverat atris,

Perderet ut tantum diva superba Ducem.

      Nec satis est stimulis hunc incendisse furentem,

65

Ni coniuratos addat iniqua duos,

      A tergo foderent gladiis qui rursus acutis

Principis infesta terga secanda manu.

      Quis dolor, heu, proceres tenuit dum quisque videbat

Principis in medio frigida membra solo!

70

      Heu, quos clamores populus fundebat inanes

Dum dolor, heu, lacrimas cogit inire graves!

      Hinc stupet, aspectuque haeret defixus, et amens

Vix ea quae cernit vera fuisse putat,

      Sed licet ipsius facies foret urbis in omnes

75

Maesta, nec a lacrimis aforet illa piis,

      Coniugis ista Bonae, dum fundit ab ore querelas,

Plena dolore magis verba fuere tamen:

      "Quod mihi te fatum rapit, illustrissime coniunx,

Invidet aut quae te stella maligna mihi?

80

      Te duce quae fueram felix modo dicta per orbem,

Protinus infelix te sine facta queror.

      Quid me Gallorum quod sim de sanguine regum

Orta iuvat? sine te nam iuvat inde nihil.

      Heu, quis non clamet, quis non crudelia dicat

85

Astra, quit aut tantis temperet a lacrimis,

      Cum domini videat frigentia membra perempti

Atque datum nigris corpus inane rogis?

      Quis ferat, heu, si vulneribus, fera Parca, supremum

Es modo tam crudis ausa necare Ducem?

90

      Quid fieri non posse putem, si maximus, heu, qui

Nunc erat effuso sanguine tingat humum?

      Nec fuit indignum vos, impia fata, nefandis

Coniugis ora pii sic temerasse modis?

      O, tantum spatiique datum mihi forte fuisset

95

Fortunae ut possem vulnera saeva pati!

      At mihi tam subitus casus, tam tristis et atrox,

Te rapit ut prope sim nescia facta mei.

      Dum stupeo, vereor subitis ne exterrita monstris

Vt Niobe fiam nunc ego dura silex.

100

      Inter spemque metum dubito seu vivere credam

Te modo, seu fato succubuisse gravi.

      Vix oculis possum suadere miserrima nostris

Tam cito te, Princeps, ut cecidisse putent,

      Cum modo conspicerent te, quo florentior alter

105

Non fuit, in tantis regna tenere bonis.

      Non ego fortunam muto neque tristia fata,

Terminus is vitae si tibi dandus erat;

      Te vis ne raperet volui, sed febris inhaerens

Inque novem saltem continuata dies,

110

      Dum me tale meum docuisset ferre dolorem

Tempus et ut nossem tristia quaeque pati.

      At modo tam subitusque furor te sustulit aut nex

Tam cita ne possim consuluisse mihi.

      Quid tot nunc equitum turmae peditesque cadentem,

115

Hei mihi, te, coniunx tam mihi culte, iuvant?

      Quid tibi nunc prosunt, Princeps, tot regna, tot urbes,

Gallia quodque ingens paruit ante tibi?

      Quid tibi quod pater ante fuit Franciscus in armis

Sfortia vel bellis tam bonus ille novis

120

      Vt neque dum pugnasque ciet, dum castra suburget,

Dumque gravi fortes conserit hoste manus,

      Pugnando caderet victusque miserque subiret

Supplicis externas more subactus opes,

      Invictus quoniam tulit e certamine palmas

125

Semper et hostili caede cruentus erat?

      Hunc adeo, Fortuna, patrem timuisse supremum

Debueras, manibus saepe repulsa suis,

      Vt neque sic magnum scelerato vulnere natum

Perdere tam iuvenem saevior ausa fores.

130

      Quid memorem Cosmum Medicen Cosmique nepotes,

Vir quibus ingenti iunctus amore fuit?

      Hic ita cum Tuscis esset sapientior unus,

Dum Medica patrias temperat arte domos,

      Vt, dea, te victam penitus superasse feratur

135

Inque tuas Medices vincla tulisse manus,

      Hunc ita debebas cunctos venerarier annos,

Vir meus ut socio cultus honore foret.

      At nihil est tutum fatis: fortuna tenorem

Acriter, heu, sequitur semper acerba suum.

140

      Sed tamen usque tuis manibus licet omnia vertas

Sintque vel arbitrio quaeque ruenda tuo

      (Pro, scelus!) ac tanto privaveris inde marito

Me modo dum sanctos, heu, colit ille deos,

      Non facies ut fama viri, Fors diva, perempti

145

In tantis pereat, diva superba, malis:

      Nam, dum Bebriacis populis, sanctissime coniunx,

Civibus atque meis iura petita dabo,

      Te duce cuncta geram: tua nam mihi semper imago

Ante oculos stabit rite colenda meos.

150

      Hanc ego dum vivam semper venerabor, ut ante,

Candidior mecum dum tibi vita fuit,

      Vt, quamvis aliis fors invidiosa cadentem

Te tulerit, tanti causa maligna mali,

      Mortuus aut reliquis modo sis, clarissime coniunx,

155

Et tua sint nigro iam data busta rogo,

      Tu Galeaze, tamen, cultus velut ante solebas

Semper honore pio, tu mihi vivus eris."

 

11. EPISTVLA HEROIS

Alphonsina Petro Medici

Alphonsina dari petit hanc sibi, Petre, salutem,

      Quam, nisi tu venias, nemo dedisse queat.

Cum tibi iuncta fui, nostras pervenit ad aures

      Rumor ut optares visere qualis eram,

5

Vtque meo cuperes circum dare bracchia collo,

      Accipere ut cuperes oscula, ut apta dare.

Nunc visam refugis, coniunx, visamque recusas!

      Cur, nisi quod videor te tibi digna parum?

Certe, ubi vidisti, me sic laudare solebas

10

      Iurares ut me pulchrius esse nihil;

Lumina laudabas nitido certantia Phoebo

      Atque oculos natos in tua vota meos;

Laudabas niveasque genas faciemque decoram

      Labraque purpureis aequiperanda rosis,

15

Collaque dicebas humeris exstantia nostris

      Pectoraque intacta candidiora nive;

Laudabas dentes etiam miratus eburnos

      Vtque pari constent ordine utrimque pares.

Quin, mea visa manus quam sit tibi pulchra referrem

20

      Ni verear laudes ponere inepta meas.

O, quotiens longas noctes remoratus es in me

      Spectanda et longos iam, vir amate, dies!

Ah, quotiens somno<s> stellae suasere cadentes

      Atque graves oculos repserat alta quies!

25

In roseis quotiens surgebat lutea bigis

      Aurora ut superos expetat axe polos!

Cum vigil usque meas pergis dimittere in aures

      Verba quibus faceres mitia corda feris,

Verba quibus miseram me tunc ita reddis amantem,

30

      Nulla sit ut morbi iam medicina mei!

Haec dum continuas, cum iam gravioribus alis

      Adveniens peteret lumina fessa sopor,

A me non suaves poterant te vellere amici,

      Non soror, atque tibi tam veneranda parens,

35

Non citius princeps, in te licet omnia possit,

      Compulit optatos deseruisse sinus.

Pontificis summi necnon haud mollia iussa,

      Cum grave quid voluit forte referre tibi,

Aspectu nequeunt quoquam divellere nostro,

40

      Coniuge neve sinunt te procul ire tua.

Haec ita cum faceres aut cum dicentis ab ore

      Talibus audirem verba relata sonis,

Constantem in nostro te rebar amore futurum,

      Te mihi perpetuum rebar adesse virum,

45

Posse nec inde tibi quicquam cecidisse putabam

      Tam grave quo fierem destituenda tibi,

Non tibi si pretium vel Persica regna darentur,

      Miscenda Etruscis Persica regna tuis,

Non tibi si quae nunc Florentia mater habetur

50

      Te vocet imperio crescat ut illa tuo:

Nam fore dicebas Tiberina ut flumina fontem

      Ante petant, ego quam sim tibi facta levis!

Nunc ubi sancta fides, qua linquere posse negabas

      Me, tibi si Darii conduplicentur opes?

55

Dicere quin memini, si quis te causas Etruscas

      Cogeret invitum forte redire domos:

"Coniuge non horam possem spirare relicta;

      Hac sine nec vitae consuluisse queam!"

Tu tamen hinc abiens miseram me linquis amantem

60

      Tam cito ne possim tam grave ferre iugum,

Tam cito ne mediter quae sit medicina furori

      Danda meo nec quae pharmaca danda putem.

Nec tenet Vrsino quod sim de sanguine creta,

      Vnde tot egregii prosiluere duces;

65

Nec tenet aut regum quod sum nutrita sub aula

      Auspiciis quorum stat pia Parthenope.

O, saltem spatii tantum mihi, Petre, dedisses

      Ne mihi discessus tam gravis iste foret,

Discere quo possem, quod non tamen esse futurum

70

      Credideram, sine te tempora dura pati,

Nam - grave praeceptum - si grandis epistula venit

      De patre, qui Tuscas temperat arte domos,

Vt statuas rediens patrias invisere sedes

      Vtque velis Medicos iam repetisse Lares,

75

Consilium laudo, quoniam parere necesse est

      Non homines tantum cui placuisse velint

Sed cui iam toto quae splendent sidera caelo,

      Sed cui iam tellus paret et unda maris.

Hinc tamen optassem tunc, Petre, modestius isses:

80

      Dixisses subitae quae tibi causa fugae;

Nam, fatale fuit si te procul ire relicta

      Coniuge, si fatis numina fixa manent,

Duxisses tecum me; spem, velut ante, dedisti:

      Hoc mihi quam volui rite tulisset opem.

85

Hoc potuit tanto solacia ferre dolori

      Atque modum lacrimis imposuisse meis

In quibus, heu, versor: nil me iuvat aula parentum

      Ampla nec Vrsini nominis alta domus;

Solantur non me Latiae - pia turba - puellae,

90

      Nec mea solatur, maxima cura, parens,

Neve Maria bonis solatur regia verbis

      Haec te discipulum quae vocat usque suum

Et tibi quae fuerat, dum me petis, ante magistra

      Sis ut in uxorem ne rudis inde tuam;

95

Patria nec, quamquam rerum caput exstitit olim

      Orbis et imperiis illa potita fuit,

Non tamen ipsa queat nostrum lenire dolorem

      Te propter capio quem, vir amate, gravem:

Nam, licet admonitus cuncti meditemur honestos,

100

      Nil tamen effectus verba monentis habent.

Omnibus his, coniunx, potes esse salubrior unus;

      Vocibus his reliquis vox tua plura feret,

Omnibus aspectusque tuus mihi gratior unus:

      Tu mihi cunctorum pondus et instar eris.

105

Ergo redire velis, Medices, ita, Petre, rogamus

      Vt magis ex animo nil petiisse queam:

Nam me laetitiae statues, vir amate, priori;

      Corde meo cedet qui fuit ante metus.

Nam tuus adventus sic quae mihi maesta fuere

110

      In nova convertet gaudia, crede mihi,

Vt magis aspicias homines mihi rursus ovantes

      Quam maesti fuerint dum mihi lentus abes:

Tristia nam veluti te discendente fuerunt

      Omnia, de lacrimis tristia facta meis,

115

Mutabunt faciem te sic redeunte priorem

      Vt tibi laetitiae maxima signa ferant,

Non aliter quam cum maternam invisit Apollo

      Delon et arva suo numine laeta facit.

Vt sine te Latiam squalebant cuncta per urbem,

120

      Omnis ager veluti te sine maestus erat,

Sic, tu Romanos repetes ubi, Petre, Quirites

      Inque meos referes te, vir amate, sinus,

Depictae variis ridebunt floribus herbae,

      Terraque abundantes fundet in arva fruges,

125

Arboribusque comae quae iam cecidere virebunt,

      Cumque nova proprius fronde redibit honor;

Flumina quae fuerant graviori exhausta dolore

      Decurrent undis turgidiora novis.

In viridi quae iam latuerunt Tibridis alveo

130

      Advenient Nymphae, turba iocosa, tibi,

Quaelibet ac placidos extollet in aera saltus,

      Laetior adventu reddita, Petre, tuo.

Obvius adveniet Romanae conditor urbis

      Te patribus similem cernat ut esse suis,

135

Cernat ut esse tibi duo quae Romanus habebat,

      Fortior ut reliquis, doctior utque foret,

Vt quae gessisset patriis robustus in armis

      Scriberet ingenio facta notanda gravi.

Hinc aderunt Graiaeque tibi Latiaeque Camenae,

140

      Illud idem ut sis quod Caesar et ante fuit,

Cum spes et ratio studiorum in Caesare tantum

      Sic fuit ut Musis portus et aura foret.

Quin ego, quae tristis te sic cedente fuissem

      Esset ut in Latia tristius urbe nihil,

145

Omnibus efficiar tanto tibi laetior una,

      Omnibus exsistam blandior una tibi,

Omnibus et reliquis quanto mihi carior unus,

      Omnibus atque magis semper amatus eris.

 

12. ELEGVM CARMEN

Ad eruditissimum Petrum Medicen Laurentii filium

Carmina, quod, Medices, nimium puer ipse fuisses,

      Cum minus exstiterint cognita nostra tibi,

Tunc ubi Iuliani patrui narravimus olim

      Quanta fuit virtus, robora quanta tui,

5

Hastatorum equitum quo tempore venit in agmen

      Vsque adeo fortis, victor ut inde foret,

Vt foret, utque Italas repleret nomine gentes

      Quod parit, in pugnas dum ruit ille graves

Dumque domum Medicam celebrem tot honoribus amplis

10

      Strenuus astriferos tollit ad usque polos,

Iam pridem Latio quae sunt mihi condita versu,

      Iudicio mitto nunc moderanda tuo,

Tu modo, cum doctos non tam superare Latinos

      Vincere sed Graios det tibi Musa volens,

15

Aspicias utrum quae scripsimus ante videntur

      Digna legi numeris edita sintque bonis:

Legeris ut, Medices, cum maxima facta tuorum

      Illa quidem nostris, Petre, notata modis,

Hinc sumpsisse queas exempla domestica rebus

20

      Abs te posse geri quas pia fata dabunt,

Atque ea quae facies possis memorare canendo

      Inde prior vates factus in urbe tua,

Iulius ut Caesar quae fecit et illa notavit,

      Vt quae pugnasset scriberet una manus,

25

Gloria nulla quod hac maior videatur habenda

      Quam peperere simul robur et ingenium.