Vnde prius coepti surgat mihi carminis ordo

Quosue canam titulos, dubius feror. hinc tua, Piso,

Nobilitas ueterisque citant sublimia Calpi

Nomina, Romanas inter fulgentia gentes;

5

Hinc tua me uirtus rapit et miranda per omnes

Vita modos: quae, si desset tibi forte creato

Nobilitas, eadem pro nobilitate fuisset.

Nam quid imaginibus, quid auitis fulta triumphis

Atria, quid pleni numeroso consule fasti

10

Profuerint, cui uita labat? perit omnis in illo

Gentis honos, cuius laus est in origine sola.

At tu, qui tantis animum natalibus aequas,

Et partem tituli, non summam, ponis in illis,

Ipse canendus eris: nam quid memorare necesse est,

15

Vt domus a Calpo nomen Calpurnia ducat

Claraque Pisonis tulerit cognomina prima,

Vmida callosa cum "pinseret" hordea dextra?

Nec si cuncta uelim breuiter decurrere possim;

Et prius aethereae moles circumuaga flammae

20

Annua bissenis reuocabit mensibus astra,

Quam mihi priscorum titulos operosaque bella

Contigerit memorare. manus sed bellica patrum

Armorumque labor ueteres decuere Quirites,

Atque illos cecinere sui per carmina uates.

25

Nos quoque pacata Pisonem laude nitentem

Exaequamus auis. nec enim, si bella quierunt,

Occidit et uirtus: licet exercere togatae

Munia militiae, licet et sine sanguinis haustu

Mitia legitimo sub iudice bella mouere.

30

Hinc quoque seruati contingit gloria ciuis,

Altaque uictrices intexunt limina palmae.

Quin age maiorum, iuuenis facunde, tuorum

Scande super titulos et auitae laudis honores,

Armorumque decus praecede forensibus actis.

35

Sic etiam magno iam tunc Cicerone uigente

Laurea facundis cesserunt arma togatis.

Sed quae Pisonum claros uisura triumphos

Olim turba uias impleuerat agmine denso,

Ardua nunc eadem stipat fora, cum tua maestos

40

Defensura reos uocem facundia mittit.

Seu trepidos ad iura decem citat hasta uirorum

Et firmare iubet centeno iudice causas,

Seu capitale nefas operosa diluis arte,

Laudibus ipsa tuis resonant fora. dum rapis una

45

Iudicis affectum possessaque pectora temptas,

Victus sponte sua sequitur quocumque uocasti:

Flet si flere iubes, gaudet gaudere coactus

Et te dante capit iudex, quam non habet, iram.

Sic auriga solet feruentia Thessalus ora

50

Mobilibus frenis in aperto flectere campo,

Qui modo non solum rapido permittit habenas

Quadrupedi, sed calce citat, modo succutit alte

Flexibiles rictus et nunc ceruice rotata

Incipit effusos in gyrum carpere cursus.

55

Quis non attonitus iudex tua respicit ora?

Quis regit ipse suam, nisi per tua pondera, mentem?

Nam tu, siue libet pariter cum grandine nimbos

Densaque uibrata iaculari fulmina lingua,

Seu iuuat astrictas in nodum cogere uoces

60

Et dare subtili uiuacia uerba catenae,

Vim Laertiadae, breuitatem uincis Atridae;

Dulcia seu mauis liquidoque fluentia cursu

Verba nec incluso sed aperto pingere flore,

Inclita Nestorei cedit tibi gratia mellis.

65

Nec te, Piso, tamen populo sub iudice sola

Mirantur fora; sed numerosa laude senatus

Excipit et meritas reddit tibi curia uoces.

Quis digne referat, qualis tibi luce sub illa

Gloria contigerit, qua tu, reticente senatu,

70

Cum tua bissenos numeraret purpura fasces,

Caesareum grato cecinisti pectore numen?

Quodsi iam ualidae mihi robur mentis inesset

Et solidus primos impleret spiritus annos,

Auderem uoces per carmina nostra referre,

75

Piso, tuas: sed fessa labat mihi pondere ceruix

Et tremefacta cadunt succiso poplite membra.

Sic nec olorinos audet Pandionis ales

Parua referre sonos nec, si uelit improba, possit;

Sic et aedonia superantur uoce cicadae,

80

Stridula cum rapido faciunt conuicia soli.

Quare age, Calliope, posita grauitate forensi,

Limina Pisonis mecum pete: plura supersunt

Quae laudare uelis inuenta penatibus ipsis.

Huc etiam tota concurrit ab urbe iuuentus

85

Auditura uirum, si quando iudice fesso

Turbida prolatis tacuerunt iurgia rebus.

Tunc etenim leuibus ueluti proludit in armis,

Compositisque suas exercet litibus artes.

Quin etiam facilis Romano profluit ore

90

Graecia, Cecropiaeque sonat grauis aemulus urbi.

Testis, Acidalia quae condidit alite muros,

Euboicam referens facunda Neapolis artem.

Qualis, io superi, qualis nitor oris amoenis

Vocibus! hinc solido fulgore micantia uerba

95

Impleuere locos, hinc exornata figuris

Aduolat excusso uelox sententia torno.

Magna quidem uirtus erat, et si sola fuisset,

Eloquio sanctum modo permulcere senatum,

Exonerare pios modo, nunc onerare nocentes;

100

Sed super ista mouet plenus grauitate serena

Vultus et insigni praestringit imagine uisus.

Talis inest habitus, qualem nec dicere maestum

Nec fluidum, laeta sed tetricitate decorum

Possumus: ingenitae stat nobilitatis in illo

105

Pulcher honos et digna suis natalibus ora.

Additur huc et iusta fides et plena pudoris

Libertas animusque mala ferrugine purus,

Ipsaque possesso mens est opulentior auro.

Quis tua cultorum, iuuenis facunde, tuorum

110

Limina pauper adit, quem non animosa beatum

Excipit et subito iuuat indulgentia censu?

Quodque magis dono fuerit pretiosius omni,

Diligis ex aequo, nec te fortuna colentum

Natalesue mouent: probitas spectatur in illis.

115

Nulla superborum patiuntur dicta iocorum,

Nullius subitos affert iniuria risus:

Vnus amicitiae summos tenor ambit et imos.

Rara domus tenuem non aspernatur amicum

Raraque non humilem calcat fastosa clientem;

120

Illi casta licet mens et sine crimine constet

Vita, tamen probitas cum paupertate iacebit;

Et lateri nullus comitem circumdare quaerit,

Quem dat purus amor, sed quem tulit impia merces;

Nec quisquam uero pretium largitur amico,

125

Quem regat ex aequo uicibusque regatur ab illo,

Sed miserum parua stipe focilat, ut pudibundos

Exercere sales inter conuiuia possit.

Ista procul labes, procul haec fortuna refugit,

Piso, tuam, uenerande, domum: tu mitis et acri

130

Asperitate carens positoque per omnia fastu

Inter ut aequales unus numeraris amicos,

Obsequiumque doces et amorem quaeris amando.

Cuncta domus uaria cultorum personat arte,

Cuncta mouet studium; nec enim tibi dura clientum

135

Turba rudisue placet, misero quae freta labore

Nil nisi summoto nouit praecedere uulgo;

Sed uirtus numerosa iuuat. tu pronus in omne

Pectora ducis opus, seu te grauiora uocarunt

Seu leuiora iuuant. nec enim facundia semper

140

Adducta cum fronte placet: nec semper in armis

Bellica turba manet, nec tota classicus horror

Nocte dieque gemit, nec semper Gnosius arcum

Destinat, exempto sed laxat cornua neruo,

Et galea miles caput et latus ense resoluit.

145

Ipsa uices natura subit uariataque cursus

Ordinat, inuersis et frondibus explicat annum.

Non semper fluidis adopertus nubibus aether

Aurea terrificis occaecat sidera nimbis:

Cessat hiemps, madidos et siccat uere capillos;

150

Ver fugit aestates; aestatum terga lacessit

Pomifer autumnus, niuibus cessurus et undis.

Ignea quin etiam superum pater arma recondit

Et Ganymedeae repetens conuiuia mensae

Pocula sumit ea, qua gessit fulmina, dextra.

155

Temporibus seruire decet: qui tempora certis

Ponderibus pensauit, eum si bella uocabunt,

Miles erit; si pax, positis toga uestiet armis.

Hunc fora pacatum, bellantem castra decebunt.

Felix illa dies totumque canenda per aeuum,

160

Quae tibi, uitales cum primum traderet auras,

Contulit innumeras intra tua pectora dotes.

Mira subest grauitas inter fora, mirus omissa

Paulisper grauitate lepos. si carmina forte

Nectere ludenti iuuit fluitantia uersu,

165

Aonium facilis deducit pagina carmen;

Siue chelyn digitis et eburno uerbere pulsas,

Dulcis Apollinea sequitur testudine cantus,

Et te credibile est Phoebo didicisse magistro.

Ne pudeat pepulisse lyram, cum pace serena

170

Publica securis exultent otia terris,

Ne pudeat: Phoebea chelys sic creditur illis

Pulsari manibus, quibus et contenditur arcus;

Sic mouisse fides saeuus narratur Achilles,

Quamuis mille rates Priameius ureret heros

175

Et grauis obstreperet modulatis bucina neruis:

Illo dulce melos Nereius extudit heros

Pollice, terribilis quo Pelias ibat in hostem.

Arma tuis etiam si forte rotare lacertis

Inque gradum clausis libuit consistere membris

180

Et uitare simul, simul et captare petentem,

Mobilitate pedum celeres super orbibus orbes

Plectis et obliquis fugientem cursibus urges:

Et nunc uiuaci scrutaris pectora dextra,

Nunc latus aduersum necopino percutis ictu.

185

Nec tibi mobilitas minor est, si forte uolantem

Aut geminare pilam iuuat aut reuocare cadentem

Et non sperato fugientem reddere gestu.

Haeret in haec populus spectacula, totaque ludos

Turba repente suos iam sudabunda relinquit.

190

Te si forte iuuat studiorum pondere fessum

Non languere tamen lususque mouere per artem,

Callidiore modo tabula uariatur aperta

Calculus et uitreo peraguntur milite bella,

Vt niueus nigros, nunc et niger alliget albos.

195

Sed tibi quis non terga dedit? quis te duce cessit

Calculus? aut quis non periturus perdidit hostem?

Mille modis acies tua dimicat: ille petentem,

Dum fugit, ipse rapit; longo uenit ille recessu,

Qui stetit in speculis; hic se committere rixae

200

Audet et in praedam uenientem decipit hostem;

Ancipites subit ille moras similisque ligato

Obligat ipse duos; hic ad maiora mouetur,

Vt citus effracta prorumpat in agmina mandra

Clausaque deiecto populetur moenia uallo.

205

Interea sectis quamuis acerrima surgant

Proelia militibus, plena tamen ipse phalange

Aut etiam pauco spoliata milite uincis,

Et tibi captiua resonat manus utraque turba.

Sed prius emenso Titan uersetur Olympo,

210

Quam mea tot laudes decurrere carmina possint.

Felix et longa iuuenis dignissime uita

Eximiumque tuae gentis decus, accipe nostri

Certus et hoc ueri complectere pignus amoris.

Quod si digna tua minus est mea pagina laude,

215

At uoluisse sat est: animum, non carmina, iacto.

Tu modo laetus ades: forsan meliora canemus

Et uires dabit ipse fauor, dabit ipsa feracem

Spes animum: dignare tuos aperire Penates,

Hoc solum petimus. nec enim me diuitis auri

220

Imperiosa fames et habendi saeua libido

Impulerunt, sed laudis amor. iuuat, optime, tecum

Degere cumque tuis uirtutibus omne per aeuum

Carminibus certare meis: sublimior ibo,

Si famae mihi pandis iter, si detrahis umbram.

225

Abdita quid prodest generosi uena metalli,

Si cultore caret? quid inerti condita portu,

Si ductoris eget, ratis efficit, omnia quamuis

Armamenta gerat teretique fluentia malo

Possit ab excusso dimittere uela rudenti?

230

Ipse per Ausonias Aeneia carmina gentes

Qui sonat, ingenti qui nomine pulsat Olympum

Maeoniumque senem Romano prouocat ore,

Forsitan illius nemoris latuisset in umbra

Quod canit, et sterili tantum cantasset auena

235

Ignotus populis, si Maecenate careret.

Qui tamen haut uni patefecit limina uati

Nec sua Vergilio permisit numina soli:

Maecenas tragico quatientem pulpita gestu

Erexit Varium, Maecenas alta tonantis

240

Eruit et populis ostendit nomina Graiis.

Carmina Romanis etiam resonantia chordis,

Ausoniamque chelyn gracilis patefecit Horati.

O decus, in totum merito uenerabilis aeuum,

Pierii tutela chori, quo praeside tuti

245

Non umquam uates inopi timuere senectae.

Quod si quis nostris precibus locus, et mea uota

Si mentem subiere tuam, memorabilis olim

Tu mihi Maecenas tereti cantabere uersu.

Possumus aeternae nomen committere famae,

250

Si tamen hoc ulli de se promittere fas est

Et deus ultor abest; superest animosa uoluntas

Ipsaque nescio quid mens excellentius audet.

Tu nanti protende manum: tu, Piso, latentem

Exsere. nos humilis domus, at sincera, parentum

255

Et tenuis fortuna sua caligine celat.

Possumus impositis caput exonerare tenebris

Et lucem spectare nouam, si quid modo laetus

Adnuis et nostris subscribis, candide, uotis.

Est mihi, crede, meis animus constantior annis,

260

Quamuis nunc iuuenile decus mihi pingere malas

Coeperit et nondum uicesima uenerit aestas.