Basinio da Parma carmina varia

Testo base di riferimento: F. Ferri, 1925

Cura dell'edizione digitale: Michela Naccari


1. Basinii Parmensis poetae Elegia in amicam Lissam

Lissa, veni Veneris dulci comitata favore,

      Quam mihi non dubio foedere vinxit amor.

Non ego tam iustis iam iam queror ignibus uri,

      Hybleis flamma est dulcior illa favis;

5

Nam quantum rapidae carpunt mea pectora flammae,

      Tanto habet ista animi plus tua forma mei.

Hinc precor immitis ne sis formosa precanti,

      Neu cupido tardas adde puella moras.

Alma Ericis regina Venus sine fine morantes

10

      Increpat et celeres adiuvat ipse puer.

Iccirco geminas nato Venus addidit alas,

      Iret ut ante viros, iret ut ante deos.

Nam domuere deos omnes hominesque ferasque

      Sed tris non poterant perdomuisse deas.

15

Nam nec Palladium subiectum est pectus amori,

      Vesta nec, haud sanctis mixta Diana choris.

Iccirco silvas colit altera, at altera bellum.

      Curat, at illa sacros sola relicta deos.

At Latona comis insignis et inclyta Iuno

20

      Senserunt Veneris fortia tela faces;

Sic et flava Ceres et magni filia Solis

      Exusta et toto pectore Pasiphae.

Et quom somnus habet Iunonem dulcis, amore

      Iuppiter ad terras victus et ipse venit.

25

Hinc Laedam gemino et gemino Nycteida partu

      Implet et Alcumenen Amphitrioniade;

Hinc Semelen plenam dulci Cadmeida Baccho;

      Hinc Danae alato est mater Abantiadae,

Atque aliae, quarum Graii meminere poetae

30

      Callimacusque bonus Meonidesque pater,

Quorum nulla tuos tacuisset musa decores,

      Si prisco heroum tempore nata fores.

Materies neque enim nec deesset gloria formae,

      Qualis in Andromade corporis effigies.

35

Sed color est dispar: radios tu vincere solis

      Et potes Argolicas exuperare nurus.

Neve tibi pedibus certet Thetis alba decoris,

      Sit licet argento proxima sura deae.

Neu referam incessus Iunone et Pallade dignos,

40

      Aut gressus turbae, casta Diana, tuae.

Has autem dotes, hoc corpus ut ipsa decoras!

      Naturae egregias quam bene fundis opes!

Omnia diine locant caelesti in corpore dona,

      Eloquium mores ingeniumque tibi?

45

Non tibi carminibus certaverit aemula Sapho,

      Non tibi nec docta Pallas et ipsa manu.

Quare age quom mea lux, quom sis mea sola voluptas,

      Lissa veni et tardas tolle puella moras.

 

2. Basinius in honorem gloriosae Virginis
Mariae matris Iesu omnipotentis

Dicite virgineum, pueri, cantate pudorem,

      Dicite quo caeli cardine porta sonet.

Pandite virgineas laudes, pia vota, puellae,

      Pandite qua pelagus, sydera, terra tremit.

5

Ite, sacerdotes, puris in vestibus, altae

      Virginis et sacris templa replete sonis.

Nec colite ambages; nunc, nunc procul omnis abesto

      Fabula, maius agit nostra carina fretum.

Mater ades Christi, tuque o puer inclyte, salve

10

      Carminibusque meis accipe primitias.

Et, Pater omnipotens, tuque, o sanctissima Virgo,

      Exaudi nostras deprecor usque preces,

Quique tulit quondam pro me sub numine passus

      Vulnera, qui nostra Virgine natus erat.

15

Suscipe, diva, preces faciasque calescere corda,

      O Virgo, nati semper amore tui.

Et potes et debes; neque enim, mitissima Virgo,

      Esse Dei matrem te sine laude puto.

Nunc meminisse velis lacrymarum, Diva, tuarum,

20

      Mersaque sit quantis nostra carina malis.

Naufragium miserare meum: iactamur in alto

      Semper et assiduis ora vagantur aquis.

Te Pater omnipotens claro praefecit Olympo,

      Te pietas summos fecit adire polos.

25

O nato generata tuo, mirabile fatu,

      Accipe me regnis, sancta Puella, tuis.

O possem meritas tibi nunc componere laudes,

      O quae mens sentit lingua referre queat.

Iam mihi si faveas, non me superabit Homerus,

30

      Non me carminibus Graecia tota suis.

Tunc ego non faciam versus ad inania divum

      Numina, nec nostro Phoebus in ore sonet;

Sed tuus illa Pater cunctarum gloria rerum,

      Qui fuit e tanta Virgine natus homo,

35

Qui Deus infernas rupit cum cardine portas,

      Terruit et caeci corda superba canis,

Victor et aeternus superas mox venit ad auras,

      Duxit et emeritos in loca sancta viros.

Hoc duce non timeam pestem, non frigora Pindi,

40

      Non ferrum aut ignes stultaque bella virum;

Hoc duce non timeam populos dominosque potentes,

      Hoc duce, crede mihi, tutus et altus ero;

Nec timeam humanae spernenda pericula vitae;

      Rege sub aeterno sospite sospes ero.

45

Carmina non faciam placidos suadentia somnos,

      Nec semper gremio dulcis Homerus erit;

Sed curem tantum claro quid agatur Olympo,

      Quid tuus in caelo filius altus agat.

Iamque roga atque humiles longos tueare per annos,

50

      Mater, et o famulos aspice, diva, tuos.

 

3. Basinius ad Hieronymum de Castello doctissimum

I, Meleagre, meoque refer iam, grate, salutem

      Hieronymo, haud tanto fabula digna viro.

I tamen, o felix! Quod te susceperit ille,

      Sis licet infelix, nempe beatus eris.

5

Infelix telo periit miserandus Achilles;

      Sanctius hoc nullum Graecia nomen habet.

Occidit infelix Teucrum fortissimus Hector;

      Hunc quoque perpetuo vivere fama facit.

Dic referant grates vati pro laudibus ambo

10

      Quas subeunt magnas, dulcis Homere, tibi.

Sic tu, magne puer, qui sis ornandus ab illo,

      Hyeronymo referas praemia mille meo.

Quicquid et ille iubet, tota precor effice mente,

      Nec fuge divini iussa ferenda viri.

15

Iusserit: absit amor, quanvis Atlanta placebit;

      Fac penitus toto pectore cedat amor.

Duxerit in silvas: silvas, Meleagre, revise.

      Duxerit in campos: arva beata pete.

Nec pudeat magnum pro me exorare poetam

20

      Vt velit; in nulla sit tibi parte pudor.

Illius ante oculos iterum atque iterumque revolve

      Carmina; quicquid erit demat et addat eis.

Dic quoque Hieronymo, quanvis maiora placebunt,

      Ne pudeat nostro carmine velle frui.

25

Et data Virgilio venia est, qui carmina Galli

      Legerit ingenio dicta minora suo.

Tu quoque, si fas est, illum, Meleagre, monebis

      Vt capiat magna carmina parva manu.

Haec quoque quid valeant poteris, Meleagre, tacere,

30

      Sed quanvis norit carmina bina canes.

Carmina delectant inopes sine fine poetas

      Exanguique iuvat littus arare bove.

Caetera, si sapias, illi, Meleagre, tacebis;

      Ingenio iuvenis noverit ista suo.

35

Et puer his etiam maiora canebat et illum

      Calliope Aoniis merserat ipsa vadis.

Ad maiora venit: novit quo sydera cursu

      Obvia suppositis grandia dentur aquis

Nec non Parasias avidique Licaonis arctos,

40

      Signa vel Hesperio non adeunda freto;

Quid pater Oceanus, quid aquae genuere, quid altis

      Natura omnipotens sedibus alma fecit.

Omnia, crede mihi, novit qui carmina nostra

      Accipit; hunc etiam nostra Thalia iuvat.

45

O quotiens memini cum te, Meleagre, referrem,

      Hieronymum mota dicta probasse coma.

Dic, si te poliat, stabit memorabilis usque

      Me penes officii gratia firma sui.

Dic quoque si quaerat quid agam: "miserabile carmen

50

      Nunc parat, arsuros carmine ferre rogos,

Nunc parat attonitam flammis incendere matrem,

      Funere quae nostri mersit acerba caput.

Caetera quae cecinit, porto tibi morte sub ipsa:

      Quis vellet mortis facta referre suae?

55

Est grave post cineres hominem quoque vivere et illum

      Vocibus assiduis colloquioque frui.

Ante ego si morerer, timeo ne forte valerem

      Extinctus domini iussa referre mei".

Haec ubi narraris, facito, Meleagre, salutes

60

      Hieronymum et tanto carmina trade viro.

 

4. Basinius ad Theodorum
graecum et quidem doctissimum

Carmine Meonius cautum cantavit Vlissem,

      Duxit Achilleos dulcis Homerus equos,

Duxit et Ascreus perarandas carmine glebas

      Bosque Syracusii carmina vatis erat.

5

Fecit utrunque pater, Romanae gloria famae,

      Virgilius Phrygiae conditor historiae.

Ridentes elegos cecinit puer ille Tibullus,

      Qui iuvenis campos ivit ad Elysios;

Et simili studio citharaque Propertius usus

10

      Et Naso placidis ipse poeta iocis.

Forsitan et plures quos iam mala Parca peredit,

      Livor et assiduis cura molesta malis.

Carmina non potuit sperare Basinius ista,

      Nec puer externos tutus adire locos;

15

Spes tamen una fuit sub te, Theodore, iuvari,

      Te duce Phoebea plectra ciere lyra.

Meonides Ithacum fortemque sequatur Achillem,

      Dicat et Ascreus terra quid alma ferat.

Musa Syracusii pecudes pastoribus addat,

20

      Dicat utrunque mei musa Maronis opus.

Ridentes elegos canat et sine fine Tibullus,

      Cynthia cui placuit cantet et ille simul,

Et cantet placidam Naso sine fine puellam,

      Et quibus ingenio fama parata suo est:

25

At cantem meritas pro te, pater optime, laudes,

      Quas merito dederit gloria summa tibi.

O pater, Aonidum lumenque decusque dearum,

      Qui revehis Latio Dorica vela mari,

O quem Castalio revocarunt vertice Musae,

30

      Quem nobis caelo Iupiter ipse dedit,

O videas animum, mentem sensusque canentis

      Exultent quali pectora nostra deo!

Sed neque Musarum posset, Theodore, mearum

      Turba tuae laudis praemia digna loqui,

35

Nam rerum causas quas tu, pater optime, nosti

      Esse reor Musae grande laboris opus.

Nec possum versu quid agat Boreamque Notumque

      Dicere, nec fracto quo tonet igne polus.

Quid mare sit tumidum rursusque recedat et altis

40

      Det strepitum ripis, cognita causa tibi,

Cur veniant toto volitantia nubila caelo

      Ceruleasque sonans congerat imber aquas,

Quid pater hybernos revocet citus aequore soles,

      Addat et immensas noctibus ille moras:

45

Omnia nanque tuo nosti, Theodore, labore

      Et Victurini pectore numen habes.

 

5. Basinius repatrians per aliquot dies
reliquit haec discipulis

Eridani nymphae, tuque o Ferraria felix,

      Tuque pater patriae, rex Leonelle, vale.

Nunc feror ad patrios, ad te, mea Parma, penates.

      Tuque, poetarum turba verenda, vale.

5

Me pater a pelago magni deducit Homeri;

      O mihi prae cunctis terra beata vale.

Vos quoque, discipuli, parvae mea turba catervae,

      Dum moror in patria, quisque valete, precor;

Et legite Aonias semper mea carmina musas

10

      Carminaque Aonia sollicitate lyra;

Ducite Apollineas sacro modulamine nymphas,

      Ducite Apollinei numina magna chori.

 

6. Basinius, de obitu Philippi ducis Mediolani

Hectora si Priamus, Peleus si flevit Achillem,

      Si qua movent magnos fortia facta deos,

Dilacera crines, divum fortissime Mavors,

      Maximus Hesperidum nanque Philippus obit.

5

Occidit ille tua generatus stirpe Philippus,

      Spes Italum pariter scilicet occubuit.

Tlepolemi fato flevit Tyrintius heros,

      Huius ademptorem Iupiter ingemuit,

Nanque Menoetiades rigidam proiecerat hastam,

10

      Quem Lycii comites ingemuere ducis.

Sed neque magnanimum flevit Sarpedona solus

      Iupiter: est illum Troia secuta virum.

Tu quoque si qua movent mortalia facta deorum

      Numina, sanguineas, Mars fere, scinde comas,

15

Diceris attonitum quanvis posuisse furorem

      Scilicet et clypeum deseruisse gravem.

Miles, io tua spes periit. Quis crederet unquam

      Morte sua Venetos indoluisse duces?

Et tamen Italiae partes quaecunque superno

20

      Quaeque alio resident ingemuere freto.

Moereat Alphonsus, captum quem reddit amicis

      Dux Ligurum regnis: gesta canenda diu.

Nam fera velivolum qua Genua prospicit aequor,

      Duxit Aragoneos victor in arma viros.

25

Omnis in Oceani pelago gens clara videri

      Capta vehi et tutos linquere nolle locos.

Et stupefactae ibant gelidis Nereides undis,

      Flavaque Cymothoe glaucaque Cymodoce

<Dotoque Protoque P heru usaque Dynameneque>

30

      Aptaque ceruleis candida Doris aquis.

Ipse etiam liquidis timuit Neptunnus in undis,

      Ne foret anguigeri praeda superba ducis.

Et regem infernum fixit puer Amphitrionis,

      Mortua dum Pylia corpora captat humo,

35

Iunonemque ferox, quanvis foret illa noverca,

      Pulsavit magni filius ille Iovis.

Sic timuit, quanvis liquidis regnaret in undis,

      Neptunnus tantum, corde tremente, virum.

Victor ubi in patriam reges advexerat urbem,

40

      O pietas musis non adeunda meis!

Reddidit incolumes fulvo donavit et auro,

      Quod non fecisset forsitan ipse Ligus.

Reddidit et patrios permisit adusque penates

      Alphonsum, regnis restituitque suis.

45

Haec quota pars magni laudum fuit una Philippi

      Famaque iam factis vilior ipsa suis.

Solus in excelso sese assimulabat Olympo,

      Natura aeterno par fuit ille Iovi.

Spes Italum miseranda iacet, moriente Philippo,

50

      Non aliter quam si Iupiter ipse cadat.

 

7. Basinius ad divum Leonellum Estensem

Iam tua, magnanimum princeps Leonelle virorum,

      Carmine si detur mille trophaea cano

Atqne ea quo possim meditando efferre sub auras

      Aptius ingenio molior ista meo.

5

Non ego Castaliis venio demersus ah undis,

      Sed Victurini pectore plenus eo.

Forsitan et poscas quid non Mavortia cantem

      Praelia, magnanimos cur taceamus equos.

Nondum tanta fides animo, fiducia nondum

10

      Tanta subit; nondum mens mea bella capit.

Ergo si nedum fuerim in illis,

      Ingenio iuvenis consequar apta meo.

Si te delectant silvae saltusque ferarum,

      Invenies toto carmine lustra meo.

15

Nec tu divinum, quanvis sit rarus, honorem

      Despice: perpetuo carmine fama viget.

Sit licet invictus Martisque ferocior armis

      Hector: Homerus abest: nullus et Hector erit.

Vivit in aeternos Anchisae filius annos.

20

      En quantum magni musa Maronis habet!

Carmine Penelopes castum narravit amorem

      Meonides, cari quantus Vlissis amor,

Iratumque gravi cantu monstravit Achillem,

      Terribilem Atridae terribilemque suis.

25

Carminibus Phaeton caeli deductus ad axem,

      Pocula Circei carmine fontis habes.

Omnia carminibus prisci cecinisse feruntur.

      Quid moror ulterius? Prisca referre soles.

Carmine fama tui nostro tolletur ad astra,

30

      Si quis honos musis, vir memorande, meis.

Ecquid in hac agimus, princeps memorande, iuventa?

      Maius opus quam quod fama superstes eat?

Gloria delectat superos, sic credimus, omnes,

      Extollit cunctos fama benigna viros.

35

Et quicunque favet vivit, mihi crede, poetis;

      Augustusque tuo nomen in ore volat.

Tu quoque qui Latio similis virtute fuisti,

      Talia qui Latio foedera pacis amas,

Debueras fessos etiam iuvisse poetas.

40

      Aspice quo iaceat fessa Thalia loco.

Et pietas tua magna fuit, tua maxima virtus

      Magna per ora virum dulcis ubique volat.

Praetereo studiis tua nunc Ferraria quantis

      Gaudeat et quanto murmure plena sonet;

45

Adde etiam imperio quae se tibi sponte dederunt

      Oppida; quos tribuit Tuscia magna viros.

Non ego mille tui memoro castella vel urbes:

      Spectat utrunque tibi subdita terra fretum.

Quin age musarum iam nunc miserere tuarum;

50

      Solus es Aonia quem sequar ipse lyra.

Felices Musae tamen et felicia Pindi

      Numina, quae tanti principis acta canent.

Et felix ego sum, si quid mea Musa valebit.

      Iam furor in toto pectore corda quatit.

55

Sed nunc ingenii quoniam mihi viribus usus,

      Prosequar aurifugae vela referre rati.

Nunc ades et fluctus doceas me erumpere vastos,

      Optima iustorum spesque salusque virum.

Iamque fave, ut cunctos vigeat tua fama per annos

60

      Et mihi sit semper nomen in ore tuum.

 

8. Basinius Parmensis ad Pisanum
pictorem ingeniosum et optimum

Qui facis ingenuas rerum, Pisane, figuras,

      Qui facis aeternos vivere posse viros,

Optime pictorum, qui sunt, quicunque fuerunt,

      Quique etiam magnae gloria laudis erunt,

5

Ingenio faciente tuo qui principis ora

      Fingis, io vultus quam, Leonelle, tuos!

Et ducis anguigeri felicia tempora pulchris

      Auribus, aeternum tempus in omne caput;

Me quoque, si fas est, inter divina memento

10

      Munera tam facili fingere velle manu,

Vt puer aeterna caelatus imagine vivam;

      Perpetuusque tua laude superstes ero.

Parcite, Pierides, quae sunt audita referre:

      Est aliud veros cernere posse viros.

15

Tu facis heroas divinae munera famae,

      Tu facis aeternum nomen habere duces.

Mantua dum maneat, dum sit Gonzagia proles,

      Karole, Pisani munere notus eris.

Tu quoque perpetua vives, Sismunde, figura;

20

      Martius atque tua stat Picininus ope.

Necnon Sfortiadem saevis monstravit in armis

      Vt premit armatos, Marte tonante, viros.

Praeterea et multi, quos non numerare necesse est:

      Enumera paleas, Gargare flave, tuas.

25

Adde etiam vates, nostro qui tempore ducunt

      Saecula, quos vivos mira tabella facit.

Guarini effigies, necnon Aurispa manebit,

      Hieronymusque tuo munere notus erit;

Bellotusque puer, sed non puerilibus usus

30

      Artibus, ingenio notus et ipse tuo.

Tuscanellae etiam facies laetissima clari

      Nominis egregiis fulget imaginibus.

Teleboum cunctos belli Porcelius annos

      Scriptor threiciis cantat arundinibus.

35

Victorine pater, Romanae gloria linguae,

      Pisani ingenio tu quoque vivus eris.

Idem habitus, eadem ora viro: tumque ille severam

      Caesariem et canam moverat arte comam;

Et gravitas eadem vultus, caput illud; et illum

40

      Ore suo credas mittere posse sonum.

Et me, discipulus fueram qui illius, imago

      Terruit audaces admonuitque animos;

Et stupui demens, et te quoque vivere, magne

      Victorine, putans, gaudia magna tuli;

45

Et legi ingenuis caelatum epigramma tabellis,

      Dignaque tam prisco carmina culta viro:

"Istum non auri domuit scelerata cupido,

      Non metus, aut animi cura nefanda dolus.

Mille viros docuit sacras tractare camenas.

50

      En alius Socrates! solus et iste fuit".

Caetera caelantur varia, Pisane, figura;

      Terra feras, caelum sydera clara tenet.

Vidi ego delphines veras dare terga per undas,

      Qualis Arionios dux erat ante sonos,

55

Vidi etiam silvas, cauro spirante, moveri

      Et volucres caeli carpere posse vias.

Vidi aquilam timidum leporem capere unguibus uncis

      Et miseram pedibus corripuisse gruem.

Atque canes stupui saltus lustrare ferarum,

60

      Oenidae qualis turba superba fuit,

Aut quibus Ogygiae fleverunt moenia Thebae,

      Cum dominum celeres diripuere canes.

Et stupui trepidos glomerare per avia cervos

      Pulveris obscuros alta per astra globos.

65

Informes videas ululare in montibus ursos,

      Quem tigris misit, quemque leaena sonum;

Cum suibus diris fulvos certare leones,

      Vt credas veras ducere bella feras.

Quin etiam teneras fingis, Pisane, puellas

70

      Et niveam faciem purpureamque manum.

Et simulas pulchros gemmis duo sydera ocellos;

      Et delinitos cogis amare procos.

Quid si fecisses nivea mihi Cyrida forma,

      Qualia dona tibi, vir venerande, darem?

75

Quin cuperem positis nostrum Meleagron habenis

      Linquere venatus ipse poeta meos.

Te canerem solum, solus tibi carmina soli

      Inciperem placida posse ciere lyra.

 

9. Sigismundi Pandulphi Malatestae
in Meliaducem Estensem epigramma

Ite, pii versus, et inania verba supremo

      Ferte, precor, cineri, nomine missa meo.

Siccine Arimineam rediisti optatus ad urbem,

      Melliadux, animo luctus acerbe meo?

5

Hine tui reditus? Sismundique addita dextrae

      Dextera cumque pio foedere iuncta fides?

At quoniam te fata vetant superesse caduco

      Corpore, restabit munere fama meo.

Corpora labuntur gelido mortalia leto,

10

      Carmina per nullos sunt obitura dies.

Haec tua, siquid habent animi post funera sensus,

      Ossa petant tumulo deveneranda sacro.

 

10. Epitaphium d. Iusti de Valmontone
utriusque iuris doctoris per Basinium poetam Mantuanum

Iuste poeta iaces, sed non tua fama iacebit;

      Sis licet extinctus, nomine vivus eris.

Corpora labuntur gelido mortalia fato,

      Carmina per nullos sunt obitura dies.

5

Dum Gismundus erit, dum sit Malatesta propago

      Dicentur laudes legis amore tuae.

 

11. Basinii Parmensis in Balzaninum canem epigramma

Balzaninus eram rapidarum summa ferarum

      Pernities, domini gloria magna mei.

Petrus herus fuerat Gennarius optimus ille,

      Quem Sigismundi Caesaris auget honor.

5

Alitibus similis pernicibus omnia quondam,

      Nunc miser aeterna lumina nocte tegor.

Nec canis, aethereo statuit quem Liber Olympo,

      Quo duce ad Iccarium filia funus iit,

Nec quisquam Hyppoliti vicit me e gente superba,

10

      Nec Cephali aut dominum qui rapuere suum.

 

12. Basinius Parmensis
hunc versum sibi epitaphium moriens indidit

Parma mihi patria est: sunt sydera carmen et arma.

 

13. Versus Basinii Parmensis in salutationem marchionis
Estensis Leonelli per musas in aedibus Iohannis Romei

Salve summe ducum Caesar Leonelle: triumphos

      Iustitia et virtus dat tibi magna novos.

Salve iterum, princeps Italarum gloria rerum,

      Sis bonus o patriae, rex Leonelle, tuae.

5

Italiae decus atque aevi spes maxima nostri,

      Dii tibi Nestoreos dent, Leonelle, dies.

Pro meritis, Leonelle, tuis tibi magna canemus

      Carmina, Apollineae digna favore lyrae.

Te Pater omnipotens Italo praefecit honori,

10

      Qui praestas priscos vi, Leonelle, viros.

Te, Leonelle, canent musae clarique poetae,

      Atque tuas laudes alter Homerus aget.

 

14. Basinii Poetae ad Veggium virum cl. epigramma

Astianata tuum vidi, doctissime Veggi,

      Dulcius in toto quo nihil orbe fuit.

Ille mihi gemitusque graves lacrymasque tepentis

      Pectore, dum legimus, luminibusque quatit,

5

Pronus ut e turri miserabile corpus in auras

      Miserit indignas respueritque manus;

Mater ut infelix captam clamoribus urbem

      Implerit flavas dilacerata comas.

Quaeque prius fratres carumque animosa parentem

10

      Flebat et extinctam sola relicta domum,

Quae prius Hectoreos tantum curabat amores,

      Dum ferus Argolicas praecipitabat opes,

Cui "mihi" dicebat "coniunx carissime, certe

      Tu genitor, tu vir, tu mihi frater eris",

15

Nunc fleat elapsi solum miserabile nati

      Funus et in duro corpora fracta solo.

Hectoridae pueri cecinisti funera, vates,

      Nec minus Esonidem Graiugenasque duces.

Ast ego poene puer cecini, qui matris ob iram

20

      Venit ad infernas igne perustus aquas.

Nunc ego Priamidae pueri crudele sepulchrum

      Et refero crudi barbara facta ducis.

Oenidemque tibi, primis quem lusimus annis,

      Mittimus, emenda quae pia dona, rogo.

 

15. Basinii Parmensis in Valturium epigramma

Bella gerenda ducem deceant quae quemque, priorum

Exemplo, at mira docuit Valturius arte,

Ingenium natura capax rationis acutae

Cui dedit. Ille situ squalentia nomina telis

5

Omnibus et fluxis signata vocabula rebus

Restituit legemque dedit, qua nasse liceret

Virtutesque animosque virum sumendaque pugnae

Consilia et dignos antiquis laudibus astus.

Nec quisquam post cuncta palo vestigia versi

10

Solis ad hanc victor potuit concurrere metam.

 

16. Basinii Parmensis epistola
ad divum Leonellum Estensem

Primus Apollineas pro te, Leonelle, camenas

Aonas ad fontes Parnasia ductus ad antra,

Aggrediar cunctosque canam tua facta per annos.

Me superent quicunque ferant ea, laude minores,

5

Atque velim magno vix concedatur Homero.

Te neque Musarum quisquam praestantius artes

Novit et in melius tam multis rettulit annis.

Nanque ego praetereo tabularum, signa tuarum,

Aonidum decus; ut plena stet imagine miris

10

Picta tabella modis, viva est qua candida Clio,

Clio Pieridum laetissima, qualis ab imi

Lucifer Oceani sacra iubar extulit unda.

Nos vero multum, rarissima turba, poetae

Debemus, Leonelle, tibi, qui talia magnis

15

Numinibus nostroque velis dare munera Phoebo;

Atque ego praecipue cuius, pater optime, versus

Et legis et caros dignaris honore libellos.

Tu, Meleagre, novas inter cludere figuras,

Felix laude tui lectoris: maximus inter

20

Ille pater pictas referet tua carmina Musas.

Quare ego me primum iuvenili carmine damno

Viribus invigilare meis pro te, optime, pro te.

Postremus primusque labor meus omnis ab uno

Omnia principio meditabitur. O, mihi quondam

25

Si qua animos subit ulla meos, vir maxime, virtus,

Quae tibi quaeve tuae referam pater inclyte, famae?

In te sola salus Italae virtutis et ingens

Pignus, et augustae dona immortalia pacis,

Qua populos pietate regis tranquillus et ampli

30

Regna paterna soli, qua labitur Eridanaeum

Flumen et aequoreis inmurmurat altius undis

Adria, finitimo qua cernitur Appennino.

Omnia sunt vulgo subita concussa ruina;

Vndique bella sonant: praeter tua regna, labascunt

35

Omnia; bella Ligus timet; hinc Venetusque fatigat

Pronus et adversis impingens agmina terris;

Hinc tuus ille socer patriis excitus ab oris

Vectus adest murosque viris obsedit Ethruscos,

Rex armis populisque potens, cui maxima septem

40

Regna ferunt animos Fesulanaque moenia tentant.

Impia Tisiphone vocat atra ad bella sorores,

Sanguineam ante ferens, visu miserabile, caedem

Insultatque malis et sese non tenet ulla

In facinus scelerum facies, furor omnia secum

45

Praecipitat; gaudent scelerata lacessere praelia

Agricolae atque auro divina resolvere iura.

Quid non, dira sitis et habendi insana cupido,

Sollicitas! Saltem venturae turpia famae

Nomina iam seros moveant quaecunque nepotes.

50

Dii, precor, Italiae custodes, maxima semper

Numina, Romuleae qui iam favistis et urbi

Et populo, et fautrix trabeati Vesta Quirini,

Hanc rabiem iam nunc terris avertite vestris

Et pacem Ausoniis, solam quam poscimus, oris

55

Reddite nec tantos mortalibus esse furores

Mittite; sed placidam, Latii decus, annue mentem

Spes Italum, Leonelle, virum; iuvat ire per omnes

Castaliae montes totumque Helicona videre.

Pro te olim melius, neque enim tua maxima facta

60

Nunc parva memorare lyra velit illa tui mens

Vatis et ingenio maior tamen ipsa voluntas.

Non ego nec veteres maiori laude Latinos

Nec Graios viguisse viros nec Caesaris unquam

Crediderim maiora tuis illa inclyta factis:

65

Dulce decus nostrum, Phoebi venerate sacerdos,

Spes animis o firma meis, qui solus abunde

Bellerophonteos potuisti haurire liquores,

Principibus quae rara solet contingere virtus.

O felix ter io, quater, o semper<que> beatum

70

Humanum genus, Aonidum si praemia norit,

Dissimulans simulansque nihil si vita virorum

Abstineat placitis, parvo contenta, nec ullis

Illita criminibus, quam nec movet ulla profundi

Spuma superba Tagi Pactolusve elicit auro.

75

Tu vero quem musa iuvat, tu maxime regum,

Sis felixque piusque tuis; et tempora nostra

Respice, quae veniunt lustris melioribus. Ocii

Ignavi quae longa quies fuit, omnis in auras

Aethereas diversa fugit; placidaeque Sorores

80

Ad tua, summe ducum, referuntur tempora, Caesar.

Caesar enim mihi solus eris: te Graia iuventus,

Te Latii canet omnis amor; tua magna futura est

Gloria, postremos maneat duae certa nepotes.

Vt colitur nostro Troianus Iulius orbe,

85

Teque tuosque novo divum dignamur honore.

Te tamen o serum, decus immortale, precamur

Hauriat illa dies, venias ubi sidus; et alti

Regia magna poli tarde te te advocet. Aut quom

Sit libitum magno, qui fert ea fata, Tonanti,

90

In melius quom forte volet benefacta referri,

Sis patriae memor Italiae pacisque memento

Quam terris coluisse caves; quin omnibus annis

Italiam votis damnabis, te tua virtus

Sydus et immensi faciat quom numen Olympi.

95

Polliceor, si quid possum promittere, magni

Carminis antiquum quicquam modo, maxime princeps;

Ante expectatum referam tibi laudis honores.

Haec tibi iussa cano; cape iussa fidelia. Nanque

Tempore quo medio rapiuntur sydera caelo,

100

Incubuit mediae lux ingentissima nocti

Audaci fulgore, cavas et dispulit umbras.

Obstupui, fateor, magno torpore sepultus

Qui fueram et placidum carpebam corde soporem.

Obstupuit domus et clari arrisere Penates;

105

Tum citharae quater audiri sonus et nova secum

Carmina; et ambrosios inter fragor almus odores

Sensibus hauriri nostris, vacuisque natare

Aedibus umbra levis talesque referre loquellas:

"Heus" ait, "an vigilas, Leonelli fide minister?

110

O vigila, neque enim somno indulgere poetas

Tam longo fas est; divinae parce quieti

Et Leonelleas accingere dicere laudes.

Surge age et ipse tui Leonelli nomen ad astra

Tolle. Libens adero, nec te tua Musa relinquam;

115

Nanque ego quam pingi iussit sum candida Clio,

Clio Pieridum laetissima: cerne venustas,

Dulcis amice, genas, vultus oculosque nitentes;

Hanc faciem in tabulis ipsam vidisse memento.

An quisquam nostra vir tempestate Latinos

120

Vi tanta praestabit avos tantoque favore

Ingenio aspirare tuo volet? o, nova praesens

Ille tuos olim si carmina spectet amores".

Vix ea Musa; dehinc tenuis elapsa per auras

In noctem fugit, nec me ulteriora volentem

125

Dicere verba sinit pavor horridus; atraque terrae

Vmbra volans nigris circum se denset in alis.

Et me quem primum voces cantusque iuvabat,

Nunc timor acer agit, Clius ne iussus ab ore

Deficiam, rex magne, tuas si scribere laudes

130

Incipiam; sed da veniam nunc, si quid adortus

Moliri aethereas iactem iuvenile sub auras.

 

17. Basinius Parmensis clarissimo et praestantissimo
philosopho Theodoro Thessalonicensi sal. pl. dicit

Summe virum rhetor suavis Theodore Pelasgum,

Quo dicente silent animosi flamina Chauri,

Quem Latium ac lati miratur regia mundi

Orantem et celsae stupefacta palatia Romae,

5

Qui mihi prae cunctis divum immortalia dona,

Pieridum quondam caelestia dona dedisti,

Sub quo tot Graios vates doctore revolvi,

Iliada atque vias multum durantis Vlyxi

Atque alios duorum longum meminisse poetas,

10

Rhetoras et magni praecepta verenda Platonis,

Nunc quoque quod petimus iustis, precor, annue votis:

Scilicet Andreas Contrarius ut tibi cordi

Iste sit; iste tuo nam dignus amore, dearum

Castalidum dulci demersus fonte, reponet

15

Digna tuo quondam tibi non ingrata labore.

Nanque hic historicus, vehemens orator et artis

Socraticas discens, terrae caelique peritus,

Et rerum causas et mundi semina novit,

Lunaremque globum nec non Titania victor

20

Sydera rimatur, telluris et aequoris oras

Angustas minimumque solum; quid bruma, quid aestas,

Quid ver purpureum ventorum mutet habenas,

Autumnusque alio varietur flamine, quonam

Sydere se Boreas Geticis se mittat ab antris,

25

Austrique Zephyrique tenent qua parte, fragore

Quo cadat Eurus agens tumidarum marmor aquarum,

Vnde cadunt tortis vibrata tonitrua flammis;

Quae de quinque plagis non sit penetrabilis una,

Solis inardentis vicino limite; binae

30

<Temperie ut zonae, extremis mediaque repostis>,

Perpetua pecudum genus omne virumque volantumque

Vsque polum subter magnum pascantque ferantque;

Haeque ubi de medio magnum traxere calorem,

Frigus ab extremis turpi squalore, profunda

35

Temperies geminis infertur ab aethere terris.

Atque haec culta quidem latera. Et telluris utroque

Margine clausa virum spaciis gens exulat aequis.

Nam media, ut perhibent, plaga vasta sine urbibus ullis

Non volucrum nidos, magnarum aut lustra ferarum

40

Sustinet, aut hominum genus improba pascit: at illas

Nix aeterna tegit foedusque amplectitur horror.

Hinc Boreas, illinc gelidis Notus effluit alis,

Hic tepet Auster, at hic Aquilo non frigidus afflat,

Flamina dura ferens; aliisque torrida, dum se

45

Trans spacia evolvunt gelidis contraria pennis

Nubila, dant populis adversa tenentibus arva.

Haec canit: unde ruunt amnes fontesque lacusque,

Aequora cur tumeant caecis agitata procellis,

Quid laudis virtus, quid criminis inscius error

50

Afferat humanis affectibus: omnia longo

Tempore quae didicit solido Contrarius aevo.

Hunc precor, o Graium decus, accipe mente pioque

Pectore perfixum totis immitte medullis.

Non erit ingratus meritorum (crede) tuorum;

55

Praemia digna manent. Italas tua fama per urbes

Ausonidumque domos cunctis vulgabitur oris.

Pontificis placidas summi dicturus ad auris

Advenit: ille tuo se sperat amore repertum

Ire aditus facilis et tempora grata loquendi.

 

18. Basinii Parmensis epistola ad divum
Sigismundum Pandulphum Malatestam, dominum Arimini illustrem,
laudes et praeconia eius continens et suorum

Ausoniae decus atque Italum fortissime gentis,

Ipse tibi ante alios vates non ultimus olim,

Sigismunde, canam laudes et magna parentis

Bella genusque tuum regesque et maxima semper

5

Nomina scaeptriferosque atavos gentemque superbam.

Post ego magna tuae referam praeconia famae

Virtutemque animosque tuos, tua plurima quondam

Praelia consiliisque tuis quae multa secundo

Numine bella geris. Iuvat, o iuvat illa referre

10

Quae nuper dederis Tyrrenis victor in oris:

Pro qua laude tamen tibi dulcis Ethruria debet

Omnia, te solum miratur; et Itala gens te

Laudat et aeternos tibi iam dignatur honores

Reddere teque canunt Musae magnique poetae;

15

Quorum ego sim minimus quanvis et tanta recusem

Dicere facta, tamen sequar omni te, optime, cura.

Non me adeo fugit virtus tua, maxime ductor,

Non ego nec referam tua facta ingentia, nec quas

Straveris ante alios adverso ex agmine turmas.

20

Vnum illud paucis, quid enim? narrare necesse est.

Magnanimi tot tela viri, tot bella, tot arma

Expediam, qui barbaricas ab littore gentes

Hesperio et nostros mediis e finibus hostes

Parthenopem et notas, dux magne, revisere terras

25

Fecisti atque Italos servasti milite portus.

Nanque, ferunt, postquam gentes et bella vicissim

Astabant dubiam spectantes ordine sortem,

Hinc rex ipse prior patriis Alphonsus ab oris,

Hinc tu praefulgens auro atque insignibus armis,

30

Hinc atque hinc aeratae acies populique ruebant

Ingenti strepitu et socio clamore fremebant.

Hos Mars armipotens, illos cogebat Enyo:

At tibi Pallas erat comes invidiosa decusque

Immortale dabat, vires animumque secundans,

35

Cara Iovis proles medio Trytonia campo,

Ostentans angues et Gorgonis ora Medusae

Sibila terribilemque aeratis aegida monstris,

Nubiferi Iovis arma patris clypeumque micantem.

Hanc procul ut vidit tumulo rex unus ab alto,

40

Obstupuit gelidusque pavor tremefacta cucurrit

Ossa per et venas et pulsos pectore sensus.

"Hei mihi, quor unquam populos ingressus Ethruscos

Antiquas gentes Fesulanaque moenia tento?

At non invisum genus his regesque tyrannosque

45

Audieram, infandis postquam Mezentius armis,

Iniustas caedes molitus civibus olim,

Regali meritas explevit funere poenas?

Quin etiam infelix dubio me credere ponto

Et ventis animam potui committere, quando

50

Sola fuga et curvae possunt praestare carinae

Auxilium? Misero quaenam mihi terra dehiscat

Digna satis? Vos caelicolae tuque optime divum,

Iupiter, undosas, quaeso, me ad vertite Syrtes;

Aut me Scylla rapax aut me indignata Charybdis

55

Terque quaterque vadis per hiantia dorsa rotarum

Sorbeat aequoreaque vorans procul hauriat unda,

Quo neque me populi victriciaque arma sequantur.

Terribilemve oculis dudum vigilantibus hausi

Pallada et ante ducis Pandulphi tela ministrat

60

Ora, viroque favent dii magni." Talibus orsus

Corripuit sese totasque reflexit habenas.

Adversum ascendens montem tu laetus ibi omnes

Diceris his stimulans animasse in praelia gentes:

"Haec est illa dies, socii fortissima corda,

65

Quam superi pepigere; ruant in bella phalanges,

Ast illum iam nunc, pedites, conscendite montem.

Vobis parta venit cum magnis gloria rebus:

Numina cuncta favent, Italos vos esse necesse est:

Nunc stirpem antiquam et priscos iactare Quirites

70

Audete et vobis tantum defendite nomen

Barbaricasque acies stricto prosternite ferro.

Non hic Hannibalem, saevae aut Karthaginis arma

Cernimus, aut duros Numidas saevumque Iugurtam;

Vltima fex hominum gens haec et barbara turba est,

75

Nobis sunt animi et bello est experta iuventus

Et patriae venerandus amor; Latioque salutem

Antiquo parimus serisque nepotibus altum

Imperium aeternumque decus". Sic fatus in altos

Te recipis colles, gens Itala cuncta secuta

80

Advolat, erumpunt caelum clamore phalanges.

Ac velut ille prior Poenorum in monte leonum

Maximus infremuit, si forte adversa tuetur

Armenta et pavidos adverso ex aggere tauros,

Mille animos subit impatiens gaudetque tuendo

85

Conscius, aut meminit capream stravisse fugacem

Aut sperat silvis velocem avertere cervum,

Excutiens cervice iubas, pecora omnia miscet,

Haud aliter praevectus equo te in bella tulisti

Intrepidus. Stupuit stimulis perculsus amaris

90

Extremis magnus rex huc advectus ab oris.

At procul horrifico strepitu cava concha tremendum

Rauca dedit sonitum crepuitque per aethera clangor.

Iamque adeo condensae acies utrinque ruebant

Instructae ferro atque iubis capita alta decorae.

95

Tam vero strepitusque pedum fremitusque sequentum

Misceri totisque fragor crebrescere terris.

Tum quassans hastam ac tali tum voce precatus

Hortabare tuos superosque in vota vocare

Incipis aetherei suspectans limina Olympi:

100

"Dii, precor, Italiae custodes, maxima semper

Numina, Romuleae qui iam favistis et urbi

Et populo, et fautrix trabeati Vesta Quirini,

Hanc rabiem iam nunc terris avertite vestris:

Sigismundus ego magnis altaria donis

105

Vestra colam et longas agitabo ex ordine pompas".

Atque ea fatus, equum medios animosus in hostes

Cogis et ingenti sonat excita terra tumultu.

Pulverulentus ager glomerata per agmina nubem

Aetheream quatit; aere micant auroque catervae.

110

Nec prius incoeptum liquisti in littore Martem,

Quam regem et socios liquido dare vela profundo

Fecisti, atque Italos servasti milite portus.

Atque ea quis animis aut qua virtute dedisti,

In medio atque alias nobis memoranda reservo,

115

Quom veniam Vates post saecula longa secundus.

Ipse etiam in patriam Musas et nomina Nysae

Dulcia, Parnasique iugis et vertice sacro

Primus Apollineos referam tibi, Parma, corymbos.

Ast hic de Pario ponam tibi marmore templum

120

Auratasque fores, auro argentoque columnas

Insignes, olim quo te, Malatesta, volentes

Donabunt populi. Laurus hic undique circum

Postibus, et solida medii testudine templi

Aspicies medios superato ex hoste triumphos;

125

Illic Sfortiaden saevis quem fuderis armis,

Cognatas acies incoeptaque bella novabo;

Illic spes Italas, illic tua fortia facta,

Sigismunde, canam, digno quo carmine rursum

Cuncta tibi Italiae cantet Paeana iuventus.

130

Nec tantum nomen post se Tyrinthius heros

Liquerit, extremas quanvis migraverit oras,

Tergeminumque ducem Stygio damnaverit Orco.

Salve, summe ducum, nostri prudentia saecli,

Antiquum genus et Romanae stirpis imago,

135

Dulce decus nostrum, magnos imitate Camillos,

Qui regnum Hesperiae concussaque moenia servas:

Semper Vate tuo, semper cantabere Musis.

Perge age, magnanimum decus immortale virorum,

Sic magnae virtutis honos, sic quaeritur illa

140

Gloria, postremos maneat quae certa nepotes.

Quom demum et Latium et totum pacaveris orbem,

Omnis amor pietasque tui te tollet ad astra.

Ast ubi sydereos caeli conscenderis axes,

Aurea nascetur toto gens altera mundo,

145

Nec quisquam divum tantis altaria votis

Aspiciet cumulata, sui nec limina templi

Tam vario strepitu celebrata virumque tumultu.

Te colet omnis Arabs, Morini tua facta reposti,

Tunc Itali tua bella canent Graiumque poetae.

150

Te tamen o rerum numenque deumque, precantur

Hauriat illa dies, venias ubi sydus Olympi,

Divus ut excelso conspectes omnia caelo.

 

19. Basinii Parmensis egloga in laudem
Nicolai Quinti summi pontificis

Neomantis

Candida purpureo venit obvia mater ab ortu,

Memnonis aurato diffundens lumina curru,

Frigida dum vitreis lucescit terra pruinis,

Purus et oceani sacra iubar extulit unda

5

Lucifer et picto fugiunt vaga sydera caelo.

Nascere, Phoebe pater, tu luminis auctor et almum

Numen et auxilium miseris mortalibus ingens,

Nascere, Phoebe pater, nobisque precantibus adsis

Nicoleoque patris felicia saecula Quinti

10

Pontificis multos, genitor, devolve per annos.

Ille quidem pastor, quo non custode peribunt

Mortales animi. Talem se saecula iactant

Produxisse virum, qualis nec maximus Atlas,

Qui caelo caput atque pedes tellure recondit,

15

Alcidesve fuit, quanvis pacaverit orbem

Tergeminumque ducem Stygio damnaverit Orco.

Musae olympiades carae Iovis ite puellae

Et lauro meritum iam nunc donate virenti.

Non lupus incautos nebula circumvenit agnos

20

Amplius et nulli meditantur dura leones

Praelia, nec torvis incurrunt frontibus ipsi,

Qui proni fuerant in vulnera prima iuvenci.

Omnia pacis habent quantum iuvat: illius omnis

Auspiciis gaudet tellus, iuvat arva novantis

25

Agricolas crebro graviter domitare ligone.

Pascite quisque boves: venit, en venit illa virum gens

Prisca, redit pietas et candida saecula, primi

Temporis effigies, nec me decoepit Apollo.

Post ubi sydereos caeli conscenderit axes,

30

Aurea nascetur toto gens altera mundo.

Philoenus

Pastorem tantum da, quem, Neomanti, canebas.

Neomantis

O nulli penitus magnorum audite deorum,

Ignoras illum, quem dii fecere perenne

Aeternumque decus populis venientibus, illum

35

Aequalem superis, decus immortale futuris

Gentibus? Infelix quae te socordia vertit?

Philoenus

Non equidem audieram, nam dum me candida Nise

Se iactans blandis circunvenit improba verbis,

Omnia perdideram mecum bona, nulla iuvabant

40

Carmina, nullus erat qui me non fleret amantem.

Vsque adeo infelix miser, illa per altos

Errabat montis; montes me saepe videbant

Hybernam solum frustra componere noctem.

Neomantis

Dicite bucolicos, musae, mihi dicite versus.

45

Nunc opus est tenui faciles cantetis avena,

Pierides; nec vos tantum coluisse feretur

Per gentes aliquis, quantum pius ille fovebit.

Carmina vestra leget, felicia carmina quae vos

Ducitis, ille leget; novit nanque illa nec ullus

50

Montibus his septem magno tam doctus ovili.

Dicite bucolicos, musae, mihi dicite versus.

In te sola salus Italae virtutis et ingens

Pignus et augustae dona immortalia pacis.

Salve, summe pater, nostri prudentia saecli.

55

Te mea musa canet, te nostrae saepe camenae.

Nascere, Phoebe pater. Croceis aurora quadrigis

Vecta novo tremulos iam spargit lumine fluctus,

Dum moror et rauca cygnos superare cicuta

Nitimur. O praesens si quis mihi summus Apollo

60

Nysaeusve pater, non me nec maximus aevo

Nelides Pylius, quem tercia viderat aetas,

Cuius ab ore viri divine nectare verba

Dulcia melle magis, nivis instar ab ordine lapsae,

Quam nullo ad terras demittunt nubila vento,

65

Non me nec vincet, novit qui cuncta poeta

Meonides versu, non me scelerosus Viysses.

Postremus primusque labor meus omnis ab uno

Omnia principio meditabitur. O mihi quondam

Si qua meos subit ulla animos, vir maxime, virtus,

70

Quae tibi quaeve tuae referam, pater inclyte, famae!

Dicite bucolicos, musae, mihi dicite versus.

Nulla dies illum, si quid mea musa valebit,

Pastorem taceat; quanquam maiora beatum

Munera iam faciunt, tamen haec ego carmina summis

75

Montibus his rauca semper meditabor avena.

Sol, qui cuncta vides atque omnia maximus audis,

Nascere purpureisque libens sparge omnia flammis

Nicoleoque adsis per saecula longa beato.

Ille colit musas, illi sunt carmina curae;

80

Nec quisquam Latio in magno nec doctior usquam

Alter. Amet nostras o si pater ille camenas,

Tunc ego Meonio genitus magnusque poeta

Dicar et antiquos inter me estendere vates

Haud dubitem, neque enim frustra mihi talia Apollo

85

Dat responsa pater. Magnum sol occupat orbem

Iam novus atque novo perfundit lumine montis.

Philoenus

Quo, Neomanti, pecus cogis? Quove ire canendo

Haec armenta iubes? Te, te sequar. Ocius istas

Coge tuas pecudes et ovilibus abde latentis.

90

Iam lupus observat tua pascua, forsitan ille

Qui rapuit teneros totiens a matribus agnos.

Sunt qui nec laudes, nec carmina talia curent;

Ille quidem curat. Sed quis tamen approbet illa

Inscius aut quem non Siculae monuere camenae?

95

Quis coram laudet, quae tu cantaveris absens?

Neomantis

Vegius, Argeo qui proximus unus Homero.

Ille Linum et fratrem cithara superare canora

Atque alios vates, quos aurea protulit aetas,

Audet et egregias heroum dicere laudes,

100

Iudicio cuius rauca haec ego carmina mitto,

Corticibus falcis morsu signata salignis;

Cuius amor tantum vacuas se attollit in auras

Quippe mihi, quantum consurgit ad aethera pinus

Tonsa comam et virides complexa cacumine ramos.

 

20. Ad beatissimum patrem dominum nostrum
dominum Nicolaum summum pontificem Quintum
Basinii Parmensis epistola

Quinte pater, vero populum quem vincere virtus

Nomine sacra dedit, decus o quicunque fuere

Maxime pontificum nec non quicunque futuri,

Saepe rogant homines mirati multa, tuo quid

5

Tempore turba recens vatum numerosa per urbis,

Rura per et villas, pagis monstretur et ipsis.

Respondere quibus soleo te principe reddi

Praemia coepta, vigent musae quis; artibus inde

Redditus omnis honos, quod non multique priores,

10

Nec pater Eugenius, quanvis mitisque piusque,

Fecerat. At tu idem quondam quem fata, tenore

A primo rerum, mundi statuere labantis

Rectorem, quem sancta fides, quem vita beatum,

Ablatum sero terris, immittat Olympo,

15

Cuius et auspiciis Latii pacata potentis

Omnia, cuius honos hominesque deosque valeret

Ire super, vatum mentis non passus inertis.

Praemia quanta pater dedit in romana Quirinus

Carmina, quanta bono se Mecenate secutum

20

Virgilius superas rediens fateatur ad auras;

Tanta bonis ausus tu reddere dona poetis.

Doctus enim dulcis musas, quid carmen et artes

Ingenuae praestent animis aevique futuri

Laudibus et famae ventura in saecula nosti.

25

Quare, si qua venit nostris facundia lustris,

Munere quippe tuo est spes addita vatibus omnis;

Et tibi cum placeant Graiae nostraeque camenae,

Haud indigna putem, si me quoque partibus istis

Addiderim pandamque libens quae mente locarim.

30

Per te tota suis defluxit Graecia nostrum

Fontibus in Tyberim, per te, qui verteret ipsos

Historicos Graiosque alios, Theodorus in urbe est:

Maximus orator, sapiens et amator honesti;

Et quem recta putes magni transferre Platonis

35

Omnia, sive velis numeros pedibusve solutos

Ducat ut in Latium libros, ipsumque, placebit

Si tibi, Aristotelem, quem barbarus unus et asper

Verterat infelix linguae ratione tenendae

Ignota: haec eadem iubeas si reddere nostris

40

Graeca legenda viris, poterit Theodorus ad unguem

Vsque polita sequi; neque enim praestantior alter

Ingenio, neque enim est alius qui Socratis aeque

Divinas illo studiorum noverit artes.

Forsitan id rogites, quid non ego vertere magnum

45

Meonium aggrediar; quanquam mirabile forsan

Hoc audere tibi videatur, amore mei me

Fallere si videar; neque enim se noscere quisquam

Metirive suas vires queat: omnia magna

De se quisque putat, ceu pessimus ille Pelasgum,

50

Infimus ille virum Thersita, tacentibus ipsis

Regibus, exclamat magnumque infestat Atridem.

Sed si Virgilii ingenium mihi grande daretur,

Doctus item ut fuerat; qualis cecinisse videmus

Illum, ego si facerem versus, convertere nunquam

55

Experiar magni memorabile carmen Homeri.

Pleraque si vertas, videantur rustica vel non

Digna satis. Quis enim Martem Iove murmure natum

Vt puerum inducat plorantem? sed tamen illic

Et sermone illo videatur idoneus. Ergo

60

Virgilius partes aliena in parte reponit,

Argumenta locis mutans, non fidus, ut aiunt,

Interpres; multas rapuit multasque reliquit

Consulto partis, quas ut sua cuncta, redegit

Carmina in unius bene iunctos corporis artus.

65

Felix et sapiens vates, qui mente poetae

Divini fretus, verbis ea ferre Latinis

Maluit, in longos quaecunque probaverat usus

Aetas multa prior, totos quae triverat annos

Lector; hic, Herculeae clavam qui demere dextrae

70

Ausum se memorans, longo se prorogat aevo.

Hunc ego, siquid adhuc cupiam transferre, sequendo

Scribam aliquid. Sed enim neque vis neque tanta cupido

Est mihi, quandoquidem, Venusini vatis honesto

More, sequor tenues tenui sermone camenas.

75

Nec non et satyras et rustica carmina pono;

Magna sed interdum quaeque et Lucanus et ipse

Statius ignoret, quorum patria utradue multum

Barbara carminibus nocuit fortasse Latinis.

Durus uterque nimis, sed durior omnia circum

80

Lucanus, quanquam terras et flumina et urbis

Virtute eximia memoret: tum caetera nusquam

Doctus et omne trahens praeduro cortice robur.

Sed rude quicquid agit; neque enim decet esse poetam

Assiduum in verbis, qualem docuisse videmus,

85

Cum pater egregiam monstravit Horatius artem,

Quem sequimur; pater est qui carminis, auctor et artis.

"Sint delicta licet, quibus ignovisse" volebat,

"Nec semper feriat quodcunque minabitur arcus";

Verum haec interdum. Sed semper ineptus eodem

90

Cuncta modo exequitur veluti mare, murmure crebro

Cum fremit assiduisque sonans impellitur undis.

En bonus ecce Maro versa tractanda pedestri,

Inferiore canit; magno quae digna cothurno,

Tollit in aethereas vates animosior auras:

95

Nimirum auctorem divinae mentis Homerum

Sortitus cunctis imitator maximus actis.

Ille Helenam (ut loquitur demissis femina verbis)

Inducit victo referentem verba marito:

"Venisti a bello, o utinam pudor ipse perisses!

100

Forti victe viro, prior et meus ille maritus

Qui fuerat, vicit: quin iam Menelaon ad arma

Primus iniqua vocas? Illo sis fortior, ultro

Viribus atque manu memoras hastaque, superbus?".

Nonne vides quali mulier sermone moretur?

105

Rebus in egregiis ignava, minoribus apta,

Pensa colum calathos melius notaeque Minervae

Munera docta loqui. Sed enim cum maximus aevo

Hortator Pyliae gentis monitorque suorum,

Nestor (ut ore viri divino nectare verba

110

Dulcia melle magis fluxere) minacis Achilli

Atridaeque cupit lites componere, qualem

Auctorem sese exhibeat, cognosce: "Videbo

Quando aliquos talis, qualem vidisse recordor

Caeneaque Exadiumque aequumque deo Polyphemum,

115

Thesea Pirithoumque Dryantaque, maxima quondam

Corpora, qui fortes fuerant, durumque solebant

Montivagis certare feris saevosque premebant

Nubigenas, quos terribili sub sorte sacrarant

Fata suis telis? Comes his ego bella gerebam

120

Atque mea pugnare libens pro laude volebam.

A patria quin sede Pylo procul urbe profectus,

Longiqua a tellure volens; sociumque vocabant

Magnanimi proceres ultro et parere volebant.

Vos quoque, si fas est, mihi iam parete". Quid inter

125

Huius et illius sermonem distat, oportet

Noscere scribentis, ut oportuit ante moratum

Lucanum, cursu fertur qui semper eodem.

Statius at paulo concinnior. Ipse Catullus

Nonne vides quali referat Minoida versu

130

"Frigidulos udo singultus ore cientem"?

Doctus et ingenuus vates longumque legendus.

Hactenus antiquis de vatibus. Eripe, sodes,

Vela mari tanto, ne te sensisse maligne

Forte putent aliqui puerorum in parte magistri

135

Offensa, unde hamis numos piscantur aduncis.

Ast ego qui raucos fateor me condere versus,

Discrimen varium facio, velut ipse videbis.

Nanque secunda tibi monstrabit epistola maius

Carmen. At e medio tollet se tertia passu.

140

Omnia nanque bonus iudex dignabere, versus

Si te magna sinant spectare negocia nostros.

Fabula ut Iliados sed enim Meleagros honori

Si mihi non magno est, veniam da, summe, precamur,

Pontificum, veniam da, maxime; nanque fatebor

145

Vera equidem, neque te diversa ambage tenebo.

Non potui Aonios iuvenis conscendere montis,

Carminibus Graecis quanvis imbutus: at alti

Natus in umbrosis radicibus Apennini

Atque rudes primum male quem docuere magistri

150

Sedibus in patriis. Sed postquam sanctus amico

Accoepit tecto me Victorinus, ibi omnis

Rusticitas rapidos nobis effluxit in euros.

Ipse aderat iuvenum custos sanctissimus; omnis

Vt pater eductos sapere et bene vivere magno

155

Priscorum exemplo noctesque diesque docebat,

Socratis ingenium mores animumque secutus.

Verum Alcibiadem nullum tractavit, ut aiunt,

Castus et, ut liceat nos credere, nullius unquam

Luxuriae incensus stimulante libidine; cuius

160

Mirus amor fuerat superum placare Tonantem,

Si tardus quartam dormisset, ut amplius, horam.

Hic praecoepter erat nobis, pater alme; sed illum

Iamque senem nobis invidit parca Iovique

Reddidit et terras damnavit munere tanto.

165

Hinc ego digressus Theodoro doctus Achaeo,

Nunc fera in Aeschinem novi Demosthenis arma,

Nunc nova divini didici secreta Platonis;

Dulcis Aristophanes mordaci ut dente notandos

Stringeret, ut Sophocles tragico insaniret hiatu,

170

Persidos et regis Xenophontis acumine Cyri

Praelia. Dum dederat magni mihi carmen Homeri

Ocia, purpureo referebam digna cothurno;

Nanque ego tum cecini primis Meleagron ab annis.

Nec magis Actorides Phthio dilectus Achilli,

175

Quam puer Oenides tenero exoptatus ab ungui

Est mihi. Post variae cecini convivia mensae,

Iupiter Oceani cum venit ad hospitis alta

Cerula. Sed nihil est quod me censura notandum

Iudicis ulla putet, si tempora prima videbit.

180

Si puerum puer ipse sequens per devia verti,

Ipse cave dicas ambos peccasse; puer quae

Fecit uterque, cave dicas male facta: sed ultra,

Si tibi visa meis fuerit nota digna camenis,

Deprendas iubeo. Redeo unde exempla petebam:

185

Si legis Iliados divina poemata, nosti,

Incidit ira animo postquam indignantis Achilli

Turbida, per sceptri specimen iuratus acerni,

Abstinuit bello, Danais inimicus adusque

Aiacem Teucrumque ferus. Sed ubi Actoris alta

190

Progenies Patroclus obit, redit ira furorque

Debitus in Teucros, odium crudele recessit

A rege et sociis; unus fuit omnibus Hector

Insidiis capiendus, erat mens omnis in uno

Hectore. Si quis erit qui te, Meleagre, lacessat,

195

Ipse Menoetiades tu sis, ego magnas Achilles;

Esto qui invideat magnas corythaeolos Hector,

Quem sequar inde furens divinis ultor in armis.

Sed nunc Sismundi felicia bella potentis

Praemeditans, vagor Aoniis interritus antris,

200

Ingentem referens prono de vertice cursum

Parnasi: iam iamque citis vehor actus habenis

Fervidus, alipedum cursuque elatus equorum

Castalios latices totumque Helicona peragro,

Et me turba novem stipant aeterna Sorores:

205

Aenea quin etiam vox assonat, horrida Dirces

Arva cavae pulsans multoque invertit Olympo.

Nanque ego si famam cupio nomenque futurum

Venari, quanvis indoctus, in omnia vertar

Monstra, quibus possim perituram demere vitam,

210

Ignibus et terrae ridenda volumina: multis

Partibus, et totis forsan, tamen usque manebo

Victor, et omne, senem quod me scripsisse pudebit,

Forsitan aggrediar, neque me vis ulla tenebit.

Extudit ingenium fortuna celerrima nobis

215

Et labor et patriae nimium tenuata domi res.

Haec propter, si non famae contactus amore

Quippe alius faceret miseram quo munere vitam

Degeret, audacem licet haec sperare iuventam.

Propter opesne malas stultus Mendocius audet

220

Vsuram foenusque triplex noctesque diesque

Sumere, tanquam habeat tria guttura? Proh pudor! Ater

Cerberus aut monstrum crudele Chimaera vocari

Dignus homo, quanquam minimo perfundat olivo

Grande holus, haud unquam perna fumante modesta.

225

Prodigus interea venit et fortissimus haeres

Qui potitur partis, meliori forte tyrannus,

Hanc partem sociis, illam donare latroni

Qui volet. Annorum multorum magnus acervus

Nocte perit sola, laquei crudelia poscunt

230

Supplicia, et dignas pendit vita impia poenas.

Optimus ille pater, quem me docuisse renarro,

Iussit avaritiae fugerem insanabile nomen,

Prae vitiis quaecunque dabat praecoepta fugandis;

Nam puerum in varias tanquam me Protea formas

235

Finxit et in multas flectebar cereus artes.

At quanto is melior, tanto me verius ipsum

Esse bonum decet. Exemplis mordacibus ille

Servus Aristophanis Phoebo succenset, herum qui

Insanum, vates sapiens medicusque, remisit

240

A templo et caeci vestigia perdita iussit

Pone sequi. Sic me stultum est concedere honori

Illius, is quanquam fuerit clarissimus. Atqui

Parma mihi patria est, proprios cui Roma Quirites

Transcripsit magno genitos Mavorte decusque

245

Immortale virum; veteres taceamus ut ipsos

Vel Cassi nomen vatis, vel centurionis.

Haec quoque magnanimum patria est quae duxit Othonem,

Tam parvo ingentis fudit qui milite turmas,

Quicum bella pater multos mihi gesserat annos.

250

Tale genus possem et tales iactare parentes;

Quod minime faciam, neque enim virtute meorum

Posse rear fieri clarum me, ni mea virtus

Me faciat, neque enim me sanguinis elevat ordo.

Castor equis, Pollux pugnis gaudebat: uterque

255

Dissimiles, uno quanvis prognatus ab ovo.

Vsque adeo pauci concordes: omnia versat

Invidia infelix totumque perambulat orbem.

Nonne putas, si sint laudent qui carmina, magno

Munere donatos mittas quoscunque poetas?

260

Sunt mihi qui faveant iuris legumque peritus

Burgius et scriptis clarus Valturius armis,

Qui docet arte modis committere praelia miris.

Hi mea si laudant Sismundo carmina coram

Est satis; id gratum nobis atque utile, magno

265

Incedens animum studio iuvat. Ocia quando

Fata deusque mihi posuere, tacere libido

Nulla fuit, neque erat quod me fecisse iuvaret.

Sollicitent alii Martem, Martisque sororem

Terribilem et campo magnam mirentur Enyo;

270

Ille magistratus primis suspiret ab annis,

Ambitione iecur miserum et formidine frangens;

Hi vada caeca petant; illis sint moenia curae:

Iam mihi, iam libeat nemoris iacuisse sub umbra,

Nigrantis late nemoris, viridante vel herba,

275

Fontis apud ripas, molli pro margine strato

Gramineo, teneris vernans ubi pullulet herbis

Muscus, et irriguis includar vallibus. O quis

Tranquillum dorso silvae me sistat opacae?

Quo tepidus Notus omnis eat, quo murmure dulci

280

Frigidus aspiret Boreas, quo lene fluentes

Mitis agat Zephyrus flores, quo durus Eois

Eurus anhelet equis: haec est ea vita solutis

Ambitione viris optanda, ut Horatius olim

Vixit et antiqui nemorosa Thalia Maronis.