Hauserat insolitos promissae uirginis ignes

Augustus primoque rudis flagrauerat aestu;

Nec nouus unde calor nec quid suspiria uellent,

Nouerat incipiens et adhuc ignarus amandi.

5

Non illi uenator equus, non spicula curae,

Non iaculum torquere libet; mens omnis aberrat

In uulnus, quod fixit Amor. quam saepe medullis

Erupit gemitus! quotiens incanduit ore

Confessus secreta rubor nomenque beatum

10

Iniussae scripsere manus! iam munera nuptae

Praeparat et pulchros Mariae sed luce minores

Eligit ornatus, quidquid uenerabilis olim

Liuia diuorumque nurus gessere superbae.

Incusat spes aegra moras longique uidentur

15

Stare dies segnemque rotam non flectere Phoebe.

Scyria sic tenerum uirgo flammabat Achillem

Fraudis adhuc expers bellatricesque docebat

Ducere fila manus et, mox quos horruit Ide,

Thessalicos roseo nectebat pollice crines.

20

Haec etiam queritur secum: "quonam usque uerendus

Cunctatur mea uota socer? quid iungere differt,

Quam pepigit, castasque preces implere recusat?

Non ego luxuriem regum moremque secutus

Quaesiui uultum tabulis ut nuntia formae

25

Lena per innumeros iret pictura penates,

Nec uariis dubium thalamis lecturus amorem

Ardua commisi falsae conubia cerae.

Non rapio praeceps alienae foedera taedae,

Sed quae sponsa mihi pridem patrisque relicta

30

Mandatis uno materni sanguinis ortu

Communem partitur auum. fastidia supplex

Deposui gessique procum; de limine sacro

Oratum misi proceres, qui proxima nobis

Iura tenent. fateor, Stilicho, non parua poposci,

35

Sed certe mereor princeps, hoc principe natus

Qui sibi te generum fraterna prole reuinxit,

Cui Mariam debes. faenus mihi solue paternum,

Redde suos aulae. mater fortasse rogari

Mollior. o patrui germen, cui nominis heres

40

Successi, sublime decus torrentis Hiberi,

Stirpe soror, pietate parens, tibi creditus infans

Inque tuo creui gremio, partuque remoto

Tu potius Flaccilla mihi. quid diuidis ergo

Pignora? quid iuueni natam non reddis alumno?

45

Optatusne dies aderit? dabiturne iugalis

Nox umquam?" Tali solatur uulnera questu.

Risit Amor placidaeque uolat trans aequora matri

Nuntius et totas iactantior explicat alas.

Mons latus Ionium Cypri praeruptus obumbrat,

50

Inuius humano gressu, Phariumque cubile

Proteos et septem despectat cornua Nili.

Hunc neque candentes audent uestire pruinae,

Hunc uenti pulsare timent, hunc laedere nimbi.

Luxuriae Venerique uacat. pars acrior anni

55

Exulat; aeterni patet indulgentia ueris.

In campum se fundit apex; hunc aurea saepes

Circuit et fuluo defendit prata metallo.

Mulciber, ut perhibent, his oscula coniugis emit

Moenibus et tales uxorius obtulit arces.

60

Intus rura micant, manibus quae subdita nullis

Perpetuum florent, Zephyro contenta colono,

Vmbrosumque nemus, quo non admittitur ales,

Ni probet ante suos diua sub iudice cantus:

Quae placuit, fruitur ramis; quae uicta, recedit.

65

Viuunt in Venerem frondes omnisque uicissim

Felix arbor amat; nutant ad mutua palmae

Foedera, populeo suspirat populus ictu

Et platani platanis alnoque assibilat alnus.

Labuntur gemini fontes, hic dulcis, amarus

70

Alter, et infusis corrumpunt mella uenenis,

Vnde Cupidineas armari fama sagittas.

Mille pharetrati ludunt in margine fratres,

Ore pares, aeuo similes, gens mollis Amorum.

Hos Nymphae pariunt, illum Venus aurea solum

75

Edidit. ille deos caelumque et sidera cornu

Temperat et summos dignatur figere reges;

Hi plebem feriunt. nec cetera numina desunt:

Hic habitat nullo constricta Licentia nodo

Et flecti faciles Irae uinoque madentes

80

Excubiae Lacrimaeque rudes et gratus amantum

Pallor et in primis titubans Audacia furtis

Iucundique Metus et non secura Voluptas;

Et lasciua uolant leuibus Periuria uentis.

Quos inter petulans alta ceruice Iuuentas

85

Excludit Senium luco. Procul atria diuae

Permutant radios siluaque obstante uirescunt.

Lemnius haec etiam gemmis extruxit et auro

Admiscens artem pretio trabibusque smaragdi

Supposuit caesas hyacinthi rupe columnas.

90

Beryllo paries et iaspide lubrica surgunt

Limina despectusque solo calcatur achates.

In medio glebis redolentibus area diues

Praebet odoratas messes; hic mitis amomi,

Hic casiae matura seges, Panchaeaque turgent

95

Cinnama, nec sicco frondescunt uimina costo

Tardaque sudanti prorepunt balsama riuo.

Quo postquam delapsus Amor longasque peregit

Penna uias, alacer passuque superbior intrat.

Caesariem tunc forte Venus subnixa corusco

100

Fingebat solio. dextra laeuaque sorores

Stabant Idaliae: largos haec nectaris imbres

Irrigat, haec morsu numerosi dentis eburno

Multifidum discrimen arat; sed tertia retro

Dat uarios nexus et iusto diuidit orbes

105

Ordine, neglectam partem studiosa relinquens:

Plus error decuit. speculi nec uultus egebat

Iudicio; similis tecto monstratur in omni

Et capitur quocumque uidet. dum singula cernit,

Seque probat, nati uenientis conspicit umbram

110

Ambrosioque sinu puerum complexa ferocem

"Quid tantum gauisus?" ait; "quae proelia sudas

Improbe? quis iacuit telis? iterumne Tonantem

Inter Sidonias cogis mugire iuuencas?

An Titana domas? an pastoralia Lunam

115

Rursus in antra uocas? durum magnumque uideris

Debellasse deum." Suspensus in oscula matris

Ille refert: "Laetare, parens; immane tropaeum

Rettulimus, nostrum iam sensit Honorius arcum.

Scis Mariam patremque ducem, qui cuspide Gallos

120

Italiamque fouet, nec te praeclara Serenae

Fama latet. propera; regalibus adnue uotis:

Iunge toros." Gremio natum Cytherea remouit

Et crines festina ligat peplumque fluentem

Adleuat et blando spirantem numine ceston

125

Cingitur, impulsos pluuiis quo mitigat amnes,

Quo mare, quo uentos irataque fulmina soluit.

Vt stetit ad litus, paruos adfatur alumnos:

"Heus! quis erit, pueri, uitreas qui lapsus in undas

Huc rapidum Tritona uocet, quo uecta per altum

130

Deferar? haud umquam tanto mihi uenerit usu.

Sacri, quos petimus, thalami. pernicius omnes

Quaerite, seu concha Libycum circumsonat aequor,

Aegaeas seu frangit aquas. quicumque repertum

Duxerit, aurata donabitur ille pharetra."

135

Dixerat et sparsa diuersi plebe feruntur

Exploratores. pelagi sub fluctibus ibat

Carpathiis Triton obluctantemque petebat

Cymothoen. timet illa ferum seseque sequenti

Surripit et duris elabitur uda lacertis.

140

"Heus," inquit speculatus Amor, "non uestra sub imis

Furta tegi potuere uadis. accingere nostram

Vecturus dominam: pretium non uile laboris

Cymothoen facilem, quae nunc detrectat, habebis.

Hac mercede ueni." Prorupit gurgite toruus

145

Semifer; undosi uerrebant brachia crines;

Hispida tendebant bifido uestigia cornu,

Qua pistrix commissa uiro. ter pectora mouit;

Iam quarto Paphias tractu sulcabat harenas.

Vmbratura deam retro sinuatur in arcum

150

Belua; tum uiuo squalentia murice terga

Purpureis mollita toris: hoc nauigat antro

Fulta Venus; niueae delibant aequora plantae.

Prosequitur uolucer late comitatus Amorum

Tranquillumque choris quatitur mare. serta per omnem

155

Neptuni dispersa domum. Cadmeia ludit

Leucothoe, frenatque rosis delphina Palaemon;

Alternas uiolis Nereus interserit algas;

Canitiem Glaucus ligat immortalibus herbis.

Nec non et uariis uectae Nereides ibant

160

Audito rumore feris (hanc pisce uoluto

Subleuat Oceani monstrum Tartesia tigris;

Hanc timor Aegaei rupturus fronte carinas

Trux aries; haec caeruleae suspensa leaenae

Innatat; haec uiridem trahitur complexa iuuencum)

165

Certatimque nouis onerant conubia donis.

Cingula Cymothoe, rarum Galatea monile

Et grauibus Psamathe bacis diadema ferebat

Intextum, Rubro quas legerat ipsa profundo.

Mergit se subito uellitque corallia Doto:

170

Vimen erat dum stagna subit; processerat undis:

Gemma fuit. Nudae Venerem cinxere cateruae

Plaudentesque simul tali cum uoce sequuntur:

"Hos Mariae cultus, haec munera nostra precamur

Reginae regina feras. dic talia numquam

175

Promeruisse Thetim nec cum soror Amphitrite

Nostro nupta Ioui. deuotum sentiat aequor,

Agnoscat famulum uirgo Stilichonia pontum.

Victrices nos saepe rates classemque paternam

Veximus, attritis cum tenderet ultor Achiuis."

180

Iam Ligurum terris spumantia pectora Triton

Appulerat lassosque fretis extenderat orbes.

Continuo sublime uolans ad moenia Gallis

Condita, lanigeri suis ostentantia pellem,

Peruenit. aduentu Veneris pulsata recedunt

185

Nubila, clarescunt puris Aquilonibus Alpes

Laetitiae causas ignorat dicere miles

Laetaturque tamen; Mauortia signa rubescunt

Floribus et subitis animantur frondibus hastae.

Illa suum dictis adfatur talibus agmen:

190

"Gradiuum, nostri comites, arcete parumper,

Vt soli uacet aula mihi. procul igneus horror

Thoracum, gladiosque tegat uagina minaces

Stent bellatrices aquilae saeuique dracones.

Fas sit castra meis hodie succumbere signis:

195

Tibia pro lituis et pro clangore tubarum

Molle lyrae festumque canant. epulentur ad ipsas

Excubias; mediis spirent crateres in armis.

Laxet terribiles maiestas regia fastus

Et sociam plebem non indignata potestas

200

Confundat turbae proceres. soluantur habenis

Gaudia nec leges pudeat ridere seueras.

"Tu festas, Hymenaee, faces, tu, Gratia, flores

Elige, tu geminas, Concordia, necte coronas.

Vos, pennata cohors, quocumque uocauerit usus,

205

Diuisa properate manu, neu marceat ulla

Segnities: alii funalibus ordine ductis

Plurima uenturae suspendite lumina nocti;

Hi nostra nitidos postes obducere myrto

Contendant; pars nectareis aspergite tecta

210

Fontibus et flamma lucos adolete Sabaeos;

Pars infecta croco uelamina lutea Serum

Pandite Sidoniasque solo prosternite uestes.

Ast alii thalamum docto componite textu;

Stamine gemmato picturatisque columnis

215

Aedificetur apex, qualem non Lydia diues

Erexit Pelopi nec quem struxere Lyaeo

Indorum spoliis et opaco palmite Bacchae.

Illic exuuias omnes cumulate parentum:

Quidquid auus senior Mauro uel Saxone uictis,

220

Quidquid ab innumeris socio Stilichone tremendus

Quaesiuit genitor bellis, quodcumque Gelonus

Armeniusue dedit; quantum crinita sagittis

Attulit extremo Meroe circumflua Nilo;

Misit Achaemenio quidquid de Tigride Medus,

225

Cum supplex emeret Romanam Parthia pacem.

Nobilibus gazis opibusque cubilia surgant

Barbaricis; omnes thalamo conferte triumphos."

Sic ait et sponsae petit improuisa penates.

Illa autem secura tori taedasque parari

230

Nescia diuinae fruitur sermone parentis

Maternosque bibit mores exemplaque discit

Prisca pudicitiae Latios nec uoluere libros

Desinit aut Graios, ipsa genetrice magistra,

Maeonius quaecumque senex aut Thracius Orpheus

235

Aut Mytilenaeo modulatur pectine Sappho

(Sic Triuiam Latona monet; sic mitis in antro

Mnemosyne docili tradit praecepta Thaliae):

Cum procul augeri nitor et iucundior aer

Attonitam lustrare domum fundique comarum

240

Gratus odor. mox uera fides numenque refulsit.

Cunctatur stupefacta Venus; nunc ora puellae,

Nunc flauam niueo miratur uertice matrem.

Haec modo crescenti, plenae par altera lunae:

Adsurgit ceu forte minor sub matre uirenti

245

Laurus et ingentes ramos olimque futuras

Promittit iam parua comas; uel flore sub uno

Ceu geminae Paestana rosae per iugera regnant:

Haec largo matura die saturataque uernis

Roribus indulget spatio; latet altera nodo

250

Nec teneris audet foliis admittere soles.

Astitit et blande Mariam Cytherea salutat:

"Salue sidereae proles augusta Serenae,

Magnorum suboles regum parituraque reges.

Te propter Paphias sedes Cyprumque reliqui,

255

Te propter libuit tantos explere labores

Et tantum transnare maris, ne uilior ultra

Priuatos paterere lares neu tempore longo

Dilatos iuuenis nutriret Honorius ignes.

Accipe fortunam generis, diadema resume,

260

Quod tribuas natis, et in haec penetralia rursus,

Vnde parens progressa, redi. fac nulla subesse

Vincula cognatae: quamuis aliena fuisses

Principibus, regnum poteras hoc ore mereri.

Quae propior sceptris facies? qui dignior aula

265

Vultus erit? non labra rosae, non colla pruinae,

Non crines aequant uiolae, non lumina flammae.

Quam iuncti leuiter sese discrimine confert

Vmbra supercilii! miscet quam iusta pudorem

Temperies nimio nec sanguine candor abundat!

270

Aurorae uincis digitos umerosque Dianae;

Ipsam iam superas matrem. si Bacchus amator

Dotali potuit caelum signare corona,

Cur nullis uirgo redimitur pulchrior astris?

Iam tibi molitur stellantia serta Bootes

275

Inque decus Mariae iam sidera parturit aether.

I, digno nectenda uiro tantique per orbem

Consors imperii! iam te uenerabitur Hister;

Nomen adorabunt populi; iam Rhenus et Albis

Seruiet; in medios ibis regina Sygambros.

280

Quid numerem gentes Atlanteosque recessus

Oceani? toto pariter donabere mundo."

Dixit et ornatus, dederant quos nuper ouantes

Nereides, collo membrisque micantibus aptat.

Ipsa caput distinguit acu, substringit amictus;

285

Flammea uirgineis accommodat ipsa capillis.

Ante fores iam pompa sonat, pilentaque sacra

Praeradiant ductura nurum. calet obuius ire

Iam princeps tardumque cupit discedere solem:

Nobilis haud aliter sonipes, quem primus amoris

290

Sollicitauit odor, tumidus quatiensque decoras

Curuata ceruice iubas Pharsalia rura

Peruolat et notos hinnitu flagitat amnes

Naribus accensis; mulcet fecunda magistros

Spes gregis et pulchro gaudent armenta marito.

295

Candidus interea positis exercitus armis

Exultat socerum circa; nec signifer ullus

Nec miles pluuiae flores dispergere ritu

Cessat purpureoque ducem perfundere nimbo.

Haec quoque uelati lauro myrtoque canebant:

300

"Diue parens, seu te complectitur axis Olympi,

Seu premis Elysias animarum praemia ualles,

En promissa tibi Stilicho iam uota peregit;

Iam gratae rediere uices; cunabula pensat;

Acceptum reddit thalamum natoque reponit,

305

Quod dederat genitor. numquam te, sancte, pigebit

Iudicii nec te pietas suprema fefellit.

Dignus cui leges, dignus cui pignora tanti

Principis et rerum commendarentur habenae.

Dicere possemus, quae proelia gesta sub Haemo

310

Quaeque cruentarint fumantem Strymona pugnae,

Quam notus clipeo, quanta ui fulminet hostem,

Ni prohiberet Hymen. quae tempestiua relatu,

Nunc canimus. quis consilio, quis iuris et aequi

Nosse modum melior? quod semper dissilit, in te

315

Conuenit, ingenio robur, prudentia forti.

Fronte quis aequali? quem sic Romana decerent

Culmina? sufficerent tantis quae pectora curis?

Stes licet in populo, clamet quicumque uidebit:

"Hic est, hic Stilicho!" sic se testatur et offert

320

Celsa potestatis species, non uoce feroci,

Non alto simulata gradu, non improba gestu.

Adfectant alii quidquid fingique laborant,

Hoc donat natura tibi. pudor emicat una

Formosusque rigor uultusque auctura uerendos

325

Canities festina uenit. cum sorte remota

Contingat senio grauitas uiresque iuuentae,

Vtraque te cingit propriis insignibus aetas.

Ornatur Fortuna uiro. non ulla nocendi

Tela nec infecti iugulis ciuilibus enses.

330

Non odium terrore moues nec frena resoluit

Gratia; diligimus pariter pariterque timemus.

Ipse metus te noster amat, iustissime legum

Arbiter, egregiae pacis fidissime custos,

Optime ductorum, fortunatissime patrum.

335

Plus iam, plus domino cuncti debere fatemur,

Quod gener est, inuicte, tuus. uincire corona;

Insere te nostris contempto iure choreis.

Sic puer Eucherius superet uirtute parentem;

Aurea sic uideat similes Thermantia taedas;

340

Sic uterus crescat Mariae; sic natus in ostro

Paruus Honoriades genibus considat auitis."