Claudianus de bello Gildonico


Redditus imperiis Auster subiectaque rursus

Alterius conuexa poli. rectore sub uno

Conspirat geminus frenis communibus orbis.

Iunximus Europen Libyae. concordia fratrum

5

Plena redit. patriis solum quod defuit armis,

Tertius occubuit nati uirtute tyrannus.

Horret adhuc animus manifestaque gaudia differt,

Dum stupet et tanto cunctatur credere uoto.

Necdum Cinyphias exercitus attigit oras:

10

Iam domitus Gildo. nullis uictoria nodis

Haesit, non spatio terrae, non obice ponti.

Congressum profugum captum uox nuntiat una

Rumoremque sui praeuenit laurea belli.

Quo, precor, haec effecta deo? robusta uetusque

15

Tempore tam paruo potuit dementia uinci?

Quem ueniens indixit hiems, uer perculit hostem.

Exitium iam Roma timens et fessa negatis

Frugibus ad rapidi limen tendebat Olympi

Non solito uultu nec qualis iura Britannis

20

Diuidit aut trepidos summittit fascibus Indos.

Vox tenuis tardique gradus oculique iacentes

Interius; fugere genae; ieiuna lacertos

Exedit macies. umeris uix sustinet aegris

Squalentem clipeum; laxata casside prodit

25

Canitiem plenamque trahit rubiginis hastam.

Attigit ut tandem caelum genibusque Tonantis

Procubuit, tales orditur maesta querellas:

"Si mea mansuris meruerunt moenia nasci,

Iuppiter, auguriis, si stant immota Sibyllae

30

Carmina, Tarpeias si necdum respuis arces:

Aduenio supplex, non ut proculcet Araxen

Consul ouans nostraeue premant pharetrata secures

Susa, nec ut Rubris aquilas figamus harenis.

Haec nobis, haec ante dabas; nunc pabula tantum

35

Roma precor. miserere tuae, pater optime, gentis,

Extremam defende famem. satiauimus iram

Si qua fuit; lugenda Getis et flenda Suebis

Hausimus; ipsa meos horreret Parthia casus.

Quid referam morbiue luem tumulosue repletos

40

Stragibus et crebras corrupto sidere mortes?

Aut fluuium per tecta uagum summisque minatum

Collibus? ingentes uexi summersa carinas

Remorumque sonos et Pyrrhae saecula sensi.

"Ei mihi, quo Latiae uires urbisque potestas

45

Decidit! in qualem paulatim fluximus umbram!

Armato quondam populo patrumque uigebam

Conciliis; domui terras urbesque reuinxi

Legibus: ad solem uictrix utrumque cucurri.

Postquam iura ferox in se communia Caesar

50

Transtulit et lapsi mores desuetaque priscis

Artibus in gremium pacis seruile recessi,

Tot mihi pro meritis Libyam Nilumque dedere,

Vt dominam plebem bellatoremque senatum

Classibus aestiuis alerent geminoque uicissim

55

Litore diuersi complerent horrea uenti.

Stabat certa salus: Memphis si forte negasset,

Pensabam Pharium Gaetulis messibus annum.

Frugiferas certare rates lateque uidebam

Punica Niliacis concurrere carbasa uelis.

60

Cum subiit par Roma mihi diuisaque sumpsit

Aequales Aurora togas, Aegyptia rura

In partem cessere nouae. spes unica nobis

Restabat Libyae, quae uix aegreque fouebat;

Solo ducta Noto, numquam secura futuri,

65

Semper inops, uentique fidem poscebat et anni.

Hanc quoque nunc Gildo rapuit sub fine cadentis

Autumni. pauido metimur caerula uoto,

Puppis si qua uenit, si quid fortasse potenti

Vel pudor extorsit domino uel praedo reliquit.

70

Pascimur arbitrio Mauri nec debita reddi,

Sed sua concedi iactat gaudetque diurno?

Vt famulae praebere cibos uitamque famemque

Librat barbarico fastu uulgique superbit

Fletibus et tantae suspendit fata ruinae.

75

Romuleas uendit segetes et possidet arua

Vulneribus quaesita meis. ideone tot annos

Flebile cum tumida bellum Carthagine gessi?

Idcirco uoluit contempta luce reuerti

Regulus? hoc damnis, genitor, Cannensibus emi?

80

Incassum totiens lituis naualibus arsit

Hispanum Siculumque fretum uastataque tellus

Totque duces caesi ruptaque emissus ab Alpe

Poenus et attonitae iam proximus Hannibal urbi?

Scilicet ut domitis frueretur barbarus Afris,

85

Muro sustinui Martem noctesque cruentas

Collina pro turre tuli? Gildonis ad usum

Carthago ter uicta ruit? hoc mille gementis

Italiae clades impensaque saecula bellis,

Hoc Fabius fortisque mihi Marcellus agebant,

90

Vt Gildo cumularet opes? haurire uenena

Compulimus dirum Syphacem fractumque Metello

Traximus immanem Marii sub uincla Iugurtham,

Et Numidae Gildonis erunt? pro funera tanta,

Pro labor! in Bocchi regnum sudauit uterque

95

Scipio. Romano uicistis sanguine Mauri.

Ille diu miles populus, qui praefuit orbi,

Qui trabeas et sceptra dabat, quem semper in armis

Horribilem gentes, placidum sensere subactae,

Nunc inhonorus egens perfert miserabile pacis

100

Supplicium nulloque palam circumdatus hoste

Obsessi discrimen habet. per singula letum

Impendet momenta mihi dubitandaque pauci

Praescribunt alimenta dies. heu prospera fata!

Quid mihi septenos montes turbamque dedistis,

105

Quae paruo non possit ali? felicior essem

Angustis opibus; mallem tolerare Sabinos

Et Veios; breuior duxi securius aeuum.

Ipsa nocet moles. utinam remeare liceret

Ad ueteres fines et moenia pauperis Anci.

110

Sufficerent Etrusca mihi Campanaque culta

Et Quincti Curiique seges, patriaeque petenti

Rusticus inferret proprias dictator aristas.

"Nunc quid agam? Libyam Gildo tenet, altera Nilum.

Ast ego, quae terras umeris pontumque subegi,

115

Deseror: emeritae iam praemia nulla senectae.

Di, quibus iratis creui, succurrite tandem,

Exorate patrem; tuque o si sponte per altum

Vecta Palatinis mutasti collibus Idam

Praelatoque lauas Phrygios Almone leones,

120

Maternis precibus natum iam flecte, Cybebe.

Sin prohibent Parcae falsisque elusa uetustas

Auspiciis, alio saltem prosternite casu

Et poenae mutate genus. Porsenna reducat

Tarquinios; renouet ferales Allia pugnas;

125

Me potius saeui manibus permittite Pyrrhi,

Me Senonum furiis, Brenni me reddite flammis.

Cuncta fame leuiora mihi." Sic fata refusis

Obticuit lacrimis. mater Cytherea parensque

Flet Mauors sanctaeque memor Tritonia Vestae,

130

Nec Cybele sicco nec stabat lumine Iuno.

Maerent indigetes et si quos Roma recepit

Aut dedit ipsa deos. genitor iam corde remitti

Coeperat et sacrum dextra sedare tumultum,

Cum procul insanis quatiens ululatibus axem

135

Et contusa genas mediis apparet in astris

Africa: rescissae uestes et spicea passim

Serta iacent; lacero crinales uertice dentes

Et fractum pendebat ebur, talique superbas

Irrupit clamore fores: "Quid magne moraris

140

Iuppiter auulso nexu pelagique solutis

Legibus iratum populis immittere fratrem?

Mergi prima peto; ueniant praerupta Pachyno

Aequora, laxatis subsidant Syrtibus urbes.

Si mihi Gildonem nequeunt abducere fata,

145

Me rape Gildoni. felicior illa perustae

Pars Libyae, nimio quae se munita calore

Defendit tantique uacat secura tyranni.

Crescat zona rubens; medius flagrantis Olympi

Me quoque limes agat; melius deserta iacebo

150

Vomeris impatiens. pulsis dominentur aristis

Dipsades et sitiens attollat gleba cerastas.

Quid me temperies iuuit? quid mitior aether?

Gildoni fecunda fui. iam solis habenae

Bis senas torquent hiemes, ceruicibus ex quo

155

Haeret triste iugum. nostris iam luctibus ille

Consenuit regnumque sibi tot uindicat annos.

Atque utinam regnum! priuato iure tenemur

Exigui specie fundi. quod Nilus et Atlas

Dissidet, occiduis quod Gadibus arida Barce

160

Quodque Paraetonio secedit litore Tingi,

Hoc sibi transcripsit proprium. pars tertia mundi

Vnius praedonis ager. "Distantibus idem

Inter se uitiis cinctus: quodcumque profunda

Traxit auaritia, luxu peiore refundit.

165

Instat terribilis uiuis, morientibus heres,

Virginibus raptor, thalamis obscaenus adulter.

Nulla quies: oritur praeda cessante libido,

Diuitibusque dies et nox metuenda maritis.

Quisquis uel locuples pulchra uel coniuge notus,

170

Crimine pulsatur falso; si crimina desunt,

Accitus conuiua perit. mors nulla refugit

Artificem: uarios sucos spumasque requirit

Serpentum uirides et adhuc ignota nouercis

Gramina. si quisquam uultu praesentia damnet

175

Liberiusue gemat, dapibus crudelis in ipsis

Emicat ad nutum stricto mucrone minister.

Fixus quisque toro tacita formidine libat

Carnifices epulas incertaque pocula pallens

Haurit et intentos capiti circumspicit enses.

180

Splendet Tartareo furialis mensa paratu

Caede madens, atrox gladio, suspecta ueneno.

Vt uino calefacta Venus, tum saeuior ardet

Luxuries, mixtis redolent unguenta coronis:

Crinitos inter famulos pubemque canoram

185

Orbatas iubet ire nurus nuperque peremptis

Arridere uiris. Phalarim tormentaque flammae

Profuit et Siculi mugitus ferre iuuenci

Quam tales audire choros. nec damna pudoris

Turpia sufficiunt: Mauris clarissima quaeque

190

Fastidita datur. media Carthagine ductae

Barbara Sidoniae subeunt conubia matres;

Aethiopem nobis generum, Nasamona maritum

Ingerit; exterret cunabula discolor infans.

His fretus sociis ipso iam principe maior

195

Incedit; peditum praecurrunt agmina longe;

Circumdant equitum turmae regesque clientes,

Quos nostris ditat spoliis. proturbat auita

Quemque domo; ueteres detrudit rure colonos.

Exiliis dispersa feror. numquamne reuerti

200

Fas erit errantesque solo iam reddere ciues?"

Iret adhuc in uerba dolor, ni Iuppiter alto

Coepisset solio (uoces adamante notabat

Atropos et Lachesis iungebat stamina dictis):

"Nec te, Roma, diu nec te patiemur inultam,

205

Africa. communem prosternet Honorius hostem.

Pergite securae. uestrum uis nulla tenorem

Separat et soli famulabitur Africa Romae."

Dixit et adflauit Romam meliore iuuenta.

Continuo redit ille uigor seniique colorem

210

Mutauere comae. solidatam crista resurgens

Erexit galeam clipeique recanduit orbis

Et leuis excussa micuit rubigine cornus.

Vmentes iam noctis equos Lethaeaque Somnus

Frena regens tacito uoluebat sidera curru.

215

Iam duo diuorum proceres, maiorque minorque

Theodosii, pacem laturi gentibus ibant,

Qui Iouis arcanos monitus mandataque ferrent

Fratribus et geminis sancirent foedera regnis:

Sic cum praecipites artem uicere procellae

220

Assiduoque gemens undarum uerbere nutat

Descensura ratis, caeca sub nocte uocati

Naufraga Ledaei sustentant uela Lacones.

Circulus ut patuit Lunae, secuere meatus

Diuersos: Italas senior tendebat in oras;

225

At pater, intrantem Pontum qua Bosphorus artat,

Arcadii thalamis urbique illapsus Eoae.

Quem simulac uidit natus (nam clara nitebat

Cynthia), permixto tremuerunt gaudia fletu

Complexuque fouens, quos non sperauerat, artus

230

"O mihi post Alpes nunc primum reddite," dixit,

"Vnde tuis optatus ades? da tangere dextram,

Qua gentes cecidere ferae. quis tale remouit

Praesidium terris? ut te mortalia pridem

Implorant longeque pium fortemque requirunt!"

235

Cui pater in tales rupit suspiria uoces:

"Hoc erat? in fratres medio discordia Mauro

Nascitur et mundus germanaque dissidet aula?

Gildonisne salus tanti sit palma furoris?

Scilicet egregius morum magnoque tuendus

240

Et cuius meritis pietas in fratre recedat!

Inuito genitore, uide, ciuile calebat

Discidium; dubio stabant Romana sub ictu;

Quis procul Armenius uel quis Maeotide ripa

Rex ignotus agit, qui me non iuuit euntem

245

Auxilio? fouere Getae, uenere Geloni.

Solus at hic non puppe data, non milite misso

Subsedit fluitante fide. si signa petisset

Obuia, detecto summissius hoste dolerem

Restitit in speculis fati turbaque reductus

250

Librauit geminas euentu iudice uires

Ad rerum momenta cliens seseque daturus

Victori; fortuna simul cum mente pependit.

O si non cupidis essem praereptus ab astris,

Exemplum sequerer Tulli laniandaque dumis

255

Impia diuersis aptarem membra quadrigis.

Germani nunc usque tui responsa colebat:

En iterum calcat. tali te credere monstro

Post patrem fratremque paras? sed magna rependit

Inque tuam sortem numerosas transtulit urbes!

260

Ergo fas pretio cedet? mercede placebit

Proditio? taceo, laesi quod transfuga fratris,

Quod leuis ingenio. quamuis discrimine summo

Proditor adportet suspensa morte salutem

Numquam gratus erit. damnamus luce reperta

265

Perfidiam nec nos patimur committere tali.

Hoc genus emptori ciues cum moenibus offert,

Hoc uendit patriam. plerique in tempus abusi

Mox odere tamen: tenuit sic Graia Philippus

Oppida; Pellaeo libertas concidit auro.

270

Romani scelerum semper spreuere ministros.

Noxia pollicitum domino miscere uenena

Fabricius regi nudata fraude remisit,

Infesto quem Marte petit, bellumque negauit

Per famuli patrare nefas, ductosque Camillus

275

Trans murum pueros obsessae reddidit urbi.

"Traduntur poenis alii, cum proelia tollunt;

Hic manet ut moueat? quod respuit alter in hostem,

Suscipis in fratrem? longi pro dedecus aeui!

Cui placet, australes Gildo condonat habenas

280

Tantaque mutatos sequitur prouincia mores.

Quaslibet ad partes animus nutauerit anceps,

Transfundit secum Libyam refluumque malignus

Commodat imperium. Mauri fuit Africa munus.

Tollite Massylas fraudes, remouete bilingues

285

Insidias et uerba soli spirantia uirus.

Ne consanguineis certetur comminus armis,

Ne, precor. haec trucibus Thebis, haec digna Mycenis;

In Mauros hoc crimen eat. "Quid noster iniquum

Molitur Stilicho? quando non ille iubenti

290

Paruit? an quisquam nobis deuinctior exstat?

Vt sileam uarios mecum quos gesserit actus,

Quae uidi post fata, loquar. cum diuus abirem,

Res incompositas (fateor) tumidasque reliqui.

Stringebat uetitos etiamnum exercitus enses

295

Alpinis odiis, alternaque iurgia uicti

Victoresque dabant. uix haec amentia nostris

Excubiis, nedum puero rectore quiesset.

Heu quantum timui uobis, quid libera tanti

Militis auderet moles, cum patre remoto

300

Ferueret iam laeta nouis! dissensus acerbus

Et grauior consensus erat. tunc ipse paterna

Successit pietate mihi tenerumque rudemque

Fouit et in ueros eduxit principis annos,

Rufinumque tibi, quem tu tremuisse fateris,

305

Depulit. hunc solum memorem solumque fidelem

Experior. uolui si quid, dum uita maneret,

Aut uisus uoluisse, gerit; uenerabilis illi

Ceu praesens numenque uocor. si tanta recusas,

At soceri reuerere faces, at respice fratris

310

Conubium pignusque meae regale Serenae.

Debueras etiam fraternis obuius ire

Hostibus, ille tuis. quae gens, quis Rhenus et Hister

Vos opibus iunctos conspirantesque tulisset?

Sed tantum permitte, cadat. nil poscimus ultra.

315

Ille licet sese praetentis Syrtibus armet

Oppositoque Atlante tegat, licet arua referta

Anguibus et solis medios obiecerit aestus:

Noui consilium, noui Stilichonis in omnes

Aequalem casus animum: penetrabit harenas,

320

Inueniet uirtute uiam." Sic diuus et inde

Sic natus: "iussis, genitor, parebitur ultro.

Amplector praecepta libens, nec carior alter

Cognato Stilichone mihi. commissa profanus

Ille luat; redeat iam tutior Africa fratri."

325

Talia dum longo secum sermone retexunt,

Hesperiam peruenit auus castumque cubile

Ingreditur, Tyrio quo fusus Honorius ostro

Carpebat teneros Maria cum coniuge somnos.

Adsistit capiti; tunc sic per somnia fatur:

330

"Tantane deuictos tenuit fiducia Mauros,

Care nepos? iterum post me coniurat in arma

Progenies uesana Iubae bellumque resumit

Victoris cum stirpe sui? Firmumne iacentem

Obliti Libyam nostro sudore receptam

335

Rursus habent? ausus Latio contendere Gildo

Germani nec fata timet? nunc ire profecto,

Nunc uellem notosque senex ostendere uultus:

Nonne meam fugiet Maurus cum uiderit umbram?

Quid dubitas? exsurge toris, inuade rebellem,

340

Captiuum mihi redde meum. desiste morari.

Hoc generi fatale tuo: dum sanguis in orbe

Noster erit, semper pallebit regia Bocchi.

Iungantur spoliis Firmi Gildonis opima;

Exornet geminos Maurusia laurea currus:

345

Vna domus totiens una de gente triumphet.

Di bene, quod tantis interlabentibus annis

Seruati Firmusque mihi fraterque nepoti."

Dixit et adflatus uicino sole refugit.

At iuuenem stimulis immanibus aemula uirtus

350

Exacuit; iam puppe uehi, iam stagna secare

Feruet et absentes inuadere cuspide Mauros.

Tum iubet acciri socerum dextramque uocato

Conserit et, quae sit potior sententia, quaerit:

"Per somnos mihi, sancte pater, iam saepe futura

355

Panduntur multaeque canunt praesagia noctes.

Namque procul Libycos uenatu cingere saltus

Et iuga rimari canibus Gaetula uidebar.

Maerebat regio saeui uastata leonis

Incursu; pecudum strages passimque iuuenci

360

Semineces et adhuc infecta mapalia tabo

Sparsaque sanguineis pastorum funera campis.

Aggredior latebras monstri mirumque relatu

Conspicio: dilapsus honos, ceruice minaces

Defluxere iubae; fractos inglorius armos

365

Supposuit, seruile gemens; iniectaque uincla

Vnguibus et subitae collo sonuere catenae.

Nunc etiam paribus secum certare tropaeis

Hortator me cogit auus. quonam usque remoti

Cunctamur? decuit pridem complere biremes

370

Et pelagi superare moras. transmittere primus

Ipse paro; quaecumque meo gens barbara nutu

Stringitur, adueniat. Germania cuncta feratur

Nauibus et socia comitentur classe Sygambri.

Pallida translatum iam sentiat Africa Rhenum.

375

An patiar tot probra sedens iuuenisque relinquam

Quae tenui rexique puer? bis noster ad Alpes

Alterius genitor defensum regna cucurrit.

Nos praedae faciles insultandique iacemus?"

Finierat. Stilicho contra cui talia reddit:

380

"Aduersine tubam princeps dignabere Mauri?

Auferet ignauus clari solacia leti,

Te bellante mori? decernet Honorius inde,

Hinc Gildo? prius astra Chaos miscebit Auerno.

Vindictam mandasse sat est; plus nominis horror

385

Quam tuus ensis aget. minuit praesentia famam.

Qui stetit aequatur campo, collataque nescit

Maiestatem acies. sed quod magis utile factu

Atque hosti grauius (sensus aduerte) docebo

Est illi patribus, sed non et moribus isdem

390

Mascezel, fugiens qui dira piacula fratris

Spesque suas uitamque tuo commisit asylo.

Hunc ubi temptatis frustra mactare nequiuit

Insidiis, patrias in pignora contulit iras

Et, quos ipse sinu paruos gestauerat, una

395

Occidit iuuenes inhumataque corpora uulgo

Dispulit et tumulo cognatas arcuit umbras

Naturamque simul fratremque hominemque cruentus

Exuit et tenuem caesis inuidit harenam.

Hoc facinus refugo damnauit sole Mycenas

400

Auertitque diem; sceleri sed reddidit Atreus

Crimen et infandas excusat coniuge mensas.

Hic odium, non poena fuit. te perdita iura,

Te pater ultorem, te nudi puluere manes,

Te pietas polluta rogat; si flentibus aram

405

Et proprium miseris numen statuistis, Athenae,

Si Pandionias planctu traxere phalanges

Inachides belloque rogos meruere maritis,

Si maesto squalore comae lacrimisque senatum

In Numidas pulsus solio commouit Adherbal:

410

Hunc quoque nunc Gildo, tanto quem funere mersit,

Hunc doleat uenisse ducem seseque minorem

Supplicibus sciat esse tuis. quem sede fugauit,

Hunc praeceps fugiat, fregit quem clade, tremiscat

Agnoscatque suum, trahitur dum uictima, fratrem."

415

Haec ubi sederunt genero, notissima Marti

Robora, praecipuos electa pube maniplos

Disponit portuque rates instaurat Etrusco.

Herculeam suus Alcides Iouiamque cohortem

Rex ducit superum, premitur nec signifer ullo

420

Pondere: festinant adeo uexilla moueri.

Neruius insequitur meritusque uocabula Felix

Dictaque ab Augusto legio nomenque probantes

Inuicti clipeoque animosi teste Leones.

Dictis ante tamen princeps confirmat ituros

425

Aggere conspicuus; stat circumfusa iuuentus

Nixa hastis pronasque ferox accommodat aures:

"Gildonem domitura manus, promissa minasque

Tempus agi. si quid pro me doluistis, in armis

Ostentate mihi; iusto magnoque triumpho

430

Ciuiles abolete notas; sciat orbis Eous

Sitque palam Gallos causa, non robore uinci.

Nec uos, barbariem quamuis collegerit omnem,

Terreat. an Mauri fremitum raucosque repulsus

Vmbonum et uestros passuri comminus enses?

435

Non contra clipeis tectos gladiisque micantes

Ibitis: in solis longe fiducia telis.

Exarmatus erit, cum missile torserit, hostis.

Dextra mouet iaculum, praetentat pallia laeua;

Cetera nudus eques. sonipes ignarus habenae;

440

Virga regit. non ulla fides, non agminis ordo:

Arma oneri, fuga praesidio. conubia mille;

Non illis generis nexus, non pignora curae:

Sed numero languet pietas. haec copia uulgi.

Vmbratus dux ipse rosis et marcidus ibit

445

Vnguentis crudusque cibo titubansque Lyaeo,

Confectus senio, morbis stuprisque solutus.

Excitet incestos turmalis bucina somnos,

Imploret citharas cantatricesque choreas

Offensus stridore tubae discatque coactus,

450

Quas uigilat Veneri, castris impendere noctes.

Nonne mori satius, uitae quam ferre pudorem

Nam quae iam regio restat, si dedita Mauris

Regibus Illyricis accesserit Africa damnis?

Ius Latium, quod tunc Meroe Rubroque solebat

455

Oceano cingi, Tyrrhena clauditur unda;

Et cui non Nilus, non intulit India metas,

Romani iam finis erit Trinacria regni.

Ite recepturi, praedo quem sustulit, axem

Ereptumque Notum; caput insuperabile rerum

460

Aut ruet in uestris aut stabit Roma lacertis.

Tot mihi debetis populos, tot rura, tot urbes

Amissas. uno Libyam defendite bello.

Vestros imperium remos et uestra sequatur

Carbasa. despectas trans aequora ducite leges.

465

Tertia iam solito ceruix mucrone rotetur

Tandem funereis finem positura tyrannis."

Omina conueniunt dicto fuluusque Tonantis

Armiger a liquida cunctis spectantibus aethra

Correptum pedibus curuis innexuit hydrum,

470

Dumque reluctantem morsu partitur obunco,

Haesit in ungue caput; truncatus decidit anguis.

Ilicet auguriis alacres per saxa citati

Torrentesque ruunt; nec mons aut silua retardat:

Pendula ceu paruis moturae bella colonis

475

Ingenti clangore grues aestiua relinquunt

Thracia, cum tepido permutant Strymona Nilo:

Ordinibus uariis per nubila texitur ales

Littera pennarumque notis conscribitur aer.

Vt fluctus tetigere maris, tunc acrior arsit

480

Impetus; arripiunt naues ipsique rudentes

Expediunt et uela legunt et cornua summis

Associant malis; quatitur Tyrrhena tumultu

Ora nec Alpheae capiunt naualia Pisae:

Sic Agamemnoniam uindex cum Graecia classem

485

Solueret, innumeris feruebat uocibus Aulis.

Non illos strepitus impendentisque procellae

Signa nec aduentus dubii deterruit Austri.

"Vellite" proclamant "socii, iam uellite funem.

Per uada Gildonem quamuis aduersa petamus.

490

Ad bellum nos trudat hiems per deuia ponti.

Quassatis cupio tellurem figere rostris.

Heu nimium segnes, cauta qui mente notatis,

Si reuolant mergi, graditur si litore cornix.

Ora licet maculis asperserit occiduus sol

495

Lunaque conceptis liuescat turgida Cauris

Et contusa uagos iaculentur sidera crines;

Imbribus umescant Haedi nimbosaque Taurum

Ducat Hyas totusque fretis descendat Orion:

Certa fides caeli, sed maior Honorius auctor;

500

Illius auspiciis immensa per aequora miles,

Non Plaustris Arctoue regor. contemne Booten,

Nauita, turbinibus mediis permitte carinas.

Si mihi tempestas Libyam uentique negabunt,

Augusti Fortuna dabit." Iam classis in altum

505

Prouehitur; dextra Ligures, Etruria laeua

Linquitur et caecis uitatur Corsica saxis.

Humanae specie plantae se magna figurat

Insula (Sardiniam ueteres dixere coloni),

Diues ager frugum, Poenos Italosue petenti

510

Opportuna situ: quae pars uicinior Afris,

Plana solo, ratibus clemens; quae respicit Arcton,

Immitis, scopulosa, procax subitisque sonora

Flatibus; insanos infamat nauita montes.

Hic hominum pecudumque lues, sic pestifer aer

515

Saeuit et exclusis regnant Aquilonibus Austri.

Quos ubi luctatis procul effugere carinis,

Per diuersa ruunt sinuosae litora terrae.

Pars adit antiqua ductos Carthagine Sulcos;

Partem litoreo complectitur Olbia muro.

520

Vrbs Libyam contra Tyrio fundata potenti

Tenditur in longum Caralis tenuemque per undas

Obuia dimittit fracturum flamina collem;

Efficitur portus medium mare, tutaque uentis

Omnibus ingenti mansuescunt stagna recessu.

525

Hanc omni petiere manu prorisque reductis

Suspensa Zephyros expectant classe fauentes.