Primus habet causam excidii, fraudesque Pelasgum

 

In magnos postquam cecidit mea Musa labores,

Dum sequitur longos cursus, comitata virentem

Carpere conatum per mille pericula laurum,

Castaliisque volens intingere fontibus ora;

5

Ad latices dum diva manu deduxit amatos,

"Siste", mihi dixit, "tandem tu, et comprime gressum".

Iussit, et arridens, "Nunc cane munera", dixit

"Et nostros modulare modos: iam tempore longo

Praeludens tremulas plectro perstringere chordas

10

Te docui. Veros cantus nunc tempora poscunt.

Non antiqua canas iubeo: nam vidimus ipsi

Excindi magnam imperio, belloque potentem,

Sublatamque urbem insignem, manibusque cadentem

Teucrorum, quos ipsa prius subiecerat armis.

15

Ast nunc praeda iacet, rebusque exhausta vetustis

Aspicit (oh fatum!) terris simul aequore cives

Diduci in praedam miseros, natosque, patresque,

Et fratres, matresque, nurus, iuvenesque, senesque.

Angelus alta colit Romanus moenia Romae,

20

Insignem toti mundo quem Palladis arte

Fecimus, antiqua et virtute ornavimus. Hic est,

Quem pius antistes nulli pietate secundus

Extulit Aeneas summus, magnoque locavit

Fastigio ob tantas laudes: quo cardine Christi

25

Inviolata manet summo cum principe vera

Relligio: divique secat vestigia fratris

Firmani. Is postquam volitans super aethera terris

Excessit; merito solus dignatur honore

Pieridas, pulcraeque insignia praemia laudis

30

Porrigit, et nostris solet aspirare poetis.

Huic cane, te moneo: te complectetur, eritque

Principe quo laetus mediteris carmina nostra."

Dive parens igitur, monitus, laudata puellae,

Dicta sequor, munusque fero tibi rite dicatum

35

Parvum opus. Accipias devotae iam tibi dudum

Mentis dona meae; et praesens decus adde labori.

Haec ego dira canam, nam pars ego, parvula quamvis,

Exitii, raptusque locos invitus ad omnes,

Praeda fui. Sed te populorum rector, et urbis

40

Conditor alme precor, tantam quae verteret urbem

Causa fuit, memores; populi, quae tanta fuere

Crimina, quae tanta luerentur crimina paena.

Constantine, tuis manibus tua pergama, dive,

Condita Teucrorum ostendunt vexilla per altas

45

Turres: proque aquila volitant insignia rubra.

An te cum fremeret circum tua maenia saevus

Barbarus, atque urbem ferro cum excindere totam

Certaret, miseris insultans civibus, atrox

Non facies ventura mali, pater urbis, et auctor,

50

Terruit! Aut si animos divinos non timor intrat,

Non tibi cura fuit crudelem avertere cladem;

Auxiliumque tuis coelo demittere rebus?

Quando equidem in coelum translatus flectere magnum

Voce Deum, meritisque tuis, Helenaeque parentis,

55

Dive potes. Primus Divorum vera secutus

Iussa Dei, Christumque Deum de Virgine natum

Formam hominis sumpsisse, Deumque, hominemque videri,

Atque humana sua solvisse crimina morte,

Credis, et audaces mentitos numina falsos

60

Arguis esse deos. Fidei, Christoque potentes

Addicis populos, et sacras construis aedes.

Primus immensum partitus munera mundum

Sacra, fidemque piis miseris mortalibus ornas.

Pontificem summum cunctis spectantibus alta

65

Sede locas; sceptrumque manu gestare, caputque

Sacratum donas triplici radiare corona,

Italiaque iubes illum regnare deinceps.

Hunc omnes populi, gentes, regesque, ducesque

Observant; unumque vocant, orbisque parentem.

70

Tanta igitur cum sint totum tua gesta per orbem,

Nam pietatis honos summus, fideique putatur,

Non prece, non meritis valuisse ad vota tuorum

Flectere, dive, Deum; tantamque avertere cladem?

Credo equidem, nam iusta Dei sunt numina semper,

75

Nec minimum ob crimen divina innascitur ira

In populos, non ausus eras effundere voces,

Nec tentare Deum, merita devertere ab ira

Pro populo, qui iusta Dei contemnit, et ultro

Se putat haud ulla divina lege teneri

80

Pontifici Romae: pastorem quem Deus ipse

Praestitit mundo, cui coeli claudere regna,

Atque aperire dedit, solvendique et iura ligandi

Quid velit; et solum sibi qui succederet illum

Delegit terris, maiestatemque verendam

85

Addidit. Hunc primum contempsit Graecia vana,

Et dedit in labem similem contagio plures

Haec populos, quos ira Dei servire subegit.

Hos Scytha bellipotens, hos Teucer subdidit: illos

Mollis Arabs, Parthusque fugax: patriisque revulsa

90

Liminibus, duros passim tolerare labores

Irrequieta dolent sua corpora. Prima malorum

Constantina polis geris immedicabile vulnus:

Impietatis opem nullam tibi numine laeso

Sentis adesse: tamen quanto plus verbera dira

95

Impendere vides, tanto magis improba summum

Pontificem temnis? Teque illi subtrahis? Esque

Indignata gregis pars dici. Concipis iram

Praeterea infandam. Puduit nec dicere summum

Pontificem haereticum; cum te scelerata fatiget

100

Haeresis; et veterum Patrum vestigia linquens,

Degener, obscoenas voces, risusque petulcos

In Dominos rerum iactas, nulloque pudore.

Compressa es sermone canem (proh vulgus) iniquum

Pontificem appellare omni. Turbaque maligna

105

Matribus, et pueris passim, et primoribus urbis

Impia vulgatur Romana Ecclesia. Foedi

Exemplum es sectata viri, gens pessima, falso

Homine quem dicunt Photium, qui causa malorum

Prima fuit. Meritam ut fugeret pro crimine poenam,

110

Exacto primum propria de sede Severo

Praesule, gravorum scelerum vexata furore

Corda imprimens, omnes Christi qui nomina servant

In terrisque vicem Romani antistitis, ausus

Haereticos, qui iura colunt, vulgare: quod omnes

115

Laudarunt, quibus omne bonum summumque voluptas

Corporis est visum peccandi vindice nullo;

Et quibus est gratum studium, quos tota secuta

Graecia vicinas secum ad contagia mundi

Partes traxit. Iidem magnam sensere ruinam

120

Iudaei, cum Sancta ducis mandata fuerunt

Moysi spreta, Dei linquentes numina veri

Mutas brutorum, aut hominum coluere figuras

Non tamen hac urbis maiorem pendere poenam

Narratur. Duro quid maius libera quantum est

125

Tradere colla iugo, dulcesque videre sub hoste

Natos, et teneras molli cum matre puellas

Luxuriae subiecta ferae sua corpora cogi

Praebere! At et turpi supponere membra furori!

Summe Pater rerum, nutu qui cuncta creasti.

130

Solum hominem manibus formasti, lumine ut alta

Suspiciat, Dominumque suum, patremque perennem

Te colat agnoscens, tecumque ut gaudia summat

Dulcia. Quisnam animos tantus furor excitat, ut te

Sponte sua linquant? Saltem discrimina vitae

135

Debuerant, si solus amor non sufficit omnem

Stringere conatum; vel magna exempla priorum

Terruerint: tu sola mali caput omne, ruinam

Gentibus invisis urbs thracia maxima mandas,

Vastarique urbes primum, populosque remotos;

140

Mox iuxta sentis ferro spoliata tuorum

Maenia paullatim; torpentem barbarus hostis

Te pulsat, rapit atque agris armenta, virosque.

Nil movet incepto; nec te sententia mutat;

Altera nec melior mens nascitur. Omnia fingis,

145

Et simulas nunc te coniungi velle Latinis.

Pontifici summo legatos mittis. Honorem

Te dare promittis. Tantum cernatur amica

Cui melior ratione manet sententia poscit.

Differitur: tu victa siles, laudasque Latinam,

150

Romanamque fidem. Testis Florentia; testis

Eugeniusque pater, verum clarusque Iohannes

Rex tuus, et patriarcha simul, quem thusca latentem

Vrbs habet, ac testis Firmanus maximus auctor,

Et momentum ingens fidei qui cingitur orbis

155

Aequore terrarum testis. Reverentia summo

Est data Pontifici, et secum concordia facta est.

Iuratisque fidem, atque aequo foedere leges

Accipis: oranti tibi mittitur aequore classis.

Ne Teucer qua pontus habet discrimina terrae

160

Angusta Europae, atque Asiae dux transeat Helles

Inclusura viam, vel Bosphorus ostrifer arctat

Qua terras graias: magnum fremit hic prope pontum.

Mittitur et populos qui cogat in arma feroces,

Pannoniosque duces in barbara suscitet arma:

165

Vt te quam Teucer clausam, obsessamque tenebat

Barbarus, ad pulchrum regnandi arcessat honorem:

Comparet utque tuum regnum, quod temperat armis

Teucria prostratis expulsisque hostibus, ut sis

Imperiosa potens referas, quam ut magna trophaea

170

A quibus orta venis patrum, clarosque triumphos

Imperiumque vetus, nova namque es Roma vocata

Romanis opibus aucta, imperioque potita

Romano. Quid agis, fremeret cum Bosphorus omnis

Classe; ferox quateret campum cum exercitus omnis

175

Hostilem? Cum pressa iugum iam Graecia tota

Devictura foret saevum, iam iamque recepta

Haud parva Europae pars libertate, pararet

In Dominos poenas, et iustas tolleret iras?

Tunc solitas subito, et meditatas exeris artes

180

Perfide furtivam pacem, foedusque nefandum

Cum duce Moratto peragis: summoque maligne

Pontifici iurata tibi promissa resolvis:

Christicolumque hosti rerum tu pondera prodis.

Et facilis per te patet illi transitus una

185

Cymba. Legatus corruptus pondere magno

Auri, atque argenti portum qui classe tenebat

Franciscus iuvat insidias, nec denegat hostem

Quem transire videt Phrygium contingere terram

Littoris Europae. Nimium tu raptus amore

190

Praecipiti, nimiaque amens pietate tuorum

Proderis: in nimium dum te sua gloria tangit

Indiscreta, pater praesul Romane, periclum

Incidis. Heu, numquam committere tanta nepoti

Debueras tractanda tuo! Vix littora Teucer

195

Attigerat: iubes ipsa viros, qui munera portent,

Gratenturque duci, accipiantque in littore ovantem

Constantina polis, seque illi ostentat amicam

Qui dudum ad saevam, crudamque subegerat acri

Obsidione famem: quique armis clauserat, ut vi

200

Subdita serviret ferroque ne exhausta iaceret,

Prodit, et auxilium sibi missum frivola classis

Proditione redit. Tenuit dux Teucer apertum

Vi campum, populos dira in certamina cogit

Ex alia, nam angusta patent illi aequora tuta

205

Legati insidiis, crudeli et fraude Pelasgum.

Fortior et vario collectis viribus orbe

Corripit arma citus subito, et contendit in hostes

Pannonios, qui signa sui victricia regis

Laslai, quem ducem invictum, clarumque secuti

210

Iohannem, intulerant se se post terra relicto

Istro ad Threycios campos, et bella ciebant.

Conflixere acies, infestaque signa tulere,

Hinc nostrae Phrygiaeque: armis ultricibus ambae;

Et numero quamquam praestarent barbara nostris

215

Agmina, multa virum ceciderunt millia campis

Ferro; inimica tamen; repletaque terra cruore est

Hostili, passimque ingentes stragis acervi.

Ac nisi magnanimus nimium, praecepsve fuisset

Rex Laslaus, ea nostris victoria luce

220

Parta erat: attritis iam viribus hostis abire

Inque fugam dare se corde trepidabat acerbo

Vulnere confectus: cum rex sic fatus ab alto

Hortatur socias pugnam instaurare cohortes.

"O socii quorum manibus gens effera tristi

225

Clade iacet. Trepidant hostes: vos cernitis: atrum

Fatum urgere putant, vallo nec posse teneri

Sperant. Sub noctem fugient, nobisque relinquent

Hanc laudem ambiguam. Culpam hanc fugiamus inertes

Ne victi effugiant, trepidantes dum pavor haurit,

230

Instemus. calidae nobis dum pectore vires;

Dum ferrumque calet, gladios ne tergite, donec

Morattus dux ipse cadat, tot millia letho

Misimus. Hic superest fundendus. Maxima nobis

Haec virtutis adest laus, haec victoria certa

235

Si sectamur erit." Dixit, primusque citato

Tendit equo ad Teucrum vallum; quem turba secuta est

Tunc procerum delecta, animis telisque parata

Vel regem salvare suum, penitusque perempto

Hoste redire duces, vel certam oppetere mortem.

240

Morattus procul, ut vero conspexit ad ipsum

Tendentes, cognovit enim se sanguine posci;

Obstupuit primo, tremuitque ut morte propinqua.

Nec tempus quid agat concessit vertere menti,

Consiliumque capi. Fugit, longeque recessit.

245

Opposuitque sibi primum exceptura furorem

Agmina prima locans, Teucri custodia semper

Queis mandata ducis fuerat, corpusque corona

Cingere commissum est domini, telisque tueri:

Ianizarosque vocant: Graecis genitoribus orti,

250

Sanguine vel macedum, thracum, dolopumve superbo;

Thessala, vel tellus quos dat, vel Pyrrhea regna!

Hepirus (pudor) arma fovent inimica, iuvantque

Signa per omne nefas Teucrum, nec barbara possent

Arma aliquid, si non sibi robur milite tali

255

Praestetur, perdantque patres sua chara quotannis

Pignora natorum, lectosque ad praelia mittant.

Hi tum continuo crebros densantur in orbes,

Impediuntque viam regi, cursumque morantur.

Fit strepitus, clamorque virum, clangorque tubarum.

260

Vndique concurrunt celeres clamore, feruntque

Auxilium Teucri Moratto. Fervidus ira

Laslaus, veluti armenta inter fortia saltu

Irruit, atque viros magnus leo, et arma cruento

Ore petit, rapit, atque agens interritus omnes,

265

Nec gladio quemquam patitur propriora tenere

Tela virum. Sociis, regem ut videre, minaces

Virtus bellandi stimulos sibi conscia iungit.

Morattus vero ut multos cognovit ad ipsum

Accurrisse viros, et paucos vidit in armis

270

Hostes, arma capit proiecta, animosque resumit:

Collectasque virum fremitu, sonituque cohortes

Hortaturque, refertque pedem, ut fugiebat in hostes.

Non aliter, quam cum plana inter pascua fulvum

Pastores cernunt inferri monte leonem

275

Quem stimulat vesana fames, fugiuntque, suamque,

Obliti pecorum, pedibus retinere salutem

Contendunt, pavidique petunt qua proxima cursu

Tuta loca aspiciunt; clamant, gemituque lacessunt

Auxilium. Exciti trepidant clamore, ruuntque

280

Vndique ad arma viri agricolae, camposque per omnes

Cursatur, latrantque canes, nullo tamen ille

Terretur sonitu: saevit, laniatque iuvencos;

Terrificos mactat tauros; discrimine nullo

Dispergit, caeditque boves, totumque per agmen

285

Miscetur pecorum. Impavidum dare terga nec ira,

Nec patitur virtus. Venientes submovet ardens

Ad se homines. Ita rex Laslaus terruit ingens

Aggressus Teucros medios, pariterque repugnat.

Laslaum, et socios densa cinxere corona

290

Vndique collecti Teucri; longeque sagittas

Proiciunt! Nemoque audet se cominus illis

Offerre in faciem gladio. Certatur utrinque.

Hic ruit in medios: fugiunt hi fata, timentque:

Hi tantum clamore valent. Hic cominus ense

295

Bellans sanguineo terrae dat stragis acervos.

Vt vero pugnae tempus lassavit iniquum

Membra, nihil dextrae vires ad vulnera possunt

Ne cadat imbellis. Se victo et iactet inultus

Barbarus in caedem currit moriturus adactis

300

Quadrupedi stimulis, procerum quem certa caterva

Certa mori sequitur, sternentem, et sternit ad unum

Singulus. Et vitam victores agmine linquunt

Terrenam. Cunctique petunt ubi maxima dantur

Praemia virtuti, referuntque insignia laudis.

305

Sic Laslae cadis bello rex inclitus, et dux,

Dum captiva cupis Teucro abiurata tyranno

Regna armis, opibusque tuis, et sanguine duci

Ad libertatem primam; Danaisque superbis

Dum iuga de collo servilia demere tentas.

310

Heu miserande tuis rex fortibus! Optimus olim

Imperio populos rexisti. Saevus et armis

Crudeles hostes domuisti saepe: fuisti

Tandem (pro facinus) cum te ad certamina crebris

Vocibus accissent, contraque immania bella

315

Ferre sibi auxilium contexta fraude Pelasgum

Vrbis opes fractae crudeli marte vocassent;

Proditus insidiis pro quorum bella salute

Suscipis, adverso functus peris omine martis.

Heu vere imperio Romano digna gerebas;

320

Constantina polis nisi te fraudasset, et hosti

Foedera iunxisset, pro quo te ad bella vocarat.

Barbara tu poteras solus contundere tela:

Et pars Europae per te iam libera, luget

Quae nunc pressa iugo, meritis obnoxia tantis,

325

Vltimum ad usque diem mundi tua nomina laeta

Audisset, famamque tuam super astra tulisset.

Sed mea si fuerint tanto dignata labore

Carmina, dum vivent, tolletur ad aethera nomen

Laude tuum; quod nulla unquam delere valebit

330

Temporis ingluvies. Sed maior crescet imago

Gestorum, pietasque tui memorabitur ingens,

Virtutisque insigne decus, fortisque ruina.

Est tua perpetuo facies, et clara propago

Filius, ardenti sequitur qui gesta parentis

335

Corde, refertque patris memor omnia sedulus, ad quae

Connixus reddet magnum per secula nomen

Et patris, atque sui. Longos tibi praebeat annos

Felicesque, puer, Deus; et felicius aevum

Transige, sed reliquis similis videare parenti.

340

Haec tibi servata est victoria. Clade triumphans

Barbarica, spoliis dignum expectare parenti,

Qui iacuit nudus, funus perducere, claro.

At subito regem volitavit fama peremptum

Pannoniis fessi castris qui caede recenti

345

Corpora curabant ammissum vulnere deflent

Laslaum regem crudeli; et nunc fore victos

Credunt se immemores caeso duce nuper amara

Funera, qui dederant infensis hostibus, et qui

Agminibus Teucrum fusis ad castra redibant

350

Victores, laeti fugiunt, ne sentiat hostis

Nec minus, et Teucri tremefacti vulnere quamquam

Auctore occiso, tot millia missa sub umbras

Dum secum repetunt uno cecidisse suorum

Congressu, ceu nocte lupi qui furta silenti

355

Admittunt taciti castris abiere relictis.

Laslai ultores actutum instare sequentes

Pannonios ad terga putant exitiumque vicissim

Hinc atque inde timent, redeunt trans flumina †

Istri ad Pannonias fracto simul agmine. Teucri

360

Tuti castra locant ripas velocis ad haebri;

Atque hinc digressi sua quique ad tecta receptant.

Tum vero insidias retegit iam perfida grandes

Constantina polis, nec clam iam crimina curat

Esse sua. Vt caesum rescivit in agmine regem

365

Laslaum cecidisse, latenti in corde non ultra

Gaudia dissimulat; duroque in ore petulcam

Laetitiam monstrat. Stolidi coguntur ad alta

Atria regis honor quibus est ex ordine patres

... dicturus ad usum

370

Nemo unquam patriae, veniens properabat ad ipsum

Concilium. Coeunt pulchri queis nulla decoris

Est facies! Qui turpe putant depromere quicquam,

Quod non fraude fiat. Patriam foedare libido

Queis manet, et misere cupiunt, qui sanguine pasci.

375

Inde ubi plena fuit barbatis aula tyranni,

Murmura de strato dextra compescuit alto;

Atque ita rex cunctis fari sic incipit ore.

"Maxima iam rebus urbis sua munera pandit,

Si capere ignavis animis non spernimus; et iam

380

Sorte bona fessis aperit fortuna benignas,

Felicesque manus. Cui vos precor optima ferte

Consilia, o patres, obstent nec foedera quae nos

Cum duce Romano iuravimus. Vtile tantum

Est dum, id servandum reor. Haud ego foedus habendum

385

Dixissem, nisi res nobis foret inde secuta.

Morattus Teucrum dominus nos vexat acerbo

Bello. Regna tenet sceptro regnata vetusto

Nostrorum, et certat, nisi nos videamus, et urbem

Hanc nostram duri rapere in certamina martis.

390

Hanc, nobis quae sola domus, solamen amaris

Casibus exaustis superat; pro qua ante coactus

Ferre preces miseri. Et caput inclinare superbum

Nuper in Italiam sum visus, causa coegit

Auxilii. Eugenius, qui fertur in orbe sacerdos

395

Summus, opemque tuli: missa est namque aequore classis,

Excitusque una est Laslaus millia secum

Multa virum ducens magnus tellure. Fateri

Cogor ego: armatis timui tot classibus hostem

Non tantum a nobis praemerent; penitus sed ut illum

400

Europa quaterent, Teucro ac succederet alter.

Morattus potius regnet, quam nostra feramur

Cernere Pannoniis armis, aut regna Latinis

Oppressa, et placeant Teucrum commertia plusquam

Christicolum quicumque velint dominarier arvis,

405

Quae nostro spectant iuri. Sed fortius armis

Consilium inveni. Classem, quae angusta propinqua

Aequoris assistens servabat, cautus abegi

Immunem rerum. Parva tranare charina

Isthmum qui geminas partes disterminat orbis

410

Morattum docui, tutumque ad littora terrae

Europae statuens ad belli pondera misi.

Clam tantum potuit mea tunc prudentia, quantum

Non dux ipse omni poterat cum milite: victos

Victores feci Teucros. Et perdita nostro

415

Consilio Europae viderunt regna recepta;

Quodque super solum cupiebat concidit hostis

Infensus meritis tantis si conspicit aequa

Molitus. Verum iam iam mihi reddet amorem

Morattus, quid ego valeam speculatus. In ipsum

420

Qui gentes bello saevas terraque, marique

Commovi rursus ruiturum; iamque cadentem

Excepi dextra. Legatos talia vellem

Mittere qui referant optem qui iungere dextras

Foedere perpetuo, et pacem firmare perennem.

425

Vos vero quibus est mecum permissa potestas

Quid patriae, et mediis conducat premere rebus

In commune patres quaenam sententia vobis,

Dicite. Solus enim quid multis conferat unquam

Cernere non poterit: poscant quid multa videbunt

430

Multi." Sic fatus. Dubium in vestibula murmur

Tollitur: aura levis veluti cum personat altas

Silvas; aut subito Phrygius super aequora ventus

Cum fremit; et fluctus resonant ad littora longe.

Cunctantes tumido surgens quos pectore Lucas

435

Notarus affatur; generis non nomine claro,

Nec recti studio, pulchras namque oderat artes

Barbarus hic; sed opum fama, quas turpiter ipse,

Et pater ad summum cumulum corraserat: olim

Pisciculos vendebat avus; regnabat in urbe

440

Alter, consilia et regis velanda tenebat.

Italiam in primis, ignobilis, atque Latinum

Nomen acri invidia concussus in omen habebat

Infandum, fideique rudis perhibebat in auras

Ferri concilium; victos nec cedere graios

445

Pontifici summo Romano iure volebat.

Talibus adversus regem, cunctosque sedentes

Clamavit. "Magna est tua, rex, sapientia: sanctum

Consilium patriae praefers. At nos tua saepe

Fraudavit pietas: et certum saepe periclum

450

Vidimus ignari, sancta dum vivere lege

Niteris, et Christi monitis te tradere curas

Credulus. Hoc mandat regnum ne fraude petatur

Vel fide servetur. Deus haec quicumque gubernat

Scilicet, ac Romae Petri quia sede potitus

455

Pontifici curat, renuis si flectere collum

Ignavum, aut damnat propria si vivere lege

Forte placet. Foret haec stabili sententia cordi

Digna ut forti potius te occumbere fato,

Quod sibi te Latium iactetur tendere palmas.

460

Oranti similem, vel quisquis regna cadenti

Proxima longa tenet Phoebo, vel quisquis in arcto

Regnat, in extremam potius fortuna ferat nos

Pauperiem duri pulset nos effera martis

Verbere. Quid Latiis humilem te ostendere vultum

465

Contulit, o bone rex dominus: quid profuit illis.

Adiungi hospitio, et fidei commertia dextris

Accipere, atque dare: auxilium tibi misit in hostem

Eugenius, Venetique Mari, tellure feroxque

Laslaus Pannoniosque duces, populosque sub axe

470

Arctoo rapuit secum ad certamina contra

Morattum infensum. Si verum quaerimus, ipsis

Non tibi vicinum bello, regnisque potentem

Submovere parant. Terrent iam regna Latina

Arma hostis, nec eos tantum conarier armis

475

Tutos crede piis nos reddere Marte cruento,

Quantum ne capta Porro ditione suosque

Intret agros pingues, ac regnis pellat avitis

Teucer eos. Prorsus dubium nil crede, quin omnem

Italiam subigat! Nostra si hac urbe potiri.

480

Sorte datum fuerit. Deus id prius omen in ipsos

Convertat precibus, quam ferre necesse coactos:

Hi prorsus servire volunt: poscemus opem; sed

Vtile dicemus, quaecumque est caussa, minacem

Auxilio, propriis quoniam non iuribus hoc nos

485

Possumus, externo a nobis propellere Teucrum?

Hoc ego sentirem, et mecum hoc sentire putarem

Vos etiam, patres: pulso, si regna Latini

Nobis nostra darent, Teucro, sub marte recepta.

Non nobis capiant regnum, ut certantibus armis,

490

Contendunt nostro Teucrum depellere regno:

Sed sibi regna parent. Postquam fortuna secunda

Consilium adiuvit; meliusque benigna tuum, rex,

Praeter spem fecit; felix dum tempore venit

Vtaris, laetoque animo pia dona capessas.

495

Morrattus domito nunc rediit hoste superbus

Victor, ovatque tuo Laslaum munere caesum,

Qui nisi clam per te ex Asia transisset in agrum

Europae, totum imperium quo nunc valet ingens

Perdiderat; Latiisque armis, Pannonumque teneri

500

Europam aspiceret totam. Dum gaudia carpit,

Dumque recens meritum est animum palpemus. Ovanti

Gratemur. Lectos mittamus dona ferentes

Legatos. Et si qua putat se damna feroci

Quod timuit bello offensum tolerasse; ferendum

505

Purgemus crimen. Quod nostro est munere victor

Non adeo ignorat; pudeat quin dona ferentes

Insuper in socios nos acceptare fideles.

Sed quia cum premeret bello nos Teucer; opemque

Dum peteres Latio non tantum foedus amicum

510

Iurasti, sed eam super in discrimina ponis

Reddebat quae sola fidem nos omnibus aequos

Ausoniis. Victi tandem rationibus, an sint

Vera quidem, vel vana Dei quae dicimus illis

Qui norunt linquo. Nostram concessimus unam,

515

Atque suam esse fidem. Sanctum iuravimus ipsum

Confessi pastorem. Solum quoque diximus orbis

Esse caput, Romae Petri qui est sede potitus.

Solvamus quaecumque forent promissa Latinis

Foedera. Concilium fidei fecisse coactos

520

Noscatur. Teucro sat quantum possumus ex hoc

Concilio patuit. Nostris victoria dextris

Amborum steterat. Medios certaminis huius

Quis regnum Europae caderet fortuna datores

Nos posuit. Latio Teucros promptavimus. Amplum

525

Hoc meritum crescat: nunc nobis agmine facto

Tollatur nomen Romani antistitis aris

E mediis, nostrumque caput renuamus, et omni

Italia spreta, veniam pacemque petamus

A Teucro. Mea sic sententia. Tempora dum sunt

530

Quae facienda cito fiant." Hic talibus orsus

Sedit, tum vario cuncti sermone frementes

Collaudant, tremuloque probant cum murmure Lucae

Dicta leves, suadentque palam pia faedera frangi

Christicolum. Teucro legitur, qui talia portet

535

Iagarus. Hic notus pravo patruelis amore

Teucro erat. Ardebat turpi Ganymede potitus

Barbarus hunc puerum, proprii quem dira parentis

Tradiderat saevo rapiendum sponte tyranno.

Improbitate fretus patruelis Iagarus: "Rex",

540

Inquit, "ego radios Phoebus non sparserit ante

Bis quinos, optata feram quam pignora pacis.

Surgitur; et redeunt quisque ad sua limina patres,

Omine sed facto infelicis hirundinis urbis.

Interea totam bacchatur fama per urbem

545

Pontificis summi perstringi foedera leges

Non plus Romanis valituras. Iamque Latinum

Nomen per vulgi rapitur damnabile linguas

Indocti. Haereticos resonant iam cuncta Latinos.

Et si forte pie quisquam Romana fatetur

550

Iura valere super divino numine mundi

Leges, et patriarcha urbis; castusve sacerdos

Iam digito monstratur. Agit quoque Marcus iniquos

Praesbiteros, monachosque leves furibundus in atram

Insaniam: Eumenidum plenus serpentibus ardet.

555

Tartaream Alecto mediam praecordia fixam

Hic fovet: hoc Ephesus gaudebat praesule iniqua."

Hic; dum concilio reliqui scripsere tabellis,

Pontificem Romanum omni consulere mundo,

Pastoremque gregis primum se scribere solus;

560

Nolle manu est ausus, nec sanctis cedere votis

Sustinuit patrum; stetit atque immobilis unus;

Propositum et praestans tenuit. Statuere maligni

Hoc Danai, ut parva possent incendia magna

Scintilla excire; ut possentque auctore sub isto

565

Promissam violare fidem, turbasque ciere.

Sed postquam partem iam late verterat urbis,

Perfidiaque pari graios repleverat; ecce

Iagarus a Teucro rediens manifesta reportat

Nuncia pacis. Eunt iam iam bacchante tumultu

570

Agmina graiorum condensa ad limina regis

Presbiterum, monachumque: omnes certamine poscunt,

Foedarique instant pia foedera; vincla resolvi

Relligionis. Amentque Phrygios, serventque fideles

Compositam pacem secum; temnantque Latinos;

575

Gratius, ac melius clamant, nomenque receptum

Deleri e sacris Romani antistitis instant.

Rex quamquam arderet populo indulgere furenti,

Frena tamen paullum retinet. Laetatur amicum,

Atque parem Teucrum trepidat simul, et pudet hostes,

580

A quibus auxilium tulerat, vulgare Latinos.

Secreto scindi placet, ac diversa teneri.

Hi graiam teneant sectam, confingere at illos

Pontificis mandata sequi. Tunc Marcus in unum

Congregat exsortes fidei; multosque fideles,

585

Qui fuerant scripto manifesti, voce rebelles

Efficit. In varias mundi dictata feruntur

Partes scripta, quibus morbus fundatur. Honorem,

Quem iam praestiterant, pastori abducere gentes

Coeperunt. Certat pro viribus omnis haberi

590

Dignus, qui contra possit dictare tabellas

Pontificis summi servantes iussa Latinos.