Gabriele Altilio carmina

Testo base di riferimento: G. Lamattina, 1978

Cura dell'edizione digitale: S. Di Brazzano


1. epithalamium

Purpureos iam leta sinus Tithonia coniux

Extulerat roseoque diem patefecerat ortu,

Ceruleum tremulo percurrens lumine pontum,

Qui cupido sua vola viro despensaque dudum

5

Connubia optatosque toros et gaudia ferret,

Cum dulces patris amplexus, cum menia carae

Parthenopes notasque excedens linqueret arces

Sfortiade iuveni donanda Aragonia virgo.

Ipse levi pater invectus per cerula curru

10

Neptunus, late undisonum substraverat aequor

Infidique minas pelagi, nec gratior undis

Temperies caelove quies demissa sereno

Adfuit, aut alias spirarunt lenius aurae.

Hic studiis varioque adsensu lecta iuventus,

15

Fronde nova, redemita comas mirtoque virenti,

Dum fremit et validos certatim adnisa lacertos

Remigio expediunt alacres transtrisque locati

Exultant laetoque sonant cava litora plausu,

Dum patrio flet nata sinu, dum neptis avito

20

In gremio fratrumque piis complexibus haeret

Et longum inter se cara in cervice morantur

Ac gemitu simul urbs omnis simul aegra supremo

Digressu desiderio intabescit iturae

Littoreque effusi tolo atque e menibus altis

25

Prospectant mixteque viris longo ordine matres

Et lacrimis incedentem votisque sequuntur

Felicesque vias abeunti aurasque precantur.

Parte alia qua perspicuo delabitur alveo

Irriguis Sebethus aquis et gurgite leni

30

Prata secat liquidisque terit sola roscida lymphis,

Tercentum diversa locis se turba ferebant,

Virginei coetus Nymphe, Campana propinquis

Quas tulit ora iugis, quas dulcibus educat antris,

Centum Pausilipi, centum de vertice Gauri

35

Et totidem calidis e litoribus Baiarum

Queque Lirim quae lentisciferique recessus

Linterni, Bacchea tenent quae rura Vesevi

Adducunt: nec Volturni Sarnive puellae

Non adsunt, non aequoreae Nesidos alumnae,

40

Quas inter medie magna cingente corona

Bissenae superant forma praestante sorores

Aurea Sebethi soboles, quas caerula mater

Parthenope, una sciens Musarum et docta canendi

Parthenope primis teneras formavit ab annis

45

Imbuerat cantuque novo numerisque modisque.

Pars viola, pars caeruleis implexa hiacyntis,

Illae apio, hae narcisso, aliae immortali amaranto,

Perpetuum namque hos ipsae sibi ludicra flores

Semper alunt, viridem semper de rore nitorem.

50

Ergo inter sese manibus per mutua iunctis

Compositisque leves quatientes motibus artus

In numerum glomerantur ibi, variante reflexu,

Nunc pedibus choreas, nunc carmina plaudere cantu,

Carmina quae curvis in vallibus assultabant

55

Incepere, omnis Hymeneo ut ripa sonaret.

Magnorum thaedas superum noctesque iugales

Et coeli veneranda canunt connubia Musae:

Nos thalamos, Isabella, tuos, tua gaudia, coniux

Sfortiade tenerosque choris cantamus amores

60

Sanctaque iura tori. Musarum nec pudet illos,

Nec te, Naiadum virgo, aut te carminis heros

Peniteat nostri; dilectae fontibus et nos

Pegasus iis prebet Sebethus pocula nobis,

Sebethus liquidos fontis et mollia Tempe:

65

Dicite Hymen, Hymenee, Hymen ter dicite, Nimphae.

Tuque novas visure faces, age Lucifer almum

Pande iubar roseumque oriens caput exere tandem

Expectate redi, nec amantum vota moratus

Coge tuis agedum flammis concedere noctem

70

Actutum; tibi si cupidi sua vota mariti

Concipiunt tardusque redis si semper eisdem,

Si tacita quem mente diu optavere puellae

Primaque iucunde voverunt tempora noctis,

Exhortum timide nutanti corde pavescunt:

75

Dicite Hymen, Hymenee. Hymen ter dicite, Nimphae.

Fortunate gener, tibi lux, tibi pulcher Heous

Deserit Oceanum: tibi candidus explicat ignes

Candidaque ora refert: fausto tibi sidere portat

Coniugium dulcesque toros letosque hymeneos.

80

Dexter enim e coelo dexter Iovis adstitit ales

Nascenti eripuitque novum ter plausibus omen

Advolitans dextrumque affulgens risit Olympus.

Hesperia in magna multisque e milibus uni

Virgineos iunctura sinus Aragonia virgo

85

Adveniat sociosque toros paret aurea coniux:

Dicite Hymen, Hymenee, Hymen ter dicite, Nymphae.

Fortunate gener, magnus tibi prosocer Atlas

Quotque sibi a prima percenset origine Hiberus,

Advenient reges soceri dis aequa propago:

90

Hos tibi per titulos atque haec per nomina felix

Adveniet, felix eadem sub stragula coniux

Sidonio tecum excipiat quam lectus in ostro

Languidulos tenero sociantem pectore somnos:

Maternum seri numerent genus unde nepotes

95

Seque olim magnis iactent a regibus ortos:

Dicite Hymen, Hymenee, Hymen ter dicite, Nymphae.

Illa tibi amplexusque feret noctemque beatam

Implebitque tuos nivea cervice lacertos,

Qualem nulla tulit priscis heroibus aetas,

100

Ipsa nec Eurotae viderunt flumina Nimphas

Taygeti aut iuga virgineis lustrata choreis,

Nec nostri videre chori: quibus addita, qualis

Aurora exoriens stellis nitet alma fugatis

Purpureumve solet bruma cedente, novum ver,

105

Candida se, talem nobis Isabella ferebat:

Dicite Hymen, Hymenee, Hymen ter dicite, Nimphae.

Illam dia parens, dum nixibus aedit in auras,

Ambrosio exceptam gremio Venus aurea fovit

Et formam formaeque decus decori addit honorem,

110

Ac primas tibi, virgo, aliis cedentibus, inquit

Prima feres, Veneri tantum collata secundas:

Dicite Hymen, Hymenee, Hymen ter dicite, Nimphae.

Admovit quoque blanda manus Saturnia Iuno

Permulcensque artus, sceptris haud inquit avitis

115

Sceptra minora geres; latias regina per urbes

Incedes populisque potens et divite regno.

Magna Iovis coniux, magni tibi coniugis omen

Precinit haecque suis oppignerat oscula dictis

Osculaque in teneris sonuerunt pressa labellis:

120

Dicite Hymen, Hymenee, Hymen ter dicite, Nimphae.

Nec Pallas non leta suos impertit honores

Nascenti; primos eadem ad cunabula cantus

Concinuit suasitque leves tibi murmure somnos,

Atque animum tibi, virgo, inquit moresque verendos

125

Trado, diva, mares sensus et vincere sexum

Pallas acum doctasque manus tibi cedet Aragne;

Cedam victa libens dea, dixit: ibi aurea totis

Fulxerunt cunis flavae instrumenta Mineruae

Et radius pectenque et inaurati calatisci:

130

Dicite Hymen, Hymenee, Hymen ter dicite, Nimphae.

Se Iunone Samos iactant, se Pallade Athenae:

Te Cyprus, Cytherea, colunt iuga Cyntia Phoeben;

At, virgo, non una tuo de nomine tellus

Clarescit; se nostra tuis natalibus ornat

135

Parthenope propriamque vocat Sebethos alumnam;

Claraque mox ipsis insubris terra feretur

Connubiis flavusque comas Ticinus et ingens

Eridanus pronoque ruens celer Abdua cursu

Atollent caput et tanto se nomine coelo

140

Aequantes celsis elati cornibus ibunt:

Dicite Hymen. Hymenee, Hymen ter dicite, Nimphae.

Maternam invisens Delon Latonia virgo

Letatur dulcique solo et natalibus arvis:

Letatur superas repetens Proserpina sedes,

145

Mistica maternae quum sacra revisit Eleusis.

Tu quoque Sfortiacos, virgo, accessura penates,

Cognatas i laeta domos, genus inclyta mater

Vnde ferens tanto talem te diva parenti

Progenuit, quod deinde tuis felicibus auctum

150

Connubiis, duplici confirmes addita vinclo

Ipsa viri fratrisque tui coniuxque sororque:

Dicite Hymen, Hymenee, Hymen ter dicite, Nimphae.

Tales rite toros talesque iniere hymeneos

Saturno quos Rhea potens enixa marito,

155

Cum primos illis thalamos Thaumantias Iris

Instrueret, variis spectanda coloribus Iris

Ambrosiaeque manus succo perfusa nitentes

Adstarentque suis incinctae vestibus Horae:

Cum passim coeli per limina laeta frequentes

160

Coelicolae obstreperent ac tolo reddita olympo

Frater, io coniux et io vox una sonaret:

Dicite io, Hymenee, io ter dicite, Nimphae.

O patriae, o secli decus heroina, iugales

Iam te sub leges vocat et sua iura maritus.

165

At nos aequales quibus idem flumina cursus

Et certamen idem florum studiumque decentes

Instaurare choros, nostri ad sua munera lusus

Mane revertemur; iam te sine munera nobis

Illa quidem placitura minus, namque alta relictae

170

Per nemora, ut querulis vitulae mugitibus instant

Et gemitu matrem implorant, quae montibus altis

Deerravit viridi aut convalle oblita resedit,

Mollia prata secuta, novos aut forte hymeneos:

Cara, tui nos memores abitura relinquis

175

Aeternum dulcisque animis haerebis imago.

Te nostri recinent lusus, te nostra sonabunt

Carmina, te thyasi, primae tibi munera nostra

Pendebunt suave halentes de more corollae,

Prima tibi unguenta et primos fundemus odores

180

Vmbrosam sub loton: opaco vertice lotos

Sebethi patris ad ripas spectanda virebit

Quodque oculo properante aliquis properante carina

Preteriens legat, hoc signabit lictera carmen

Grandior incisum teneris quod praeferat arbos

185

Corticibus: cole me, Isabellae ego regia lotos.

Haec ita nos; at tu divis egressa secundis

Ibis in amplexus cari exoptata mariti,

Qui robusta tuo circumdet brachia collo

Virgineaque sinum zona mox solvere pergat

190

Fecundam exercens optata prole iuventam.

Inde tuo mox iam mater missura parenti

Progeniem dulces et avi missura nepotes

In gremium, formosa decor quis matris ab ore

Misceat ora maremque ferant a patre vigorem:

195

Dicite Hymen, Hymenee, Hymen, ter dicite, Nimphae.

Sed te iam placidis spirantes flatibus auras

Pacatumque vocat, nautis properantibus aequor

Increpat et summa rector de puppe morantem;

Ingredere optatasque vias pede suscipe leto:

200

Ingredere amplexique moras et cara parentis

Oscula germanumque pios age desere fletus.

Te quoque lacrimulas, virgo, iam mittere tempus:

Abstergent tibi singultus mox gaudia tantos,

Gaudia quae lacrimis aliter testere profusis:

205

Dicite Hymen, Hymenee, Hymen ter dicite, Nimphae.

En dextro classem tetigit pede; iam procul alta

Conspicitur virgo in puppi laetique recepta

Clamorem tollunt nautae; iam vincula solvunt,

Iam pontem funemque legunt cavaque aera corusco

210

Igne tonant crebrisque lacessunt ictibus auras

Ac validis displosa sonoribus aera complent,

Egressae bona signa rati et solventibus omen.

Talis ad Enonium frenato opisce maritum

Vecta Thetis, levi aut sedit cum Cypria concha:

215

Dicite Hymen, Hymenee, Hymen ter dicite, Nimphae.

Provehitur sed iam pelago ratis actaque remis

Litora deseruit: dubios iam linthea visus

Paulatim flentesque oculos servata relinquunt.

Nos quoque vox, nos ipsa animi mens deserit omnis

220

Infractique labant gelido sub pectore sensus.

Quod superest, votis te, virgo et mente sequemur.

Ergo seu patrio digressam litore curvo

Excipiat Cayeta sinu, seu te Anxuris arces

Circeosque lacus iuxta et Tiberina legentem

225

Hostia, nec fidum nautis mare, remige dextro

Flectentem facili adnitens transmiserit aura

Puppis et Herculeos inviserit hospita portus:

Sive Argoa tuis spumescent aequora remis,

Qua patet effossis foecundior Ilva metallis

230

Et vastos pelagi in fluctus Populonia mater

Prospectat summoque attollitur ardua saxo,

Seu tua Neleae remorentur lincthea Pisae

Rorantesque imo tollens de gurgite vultus

Labentem niveae praeter vada caerula lunae

235

Aspiciat procul et Nimphis stipatus adoret

Macra suis adstans ripis pater ac sua tandem

Lictora delatam regnis Ligus ora maritis

Accipiat, prima et puppim veneretur herilem,

Dum sacros Herycis portus tutosque recessus,

240

Ipsa suis nantem excipiens Venus alma lacertis

Invehat optatisque assignet denique terris:

Nereides tibi, Nereides Tyrrena puellae

Numina Nisae Meliteaque Cymodoceque

Amphinomeque Opisque Pherusaque Dexameneque

245

Glauceque Spioqlue Ianiraque pulchraque Doto

Atque Halye atque Thoe et flavo crine Amathusa

Maternumque Thetis nunc primum oblita dolorem

Assistant sternantque viam et comitentur euntem

Certatimque tuae praecludat turba carinae:

250

Iam votis nos te, virgo, iam mente sequemur.

Mox, ubi iam pelagi tantum et permensa viarum

Contigeris cupidas dilecti coniugis unas

Grataque sollicitos tandem nox iunget amantes:

Aeternos vobis, Cypris dea, Cypris amores

255

Concordesque animos ac mutua vincula nectat.

Vincula que serae maneant ad fata senectae:

Foecundet Latona torum, Latona perenni

Prole domum, Latona genus per saecla propaget;

Iuppiter ingentes det opes, det Iuppiter annos

260

Regnaque fortunamque domus sine fine manentem:

Dicite Hymen, iterate Hymen, Hymenee puellae:

Dulcis Hymen, Hymenee, Hymen ades, o Hymenee!

 

2.

Te ne ego, magne Pater, te ne alti rector Olimpi,

Te ne ego sic lacerum indignos crudeliter artus

Sic positum aspicio? Quem non vasti atria coeli

Non mundus capit; tegit heu brevis urna sepultum;

5

Nec miseri assiduos lacrimarum fundimus amnes?

Tanta nec eterno dessemus funera luctu?

At tellus tremefacta latensque in nubibus aer

Cunctaque turbatis flerunt elementa figuris.

Flevit sol nigra tingens ferrugine coelum

10

Ipsaque lugubri crines velavit amictu,

Auctorem miserata suum, maestissima Phoebe

Atque aversa novus stupefecit sidera mundus.

Heu dolor, heu pietas, heu quae manus impia tantum

Ausa nefas? neque enim diris illa excidit ausis.

15

An ne parum fuerat, patrium modo linquere caelum,

Nec dedignatum miserae commercia terrae?

Quodque Deum iungens homini, mirabile dictu!

Induere humanos non fastidiveris artus?

Tristia quin dirae passus ludibria gentis

20

Ferre necem et nostro voluisti occumbere leto.

Sic quondam carae divulsus ab ubere matris

Mitis ubi extructas agnus mactatur ad aras

Nostra luis commissa, tuo nos sanguine servas

Dulciaque eternae das noscere praemia vitae.

25

Quo iam, summe Pater, nam supra quicquid et infra est

Te venerata tuos observant omnia nutus,

Da, seu te infirme tangunt contagia partis,

Terra Prometheumque lutum, primordia nostra;

Seu dolor et fassae spes non indebita mentis,

30

Nec tua difficilis nostrae clementia culpae

Vt qui moesta pii repetentes orgia sacri

Annua solemni colimus mysteria luctu

Per Te pacatae defunctis munere vitae

Supremus tenues quum spiritus ibit in auras,

35

Elisii laeta arva poli sedesque beatae

Pollicitique tui pateant non irrita dona.

 

3.

Antiquae decus et per omne gentis

Celi presidium, tuae voluptas

Et spes unica matris omniumque

Totum qui tibi corculum dicarunt;

5

Insulsae licet et minus pudentes

Has te primitias mee Camene

Quas sinis modo, de suis agellis

Misere, accipias rogant libenter.

Dives gemmiferi Tagi fluentis

10

Donet munera lecta Lidiusque

Amnis gurgite que vehit beato,

Heois alius petita ab undis

Gemmas pocula mictat et lapillos

Quos rubrum legit Indus aequor

15

Aut quos Assirii ferunt odores

Et fecundus Arabs: mihi facultas

Horum nam simul omnium negata est;

Hos ad te illepidos et invenustos

Mitto versiculos mei laboris

20

Primos unicus experire lusus,

Quos demum, leges cum voles, supinus,

A curis animum solutus istis,

Inter vina, coros facetiasque

Ridere arridulas levesque nugas.

25

Quas nuper licuit sinuntque contra

Me leges tetrice et nimis severe.

Letos Pieridum in choros relabi,

Aestivis tibi scripsimus diebus.

 

4.

Cum dux troygenum, iubente fato,

Per Scillae rapidum minantis equor

Interque horribiles Garibdis undas

Iam iam cerneret esse navigandum,

5

Volvens plurima corde sic paventis

Affatur socios, iubens secundis

Austris fidere et explicare vela:

Ferte haec leniter, o, pericla, cives

Mecumque horrisonas subite fauces;

10

Hec olim, populo stupente, cum vos

Sperata excipiet latina tellus,

Ingens arripiet secus voluptas

Narrare et varios referre casus.

Sic tu, si tetrica extuansque febris,

15

Sancti, languidulos inurit artus,

Molles ex animo fugato curas

Questusque abiice ab ore delicatos.

Forsan, perdomito labore, virtus

Et sudore parata mox iuvabit.

20

Nos Phebo tum interim voventes,

Depulsum modo lacte candidumque

Ad sacras vitulum paramus aras,

Regine quoque Cypriae foventes

Nutrimus niveam domi columbam;

25

Servare incolumem tibi tuisque

Post hac te innumeros velint per annos.

 

5.

Mater alma cupidinum

O Paphi domina et Cypri

Aequorumque minantium,

Dulcis o hominum gestatrix

5

Coelitum decus omnium.

Ipsa tu dea cum advenis

Suave olentis odoribus

Veris omnia reficis,

Tum virens nemus explicat

10

Hinc et hinc patulas comas,

Grata tum Zephirus tepens

Arva floribus obtegit,

Lacteis quoque frugibus

Spargitur genetrix humus.

15

Tum rosaria floridis

Prediis arrident.

Tum novella per herbulas

Artubus tremulis micans

Cursitat soboles agris;

20

Tum repulsa sonantibus

Antra fontibus invehunt

Aureos inhabitantibus

Sonnulos defessis.

Tum colonus, ubi gravis

25

Seva pondera sarculi

Abiicit, sub amictibus

Frondentis iacet arboris

Coniugemque sinu fovens,

Qua fluit nitens liquor

30

Saxa per cava lubricus,

Spernit actalicas opes

Quodque per rubra lictora

Legit indicus incola;

Aura cui procul instrepens

35

Fervidos levat estus

<...........>

Omniumque animalium

Nostra perpetuo regis

Saecla foedere prorogas,

40

Roma teque colens vetus

Et suum tibi dedicat

Antiquum genus et lares.

Huc ades, precibus favens,

Quae damus cape munera;

45

Per te ego impavidus meis

Sum potitus amoribus.

Tu meo in gremio auream

Dedis ipsa puellulam

Cuius pectore roscido

50

Floridisque papillulis

Candidum nihil est magis;

Cuius in roseo sinu

Gemipome ut in hortulo

Albicant nivee rosae

55

Floribusque iacintinis

Mista lilia; sic nitent

Pullulantque tenerrime.

O labella rubentia

Expolita coralia!

60

O gene nivee, aureus

Quas nitet medius pudor!

Dentium o ebur indicum!

Talia in roseis decent

Alba lilia sertulis,

65

Talia in propriis rubent

Mala Delia ramulis.

Hic triumphus ab omnibus

Est petendus amantibus,

Hic ego e primis ovans,

70

Fera prelia suscitans

<................

................>

 

6.

Cum Archi mihi putidi recessus

Ardentisque plagae petuntur antra,

Qua Lemni pater ictibus calentem

Alternis quatit intus officinam,

5

Qua graves Cyclopum sonant camini

Fumantisve globos ad astra tollunt,

Hic ne qua in miserum caput ruina

Aut ardens cinis <h>orridusve pumex

Ex alto revolet repente fumo

10

Flavos ustilet aut mihi capillos;

Tu, mi Balthassar, optime ex amicis,

Si quid praesidii tuo sodali

Putas in pileo tuo relictum,

Ni fiat grave, subveni roganti.

15

Perflabit galee ne assidis ne

Perflatus pileus nivem perennem:

Sic duri tibi iudicis superbe

Ad verum faciles parentur aures,

Sic tuis procul edibus relictis,

20

Converso agmine, iudices iniquos

Ipsorum magna facta vindicantes,

Luis agmina iudices in ipsos

Convertant tua damma vindicantes.

 

7.

Accumulant antiqua novis tibi gaudia semper

Di faciles aliosque aliis successibus addunt.

Auctior inque diem redit expectata voluptas

Continuatque vices et cognita saepe revisit

5

Pectora, nec remorata diu parit usque recentes

Ipsa sibi curas. Cari victoria fratris

Nunciat optatos solito de more triumphos.

Saepius et repetita novat tibi gaudia felix

Litera: fraternis hostilem accedere gentem

10

Paulatim imperiis ac iussa facessere tandem

Victoris positaque iugum cervice subire.

Hinc tuus exultat; partesque effundit in omnes

Sese verus amor; fraternaque gloria fratrem

Non te visa minus, fraterni aut tangere honores,

15

Quam, si progenitus te, rex invicte, parente

Is foret, haud alio quondam vultuque animoque

Vidimus affectum. Natum cum letus ovantem

Excipis Alphonsum, secum captiva trahentem

Agmina Turcarum spoliisque et rebus [h]onustum

20

Barbaricis vel cum cinctum auxiliaribus armis

Advenisse audis; vesano a cive reposcit

Dum laesae fidei poenas pollutaque victor

Foedera prosequitur patriumque ulciscitur hostem.

Talis amor, talem sese tuus ipsaque rursus

25

Talis agit pietas. Nec iam segnisve tepensve

Cunctatrixve sed et laetam quae cuncta per urbem

Templa patere iubet: nulle solemnibus arae,

Nulli fronde carent postes simulacrave divum,

Hinc passim resonant cantus passimque sacerdos

30

Plurimus et veste in nivea votiva frequentat

Sacra bonasque preces ducitque ex ordine pompam:

Vndique solemnes ritus, dis undique grates

Turba frequens peragit. His tu cum coniuge cara

Et dulci cum prole comes, per templa secutus

35

Perque vias omnis. Post vota precesque peractas

Dona quoque haud cessas sacris pendentia tignis

Addere, dulce tui monumentum et pignus amoris

Fraternumque simul decus et testantia laudes.

Quid vero? Apparet primo cum vesper Olympo,

40

Et cessit lux alma polo, quae compita, qui non

Angulus, accensae quae non incendia turres

Quae non tecta vomunt? Collucent proxima flammis

Aequora nec solitum Nereides admirantur

Splendorem subitumque diem atque ardere propinqui

45

Visuntur montes: flammis propioribus illinc

Pulcher apex Hermi, solitis hinc ignibus uri

Vesbius: accendi tremulis fulgoribus aurae

Sideribusque suis nunc primum credita tellus

Effulsisse polo aut illi accessisse in lecto

50

Ethramque stellasque suas, sua munera solis.

Nec mora tinnitusque inter resonantiaque aera

Turribus in summis templorum atque arce suprema:

Aspicere est subitis humana tonitrua bombis

Vndique dissultare, coruscis incita flammis

55

Sulphureosque agitata rotanti vertice fumos

Expuere in sublime supremaque murmura longa

Sentiri et revoluta diu per inania ferri

Ac late resonare fragoribus undique celum.

Quid referam ut iacte tectorum e culmine flammae

60

Discurrant, celique vagae per aperta ferantur?

Hinc atque hinc longoque imitentur fulgura tractu

Signantes iter a tergo, cursumque per auras.

Sic celi de parte aliqua, cum saepe videmus

Scintillare faces celerique excurrere lapsu,

65

Mox pluvias ventosque et agentes nubila secum,

Vel metuenda ferus cum sustulit ora Cometes.

Neve sua immanis non reddat munera pontus:

Litora respondent plausu, flammisque relucent

Incurvi portus. Crebri tum luminis ordo

70

Pendenles malis demittit lampadas altis

Accensique micant passim toto aequore Lycni.

Non choreae cessant, non acri tibia cantu

Advariantque modos, non ampla per atria circum

Immistus clamorque virum clangorque tubarum

75

Obstrepere, una choris, una est vox plausibus, unum

Nomen Aragonium resonant vallesque locique;

Vnum aurae sublime ferunt montesque remittunt.

Haud aliam coeli speciem superumve fuisse,

Crediderim summo cum circumfusa tonanti

80

Victori caneret laudes manus aemula divum,

Post debellatos, actosque in nigra gigantes

Tartara suppressumque in certo monte Typhoeum.

Inclyta Aragoniae gentis salvete propago,

Salvete, unanimi fratres; a stirpe tulerunt

85

Ostrogothi seu vos, genus insuperabile bello,

Progenuit, seu Marte ferox Hispania, seu iam

Cognatum Superis genus, ac missum a Iove summo.

Sepius o salvete, deum haud dubitanda propago!

Et reges, regum et soboles regesque daturi,

90

Quos iam nomen idem duplici quos vincula nexu

Sanguis amorque idem, stabilis quos gratia iungit:

Mutuaque officiis ultro citroque perfectis

Causa ligat, diversa colit cognomine eodem,

Quos tellus late reges, populisque potentes,

95

Ille quidem Hispanis, Italis tu gentibus horror.

Fortunae magnis iactatus uterque periclis

Perfidia atque odiis iactatus uterque suorum,

Perdomitis tandem sed victor uterque periclis;

Saepius, o salvete, deum haud dubitanda propago!

100

Tempus erit, modo di faveant, modo gratia cursu

Quo solita est et semper eat, cum grandia Mauris

Ille iuga imponet, statuet cum iura subactis

Atlantis magni populis detque ipsa superbas

Africa victa manus tandem: passimque trementes

105

Non Libyes deserta tegant, non intima Bocchi

Regna aut Gaetulis in spersa mapalia terris.

Hec Fratrem et maiora manent; sic inclyta fundent

Facta viri pariter bello et pietate superbi,

Digni et avis atavisque et progenitoribus illis.

110

At parte ex alia non te, rex magne, tuosque

Nictis inferiora vocant, labentibus annis

Adveniet, cum regna tuis latissima regnis

Turcharum accedent, olim et iuga nota subibunt.

Massagetas Scythiaeque alias ah origine gentes.

115

Non Tanais, non Xypheis abstrusa nivosis

Antra tuebuntur; Parthos Medosque feroces

Non oriens versisque fugax ad terga sagittis

Non equus eripiet, non curvus acinaces illos;

Heoi sed ARAGONIAM occiduique timebunt

120

Progeniem quosve ipse suis lavit humidus alis

Auster, quos septem gelidi afflavere triones,

Conversis vestra arma animis, veramque capescent

Abiecto Mahmete fidem; ritusque perosi

Infandos, veris adolebunt cultibus aras

125

Et fortunatas aetas feret aurea gentes.

Ipse etiam, qui desidia luxuque superbit,

Romanus Pastor, pacis turbator et otii,

Placatis se tandem odiis supplexque pudensque

In melius reseret; fassus se sponte nocentem

130

Damnabit veteres mores vitamque priorem

Pontificemque aget ille pium utrumque parentem.

Hec ego vaticinor, verax mihi nuncia mittit

Signa animus, nam vera monet deus omnia vatem.

Pro iustis stant arma viris, stant numina divum,

135

Stat ratio, stat fida suae rationis alumna:

Iustitia, assistensque suas fovet anxia proles

Et Marti veneranda et summo Astrea tonanti.

 

8.

Est mihi lucanas inter notissima terras

      Villa; fuit quondam regibus apta domus.

Nunc iacet et primae vix iam vestigia fossae

      Extant atque suis moenia iacta casis;

5

Maxima quae fuerant altae fastigia turris,

      Diruta nunc sentes et fruticeta tegunt,

Quae fuerant nitidis nimium delubra columnis

      Factaque silvicolis apta sacella deis;

Deficiunt annis et longior arripit aetas,

10

      Tantum longevi prevaluere dies.

Nam dum hella calent, dum saeva licentia ferri

      Invisa agricolis miscuit arma bonis,

Deseruere domos intutaque menia villae

      Linquunt et belli quisque timore fugit;

15

Exquirunt celsi prerupta cacumina montis,

      Tutius has sedes incoluisse putant.

At longo deserta situ collapsaque multis

      Imbribus et gelida sub nive tecta ruunt.

Ipsa tamen delubra deum sic obruta, quamvis

20

      Custode aeterna relligione manent.

At postquam belli cessit furor ipsaque aventes

      Pax bona secutos fecerat agricolas,

Arva colunt omnes tristi squalentia visu

      Ruraque fertilibus pinguia bobus arant.

25

Iam redit autumno pomis decor: omnia florent

      Flavescitque sua iam regione Ceres:

Liber adit saltus prisco de more virentes

      Omnis et antiquo terra liquore madet;

Cultaque pampineo vineta teguntur amictu,

30

      Ponit et incultas vinea falce comas:

Incipiunt plenis manare in lintribus vites

      Et nova spumantes reddere musta lacus.

Ipsa quoque et varios tellus alit alma colores

      Accipiuntque suum florida prata decus,

35

Iamque nitent cultis viridantia gramina terris,

      Fecundus priscas accipit ortus aquas,

Omnia iam rident in apricis omnia campis,

      Purgatur valido pingue bidente solum.

Grataque florentes late diffusa per agros

40

      Planities, vario gemmea flore nitens,

Huius et excelsi cingunt latus undique montes

      Saxaque declivis non adeunda iugis,

Qua gelidum boream tepidum qua spectat in austrum

      Et ponit fessos sol rubicundus equos;

45

Qua vero Phoebi venientes prospicit ortus,

      Hac tantum campo liberiore patet.

Nullius quoniam precluditur obice montis

      Latior hic campus liberiorque polus.

Non procul hanc contra tollit se in montibus alte,

50

      Horrendum antiqua religione nemus.

Silvaque proceras iam densior erigit alnos

      Nec tenet immites gratior ulla feras.

Hic Diana suas sepe est experta sagittas,

      Fixit et horrendos hic dea fortis apros.

55

Sepius his visa est errare in vallibus olim

      Pinifera et Cynlhi deseruisse iuga.

Hinc fluvius vitreas, ima quasi margine lambens,

      Provolvit dextra parte Malander aquas,

Scindit et immensos sinuoso gurgite campos,

60

      Perque imum villae labitur unda latus:

Namque hyeme et gelidi manant dum montibus imbres,

      Ipse solet tumidis ire Malander aquis,

Sed postquam aestivo torret sub sidere tellus

      Et canis arentes fortior urit agros,

65

Summittit tumidos ipso cum gurgite fluctus,

      Demissa et pisces vix tegit unda suos.

Nunc ad crudeles fluvii redeamus amores,

      Qui quondam in latices verterit ora novos,

Si modo fama meas non fallax venit ad aures

70

      Veraque nos prisci si docuere patres;

Hic erat agrestes inter notissimus, olim

      A Fauno ductos qui minitabat avos;

Hic etiam assidua venandi exercitus arte

      Per nemus et silve devia semper erat.

75

Dum forte insequitur celeris vestigia cervae,

      In viridi posuit corpora fessus humo,

Viderat errantis phaonidos ora puelle;

      Vidit et, ut visa est, incaluisse ferunt.

Huius et a dextra pendebant parte pharetrae

80

      Post humeros, laeva corneus arcus erat.

Hanc sequitur iuxta flammato corde Malander,

      Addidit et multas, hac fugiente, preces.

Illa tamen nullis miseri devicta querelis,

      Ocior alatis effugit usque nothis;

85

Condidit umbrosae seseque per avia silvae

      Qua iacet erectis densior arboribus:

Deserit intentos domini venientis ocellos,

      Tum miser in solis concidit ille locis.

Hic vero, exardens fletu mutasse iuventam

90

      Ad solem versus multa prius queritur:

Phebe, novos damnes siquid modo sentio amores,

      Fac mea non frustra sint modo vota, precor,

Vt dea que nostros hec ferrea cepit ocellos

      Haec animum in melius vertat iniqua ferum.

95

Dixit et in gelidos mutantur membra liquores

      Brachiaque in rivos effluitantis aquae.

Creditur hic solem modo qui spectarat euntem

      Ad Silerem cursus hac tenuisse via:

Ac deus ingentem domini miseratus amorem

100

      Iussit in his sanctum numen haberet aquis.

Sancte, fave ceptis et te dum turba sororum

      Concinit, huic placido sis, precor, ore deus,

Dum caneris limphae crepitantia murmura <...,

      ...> ad laudes sis modo, sancte, tuas.

 

9.

Bella gerant alii quos fortia castra secutos

      Exercere fero proelia Marte iuvat.

Mox, ut tam mullo spoliatis agmine Parthis

      Exuvias referant captaque signa domum,

5

Hic vitam letis securus degit in arvis

      Rusticus et dura versat aratra manu:

Mox, ut flava Ceres maturis horrea spicis

      Expleat et cultus vina ministret ager,

Ille petit leges magnorum turba clientum

10

      Hunc iuvat et pleno reddere iura foro;

Hic animum studiis et rebus ponit honestis,

      Sectatur summi dulce Platonis iter:

Ille ad sublimes artes et grandia tendit

      Naturae occultas persequiturque vias.

15

At longinqua alius celeri secat equora puppi,

      Gemmiferi querens litora rubra maris

Et modo se Heois, modo se committit Hiberis

      Foeneret ut diras post modo dives opes.

Denique non una est cunctis innata voluptas

20

      Cuique ex ingenio gloria parta suo est.

Ipse puellarum - modo sit mihi vita - choreis

      Incipiam teneras implicuisse manus:

Scilicet umbrosi recubans prope murmura rivi,

      Diva, tuas laudes et tua castra sequar,

25

Nec tum mortale genus sed munia et ipsis

      Fulminibus iussis succubuisse Iovem.

Tu mihi, diva, fave: duce te, novus induar arma

      Miles et ignotae prosequor artis opus;

Te duce, triste nihil: duce te, deducta per annos

30

      Saecula perpetua lege propagat amor.

Ipse quoque et terve deus et regnator Olimpi

      Cum tenera ceptis matre, Cupido, fave.

 

10.

Crasse, mihi quem sors dulci firmissima vinclo

      Iunxit et aeterno servat amore fides,

Accipe nunc, quales fortune perferat ictus

      Anxia mens, quantis fluctuet usque malis.

5

Ille ego, qui duri neglector solus amoris

      Dictus eram, victus, cor animumque dedi.

Ille ego qui clipeos et fortia pectora bello

      Iactabam, cecidi suppliciumque fero.

Serior et teneris hesit quo flamma medullis,

10

      Latius hoc ardent ima per ossa faces.

Succubui saevusque mihi iam bella Cupido

      Destinat et cupidas aptat in arma manus;

Vna mihi eripuit iam totos femina sensus

      Et iuvat et miseri sub pede colla tenet.

15

Illa mihi somnos adimit curisque sepultum

      Ludit me variis excruciatque modis;

Nec metuit sanctos, nec tot celestia divum

      Numina, nec magni tela corusca Iovis.

Sepe ego sic monui divorum exempla, securus

20

      Vt timeat versos in male facta deos:

Olim quod patriis tulerit Peneia campis,

      Facta est nam duris Laurea limitibus:

Quod, dum menaliis fastidit Pana sub antris

      Siringe in calamos versa repente novos.

25

Quippe illi, querula modulatus arundine carmen,

      Effudit blandas Pan deus ante preces.

Sepe illi pictas capreas selectaque poma

      Servavitque suis condita mella favis.

Omnia dum refugit sic aspernata precantem

30

      Pro meritis penas, lignea facta, luit.

Negligit illa preces et negligit illa deorum

      Imperia et ventis irrita verba cadunt.

Vrimur, heu sevusque magis durusque Cupido

      Tendit in exitium cornea tela meum.

35

Parce, precor, nobis; tua non ego conscius unquam

      Sacrilega lesi sacra verenda manu;

Tu quoque de magno que Phebia, lux mea, Phebo

      Nomen habes, misero, Phebia, parce mihi.

Forma tibi est, fateor, nulli cessura dearum

40

      Que vestem Ideis deposuere iugis;

Vna mihi ante alias tantum formosa videris,

      Vt iam prima oculis forma sit ista meis;

Nec mea nunc alias suspirant corda puellas;

      Vna eris et flammae causa modusque meae.

45

Tempus erat maiis cum lux vicina kalendis

      Rite suis populis annua festa refert,

Cum pia solemni lustrantur compita pompa

      Et celeber tota ducitur urbe deus.

Itque coronatus, populo comitante, sacerdos

50

      Candidus et vario tempora flore ligat

Raraque cum trepide spectant miracula gentes,

      Ore favent omnes et bona verba canunt;

Tempore quo sacros urbis visura paratus

      Rustica finitimos turba relinquit agros

55

Atque per intortos templo demissa rudentes

      Ex alta pendet lubrica porca trabe;

Desuper in summa iuvenum sedet arce caterva,

      Grandia demisse dolia fundit aquae.

Totaque spectatum resonat clamoribus aedes,

60

      Sus misera infesto donec ab ense cadat.

Qualis erat tunc cum te Gnosia, perfide Theseu,

      Cepit dedaleum qua duce fallis iter,

Qualibus atque Helene Priameum accendit ocellis

      Inter Dardanias Oenoneque nurus,

65

Talis erat socias inter spectanda puellas

      Phebia et ornatis conspicienda comis;

Candidulum tiria corpus sub veste latebat,

      Qualia purpureis lilia sub foliis

Flaventis tenui crines colligerat auro

70

      Ornabat digitos plurimos arte lapis;

Dumque oculos alii sacra ad spectacula vertunt,

      Illa mea in vultus verterat ora suos.

Ex illo nox acta meo sine nulla dolore est,

      Ex illo occultus venit in ossa calor,

75

Ex illo duplici vinctum me Phebia vinclo

      Dedidit aeterno ferrea servitio.

 

11.

Exemplo te quisque tuo sic ludat amator,

      Vt per te est animi gloria victa mei;

Nam semel in toto si vix admictimur anno,

      Seu decimo mecum quoque locuta die es,

5

Quod mea te miseram ledit petulantia dicis

      Et quod amor noster ducitur improbulus.

Contra, preteriens si te et tua lumina sperno

      Istaque seu noster limina pes refugit,

Tunc videor nostros alio traducere amores

10

      Et mea quod fidei pondere verba carent.

Sive igitur visam ledit petulantia, seu non

      Infidus quod sim semper in ore tuo est

Atque puellarum cetu mox differor a te,

      Quelibet et de me fanda nefanda refert,

15

Seva, meo o tandem, succurrite, fata, dolori:

      Obruite invisum diique deaeque caput.

Excruciet de me, cupiat furiosa triumphum.

      Gaudeat, exitio leta sit usque meo;

Quod si non animo fallax mihi scripta maneres,

20

      Aurea nec premeret pectus arundo meum,

Non ego tam longo fovissem tempore flammas.

      Rideres nostram tu nec avara fidem.

Quod si ingrata tuo venies non mitis amanti

      Dura sed usque magis pergis inepta fore,

25

Te variam nostris inscribam versibus, ut sic

      Nulla tuam sileant tempora nequitiam

Supplitiumque aliae pro te patientur iniquum,

      Me lecto, a domina cautus amator erit.

 

12.

Hoc nostrae vitium tribuit natura puellae

      Perpetuo ut nunquam spes sit amore levis;

Quam mulli hac tota iuvenes versantur in urbe,

      Hos amet et nulli posse tenere fidem,

5

Preterit ut nullos Hybleo in vertice flores,

      Quos non libet apes per cima summa volans;

Sic nullum inspectat cui se non protinus optet

      Miscere et lateri conseruisse latus.

Cui non tam duri moverint fastidia mores

10

      Instabilem nulla ponere verba fide,

Nec refovet quemquam cunctis favet; ista sequentes

      Odit et hos repetit quos fugere ante solet.

Quod si idem semper spirabit Phebia ventus

      Nec veniat pulsis blandior aura nobis,

15

Hoc ita erit: quam si Phebi responsa referrent,

      Carminibus fies fabula nota meis.

 

13.

Cara mihi sine me Capuae nunc menia vises

      Quam suus admotis abluit amnis aquis.

Illic te accipiet leto mea Phebia vultu

      Cui mandata meo nomine pauca refer.

5

Sollicitent varie tristem mihi tedia mentem

      Vt sit amara dies nox et amara magis.

Preterea e nostra quantum procul urbe profecta est,

      Tantum animo ut flamma sit aucta meo.

 

14.

Surge, age Calliope, sacras ex ordine lauros

      Incipe per lotos disposuisse lares;

Huncque diem festum votis precibusque moremur,

      Tura vaporiferos inficiantque focos.

5

Quando quidem ex istis ad nos Antonius oris,

      Spes vitae rediit. Roma superba, mee.

Quem puto non aliter mirata es sepe loquentem

      Viveret hoc quod si more Sulpitius.

Quare age et ramis diffunditur arbor opacis

10

      Hanc fige ad nostras, candida diva, fores.

Inde et Pyerias properans arcisse sorores,

      Antoni, ut laudes et benefacta canant;

Siqua roget quare auxilium petis ipsa sororum,

      Tu refer, hoc minus non erat oris opus.

 

15.

Tandem Parthenopes sublimia linquere tecta

      Et patrios fines posse videre datur.

Hic, ubi saxose precingunt menia rupes

      Proximaque irriguo prata liquore virent

5

Et vicina Siler levi secat equora cursu,

      Et sua lucanus rura colonus arat:

Hic meritos reddam Citharee turis honores:

      Tu mihi sis felix nostro in amore, Venus.

 

16.

Nunc tibi quid confert nivei prestantia vultus

      Et nitor in toto corpore? nosse potes:

Solus nympharum tam multo ex agmine custos,

      Solus virginibus tu potes esse comes.

5

Illa gradum simulat propiorem sanguinis, ast haec

      Quod matri fuerat mater amica tue;

Atque bis tam belle simulatis oscula libas,

      Nec dubitas tacito non bona verba loqui.

Istis, ergo, dolis neu nos, o pessime fallas,

10

      A domina iubeo te procul esse mea.

Crede mihi, vesanus amor quos iunxit amantes

      Perpetuo timidos vel levis umbra facit.

 

17.

Si quisquam ethereos celesti ex semine vultus

      Dignaque vel celo tot bona nosse velit;

Si quisquam faciem quales consuerat Apelles

      Formosis olim pingere ymaginibus,

5

Hipolites vultus atque ora nitentia cernit,

      Cui formam Charites et Venus alma dedit.

Scilicet ipsa suos imitata est Cypria vultus

      Vt quod miremur tempus in omne foret.

Hec sive auratas radio percurrere telas

10

      Tentat et his varias disposuisse vias.

Seu velit his tenues apte variare figuras

      Palladias, illi quis neget esse manus?

Viveret hic, Lide, non hanc tentaret, ut olim

      Ausa est Cecropidem sollicitare deam,

15

Seu ducit castas nympharum more choreas,

      Sive canit apta carmina docta lyra,

Non illam Adonis, non illam Cypria vincet,

      Non illam sociis Delia mista choris.

Nec tantum has artes sed quod non prisca tulerunt

20

      Secula, librorum scripta latina legit.

Edocet et comites, hinc candida facta monetque,

      Hinc queat incolumis qua pudor esse via.

Talis erat quondam Latiis Lucretia terris

      Penelope et Grayae fama pudicitiae;

25

Hec et fatales donec compleverit annos

      Sors mea divarum more colenda mihi est.

 

18.

Moliri neque nostrum iuvat, ut solitus semper

Nec flavis colere aut articulos chrisolithis meos,

Pectere aut nitidas ante comas, sed Veneris sequi

Tedet militiam, at funere, ast lacrimis meam

5

Vitam ducere, ut eiectum adamet, qui loca quae tenent

Sevi tetra leones, rapidaeque habitant fere;

Esclusum quum me patitur, Phebia: Cipriam

Contemnensque dei post pharetra et munera filii,

Iuverunt lacrime quid, totiens oculi graves

10

Fletu, aut quid totiens questus apud tuos

Vultus, quin timui ne lacrimis marmoreus forem.

Ergo literulis, heu, potuit vincere Troius

Argivam, qua pereunt Dardanie Pergama;

At te nec lacrimis vincere nec gemitu datur.

 

19.

Rura colit postquam peregrinis Phebia terris

      Absentis potuit non memor esse mei;

Lucida iam rursus sinuantur cornua Phebes

      Cum nihil antiquos querit utique iocos.

5

Ha! pereant si quos urbis fastigia tardant

      Et regum auratae splendida tecta domus.

Hec ego dum miror nimium securus in urbe.

      Oblita est nostri pene puella mea.

Vrbs deserta, vale, nitidis ingrata puellis!

10

      Rura colam; posuit hic sua vota Venus.

Rure ferunt tauros Phebam pavisse Phareos,

      Egisse et pastos ad sua saepta boves.

Huc, cum formoso resonant omnia cantu,

      Dicitur immites saepe ruisse feras;

15

Hic tenuem plectro Cytharam dum pulsat eburno

      Ipsaque dum reddunt concava saxa sonum,

Nayades et faciles coiere ad carmina, Nymphe

      Mirate ad varios membra dedere modos.

At postquam abscedens plectrum cum voce remisit

20

      Abscedens Nymphis cura dolorque fuit.

Saepe, ferunt, illas visisse armenta gregesque

      Atque illinc fusis sepe redisse comis.

At tu, sancta, fove absentes, Citherea, calores

      Amborum serva mutua vincla, precor,

25

Neu quisquam adveniens nostros rivalis amores

      Polluat instructis decipiatque dolis;

Nobiscum potius cupiat sua tempora canae

      Aetatis nostro consenuisse sinu.

Sancta, fave quoniam si quis tibi deditus usquam est,

30

      Me, tibi devota sis dea mente magis.

Tu quoque formosi flevisti funus amantis

      Cum miser horrendi dente iaceret apri.

Diceris ipsa, tuis cum eum arsisse favillis

      Admonita et durum quam sit amare, Venus.

35

Sancta, fave, positis ut rustica curis

      Rura colat, nimphas ut sit et inter agros.

Hic tibi, diva, aram puro de cespite ponam,

      Mirthea quam viridi vestiat herba Croco;

Inde ubi depulerit teneros ad pascua fetus

40

      Ante tuos agnam det venerata pedes,

Colligere ut possit teneris mecum unguibus uvam,

      Servet ut annosum candida testa merum

Reddere et hinc Baccho sacra de vite coronam

      Atque etiam flavae spicea serta dee.

45

Haec mihi contingant, ut tecum, Phebia, possim

      Scilicet angusto pervigilare toro.

Porrigit hic mites qua populus altior umbras,

      Atque agit irriguas murmure rivus aquas.

Tunc ego despiciam Pactoli litora vel que

50

      Aurea fert rapido gurgite dona Tagus,

An mihi sint tanti, quascumque huc India gemmas

      Mittit et heoi possidet unda maris;

Quicquid habetque Thiros, huc quicquid Arabia vectat,

      Vt dominam memori corde fugare velim.

55

Interea nostros qui, Phebia, iunxit amores

      Servet et absentum mutuus assit amor.

 

20.

Sullimeni ingenium cui dii sublime dederunt,

      Naturae occultas cernere posse vias;

Quique potes dulcem languentibus addere vitam,

      Solus et amissos restituisse dies;

5

Queris ut ad teneros iterum redeamus amores,

      Molliaque oblitas sumere plectra manus,

Persequar et studium primis quod novimus annis,

      Scilicet inceptum perficiamus iter.

Si votis non dura meis fortuna faveret,

10

      Nec mihi tam tenues parca dedisset opes,

Obsequerer forsan, nec enim parere negarem

      Mandatis, animo non renuente tuis:

Sed bene quis teneros deploret pauper amores,

      Cui vix iberno tempore crassa toga est?

15

Quem ne dura fames, calidi ne sideris estus

      Ledat, opes alia qualibet arte parat.

Tindaridem peteret nam cum Priameus adultus

      Dives et ingenti classe superbus erat.

Ille etiam Alcides, quem candida ceperat Hebe,

20

      Rex tamen in toto maximus orbe fuit;

Rex erat atque Pelops, curru qui victor ovanti,

      Quesitum extremo munus ab orbe tulit;

Denique non parco gaudet Venus aurea luxu,

      Divicias optat luxuriamque puer,

25

Me, quem paupertas laceris iubet ire coturnis,

      Delectat nitidis nulla puella comis.

Me duce, nulla viri sacros violabit amores,

      Audebit sanctum nec scelerare torum;

Preterea curas odit non tristis Apollo

30

      Effugit et tetricos musa iocosa lares.

Sepe, deos testor, calamos invita recepit

      Dextera mandatis obsecutura tuis.

Sed mea tum varie subeuntes pectora cure

      Ceperunt animum sollicitare meum.

35

Cogor et ad sanctas studium committere leges,

      Abiicimus calamos deserimusque liram.

Quod si fata velint et si formosus Apollo

      Meque suo admittat Calliopea choro,

Non ego lascive cantarem furta puelle

40

      Et dicta ad clausas verba pudenda fores;

Qualiter incedat flavos male pexa capillos,

      Seu venit ornatis conspicienda comis,

Sive velit serio madefactas murice vestes

      Sumere, seu digitos anulus arte premat.

45

Ipse tui tandem celeberrima principis acta

      Gestaque victrici tot fera bella manu,

Seu pedes adusos properet bellator in hostes

      Vnus ut in numero militis instar eat,

Sive eques in latis valide concurrere campis

50

      Destinet, et celeres strenuus urget equos.

Quisque illum adveniens protenta cuspide miles

      Vitet ut iratum pertineatque ducem.

Talis erat Theseus, talis cum Castore Pollux,

      Talis in Argivos impiger Hector erat.

55

Quia cum Cesar agit celebris spectacula pugne

      Et simulata gerit prelia letus eques,

Cum valida alterius clipeatum pectus ab hasta

      Exagitans nitidos impetit alter equos.

Ipse nitens faleris fulgensque insignibus armis

60

      Advenit et plausus tota theatra cient,

Vtque etiam excipiat sperate premia palme,

      Suscipiunt magnis plurima vota deis

Quem merito quondam donare ut posset honore

      Preposuit terris Cesar et equoribus;

65

Haec ego non humili contentus laude canendo,

      Inciperem scriptis inseruisse meis

Deficeremque licet tantis pueriliter ausis

      Cepisse, at. certe laus mihi magna foret;

Interea sanctis animum studiumque reponam

70

      Legibus: hinc tenus vita petend a mihi est.

 

21.

Sic faveant nobis celestia munera semper

      Fataque sint votis non aliena meis,

Recti eques, Aonidum decus immortale sororum,

      Dulcis et antiquae gloria Parthenopes.

5

Aspecta est postquam tua nuper epistula nobis

      Lectaque sint dextre scripta diserta tue

Obstipui primum dumque omnia rite legebam,

      Littera miranti pene relicta mihi est.

In quibus ingenium miratus es undique nostrum

10

      Et docta ad laudes dirigis ora meas

Natureque mones, repetam vestigia priscae

      Et solitum innate prosequar artis opus;

Scilicet ingenii vires cuicumque suisque

      Spectandum est humeris quod toleretur honus.

15

Navita ceruleis qui vitam duxit in undis,

      Indomiti frenos flectere nescit equi;

Miles et assueto versatus in equore campi,

      Nescius est habiles premonuisse nothos,

Obvia que fragili minitetur Scylla carine

20

      Et bene que ducant sidera cumque ratem.

Scribis ut inceptis eadem natura repugnet

      Atque his sim studiis aptior ingenuis;

Quantaque mox veniant a musis premia, quantus

      Inde honor et sanctis gloria carminibus:

25

Adducis veteres quibus hec cessere poetas,

      Hinc Flacci magnas inde Maronis opes

Pluraque dum mones, possent que seva movere

      Corda et Traycio flectere more feras,

Prebueram monitis aures animumque, sed olim

30

      Tempora que memoras ista fuisse subit.

In pretio tum musa fuit, nec vatis agebat

      Infelix misere pectora cura toge;

Cantabant vacui sublimia carmina in umbris

      Auratamque habuit Calliopea chelym,

35

Hec eadem rursus nostro cum tempore desint

      Et foveat merita carmina nullus ope

Desine honoratis totos me legibus annos

      Ingerere et vite consuluisse meae.

At pulchrum est, optata volet si fama per orbem

40

      Nomen et extremis eripuisse rogis.

Esse aliquid fateor, sed que sine fetibus arbor

      Pomaque sub nitidis vix tegit ulla comis,

Agricole invisa est et nullis culta iuvencis

      Neglecta haud longo tempore cesa cadet.

45

Denique quid prodest si nullos gloria nummos

      Secum habet atque eris musa laborat egens?

Iure igitur musas et Apollinis odimus artes,

      Vatibus est quando nullus ubique locus.

Caesar enim bello populos tutatur et urbes

50

      Negligit imbelles strenuus ille choros.

Gallica qui armis pepulit modo finibus arma

      Vnde habet hoc maius quod tueatur opus;

Vive diu Cesar, letos cape rite triumphos

      Iuraque devicti protinus orbis habe;

55

Post hec Pyerias placide spectare Camenas

      Incipe et his fausto numine dexter ades.

Sed tum hic animus, posita formidine, paulum

      Ceperat admonitu fortior esse tuo:

Mens fuit et monitis prebere salubribus aurem,

60

      Et leges nulla deposuisse mora.

Iamque animum ad musas referebam credulus ipsas

      Antiquae repetens putria fila lyre.

Talia conabar, cum me deterrita fugit

      Audita arguti lite Talia fori.

65

Desine nos, igitur, monitis abducere blandis

      Nitimur adversis nil bene numinibus.

Pluribus uberius nos hinc hortaris et addis

      Sepe sequi studium te voluisse meum;

Et faceres, nisi te iuvenili sevus ab aevo

70

      Semper ab inceptis distinuisses amor,

Qui tibi, si certe non celat epistola verum,

      Imperat et cecum pectore vulnus habes.

Queris ad hec cunctas te posse exstinguere flammas

      Et colla immiti demere servitio;

75

Consulis et nostras siquiquam possumus artes

      Experiar vires ingeniumque tibi:

Ha, demens! valido qui obsistere credis amori;

      Linquere et invito fortia castra deo.

Ille hominum mentes et ceco corda furore

80

      Explet et indomitis imperiosus adest:

Edomat ille deos, quid enim Iove maius? et illum

      Credimus in Danaes delituisse sinu,

Scimus et hunc torvi falsa sub imagine tauri

      Europem tergo sustinuisse suo;

85

Quippe illi tellus celumque et maxima ponti

      Cum vastis parent equora fluminibus.

Perge, igitur, stultos animo depone timores,

      Desere nec magni tradita signa ducis.

Respuit invitos deus ille uritque superbos

90

      Mollibus at facili numine semper adest.

Quod si multa tue statues toleranda puelle,

      Mitis erit posthac que modo dura fuit.

Phebus, ut interdum cara frueretur amante,

      Pavit in hemoniis vallibus ante boves

95

Alter et insanis vitam positurus in undis

      Brachia per duras sepe agitabat aquas

Et media saepton periturus nocte petebat,

      Cui procul a tectis signa puella dabat.

Illum turbato non terruit equore nimbus

100

      Pleyas hibernis nec revocavit aquis.

His igitur monitis ceptos ne desere cursus

      In magnis animus prospiciendus erit.

Addereque et votis iuvenilis forma repugnat

      Istaque virtutis candida fama tue.

105

Obsequere et sevi ne sperne Cupidinis arcus

      Qui deus ex omni per te triumphat ovans.

Perge sequens cursusque tuos Citherea secundet;

      Molliat et flammas duraque vincla levet.

 

22.

Carmina que mittis dulcem redolentia amorem,

      Temporibus, Cocles, grata fuere suis.

Tristia sollicito pulsabant tedia mentem,

      Que tu iocundo carmine cuncta levas;

5

Non aliter quam cum mater flet credula nati

      Funus et hunc aliquis vivere forte refert.

Adde quod et laudes tutatus es undique nostras

      Fortiaque arma male conteris invidie;

Hec et plura mihi dum sic ascribere tentas

10

      Remque tuo nostram Marte pronus agis.

Vatis et culti preclarum nomen adeptus

      Sic tua sint apto condita verba pede.

Inter causidicos etiam mirabere post hac,

      Sic tua divina iura tueris ope.

15

Sive igitur, vatem seu te pronum iuvat esse

      Vtrumque ingenti laude decenter agis.

Quidque mihi ascribis vates idemque pronus

      Precipis et pium nomen in urbe tuum est.

Tu tamen et posthac nostros torpere dolores

20

      Neu sine Pieriis causidicisque modis.

Sic tibi me semper, Cocles, debere fatebor

      Leticieque unus causa ferere mee.

 

23.

Et quid in assiduis iactatum vita procellis

      Ferrea me ignotis deseris in scopulis?

Ha! miser et siquis dubio se credit amori,

      Errores melius perferet herculeos.

5

En ego quarta iterum complet sua cornua Phebe

      Cum me nec somnus nec cibus ora iuvat;

Nec solitam pulsare chelym, sed tristia Bere

      Carmina, sed lacrimis cuncta madere meis.

Credideram verbis et ficte credulus aure,

10

      Credentes rapidi corripuere Nothi.

Nunc me vexat amor, nunc flamma impensius urit;

      Nunc magis sollicitat me sine fine Venus.

Parce, precor: portumque mee neu vita carine

      Abnue: tot casus substinuisse sat est.

 

24.

Quantum Penelope reducem cum vidit Vlixem

      Errores longe deposuisse viae;

Quantum Priamedes Helenem cum puppe Micenis

      Adveheret liquidis improbus hospes aquis,

5

Tantum leta tuo domus est atque omnia leta

      Adventu; facta est nox quoque leta dies.

 

25.

Labuntur sine fine dies et mobilis etas

      Currit ut a valida missa sagitta manu:

Aspicis, heoho modo quod processit ab ortu,

      Quam celer immensum sol peragravit iter?

5

Hec quoque dum loqimur vento fugit ocius etas,

      Proxima fit leto queque futura dies.

Crudeles divi, fatorumque impius ordo,

      Quid gigni certo mox peritura iuvat?

Exieram vix dum materni vincula ventris

10

      En iterum in seve mortis opaca trahor.

Ex quis nulla datur mihi spes exurgere, at huc

      Clausus in hoc semper marmore nocte premar.

 

26.

Forte relucebant propiore crepuscula Phebo

      Admonitorque operum Lucifer ortus erat,

Tempore quo veris ludunt insomnia visis

      Portaque fallaces claudit eburna fores.

5

Cum mea paulatim vario confecta labore

      Victa subit tandem pectora sera quies.

Hic ego, seu quod aiunt votis quesita diurnis

      Sopitis eadem mens vigil ante refert,

Sive hec ex alto divorum munera nobis

10

      Omina non vanis dantur imaginibus,

Visus eram leges romanaque iura revolvens

      Tractare arguti civica bella fori;

Et longa septus turba exultare clientum

      Et palmam e dubia lite referre domum.

15

Hic virgo, incessu se sanguine fata dearum,

      Accedens, oculos constitit ante meos.

Legerat in nodum flavos cui fibula crines

      Vlla nec in nitido vertice victa fuit,

Candida cui nempe velabant corpora vestes

20

      Luteus intextus sed pede socus erat,

Huic etiam viridis cingebat tempora laurus,

      Laurus ab immensa pulverulenta via.

Virgineum casto pre se tulit ore pudorem

      Nec deerat nulla factus ab arte decor.

25

Qualis secretis flos stat iacintinus hortis

      Purpureisque solent lilia mista rosis;

Aut ubi purpureis conteximus alba corollis

      Lilia et aurato magis fulget ebur.

 

27.

Nox erat et vario lucis confecta labore

      Tandem vix subiit pectora sera quies.

Iam sublucebant propiore crepuscula Phebo

      Admonitorque operum Lucifer ortus erat,

5

Tempore quo veris ludunt insomnia visis

      Portaque fallaces claudit eburna fores.

Hic ego seu quod aiunt votis quesita diurnis

      Sopitis eadem mensque soporque refert,

Sive hec ex alto divorum munera celo

10

      Omina non vanis dantur imaginibus:

Visus eram leges romanaque iura revolvens

      Fortia pertrepidis arma sonare reis

Susceptasque fori lites defensor obire,

      Vt nostra intrepidus staret ab arte cliens.

 

28.

Quid prodest votis aras implere deorum

      Et totiens sanctis tura dedisse focis,

Omnia mox cernas Zefiros si ferre volantis

      Tangere nec surdos vota precesque deos,

5

Quo magis imploramus opem miseramque salutem

      Hoc infensa magis sors inimica premit.

Lidame, si viridi nimium mihi raptus ab aevo es

      Fataque non avidas abstinuere manus?

Hunc nondum canis aetas asperserat annis

10

      Nondum florentes aspera barba genas.

Vivere nunc decuit, nec adhuc vicesimus illi

      Complerat coeptum, tristior annus, iter.

Dii superi, quae tanta fuit rapuisse voluptas

      Noxia cui nullo crimine vita fuit?

15

Non ille in sanctos dixit mala verba, nec unquam

      Sacrilego vestras polluit ense fores,

Sed teneris aetate annis pius esse sacerdos

      Coeperat et vitam dedere numinibus.

Aspernatus opes et vanae tristia vite

20

      Gaudia, vera animi noverat ille bona.

Non huic divitiae curae, non regna, nec aurum

      Discere sed cultu sacra paranda suo;

Quin animum quoque postrema testatus in hora est,

      Vltima cum moriens verba locutus ait:

25

Parcite non exoratos prece flectere divos,

      Parcite et aeternum sollicitare Iovem.

Si me fata volunt primis decedere ab annis

      Et Lachesis certa stamina lege trahit,

Nullius poterunt flecti prece munera divum,

30

      Vlla neque instantes vota movere deos.

Sed sic nostra truces non sentiat umbra sorores

      Tantaleas nunquam sic patiamur aquas.

Non adeo presens terret me mortis imago

      Quodque immaturum mors properatur iter

35

Quam quod te, genitor canis asperse capillis,

      Moerentem nostro funere deserui.

Vos, dulces fratres, quos hora novissima iunctos

      Nunc male divellit, quis amor unus erat,

Vos decet obsequiis summittere colla perenni

40

      Solantes mestas funere caniciem.

Quod nunquam sic saxa meo sint mollia fato:

      Fugisse obtestor te mihi teste pater,

Cum subito hec fanti moribundis verba querelis

      Iniecere nigras fata superba manus,

45

Purpurei flores et frigida sacra sepulcri

      Quecumque et tenerum pro legis urna caput:

Reddite molle solum vos et florentia circum

      Prata et odoratas marmora ferte rosas,

Ast ego quod possum lacrimas et tristia promam

50

      Carmina mestitiae pignora certa meae,

Semper eris nostris, semper relegere libellis

      Extremum hoc a me, Lidame, munus habe.

 

29.

Perlegis, an stricto prohibet mucrone satelles

      Additaque in teneras, hei, mihi vincla manus?

Perlege dura licet genitor vel robora vincat

      Sitque illi in sevo pectore nata silex.

5

Supremum tamen hoc misero concedet amori,

      De nostra sat erit iam statuisse nece.

Hoc illi satis est, sic indulgemus et egro

      Iam desperata quodque medentis ope.

Adde quod hec non est promisse conscia noctis

10

      Littera, nec tantas fertque refertque notas;

Sed lacrimas et que vero perferre dolore

      Cogimur atque ipsi sint placitura patri.

 

30.

Ecce iterum vesana movet ferus arma Cupido

      Et secum occulta cogitat arte dolos;

Ecce iterum extinctos in me Venus excitat ignes

      Et nova flamma patet quod fuit ante cinis.

5

Libera iam tristes repetunt precordia curae,

      Obsedere animum dira venena meum.

Stultus ego! Indomiti vitasse Cupidinis artes

      Credideram et tacito retia docta pede.

En laqueus mea colla premit fugiensque moratur

10

      Pectus et insano torquet in igne Venus.

Parcite sollicitos hominum quicumque furores,

      Mentibus et curis gaudia mista datis:

Ocius aut moriar, vel, si hoc mihi fata negarunt,

      Ocius immiti solvar amore, precor.

15

Non ego iam possum tantos perferre dolores,

      Deficiunt vires ingeniumque cadit.

En ego: nunc tenues paulatim absumor in auras,

      Morte tamen gravior sed mihi longa mora est.

Fortius accendit modo quos negleximus ignes

20

      Et vetitus duplici foenore crevit amor.

Vror et occultis flagrant mea pectora flammis;

      O desideriis finis adempta meis!

Ha! ego quid merui de te, mea regia, tantum

      Vt fieres nostro letior exitio?

25

Parce precor, mihi non fuscis evectus ab oris

      Est pater aut getico nata sub axe parens:

Tu mea letales torsisti corda sagittas

      Tuque vulneribus nunc, precor, affer opem.

Quod si nec formae nec opum mihi gloria tanta est

30

      Nec vetus antiquo sanguine ducta domus

Aut humilem gelidos inter Lucania montes

      Edidit et patriae menia parva meae:

Hic, ubi dura rigent pellitis membra colonis

      Asperaque assiduum detinet arva gelu,

35

Sunt tamen ingenuae, quas iam tibi vovimus artes

      Quaeque tuas dotes nec periisse sinant.

Haud quoque despueris; rerum et Lucania victrix

      Olim finitimis extulit alta caput:

Cuncta sed ut desint miserum tamen aspice tandem,

40

      Quem tibi iam toto pectore tradit amor.

Adde quod haud canis gravior nos obtegit etas,

      Nec viridis primo flore Iuventa calet.

Quod si nec talamos nunc dedignabere nostros,

      Avertent certam tempore nulla fide

45

Semper eris, vel si pilii superaveris aevos

      Nestoris, amplexu regia sola meo

Quos aliquis cane figentes oscula fronti

      Felici iunctos dicit amasse fide.

Tu modo, si sapias, votis ne obsiste precantis

50

      Effice spem longe neu levis aura ferat:

Incipe surgentis decerpere cautior annos.

      Heu, heu, quam celeri labitur orbe dies!

Aspicis irriguis passim frigentia campis

      Vt matutino lilia sole iacent;

55

Sic tibi, cui primis fulget nunc flosculus annis

      Languidus haud multos post cadet ipse dies.

Porrige in amplexus tua, porrige, brachia nostros,

      Ipsa quibus non sint lilia pura magis;

Incipe surgentis fructus decerpere mente,

60

      Incipe me meritis demeruisse tuis,

Vt sic optatae venient cum fata flammae

      Preteriti possit penituisse nihil.

Quodsi nec forme nec opum mihi gloria tanta est

      Nec vetus antiquo sanguine ducta domus

65

Quod si humiles gelidos inter Lucania montes

      Edidit et patriae menia parva meae.

 

31.

Cara mihi ante vale, musarum turba, valete

      Qui colitis summi collis utrumque iugum;

Atque olim quecunque meis celebrata libellis

      Femina et ante alias, dulcis amica, vale.

5

Et Veneris tu nate vale, mollesque faretrae

      Et quisquis dominae rumpere vincla timet.

Cedere nunc tempus; maiora ad prelia eundum est,

      Pulvere nunc alio noster anhelet equus,

Nunc decet ad talos lapsa procedere palla

10

      Querere et eiectis seria queque iocis:

Lusimus at satis est; satis et cantavimus: Heuge!

      Ponatur rutilis scripta puella rogis.

Iam novus existam censor rigidusque minister

      Virtutum atque animo iam graviore ferar.

15

Tu modo nunc Astrea redi circumque sorores

      Adveniant. hinc pax inde pudicitia

Et miseras vestro dignatae numine gentes,

      Aurea depulsis secula ferte malis.

Quisque pium rectumque colat: sceleratus habendi,

20

      Ite, furor, fraudes insidiaeque procul.

Iam nulla humanas avertant comoda mentes

      Sollicitus nec opum corda fatiget amor.

Solus et in trivio frondentis ad arboris umbras,

      Fessa diu placido membra sopore levat.

25

Mercatorque vagus longe, custode relicto,

      Securus merces fertque refertque suas.

Denique, quodcumque est terris rectique bonique

      Hac duce fit, rectum qua sine nilque pium est;

Hanc sequar: ite procul, Venus imbellisque Cupido,

30

      En dabitur vestras spernere posse faces.

Virtuti nam certus honos, illi omnia parent,

      Vnica nos magnis comparat illa deis;

Antoni, virtus tete tua tollit in astra,

      Principibus fecit carior ut fieres.

35

Illa tibi peperit partosque tuetur honores,

      Illa tibi toto nomen in orbe dedit.

Te duce, quid verear ventis dare vela secundis

      Presidium in nostra dulce future via?

Te propter fugienda mora est, fugienda animique

40

      Segnities, celeri meta terenda rota est.

Struxerat e pario nondum sua marmore tecta

      Dives et auratis hostia liminibus,

Nondum suppositis fastigia nixa columnis,

      Menphiticae aut steterant culmina celsa domus;

45

Sed parvam erectis tegetem fulsere tigillis,

      Pellebant raras frondea tecta nives.

Haec ubi iura dabat posito modo cultor aratro,

      Vix fuerat lento vimine texta casa.

Non illic Policletus erat, non dextra Myronis

50

      Aut aliquis mira Dedalus arte faber,

Sed rudis indocta componens falce dolabat

      Rusticus exigui nobile ruris opus;

Fictilibus trivio pubes tum leta quotannis

      Solvebat festas diis operata dapes,

55

Quas aliquis victa crines obeunte sacerdos

      Lustrabat puris ter operosus aquis;

Inde deum veneratus agri faustumque precatus

      Eventum, natis coniugibusque simul

Libavit tacitoque super bona verba locutus

60

      Movit ad incultos ebrius ora modos.

Caetera subsequitur patremque imitata iuventus

      Coepit in agrestes membra movere choros.

His pluviam segeti solemque his poscere votis

      Assuerant: ultro numina cuncta dabant.

65

Nunc terris commissa deos caedesque fugarunt

      Presentique cadit victima nulla Iovi.

Aurea nunc merito fugere palatia divi,

      Iure hominum audaces extimuere manus.

It pretio nam pulsa fides et iura pudorque

70

      Concessere malis omnia divitiis.

Iudicibus venale forum, venale sacerdos

      Templum habet; in pretio est quicquid ubique nefas.

Prestat amicitias aurum; largitur honores:

      Auro victus amor, fasque piumque iacet.

75

Nunc sanctum simulare et fictos sumere vultus,

      Adiuvat et blando falsus in ore sonus.

Felices tamen haec quibus est contemnere corde

      Veraque secura querere mente bona.

Non illi occultis agitantur conscia factis

80

      Pectora sed vitae gaudia leta tenent.

Iam precor, o Astrea, redi, tua castra tuumque

      Imperium nulla subsequar ipse mora.

Tu, dea, concordi discordes pace revincis

      Sola que perpetuo foedere cuncta ligas.

85

Te duce, Roma suos sine te dolitura triumphos

      Victrices toto retulit orbe manus;

Et Libiam exhausit bello regnoque potita

      Nostra Numantinas sub iuga misit opes.

Hac duce, Brute, tuas nati sensere secures

90

      Et patriae nocuum supposuere caput.

Hac duce, Tarpeyas hosti quae prodidit arces

      Sustinuit factis digna sepulcra suis.

Hinc Lacedemonias extollit Graecia laudes,

      Hinc quoque Thebanum Cecropiumque decus.

95

Hinc sinit abscedens ventura nocte colonus

      Incustoditos lata per arva boves.

Hac duce, iter faciens nemorum per inhospita dives

      Extimuit nulos, fure latente, dolos.

Hinc quoque per montes perque invia lustra vagatur

100

      Lanigeras ducens pastor inermis oves.

Qualia Saturno quondam regnante per orbem

      Pubere vel nondum regna fuere Iove;

Tunc intacta piis errabant numna terris

      Simplicibusque diu mista fuere choris:

105

Presentesque deos multo nec ture colentes

      Annua sed puro pectore sacra dabant.

Mos fuit et varios legisse per avia flores

      Atque horum sanctis implicuisse comis.

Nulla Lycahoniae macularant pabula caedes,

110

      Paverat humano sanguine nullus equos;

Nondum ausi divum regna affectare gigantes,

      Impositus nondum Pelion Ossa super.

Non auri nunc sacra fames, non dira Cupido

      In sua regnantes viscera vertit heros.

115

Pax erat inter agros, pacem veneratus agrestis

      Maturae segetis spicea serta tulit;

Tum non raucisonos effundens horrida cantus

      Audita est belli signa dedisse tuba.

Sponte sua tulerat tunc omnibus omnia tellus,

120

      Legerat externas nec vaga puppis aquas.

Hinc et divitie nobis nomenque decusque,

      Hincque meae laudes, hincque petendus honor.

Ite leves post hac tenuesque abscedite curae:

      Ite, elegi et vanae carmina laudis opus;

125

Nunc alii cultus, nunc vita severior adsit.

      Nunc gravior rigido vultus in ore decet.

Olim grata novem valeas iam turba sororum,

      Tu mihi et ante alias, dulcis amica, vale.

 

32.

Quid totiens nova mirantem pictura moratur,

      Hospes et actonito pendulus ore siles?

Artificesne manus an le magis impia tangunt

      Facta cupisque novum discere forte nephas?

5

Horresces audita! vides qui fervidus acri

      Instat equo et stricto fulminat ense ferox:

Hic rex Ferdinandus, patriis qui iuribus heres

      Et solium et regni debita sceptra tenet

Pollutosque deos armis hostemque nefandum

10

      Impiaque ultrici vindicat ausa manu.

Illi autem quos iam versis manus urget habenis,

      Turpiter indignae terga dedisse fugae:

Iampridem obliti superum decorisque suique

      Sese ausi abiecta conscelerare fide;

15

Vtque sacra violasse parum sit pignora dextrae

      In caput insidias regis et arma parant.

Consilium sed fraude tegunt: preferre malorum

      Taedia, longa nimis lentaque bella queri;

Ocia iam et requiem fessos optare paratis

20

      Rex modo ne veniam colloquiumque neget.

Acturi de pace adeant: hoc nomine dirum

      Pretexunt facinus colloquiumque rogant.

Plura quid adnectam? Facilis rex annuit illis

      Deligiturque dies adiiciuntque locum.

25

Si quondam Sidicina tuos ad moenia gressus

      Pertulit a Calibus nota per arva via,

Hac ubi vicino colitur vetus ara sacello

      Et strepit irriguis proximus amnis aquis:

Haud procul hinc atque inde acies consistere iussas,

30

      Praesidium statuunt ductor uterque sibi.

Egressus medius placuit locus: aequior idem

      Parque aberat spatiis campus utrinque suis;

Accumulant sed adhuc sceleri scelus: arma veneno

      Tingunt, vulnificus inseriturque calibs.

35

Iamque ibant: rex iussa prior loca pervenit; illos

      Conscia mens tardat sollicitusque pudor.

Tres pariter furor unus agit: iam pallida cernis

      Ora virum, in tacita iam lege fronte dolum:

Scilicet usque adeo vultus consorsque comesque

40

      Est animi, quem non occuluisse diu est.

Intrepidum similemque sui contra aspice regem

      Quantum et quam placida stet gravitate decus,

Regia mens fraudumque expers excelsa, sed illi

      Fallereque et falli nescia corda vigent;

45

Ceu validus sonipes ceu laeta ad pascua currunt,

      Insidias agitant martia turba lupi.

Ille quidem invictusque animi spernitque cavetque,

      Haud pavet, insidiis haud sinit esse locum:

Sic procul aspectat venientes, non tamen ullum

50

      Crimen adhuc, ut in his conspiciatque dolum;

An non certe satis placidi et nil tale verentis

      Dudum et pacati pectoris illa fides,

Quod non castrorum mediis e milibus illi

      Primaque selecte robora pubis eant:

55

Sed duo quod iuxta comites en aspice, quorum

      Hic annis humero debilis ille fuit.

Iamque aderat, cui primus honos semotaque dantur

      Alloquia et fictis qui movet ora sonis.

Ille opibus titulisque potens cui rex socer et cui

60

      Regia sit talami federe iuncta soror,

Cui pars Campani non ultima paruit agri,

      Parebantque arces, prisca Suessa, tuae:

Ille fidem testesque deos bis peierat, ille est

      Pro facinus tanti duxque caputque mali.

65

Incertumque diu ne te morer, huc age, quaeso;

      Huc oculos, hospes, denique flecte tuos.

Aspicis hunc vix deiectos, qui lumina vultus

      Tollit adoranti persimilisque venit.

Deiphobus tusca iuvenis de gente profectus

70

      Aurea cui patrio cassis ab angue patet.

Hic annis animisque audax in vulnera primos

      Ferre aditus primusque in scelus ire parat.

Quo raperis iuvenum confidentissime? poscunt

      Dira sub occulto quid sibi tela sinu?

75

Imbuere auspiciis primos his parce labores,

      Primitie haud annos hae decuere tuos;

Sacrilegas, vesane, manus age, comprime, non est

      Ius sceleri in sacros copiave ulla viros.

A Iove sunt reges, neque in hos nisi Iupiter unus

80

      Ius habet; excutiet Iupiter arma tibi.

Nil te, Maiestas augusta, animique benigni

      Certa fides, nil te pignora tanta movent,

Cui iugulum modo, cui galeae nectenda solutae

      Fibula, cui tantum creditur arbitrium.

85

Nam dextrae de more petens velut oscula, dum se

      Concitat et rapidas urget in arma manus,

Haud ultra regem latuit dolus, arripit ensem

      Fulmineus, stimulos acrior ira ciet.

Illi occulta metu tantis de vestibus arma

90

      Lapsa cadunt, atro lurida felle madent.

Iam circum una omnis steterat globus, unus in omnes.

      Fertur et invicta rem gerit usque manu,

Nec mora, nec requies nunc hos, nunc actus in illos

      Ardet et infesta cuspide terga premit.

95

Qualis ubi levibus falco se substulit alis,

      Vidit ut aerias ludere ad astra grues,

Evolat et spatia alta petens victorque superne

      Irruit et divinum dissipat ungue globum

Disiecte super alta metu pars tendit in aequor

100

      Flumina, pars notos stagnaque visa lacus,

Talis et hos metus acer agit, dum tanto propinquis

      Moenibus aut nota sistit in arce fuga.

Dii, quibus imperium est terrae cureque tueri

      Res hominum et terris sceptra tuenda suis.

105

Quam bene consultis nobis, dant terga nocentes:

      Victor io, canitur rexque paterque suis.

Nec sibi sed victor nobis, quo sospite, pax est,

      Iustitia incolumis fasque piumque manet.

Huius enim servata salus simul aurea servat

110

      Regna, simul regnis aurea secla suis:

Nestoreos ergo illi annos laetamque senectam

      Quisquis es et faciles usque precare deos

Duxerit et Sidicina tuos quotiens via gressus

      Proxima ne tibi sit templa subire labor

115

Terque aspersus aquis vicino e flumine sumptis

      Da servatori vota precesque deo.

 

33.

Ille ego ceruleae dominator Fucinus undae,

      Qua tibi piscosae pars famulatur aque,

Suppliciter duplices summisso poplite palmas

      Ante tuos tendo, die, Columna, pedes.

5

Lucenses commendo tuos divamque Parentem,

      Prospicit et templis quae tua regna suis.

Haec mihi iam motas placavit saepius iras,

      Cum tumidos quateret fuscina nostra lacus.

Huic tuus e mediis ereptus nauta procellis

10

      Vota coronata cum rate saepe tulit;

Piscatorque eadem precibus cum prospera favit,

      Plena tibi multo retia pisce trahit.

Illa sui felix mater motura satorem

      Afferet optatis omnia laeta suis.

15

Quod si te veterum maiestas cognita rerum

      Tangit et antiquis addita fama locis

Servat adhuc et prisca tibi qui nomina lucus;

      Ille sacer multa relligione fuit.

Lucus erat Veneris, Veneris Charitumque choreis

20

      Praebebat latebras ociaque apta nemus.

Nam socios sepe ad lusus silvestriaque antra

      Accitas memini Naiadas isse meas.

Saepe etiam Satiros in se Faunosque ruentes

      Dum fugiunt, medios destituisse choros;

25

Pallentesque simul, simul et me quamque vocantem

      Semianimes imo delituisse lacu.

Hunc melius veterum neglecto numine divum,

      Quos finxit vano gens sibi prisca metu,

Intacta Genitrice Dei sese ara tuetur

30

      Lucensesque fovent numina vera suos.

Quare age, finitimum fraudes temerariaque ausa

      Compesce et diras sacrilegasque manus,

Quos neque coelestum ratio aut respectus honesti,

      Non pietas, non ius, non movet alma fides.

35

Quoque tegis miseros in noxia tela malorum,

      Hunc clipeum sanctis, eia, age prome locis.

Fortia dum tractas violenti munera Martis

      Creditaque auspiciis Itala signa tuis,

Horreret pater Heridanus confusa terna rivos

40

      Ora novem et pavido mergeret amne caput.

Quis te dona togae, pacis quis crederet artes

      Nosse, aut insueti civica bella fori

At nunc cum leges statuas et cognitor adsis,

      Litibus imponas iudiciisque modum,

45

Tum faciles adsint miserorum vocibus aures

      Iustitia intrepidum tollet ubique caput.

Quis te miliciae tot desudasse labores

      Auxerit, aut animi tot monumenta tui?

Idruntumque Arnumque tuas testancia laudes

50

      Cantatum et tolo nomen in orbe tuum.

Sequi te pacemque simul bellumque gerentem

      Viderit et gemina par tibi laude decus,

Quid nisi miratus regno gratetur et Vrbi

      Dicat et o tanto regna beata duce!

 

34. Altilius Accio Sincero et Marco Antonio fratri: salutem

Vnanimi fratres, rapta qui matre doletis

      Et desiderio fletis uterque pio,

Desinite a lacrimis lam sanctos ledere manes;

      Vos vetat Helisiis illa recepta choris.

5

Illic optatis longum complexibus haerens

      Iucundo fruitur coniugis ore sui:

Felicesque animas inter coetusque verendos,

      Narrat natorum de pietate parens.

Scilicet iis ut spem viduae solata iuventae

10

      Deserti tulerit frigida regna tori:

Addit et obsequia el dulces cum pondere mores,

      Iam tum cum patrias ferret uterque vices:

Cum simul et Nymphas, Satirorum et cantat amores:

      Estque in Sinceri carmine tota sui.

15

Quod subito cantu turba excipiente deorum,

      Hinc illinc variis plausibus arva sonant.

Massiliam chorus omnis et aetheriae convalles,

      Massiliam totis reddit et aura locis:

Illa autem aeternos caro cum coniuge gressus

20

      Iungit et Helisium sic terit alta nemus.

Quo iam pro lacrimis Panchaeos urite odores,

      Orpheaeque move tu fidis alter opus:

Non quibus infernas ille exoraverat umbras,

      Flebilibus supplex ausud adire modis;

25

Sed quibus et dium laudes, ipsosque canendo

      Heroas caelo, sidirebusque locat.

Has micti iubet inferias, haec funera mater,

      Ipsa sibi has lacrimas, haec sibi busta rogat.

 

36.

Quam, Federice, suis te spectat letus in armis

      Mars pater in studiis quamve Minerva suis,

Tam domus haec et fons et quae sunt consita circum

      Hic nemora adventu laeta fuere tuo.

5

Vive! vale Latiae decus et pax unica terrae,

      Cui Mars certatim et docta Minerva favent.

 

37.

Hanc faciem et nivee tam rarum frontis honorem

      Hisve rosis haec quis lilia miscet? Amor.

Quis gemina aut illic accendit sidera? Quisve

      Arcum illic, illic spicula condit? Amor.

5

Rubra quis in teneris polit haec corallia labris?

      Aut hoc intus ebur finxit ah arte? Venus.

Quis decus effingit morum? quis verba loquenti?

      Clamve decor qui te subsequitur? Charites.

Quis formam sine labe dedit? digitosque manusque?

10

      Quis format, nullo crimine, membra? Venus.

Quis mihi perpetuos hos nutrit in ossibus ignes?

      Frons, olim, facies, verba, labella, decor,

 

38.

Iunius ut primum materna est editus alvo,

      Miratae puerum circuiere deae:

Dum certant optatque suum dum quaelibet, inter

      Certantes rapuit Cypria basiolum

5

Atque ait: Haec nostrum defendant pignora; at illi

      Pressa rubet tenui nunc quoque mala nota.

 

39.

Sive furor, seu sit ratio contemnere vitam

      Alterius vitam perdere dum properas:

Inde mones, iuvenum confidentissime, quam sit

      Et fragile et fallax et breve vita bonum.

 

40.

Tu qui romanos annosa palatia colles

      Flavaque vicini Tibridis arva petis,

Hic ubi discordes posuerunt menia fratres,

      Menia tot sanctis facta superba viris,

5

Non sine flebilibus referes haec verba querelis:

      Aurea Roma olim, ferrea facta, vale.

 

41.

Ducebat mihi ver anni sed suave nitens flos

      Forma erat, heu carpsit hunc sibi Persephone.

Rorarunt domini lacrimae sine fine iacentem

      His quoque nec moriens ille revixit honos.

5

Nunc antris malesana tuis fles Abdua alumnum,

      Naiadum sparsis nunc chorus ipse comis.

Heu breve ver, alii revehant quod fors nunquam anni!

      Heu flos quem nec ver, nec feret ulla dies.

 

42.

Tota Ariadna mea est, alios nec querit amantes,

      Loysium parvi bella Ariadna facit:

Denegat et cuiquam post hac se velle marito

      Nubere quam Peto: Vive! Ariadna mea es.

5

Petum laudat, amat; Petum noctesque diesque

      Corde gerit: Peto nil Ariadna negat.

Quare age, care puer, fidos mihi desine amores

      Ledere; Petillum quicquid amas animo.