Seneca Hercules furens

Testo base di riferimento: O. Zwierlein, 1986

Cura dell'edizione digitale: G. C. Musa, 2008


Iuno

Soror Tonantis (hoc enim solum mihi

Nomen relictum est) semper alienum Iouem

Ac templa summi uidua deserui aetheris

Locumque caelo pulsa paelicibus dedi;

5

Tellus colenda est, paelices caelum tenent:

Hinc Arctos alta parte glacialis poli

Sublime classes sidus Argolicas agit;

Hinc, qua recenti uere laxatur dies,

Tyriae per undas uector Europae nitet;

10

Illinc timendum ratibus ac ponto gregem

Passim uagantes exerunt Atlantides;

Ferro minax hinc terret Orion deos

Suasque Perseus aureus stellas habet;

Hinc clara gemini signa Tyndaridae micant

15

Quibusque natis mobilis tellus stetit.

Nec ipse tantum Bacchus aut Bacchi parens

Adiere superos: ne qua pars probro uacet,

Mundus puellae serta Cnosiacae gerit.

19a

Sed uetera sero querimur * *

19b

* * * * una me dira ac fera

20

Thebana tellus matribus sparsa impiis

Quotiens nouercam fecit! escendat licet

Meumque uictrix teneat Alcmene locum,

Pariterque natus astra promissa occupet,

In cuius ortus mundus impendit diem

25

Tardusque Eoo Phoebus effulsit mari

Retinere mersum iussus Oceano iubar?

Non sic abibunt odia; uiuaces aget

Violentus iras animus et saeuus dolor

Aeterna bella pace sublata geret.

30

Quae bella? quidquid horridum tellus creat

Inimica, quidquid pontus aut aer tulit

Terribile dirum pestilens atrox ferum,

Fractum atque domitum est. superat et crescit malis

Iraque nostra fruitur; in laudes suas

35

Mea uertit odia: dum nimis saeua impero,

Patrem probaui, gloriae feci locum.

Qua Sol reducens quaque deponens diem

Binos propinqua tinguit Aethiopas face,

Indomita uirtus colitur et toto deus

40

Narratur orbe. monstra iam desunt mihi

Minorque labor est Herculi iussa exequi,

Quam mihi iubere: laetus imperia excipit.

Quae fera tyranni iussa uiolento queant

Nocere iuueni? nempe pro telis gerit

45

Quae timuit et quae fudit: armatus uenit

Leone et hydra. Nec satis terrae patent:

Effregit ecce limen inferni Iouis

Et opima uicti regis ad superos refert.

Parum est reuerti, foedus umbrarum perit:

50

Vidi ipsa, uidi nocte discussa inferum

Et Dite domito spolia iactantem patri

Fraterna. cur non uinctum et oppressum trahit

Ipsum catenis paria sortitum Ioui

Ereboque capto potitur? en retegit Styga!

55

Patefacta ab imis manibus retro uia est

Et sacra dirae mortis in aperto iacent.

At ille, rupto carcere umbrarum ferox,

De me triumphat et superbifica manu

Atrum per urbes ducit Argolicas canem.

60

Viso labantem Cerbero uidi diem

Pauidumque Solem; me quoque inuasit tremor,

Et terna monstri colla deuicti intuens

Timui imperasse. Leuia sed nimium queror;

Caelo timendum est, regna ne summa occupet

65

Qui uicit ima: sceptra praeripiet patri.

Nec in astra lenta ueniet ut Bacchus uia:

Iter ruina quaeret et uacuo uolet

Regnare mundo. robore experto tumet,

Et posse caelum uiribus uinci suis

70

Didicit ferendo; subdidit mundo caput

72

Mediusque collo sedit Herculeo polus

71

Nec flexit umeros molis immensae labor;

73

Immota ceruix sidera et caelum tulit

Et me prementem: quaerit ad superos uiam.

75

Perge, ira, perge et magna meditantem opprime,

Congredere, manibus ipsa dilacera tuis:

Quid tanta mandas odia? discedant ferae,

Ipse imperando fessus Eurystheus uacet.

Titanas ausos rumpere imperium Iouis

80

Emitte, Siculi uerticis laxa specum,

Tellus gigante Doris excusso tremens

Supposita monstri colla terrifici leuet,

Sublimis alias Luna concipiat feras -

Sed uicit ista. quaeris Alcidae parem?

85

Nemo est nisi ipse: bella iam secum gerat.

Adsint ab imo Tartari fundo excitae

Eumenides, ignem flammeae spargant comae,

Viperea saeuae uerbera incutiant manus.

I nunc, superbe, caelitum sedes pete,

90

Humana temne. iam Styga et manes, ferox,

Fugisse credis? hic tibi ostendam inferos.

Reuocabo in alta conditam caligine,

Vltra nocentum exilia, discordem deam

Quam munit ingens montis oppositi specus;

95

Educam et imo Ditis e regno extraham

Quidquid relictum est: ueniet inuisum Scelus

Suumque lambens sanguinem Impietas ferox

Errorque et in se semper armatus Furor -

Hoc hoc ministro noster utatur dolor.

100

Incipite, famulae Ditis, ardentem citae

Concutite pinum et agmen horrendum anguibus

Megaera ducat atque luctifica manu

Vastam rogo flagrante corripiat trabem.

Hoc agite, poenas petite uiolatae Stygis;

105

Concutite pectus, acrior mentem excoquat

Quam qui caminis ignis Aetnaeis furit.

Vt possit animum captus Alcides agi,

Magno furore percitus, nobis prius

Insaniendum est: Iuno, cur nondum furis?

110

Me me, sorores, mente deiectam mea

Versate primam, facere si quicquam apparo

Dignum nouerca. uota mutentur mea:

Natos reuersus uideat incolumes pater

Manuque fortis redeat. inueni diem,

115

Inuisa quo nos Herculis uirtus iuuet.

Me uicit? et se uincat et cupiat mori

Ab inferis reuersus. hic prosit mihi

Ioue esse genitum. stabo et, ut certo exeant

Emissa neruo tela, librabo manu,

120

Regam furentis arma, pugnanti Herculi

Tandem fauebo - scelere perfecto licet

Admittat illas genitor in caelum manus.

Mouenda iam sunt bella: clarescit dies

Ortuque Titan lucidus croceo subit.

Chorus

125

Iam rara micant sidera prono

Languida mundo, nox uicta uagos

Contrahit ignes luce renata,

Cogit nitidum Phosphoros agmen;

Signum celsi glaciale poli

130

Septem stellis Arcados ursae

Lucem uerso temone uocat.

Iam caeruleis euectus aquis

Titan summa prospicit Oeta;

Iam Cadmeis incluta Bacchis

135

Aspersa die dumeta rubent

Phoebique fugit reditura soror.

146

Pendet summo stridula ramo

Pinnasque nouo tradere soli

Gestit querulos inter nidos

Thracia paelex,

150

Turbaque circa confusa sonat

Murmure mixto testata diem.

137

Labor exoritur durus et omnis

Agitat curas aperitque domos:

Pastor gelida cana pruina

140

Grege dimisso pabula carpit;

Ludit prato liber aperto

Nondum rupta fronte iuuencus,

Vacuae reparant ubera matres;

Errat cursu leuis incerto

145

Molli petulans haedus in herba.

152

Carbasa uentis credit dubius

Nauita uitae

Laxos aura complente sinus.

155

Hic exesis pendens scopulis

Aut deceptos instruit hamos

Aut suspensus spectat pressa

157bis

Praemia dextra:

Sentit tremulum linea piscem.

Haec, innocuae quibus est uitae

160

Tranquilla quies

Et laeta suo paruoque domus.

Spes immanes urbibus errant

Trepidique metus:

Ille superbos aditus regum

165

Durasque fores expers somni

Colit, hic nullo fine beatas

Componit opes gazis inhians

Et congesto pauper in auro.

Illum populi fauor attonitum

170

Fluctuque magis mobile uulgus

Aura tumidum tollit inani;

Hic clamosi rabiosa fori

Iurgia uendens

Improbus iras et uerba locat.

175

Nouit paucos secura quies,

Qui uelocis memores aeui

Tempora numquam reditura tenent.

Dum fata sinunt, uiuite laeti:

Properat cursu uita citato

180

Volucrique die rota praecipitis

180bis

Vertitur anni.

Durae peragunt pensa sorores

Nec sua retro fila reuoluunt.

At gens hominum fertur rapidis

Obuia fatis incerta sui:

185

Stygias ultro quaerimus undas.

Nimium, Alcide, pectore forti

Properas maestos uisere manes:

Certo ueniunt tempore Parcae,

Nulli iusso cessare licet,

190

Nulli scriptum proferre diem:

Recipit populos urna citatos.

Alium multis gloria terris

Tradat et omnes fama per urbes

Garrula laudet caeloque parem

195

Tollat et astris,

Alius curru sublimis eat:

Me mea tellus lare secreto

197bis

Tutoque tegat.

Venit ad pigros cana senectus,

Humilique loco sed certa sedet

200

Sordida paruae fortuna domus:

Alte uirtus animosa cadit.

Sed maesta uenit crine soluto

Megara paruum comitata gregem,

Tardusque senio graditur Alcidae parens.

Amphitryon

205

O magne Olympi rector et mundi arbiter,

Iam statue tandem grauibus aerumnis modum

Finemque cladi. nulla lux umquam mihi

Secura fulsit: finis alterius mali

Gradus est futuri. protinus reduci nouus

210

Paratur hostis; antequam laetam domum

Contingat, aliud iussus ad bellum meat;

Nec ulla requies tempus aut ullum uacat,

Nisi dum iubetur. sequitur a primo statim

Infesta Iuno: numquid immunis fuit

215

Infantis aetas? monstra superauit prius

Quam nosse posset. Gemina cristati caput

Angues ferebant ora, quos contra obuius

Reptauit infans igneos serpentium

Oculos remisso pectore ac placido intuens;

220

Artos serenis uultibus nodos tulit,

Et tumida tenera guttura elidens manu

Prolusit hydrae. Maenali pernix fera,

Multo decorum praeferens auro caput,

Deprensa cursu; maximus Nemeae timor

225

Pressus lacertis gemuit Herculeis leo.

Quid stabula memorem dira Bistonii gregis

Suisque regem pabulum armentis datum,

Solitumque densis hispidum Erymanthi iugis

Arcadia quatere nemora Maenalium suem,

230

Taurumque centum non leuem populis metum?

Inter remotos gentis Hesperiae greges

Pastor triformis litoris Tartesii

Peremptus, acta est praeda ab occasu ultimo:

Notum Cithaeron pauit Oceano pecus.

235

Penetrare iussus solis aestiui plagas

Et adusta medius regna quae torret dies

Vtrimque montes soluit ac rupto obice

Latam ruenti fecit Oceano uiam.

Post haec adortus nemoris opulenti domos

240

Aurifera uigilis spolia serpentis tulit.

Quid? saeua Lernae monstra, numerosum malum,

Non igne demum uicit et docuit mori,

Solitasque pinnis condere obductis diem

Petit ab ipsis nubibus Stymphalidas?

245

Non uicit illum caelibis semper tori

Regina gentis uidua Thermodontiae,

Nec ad omne clarum facinus audaces manus

Stabuli fugauit turpis Augei labor.

Quid ista prosunt? orbe defenso caret.

250

Sensere terrae pacis auctorem suae

Abesse terris: prosperum ac felix scelus

Virtus uocatur; sontibus parent boni,

Ius est in armis, opprimit leges timor.

Ante ora uidi nostra truculenta manu

255

Gnatos paterni cadere regni uindices

Ipsumque, Cadmi nobilis stirpem ultimam,

Occidere, uidi regium capiti decus

Cum capite raptum - quis satis Thebas fleat?

Ferax deorum terra, quem dominum tremit!

260

E cuius aruis eque fecundo sinu

Stricto iuuentus orta cum ferro stetit

Cuiusque muros natus Amphion Ioue

Struxit canoro saxa modulatu trahens,

In cuius urbem non semel diuum parens

265

Caelo relicto uenit, haec quae caelites

Recepit et quae fecit et - fas sit loqui -

Fortasse faciet, sordido premitur iugo.

Cadmea proles atque Ophionium genus,

Quo reccidistis? tremitis ignauum exulem,

270

Suis carentem finibus, nostris grauem.

Qui scelera terra quique persequitur mari

Ac saeua iusta sceptra confregit manu

Nunc seruit absens fertque quae fieri uetat,

Tenetque Thebas exul Herculeas Lycus. -

275

Sed non tenebit. aderit et poenas petet

Subitusque ad astra emerget; inueniet uiam

Aut faciet. Adsis sospes et remees tuis

Tandemque uenias uictor ad uictam domum.

Megara

Emerge, coniunx, atque dispulsas manu

280

Abrumpe tenebras; nulla si retro uia

Iterque clusum est, orbe diducto redi

Et quidquid atra nocte possessum latet

Emitte tecum. dirutis qualis iugis

Praeceps citato flumini quaerens iter

285

Quondam stetisti, scissa cum uasto impetu

Patuere Tempe, pectore impulsus tuo

Huc mons et illuc cecidit, et rupto aggere

Noua cucurrit Thessalus torrens uia:

Talis, parentes liberos patriam petens,

290

Erumpe rerum terminos tecum efferens,

Et quidquid auida tot per annorum gradus

Abscondit aetas redde et oblitos sui

Lucisque pauidos ante te populos age:

Indigna te sunt spolia, si tantum refers

295

Quantum imperatum est. Magna sed nimium loquor

Ignara nostrae sortis. unde illum mihi

Quo te tuamque dexteram amplectar diem

Reditusque lentos nec mei memores querar?

Tum tibi, deorum ductor, indomiti ferent

300

Centena tauri colla; tibi, frugum potens,

Secreta reddam sacra; tibi muta fide

Longas Eleusin tacita iactabit faces.

Tum restitutas fratribus rebor meis

Animas et ipsum regna moderantem sua

305

Florere patrem. si qua te maior tenet

Clausum potestas, sequimur: aut omnis tuo

Defende reditu sospes aut omnes trahe. -

Trahes nec ullus eriget fractos deus.

Amphitryon

O socia nostri sanguinis, casta fide

310

Seruans torum gnatosque magnanimi Herculis,

Meliora mente concipe atque animum excita.

Aderit profecto, qualis ex omni solet

Labore, maior.

Megara

                             Quod nimis miseri uolunt,

Hoc facile credunt.

Amphitryon

                                    Immo quod metuunt nimis

315

Numquam moueri posse nec tolli putant:

Prona est timoris semper in peius fides.

Megara

Demersus ac defossus et toto insuper

Oppressus orbe quam uiam ad superos habet?

Amphitryon

Quam tunc habebat cum per arentem plagam

320

Et fluctuantes more turbati maris

Adit harenas bisque discedens fretum

Et bis recurrens, cumque deserta rate

Deprensus haesit Syrtium breuibus uadis

Et puppe fixa maria superauit pedes.

Megara

325

Iniqua raro maximis uirtutibus

Fortuna parcit; nemo se tuto diu

Periculis offerre tam crebris potest:

Quem saepe transit casus, aliquando inuenit.

Sed ecce saeuus ac minas uultu gerens

330

Et qualis animo est talis incessu uenit

Aliena dextra sceptra concutiens Lycus.

Lycus

Vrbis regens opulenta Thebanae loca

Et omne quidquid uberis cingit soli

Obliqua Phocis, quidquid Ismenos rigat,

335

Quidquid Cithaeron uertice excelso uidet

Et bina findens Isthmos exilis freta,

Non uetera patriae iura possideo domus

Ignauus heres; nobiles non sunt mihi

Aui nec altis inclitum titulis genus,

340

Sed clara uirtus: qui genus iactat suum,

Aliena laudat. rapta sed trepida manu

Sceptra optinentur; omnis in ferro est salus:

Quod ciuibus tenere te inuitis scias,

Strictus tuetur ensis. alieno in loco

345

Haut stabile regnum est; una sed nostras potest

Fundare uires iuncta regali face

Thalamisque Megara: ducet e genere inclito

Nouitas colorem nostra. non equidem reor

Fore ut recuset ac meos spernat toros;

350

Quod si impotenti pertinax animo abnuet,

Stat tollere omnem penitus Herculeam domum.

Inuidia factum ac sermo popularis premet?

Ars prima regni est posse in inuidia pati.

Temptemus igitur, fors dedit nobis locum;

355

Namque ipsa, tristi uestis obtentu caput

Velata, iuxta praesides adstat deos,

Laterique adhaeret uerus Alcidae sator.

Megara

Quidnam iste, nostri generis exitium ac lues,

Noui parat? quid temptat?

Lycus

                                                   O clarum trahens

360

A stirpe nomen regia, facilis mea

Parumper aure uerba patienti excipe.

Si aeterna semper odia mortales gerant,

Nec coeptus umquam cedat ex animis furor,

Sed arma felix teneat, infelix paret,

365

Nihil relinquent bella; tum uastis ager

Squalebit aruis, subdita tectis face

Altus sepultas obruet gentes cinis.

Pacem reduci uelle uictori expedit,

Victo necesse est - particeps regno ueni;

370

Sociemur animis; pignus hoc fidei cape:

Continge dextram. quid truci uultu siles?

Megara

Egone ut parentis sanguine aspersam manum

Fratrumque gemina caede contingam? prius

Extinguet ortus, referet occasus diem,

375

Pax ante fida niuibus et flammis erit

Et Scylla Siculum iunget Ausonio latus,

Priusque multo uicibus alternis fugax

Euripus unda stabit Euboica piger.

Patrem abstulisti, regna, germanos, larem

380

Patrium - quid ultra est? una res superest mihi

Fratre ac parente carior, regno ac lare:

Odium tui, quod esse cum populo mihi

Commune doleo: pars quota ex isto mea est?

Dominare tumidus, spiritus altos gere:

385

Sequitur superbos ultor a tergo deus.

Thebana noui regna: quid matres loquar

Passas et ausas scelera? quid geminum nefas

Mixtumque nomen coniugis gnati patris?

Quid bina fratrum castra? quid totidem rogos?

390

Riget superbo Tantalis luctu parens

Maestusque Phrygio manat in Sipylo lapis.

Quin ipse toruum subrigens crista caput

Illyrica Cadmus regna permensus fuga

Longas reliquit corporis tracti notas.

395

Haec te manent exempla: dominare ut libet,

Dum solita regni fata te nostri uocent.

Lycus

Agedum efferatas rabida uoces amoue

Et disce regum imperia ab Alcide pati.

Ego rapta quamuis sceptra uictrici geram

400

Dextra regamque cuncta sine legum metu

Quas arma uincunt, pauca pro causa loquar

Nostra. cruento cecidit in bello pater?

Cecidere fratres? arma non seruant modum;

Nec temperari facile nec reprimi potest

405

Stricti ensis ira; bella delectat cruor.

Sed ille regno pro suo, nos improba

Cupidine acti? quaeritur belli exitus,

Non causa. sed nunc pereat omnis memoria:

Cum uictor arma posuit, et uictum decet

410

Deponere odia. non ut inflexo genu

Regnantem adores petimus: hoc ipsum placet

Animo ruinas quod capis magno tuas;

Es rege coniunx digna: sociemus toros.

Megara

Gelidus per artus uadit exanguis tremor.

415

Quod facinus aures pepulit? haut equidem horrui,

Cum pace rupta bellicus muros fragor

Circumsonaret, pertuli intrepide omnia:

Thalamos tremesco; capta nunc uideor mihi. -

Grauent catenae corpus et longa fame

420

Mors protrahatur lenta: non uincet fidem

Vis ulla nostram; moriar, Alcide, tua.

Lycus

Animosne mersus inferis coniunx facit?

Megara

Inferna tetigit, posset ut supera assequi.

Lycus

Telluris illum pondus immensae premit.

Megara

425

Nullo premetur onere, qui caelum tulit.

Lycus

Cogere.

Megara

                  Cogi qui potest nescit mori.

Lycus

Effare thalamis quod nouis potius parem

Regale munus.

Megara

                             Aut tuam mortem aut meam.

Lycus

Moriere demens.

Megara

                                   Coniugi occurram meo.

Lycus

430

Sceptrone nostro famulus est potior tibi?

Megara

Quot iste famulus tradidit reges neci!

Lycus

Cur ergo regi seruit et patitur iugum?

Megara

Imperia dura tolle: quid uirtus erit?

Lycus

Obici feris monstrisque uirtutem putas?

Megara

435

Virtutis est domare quae cuncti pauent.

Lycus

Tenebrae sequentem magna Tartareae premunt.

Megara

Non est ad astra mollis e terris uia.

Lycus

Quo patre genitus caelitum sperat domos?

Amphitryon

Miseranda coniunx Herculis magni, sile:

440

Partes meae sunt reddere Alcidae patrem

Genusque uerum. post tot ingentis uiri

Memoranda facta postque pacatum manu

Quodcumque Titan ortus et labens uidet,

Post monstra tot perdomita, post Phlegram impio

445

Sparsam cruore postque defensos deos

Nondum liquet de patre? mentimur Iouem?

Iunonis odio crede.

Lycus

                                      Quid uiolas Iouem?

Mortale caelo non potest iungi genus.

Amphitryon

Communis ista pluribus causa est deis.

Lycus

450

Famuline fuerant ante quam fierent dei?

Amphitryon

Pastor Pheraeos Delius pauit greges.

Lycus

Sed non per omnes exul errauit plagas.

Amphitryon

Quem profuga terra mater errante edidit?

Lycus

Num monstra saeua Phoebus aut timuit feras?

Amphitryon

455

Primus sagittas imbuit Phoebi draco.

Lycus

Quam grauia partus tulerit ignoras mala?

Amphitryon

E matris utero fulmine eiectus puer

Mox fulminanti proximus patri stetit.

Quid? qui gubernat astra, qui nubes quatit,

460

Non latuit infans rupis exesae specu?

Sollicita tanti pretia natales habent

Semperque magno constitit nasci deum.

Lycus

Quemcumque miserum uideris, hominem scias.

Amphitryon

Quemcumque fortem uideris, miserum neges.

Lycus

465

Fortem uocemus cuius ex umeris leo,

Donum puellae factus, et claua excidit

Fulsitque pictum ueste Sidonia latus?

Fortem uocemus cuius horrentes comae

Maduere nardo, laude qui notas manus

470

Ad non uirilem tympani mouit sonum,

Mitra ferocem barbara frontem premens?

Amphitryon

Non erubescit Bacchus effusos tener

Sparsisse crines nec manu molli leuem

Vibrare thyrsum, cum parum forti gradu

475

Auro decorum syrma barbarico trahit:

Post multa uirtus opera laxari solet.

Lycus

Hoc Euryti fatetur euersi domus

Pecorumque ritu uirginum oppressi greges;

Hoc nulla Iuno, nullus Eurystheus iubet:

480

Ipsius haec sunt opera.

Amphitryon

                                             Non nosti omnia:

Ipsius opus est caestibus fractus suis

Eryx et Eryci iunctus Antaeus Libys,

Et qui hospitali caede manantes foci

Bibere iustum sanguinem Busiridis;

485

Ipsius opus est uulneri et ferro obuius

Mortem coactus integer Cycnus pati,

Nec unus una Geryon uictus manu.

Eris inter istos - qui tamen nullo stupro

Laesere thalamos.

Lycus

                                   Quod Ioui hoc regi licet:

490

Ioui dedisti coniugem, regi dabit;

Et te magistro non nouum hoc discet nurus,

Etiam uiro probante meliorem sequi.

Sin copulari pertinax taedis negat,

Vel ex coacta nobilem partum feram.

Megara

495

Vmbrae Creontis et penates Labdaci

Et nuptiales impii Oedipodae faces,

Nunc solita nostro fata coniugio date.

Nunc nunc, cruentae regis Aegypti nurus,

Adeste multo sanguine infectae manus.

500

Dest una numero Danais: explebo nefas.

Lycus

Coniugia quoniam peruicax nostra abnuis

Regemque terres, sceptra quid possint scies.

Complectere aras: nullus eripiet deus

Te mihi, nec orbe si remolito queat

505

Ad supera uictor lumina Alcides uehi.

Congerite siluas: templa supplicibus suis

Iniecta flagrent, coniugem et totum gregem

Consumat unus igne subiecto rogus.

Amphitryon

Hoc munus a te genitor Alcidae peto,

510

Rogare quod me deceat, ut primus cadam.

Lycus

Qui morte cunctos luere supplicium iubet

Nescit tyrannus esse: diuersa inroga;

Miserum ueta perire, felicem iube.

Ego, dum cremandis trabibus accrescit rogus,

515

Sacro regentem maria uotiuo colam.

Amphitryon

Pro numinum uis summa, pro caelestium

Rector parensque, cuius excussis tremunt

Humana telis, impiam regis feri

Compesce dextram! - quid deos frustra precor?

520

Vbicumque es, audi, gnate. - cur subito labant

Agitata motu templa? cur mugit solum?

Infernus imo sonuit e fundo fragor.

Audimur! est est sonitus Herculei gradus.

Chorus

O Fortuna uiris inuida fortibus,

525

Quam non aequa bonis praemia diuidis!

Eurystheus facili regnet in otio,

Alcmena genitus bella per omnia

Monstris exagitet caeliferam manum?

Serpentis resecet colla feracia,

530

Deceptis referat mala sororibus,

Cum somno dederit peruigiles genas

Pomis diuitibus praepositus draco?

Intrauit Scythiae multiuagas domos

Et gentes patriis sedibus hospitas,

535

Calcauitque freti terga rigentia

Et mutis tacitum litoribus mare.

Illic dura carent aequora fluctibus,

Et qua plena rates carbasa tenderent,

Intonsis teritur semita Sarmatis.

540

Stat pontus, uicibus mobilis annuis,

Nauem nunc facilis, nunc equitem pati.

Illic quae uiduis gentibus imperat,

Aurato religans ilia balteo,

Detraxit spolium nobile corpori

545

Et peltam et niuei uincula pectoris,

Victorem posito suspiciens genu.

Qua spe praecipites actus ad inferos,

Audax ire uias inremeabiles,

Vidisti Siculae regna Proserpinae?

550

Illic nulla noto nulla fauonio

Consurgunt tumidis fluctibus aequora;

Non illic geminum Tyndaridae genus

Succurrunt timidis sidera nauibus:

Stat nigro pelagus gurgite languidum,

555

Et cum Mors auidis pallida dentibus

Gentes innumeras manibus intulit,

Vno tot populi remige transeunt.

Euincas utinam iura ferae Stygis

Parcarumque colos non reuocabiles.

560

Hic qui rex populis pluribus imperat,

Bello cum peteres Nestoream Pylon,

Tecum conseruit pestiferas manus

Telum tergemina cuspide praeferens:

Effugit tenui uulnere saucius

565

Et mortis dominus pertimuit mori.

Fatum rumpe manu, tristibus inferis

Prospectus pateat lucis et inuius

Limes det faciles ad superos uias.

Immites potuit flectere cantibus

570

Vmbrarum dominos et prece supplici

Orpheus, Eurydicen dum repetit suam.

Quae siluas et aues saxaque traxerat

Ars, quae praebuerat fluminibus moras,

Ad cuius sonitum constiterant ferae,

575

Mulcet non solitis uocibus inferos,

Et surdis resonat clarius in locis.

Deflent Eumenides Threiciam nurum,

Deflent et lacrimis difficiles dei,

Et qui fronte nimis crimina tetrica

580

Quaerunt ac ueteres excutiunt reos

Flentes Eurydicen iuridici sedent.

Tandem mortis ait 'uincimur' arbiter,

'Euade ad superos, lege tamen data:

Tu post terga tui perge uiri comes,

585

Tu non ante tuam respice coniugem,

Quam cum clara deos obtulerit dies

Spartanique aderit ianua Taenari.'

Odit uerus amor nec patitur moras:

Munus dum properat cernere, perdidit.

590

Quae uinci potuit regia carmine,

Haec uinci poterit regia uiribus.

Hercules

O lucis almae rector et caeli decus,

Qui alterna curru spatia flammifero ambiens

Inlustre laetis exeris terris caput,

595

Da, Phoebe, ueniam, si quid inlicitum tui

Videre uultus: iussus in lucem extuli

Arcana mundi. tuque, caelestum arbiter

Parensque, uisus fulmine opposito tege;

Et tu, secundo maria qui sceptro regis,

600

Imas pete undas. quisquis ex alto aspicit

Terrena, facie pollui metuens noua,

Aciem reflectat oraque in caelum erigat

Portenta fugiens: hoc nefas cernant duo,

Qui aduexit et quae iussit. in poenas meas

605

Atque in labores non satis terrae patent

Iunonis odio: uidi inaccessa omnibus,

Ignota Phoebo quaeque deterior polus

Obscura diro spatia concessit Ioui;

Et, si placerent tertiae sortis loca,

610

Regnare potui: noctis aeternae chaos

Et nocte quiddam grauius et tristes deos

Et fata uici. morte contempta redi:

Quid restat aliud? uidi et ostendi inferos:

Da si quid ultra est, iam diu pateris manus

615

Cessare nostras, Iuno: quae uinci iubes?

Sed templa quare miles infestus tenet

Limenque sacrum terror armorum obsidet?

Amphitryon

Vtrumne uisus uota decipiunt meos,

An ille domitor orbis et Graium decus

620

Tristi silentem nubilo liquit domum?

Estne ille natus? membra laetitia stupent.

O nate, certa at sera Thebarum salus,

Teneone in auras editum an uana fruor

Deceptus umbra? tune es? agnosco toros

625

Vmerosque et alto nobile in trunco caput.

Hercules

Vnde iste, genitor, squalor et lugubribus

Amicta coniunx? unde tam foedo obsiti

Paedore nati? quae domum clades grauat?

Amphitryon

Socer est peremptus, regna possedit Lycus,

630

Natos parentem coniugem leto petit.

Hercules

Ingrata tellus, nemo ad Herculeae domus

Auxilia uenit? uidit hoc tantum nefas

Defensus orbis? - cur diem questu tero?

Mactetur hostis, hanc ferat uirtus notam

635

Fiatque summus hostis Alcidae Lycus.

Ad hauriendum sanguinem inimicum feror;

Theseu, resiste, ne qua uis subita ingruat.

Me bella poscunt, differ amplexus, parens,

Coniunxque differ. nuntiet Diti Lycus

640

Me iam redisse.

Theseus

                                 Flebilem ex oculis fuga,

Regina, uultum, tuque nato sospite

Lacrimas cadentes reprime: si noui Herculem,

Lycus Creonti debitas poenas dabit.

Lentum est dabit: dat; hoc quoque est lentum: dedit.

Amphitryon

645

Votum secundet qui potest nostrum deus

Rebusque lassis adsit. O magni comes

Magnanime nati, pande uirtutum ordinem,

Quam longa maestos ducat ad manes uia,

Vt uincla tulerit dura Tartareus canis.

Theseus

650

Memorare cogis acta securae quoque

Horrenda menti. uix adhuc certa est fides

Vitalis aurae, torpet acies luminum

Hebetesque uisus uix diem insuetum ferunt.

Amphitryon

Peruince, Theseu, quidquid alto in pectore

655

Remanet pauoris neue te fructu optimo

Frauda laborum: quae fuit durum pati,

Meminisse dulce est. fare casus horridos.

Theseus

Fas omne mundi teque dominantem precor

Regno capaci teque quam toto inrita

660

Quaesiuit orbe mater, ut iura abdita

Et operta terris liceat impune eloqui.

Spartana tellus nobile attollit iugum,

Densis ubi aequor Taenarus siluis premit;

Hic ora soluit Ditis inuisi domus

665

Hiatque rupes alta et immenso specu

Ingens uorago faucibus uastis patet

Latumque pandit omnibus populis iter.

Non caeca tenebris incipit primo uia;

Tenuis relictae lucis a tergo nitor

670

Fulgorque dubius solis adflicti cadit

Et ludit aciem: nocte sic mixta solet

Praebere lumen primus aut serus dies.

Hinc ampla uacuis spatia laxantur locis,

In quae omne mersum pergat humanum genus.

675

Nec ire labor est; ipsa deducit uia:

Vt saepe puppes aestus inuitas rapit,

Sic pronus aer urguet atque auidum chaos,

Gradumque retro flectere haut umquam sinunt

Vmbrae tenaces. Intus immenso sinu

680

Placido quieta labitur Lethe uado

Demitque curas, neue remeandi amplius

Pateat facultas, flexibus multis grauem

Inuoluit amnem: qualis incertis uagus

Maeander undis ludit et cedit sibi

685

Instatque dubius litus an fontem petat.

Palus inertis foeda Cocyti iacet;

Hic uultur, illic luctifer bubo gemit

Omenque triste resonat infaustae strigis.

Horrent opaca fronde nigrantes comae

690

Taxo imminente, quam tenet segnis Sopor,

Famesque maesta tabido rictu iacet

Pudorque serus conscios uultus tegit.

Metus Pauorque, Funus et frendens Dolor

Aterque Luctus sequitur et Morbus tremens

695

Et cincta ferro Bella; in extremo abdita

Iners Senectus adiuuat baculo gradum.

Amphitryon

Estne aliqua tellus Cereris aut Bacchi ferax?

Theseus

Non prata uiridi laeta facie germinant

Nec adulta leni fluctuat Zephyro seges;

700

Non ulla ramos silua pomiferos habet:

Sterilis profundi uastitas squalet soli

Et foeda tellus torpet aeterno situ.

[Rerumque maestus finis et mundi ultima]

Immotus aer haeret et pigro sedet

705

Nox atra mundo: cuncta maerore horrida

Ipsaque morte peior est mortis locus.

Amphitryon

Quid ille opaca qui regit sceptro loca?

Qua sede positus temperat populos leues?

Theseus

Est in recessu Tartari obscuro locus,

710

Quem grauibus umbris spissa caligo alligat.

A fonte discors manat hinc uno latex,

Alter quieto similis (hunc iurant dei)

Tacente sacram deuehens fluuio Styga;

At hic tumultu rapitur ingenti ferox

715

Et saxa fluctu uoluit Acheron inuius

Renauigari. cingitur duplici uado

Aduersa Ditis regia, atque ingens domus

Vmbrante luco tegitur. hic uasto specu

Pendent tyranni limina, hoc umbris iter,

720

Haec porta regni. campus hanc circa iacet,

In quo superbo digerit uultu sedens

Animas recentes. dira maiestas deo,

Frons torua, fratrum quae tamen specimen gerat

Gentisque tantae, uultus est illi Iouis,

725

Sed fulminantis: magna pars regni trucis

Est ipse dominus, cuius aspectus timet

Quidquid timetur.

Amphitryon

                                     Verane est fama inferis

Tam sera reddi iura et oblitos sui

Sceleris nocentes debitas poenas dare?

730

Quis iste ueri rector atque aequi arbiter?

Theseus

Non unus alta sede quaesitor sedens

Iudicia trepidis sera sortitur reis.

Aditur illo Gnosius Minos foro,

Rhadamanthus illo, Thetidis hoc audit socer.

735

Quod quisque fecit, patitur; auctorem scelus

Repetit suoque premitur exemplo nocens:

Vidi cruentos carcere includi duces

Et impotentis terga plebeia manu

Scindi tyranni. quisquis est placide potens

740

Dominusque uitae seruat innocuas manus

Et incruentum mitis imperium regit

Animoque parcit, longa permensus diu

Felicis aeui spatia uel caelum petit

Vel laeta felix nemoris Elysii loca,

745

Iudex futurus. sanguine humano abstine

Quicumque regnas: scelera taxantur modo

Maiore uestra.

Amphitryon

                              Certus inclusos tenet

Locus nocentes? utque fert fama, impios

Supplicia uinclis saeua perpetuis domant?

Theseus

750

Rapitur uolucri tortus Ixion rota;

Ceruice saxum grande Sisyphia sedet;

In amne medio faucibus siccis senex

Sectatur undas, alluit mentum latex,

Fidemque cum iam saepe decepto dedit,

755

Perit unda in ore; poma destituunt famem.

Praebet uolucri Tityos aeternas dapes

Vrnasque frustra Danaides plenas gerunt;

Errant furentes impiae Cadmeides

Terretque mensas auida Phineas auis.

Amphitryon

760

Nunc ede nati nobilem pugnam mei.

Patrui uolentis munus an spolium refert?

Theseus

Ferale tardis imminet saxum uadis,

Stupente ubi unda segne torpescit fretum.

Hunc seruat amnem cultu et aspectu horridus

765

Pauidosque manes squalidus gestat senex.

Impexa pendet barba, deformem sinum

Nodus coercet, concauae lucent genae;

Regit ipse longo portitor conto ratem.

Hic onere uacuus litori puppem applicans

770

Repetebat umbras; poscit Alcides uiam

Cedente turba; dirus exclamat Charon:

'Quo pergis, audax? siste properantem gradum.'

Non passus ullas natus Alcmena moras

Ipso coactum nauitam conto domat

775

Scanditque puppem. cumba populorum capax

Succubuit uni; sidit et grauior ratis

Vtrimque Lethen latere titubanti bibit.

Tunc uicta trepidant monstra, Centauri truces

Lapithaeque multo in bella succensi mero;

780

Stygiae paludis ultimos quaerens sinus

Fecunda mergit capita Lernaeus labor.

Post haec auari Ditis apparet domus:

Hic saeuus umbras territat Stygius canis,

Qui trina uasto capita concutiens sono

785

Regnum tuetur. sordidum tabo caput

Lambunt colubrae, uiperis horrent iubae

Longusque torta sibilat cauda draco.

Par ira formae: sensit ut motus pedum,

Attollit hirtas angue uibrato comas

790

Missumque captat aure subrecta sonum,

Sentire et umbras solitus. ut propior stetit

Ioue natus antro, sedit incertus canis

Leuiterque timuit - ecce latratu graui

Loca muta terret; sibilat totos minax

795

Serpens per armos. uocis horrendae fragor

Per ora missus terna felices quoque

Exterret umbras. soluit a laeua feros

Tunc ipse rictus et Cleonaeum caput

Opponit ac se tegmine ingenti clepit,

800

Victrice magnum dextera robur gerens.

Huc nunc et illuc uerbere assiduo rotat,

Ingeminat ictus. domitus infregit minas

Et cuncta lassus capita summisit canis

Antroque toto cessit. extimuit sedens

805

Vterque solio dominus et duci iubet;

Me quoque petenti munus Alcidae dedit.

Tum grauia monstri colla permulcens manu

Adamante texto uincit; oblitus sui

Custos opaci peruigil regni canis

810

Componit aures timidus et patiens trahi

Erumque fassus, ore summisso obsequens,

Vtrumque cauda pulsat anguifera latus.

Postquam est ad oras Taenari uentum et nitor

Percussit oculos lucis ignotae, nouos

815

Resumit animos uictus et uastas furens

Quassat catenas; paene uictorem abstulit

Pronumque retro uexit et mouit gradu.

Tunc et meas respexit Alcides manus;

Geminis uterque uiribus tractum canem

820

Ira furentem et bella temptantem inrita

Intulimus orbi. uidit ut clarum diem

Et pura nitidi spatia conspexit poli,

[Oborta nox est, lumina in terram dedit]

Compressit oculos et diem inuisum expulit

825

Aciemque retro flexit atque omni petit

Ceruice terram; tum sub Herculeas caput

Abscondit umbras. Densa sed laeto uenit

Clamore turba frontibus laurum gerens

Magnique meritas Herculis laudes canit.

Chorus

830

Natus Eurystheus properante partu

Iusserat mundi penetrare fundum:

Derat hoc solum numero laborum,

Tertiae regem spoliare sortis.

Ausus es caecos aditus inire,

835

Ducit ad manes uia qua remotos

Tristis et nigra metuenda silua,

Sed frequens magna comitante turba.

Quantus incedit populus per urbes

Ad noui ludos auidus theatri,

840

Quantus Eleum ruit ad Tonantem,

Quinta cum sacrum reuocauit aestas;

Quanta, cum longae redit hora nocti

Crescere et somnos cupiens quietos

Libra Phoebeos tenet aequa currus,

845

Turba secretam Cererem frequentat

Et citi tectis properant relictis

Attici noctem celebrare mystae:

Tanta per campos agitur silentes

Turba; pars tarda graditur senecta

850

Tristis et longa satiata uita;

Pars adhuc currit melioris aeui:

Virgines nondum thalamis iugatae

Et comis nondum positis ephebi

Matris et nomen modo doctus infans.

855

His datum solis, minus ut timerent,

Igne praelato releuare noctem;

Ceteri uadunt per opaca tristes.

Qualis est uobis animus, remota

Luce cum maestus sibi quisque sensit

860

Obrutum tota caput esse terra?

Stat chaos densum tenebraeque turpes

Et color noctis malus ac silentis

Otium mundi uacuaeque nubes.

Sera nos illo referat senectus:

865

Nemo ad id sero uenit, unde numquam,

Cum semel uenit, poterit reuerti.

Quid iuuat, durum, properare, fatum?

Omnis haec magnis uaga turba terris

Ibit ad manes facietque inerti

870

Vela Cocyto: tibi crescit omne,

Et quod occasus uidet et quod ortus.

Parce uenturis: tibi, mors, paramur;

Sis licet segnis, properamus ipsi:

Prima quae uitam dedit hora carpit.

875

Thebis laeta dies adest.

Aras tangite supplices,

Pingues caedite uictimas;

Permixtae maribus nurus

Sollemnes agitent choros;

880

Cessent deposito iugo

Arui fertilis incolae.

Pax est Herculea manu

Auroram inter et Hesperum,

Et qua sol medium tenens

885

Vmbras corporibus negat;

Quodcumque alluitur solum

Longo Tethyos ambitu,

Alcidae domuit labor.

Transuectus uada Tartari

890

Pacatis redit inferis.

Iam nullus superest timor:

Nil ultra iacet inferos.

Stantes sacrificus comas

Dilecta tege populo.

Hercules

895

Vltrice dextra fusus aduerso Lycus

Terram cecidit ore; tum quisquis comes

Fuerat tyranni iacuit et poenae comes.

Nunc sacra patri uictor et superis feram

Caesisque meritas uictimis aras colam.

900

Te te laborum socia et adiutrix precor,

Belligera Pallas, cuius in laeua ciet

Aegis feroces ore saxifico minas;

Adsit Lycurgi domitor et rubri maris,

Tectam uirente cuspidem thyrso gerens,

905

Geminumque numen Phoebus et Phoebi soror

(Soror sagittis aptior, Phoebus lyrae)

Fraterque quisquis incolit caelum meus

Non ex nouerca frater. Huc appellite

Greges opimos, quidquid Indorum seges

909bis

* * * * * * *

910

Arabesque odoris quidquid arboribus legunt

Conferte in aras, pinguis exundet uapor.

Populea nostras arbor exornet comas,

Te ramus oleae fronde gentili tegat,

Theseu; Tonantem nostra adorabit manus,

915

Tu conditores urbis et siluestria

Trucis antra Zethi, nobilis Dircen aquae

Laremque regis aduenae Tyrium coles.

Date tura flammis.

Amphitryon

                                     Nate, manantes prius

Manus cruenta caede et hostili expia.

Hercules

920

Vtinam cruore capitis inuisi deis

Libare possem: gratior nullus liquor

Tinxisset aras; uictima haut ulla amplior

Potest magisque opima mactari Ioui,

Quam rex iniquus.

Amphitryon

                                     Finiat genitor tuus

925

Opta labores, detur aliquando otium

Quiesque fessis.

Hercules

                                Ipse concipiam preces

Ioue meque dignas: stet suo caelum loco

Tellusque et aether; astra inoffensos agant

Aeterna cursus, alta pax gentes alat;

930

Ferrum omne teneat ruris innocui labor

Ensesque lateant. nulla tempestas fretum

Violenta turbet, nullus irato Ioue

Exiliat ignis, nullus hiberna niue

Nutritus agros amnis euersos trahat.

935

Venena cessent, nulla nocituro grauis

Suco tumescat herba. non saeui ac truces

Regnent tyranni; si quod etiamnum est scelus

Latura tellus, properet, et si quod parat

Monstrum, meum sit. - Sed quid hoc? medium diem

940

Cinxere tenebrae. Phoebus obscuro meat

Sine nube uultu. quis diem retro fugat

Agitque in ortus? unde nox atrum caput

Ignota profert? unde tot stellae polum

Implent diurnae? primus en noster labor

945

Caeli refulget parte non minima leo

Iraque totus feruet et morsus parat.

Iam rapiet aliquod sidus: ingenti minax

Stat ore et ignes efflat et rutilam iubam

Ceruice iactans quidquid autumnus grauis

950

Hiemsque gelido frigida spatio refert

Vno impetu transiliet et uerni petet

Frangetque tauri colla.

Amphitryon

                                           Quod subitum hoc malum est?

Quo, nate, uultus huc et huc acres refers

Acieque falsum turbida caelum uides?

Hercules

955

Perdomita tellus, tumida cesserunt freta,

Inferna nostros regna sensere impetus:

Immune caelum est, dignus Alcide labor.

In alta mundi spatia sublimis ferar,

Petatur aether: astra promittit pater.

960

Quid, si negaret? non capit terra Herculem

Tandemque superis reddit. en ultro uocat

Omnis deorum coetus et laxat fores,

Vna uetante. recipis et reseras polum?

An contumacis ianuam mundi traho?

965

Dubitatur etiam? uincla Saturno exuam

Contraque patris impii regnum impotens

Auum resoluam; bella Titanes parent,

Me duce furentes; saxa cum siluis feram

Rapiamque dextra plena Centauris iuga.

970

Iam monte gemino limitem ad superos agam:

Videat sub Ossa Pelion Chiron suum,

In caelum Olympus tertio positus gradu

Perueniet aut mittetur.

Amphitryon

                                             Infandos procul

Auerte sensus; pectoris sani parum

975

Magni tamen compesce dementem impetum.

Hercules

Quid hoc? Gigantes arma pestiferi mouent.

Profugit umbras Tityos ac lacerum gerens

Et inane pectus quam prope a caelo stetit.

Labat Cithaeron, alta Pallene tremit

980

Macetumque Tempe. rapuit hic Pindi iuga,

Hic rapuit Oeten, saeuit horrendum Mimans.

Flammifera Erinys uerbere excusso sonat

Rogisque adustas propius ac propius sudes

In ora tendit; saeua Tisiphone, caput

985

Serpentibus uallata, post raptum canem

Portam uacantem clausit opposita face.

Sed ecce proles regis inimici latet,

Lyci nefandum semen: inuiso patri

Haec dextra iam uos reddet. excutiat leuis

990

Neruus sagittas. tela sic mitti decet

Herculea.

Amphitryon

                     Quo se caecus impegit furor?

Vastum coactis flexit arcum cornibus

Pharetramque soluit, stridet emissa impetu

Harundo - medio spiculum collo fugit

995

Vulnere relicto.

Hercules

                               Ceteram prolem eruam

Omnisque latebras. quid moror? maius mihi

Bellum Mycenis restat, ut Cyclopia

Euersa manibus saxa nostris concidant.

Huc eat et illuc claua disiecto obice

1000

Rumpatque postes; columen impulsum labet. -

Perlucet omnis regia: hic uideo abditum

Gnatum scelesti patris.

Amphitryon

                                            En blandas manus

Ad genua tendens uoce miseranda rogat.

Scelus nefandum, triste et aspectu horridum:

1005

Dextra precantem rapuit et circa furens

Bis ter rotatum misit; ast illi caput

Sonuit, cerebro tecta disperso madent. -

At misera, paruum protegens gnatum sinu,

Megara furenti similis e latebris fugit.

Hercules

1010

Licet Tonantis profuga condaris sinu,

Petet undecumque temet haec dextra et feret.

Amphitryon

Quo misera pergis? quam fugam aut latebras petis?

Nullus salutis Hercule infesto est locus.

Amplectere ipsum potius et blanda prece

1015

Lenire tempta.

Megara

                             Parce iam, coniunx, precor,

Agnosce Megaram. gnatus hic uultus tuos

Habitusque reddit; cernis, ut tendat manus?

Hercules

Teneo nouercam. sequere, da poenas mihi

Iugoque pressum libera turpi Iouem;

1020

Sed ante matrem paruulum hoc monstrum occidat.

Megara

Quo tendis amens? sanguinem fundes tuum?

Amphitryon

Pauefactus infans igneo uultu patris

Perit ante uulnus, spiritum eripuit pauor.

In coniugem nunc claua libratur grauis:

1025

Perfregit ossa, corpori trunco caput

Abest nec usquam est. cernere hoc audes, nimis

Viuax senectus? si piget luctus, habes

Mortem paratam - pectus en telo indue,

Vel stipitem istum huc caede monstrorum inlitum

1030

Conuerte, falsum ac nomini turpem tuo

Remoue parentem, ne tuae laudi obstrepat.

Chorus

Quo te ipse, senior, obuium morti ingeris?

Quo pergis amens? profuge et obtectus late

Vnumque manibus aufer Herculeis scelus.

Hercules

1035

Bene habet, pudendi regis excisa est domus.

Tibi hunc dicatum, maximi coniunx Iouis,

Gregem cecidi; uota persolui libens

Te digna, et Argos uictimas alias dabit.

Amphitryon

Nondum litasti, nate: consumma sacrum.

1040

Stat ecce ad aras hostia, expectat manum

Ceruice prona; praebeo, occurro, insequor:

Macta - quid hoc est? errat acies luminum

Visusque maeror hebetat? an uideo Herculis

Manus trementes? uultus in somnum cadit

1045

Et fessa ceruix capite summisso labat;

Flexo genu iam totus ad terram ruit,

Vt caesa siluis ornus aut portum mari

Datura moles. uiuis an leto dedit

Idem tuos qui misit ad mortem furor?

1050

Sopor est: reciprocos spiritus motus agit.

Detur quieti tempus, ut somno grauis

Vis uicta morbi pectus oppressum leuet. -

Remouete, famuli, tela, ne repetat furens.

Chorus

Lugeat aether magnusque parens

1055

Aetheris alti tellusque ferax

Et uaga ponti mobilis unda,

Tuque ante omnis, qui per terras

Tractusque maris fundis radios

Noctemque fugas ore decoro,

1060

Feruide Titan:

Obitus pariter tecum Alcides

1061bis

Vidit et ortus

Nouitque tuas utrasque domos.

Soluite tantis animum monstris,

Soluite, superi,

1065

Rectam in melius flectite mentem.

Tuque, o domitor, Somne, malorum,

1066bis

Requies animi,

Pars humanae melior uitae,

Volucre o matris genus asteriae,

Frater durae languide Mortis,

1070

Veris miscens falsa, futuri

Certus et idem pessimus auctor,

Pax o rerum, portus uitae,

Lucis requies noctisque comes,

Qui par regi famuloque uenis

1075

Placidus fessum lenisque fouens,

Pauidum leti genus humanum

Cogis longam discere noctem:

Preme deuinctum torpore graui,

Sopor indomitos alliget artus,

1080

Nec torua prius pectora linquat,

Quam mens repetat pristina cursum.

En fusus humi saeua feroci

Corde uolutat somnia: nondum est

Tanti pestis superata mali;

1085

Clauaeque graui lassum solitus

1085bis

Mandare caput

Quaerit uacua pondera dextra,

Motu iactans bracchia uano,

Nec adhuc omnis expulit aestus,

Sed ut ingenti uexata noto

1090

Seruat longos unda tumultus

Et iam uento cessante tumet,

1091bis

* * * * *

Pelle insanos fluctus animi,

Redeat pietas uirtusque uiro -

Vel sit potius mens uesano

1095

Concita motu:

Error caecus qua coepit eat;

Solus te iam praestare potest

Furor insontem: proxima puris

Sors est manibus nescire nefas.

1100

Nunc Herculeis percussa sonent

Pectora palmis,

Mundum solitos ferre lacertos

Verbera pulsent ultrice manu;

Gemitus uastos audiat aether,

1105

Audiat atri regina poli

Vastisque ferox qui colla gerit

1106bis

Vincta catenis

Imo latitans Cerberus antro.

Resonet maesto clamore chaos

Latique patens unda profundi

1110

Et qui medius tua tela tamen

Senserat aer.

Pectora tantis obsessa malis

Non sunt ictu ferienda leui:

Vno planctu tria regna sonent.

1115

Et tu collo decus ac telum

Suspensa diu, fortis harundo,

Pharetraeque graues,

Date saeua fero uerbera tergo.

Caedant umeros robora fortes

1120

Stipesque potens duris oneret

1120bis

Pectora nodis:

Plangant tantos arma dolores.

1135

Ite infaustum genus, o pueri,

Noti per iter triste laboris,

1122

Non uos patriae laudis comites

Vlti saeuos uulnere reges,

Non Argiua membra palaestra

1125

Flectere docti fortes caestu

1125bis

Fortesque manu,

Iam tamen ausi telum Scythicis

Leue corytis

Missum certa librare manu

Tutosque fuga figere ceruos

1130

Nondumque ferae terga iubatae:

Ite ad Stygios, umbrae, portus,

Ite, innocuae,

Quas in primo limine uitae

Scelus oppressit patriusque furor:

1137

Ite, iratos uisite reges.

Hercules

Quis hic locus, quae regio, quae mundi plaga?

Vbi sum? sub ortu solis, an sub cardine

1140

Glacialis ursae? numquid Hesperii maris

Extrema tellus hunc dat Oceano modum?

Quas trahimus auras? quod solum fesso subest?

Certe redimus - unde prostrata ad domum

Video cruenta corpora? an nondum exuit

1145

Simulacra mens inferna? post reditus quoque

Oberrat oculis turba feralis meis?

Pudet fateri: paueo; nescioquod mihi,

Nescioquod animus grande praesagit malum.

Vbi est parens? ubi illa natorum grege

1150

Animosa coniunx? cur latus laeuum uacat

Spolio leonis? quonam abit tegimen meum

Idemque somno mollis Herculeo torus?

Vbi tela? ubi arcus? arma quis uiuo mihi

Detrahere potuit? spolia quis tanta abstulit

1155

Ipsumque quis non Herculis somnum horruit?

Libet meum uidere uictorem, libet,

Exurge, uirtus: quem nouum caelo pater

Genuit relicto, cuius in fetu stetit

Nox longior quam nostra? - quod cerno nefas?

1160

Gnati cruenta caede confecti iacent,

Perempta coniunx. quis Lycus regnum obtinet?

Quis tanta Thebis scelera moliri ausus est

Hercule reuerso? quisquis Ismeni loca,

Actaea quisquis arua, qui gemino mari

1165

Pulsata Pelopis regna Dardanii colis,

Succurre, saeuae cladis auctorem indica.

Ruat ira in omnis: hostis est quisquis mihi

Non monstrat hostem. uictor Alcidae, lates?

Procede, seu tu uindicas currus truces

1170

Thracis cruenti siue Geryonae pecus

Libyaeue dominos, nulla pugnandi mora est.

En nudus asto; uel meis armis licet

Petas inermem. - cur meos Theseus fugit

Paterque uultus? ora cur condunt sua?

1175

Differte fletus; quis meos dederit neci

Omnis simul, profare. quid, genitor, siles?

At tu ede, Theseu, sed tua, Theseu, fide. -

Vterque tacitus ora pudibunda obtegit

Furtimque lacrimas fundit. in tantis malis

1180

Quid est pudendum? numquid Argiuae impotens

Dominator urbis, numquid infestum Lyci

Pereuntis agmen clade nos tanta obruit?

Per te meorum facinorum laudem precor,

Genitor, tuique nominis semper mihi

1185

Numen secundum, fare. quis fudit domum?

Cui praeda iacui?

Amphitryon

                                   Tacita sic abeant mala.

Hercules

Vt inultus ego sim?

Amphitryon

                                      Saepe uindicta obfuit.

Hercules

Quisquamne segnis tanta tolerauit mala?

Amphitryon

Maiora quisquis timuit.

Hercules

                                               His etiam, pater,

1190

Quicquam timeri maius aut grauius potest?

Amphitryon

Cladis tuae pars ista quam nosti quota est!

Hercules

Miserere, genitor, supplices tendo manus.

Quid hoc? manus refugit - hic errat scelus.

Vnde hic cruor? quid illa puerili madens

1195

Harundo leto? tincta Lernaea nece:

Iam tela uideo nostra. non quaero manum:

Quis potuit arcum flectere aut quae dextera

Sinuare neruom uix recedentem mihi?

Ad uos reuertor; genitor, hoc nostrum est scelus?

1200

Tacuere: nostrum est.

Amphitryon

                                          Luctus est istic tuus,

Crimen nouercae: casus hic culpa caret.

Hercules

Nunc parte ab omni, genitor, iratus tona;

Oblite nostri, uindica sera manu

Saltem nepotes. stelliger mundus sonet

1205

Flammasque et hic et ille iaculetur polus;

Rupes ligatum Caspiae corpus trahant

Atque ales auida - cur Promethei uacant

Scopuli? paretur uertice immenso feras

Volucresque pascens Caucasi abruptum latus

1210

Nudumque siluis. illa quae pontum Scythen

Symplegas artat hinc et hinc uinctas manus

Distendat alto, cumque reuocata uice

In se coibunt saxa et in caelum expriment

Actis utrimque rupibus medium mare,

1215

Ego inquieta montium iaceam mora.

Quin structum aceruans nemore congesto aggerem

Cruore corpus impio sparsum cremo?

Sic, sic agendum est: inferis reddam Herculem.

Amphitryon

Nondum tumultu pectus attonito carens

1220

Mutauit iras, quodque habet proprium furor,

In se ipse saeuit.

Hercules

                                  Dira Furiarum loca

Et inferorum carcer et sonti plaga

Decreta turbae - si quod exilium patet

Vlterius Erebo, Cerbero ignotum et mihi,

1225

Hoc me abde, Tellus; Tartari ad finem ultimum

Mansurus ibo. Pectus o nimium ferum!

Quis uos per omnem, liberi, sparsos domum

Deflere digne poterit? hic durus malis

Lacrimare uultus nescit. huc arcum date,

1230

Date huc sagittas, stipitem huc uastum date.

Tibi tela frangam nostra, tibi nostros, puer,

Rumpemus arcus; at tuis stipes grauis

Ardebit umbris; ipsa Lernaeis frequens

Pharetra telis in tuos ibit rogos:

1235

Dent arma poenas. uos quoque infaustas meis

Cremabo telis, o nouercales manus.

Amphitryon

Quis nomen usquam sceleris errori addidit?

Hercules

Saepe error ingens sceleris obtinuit locum.

Amphitryon

Nunc Hercule opus est: perfer hanc molem mali.

Hercules

1240

Non sic furore cessit extinctus pudor,

Populos ut omnes impio aspectu fugem.

Arma, arma, Theseu, flagito propere mihi

Subtracta reddi. sana si mens est mihi,

Referte manibus tela; si remanet furor,

1245

Pater, recede: mortis inueniam uiam.

Amphitryon

Per sancta generis sacra, per ius nominis

Vtrumque nostri, siue me altorem uocas

Seu tu parentem, perque uenerandos piis

Canos, senectae parce desertae, precor,

1250

Annisque fessis; unicum lapsae domus

Firmamen, unum lumen afflicto malis

Temet reserua. nullus ex te contigit

Fructus laborum; semper aut dubium mare

Aut monstra timui; quisquis in toto furit

1255

Rex saeuus orbe, manibus aut aris nocens,

A me timetur; semper absentis pater

Fructum tui tactumque et aspectum peto.

Hercules

Cur animam in ista luce detineam amplius

Morerque nihil est: cuncta iam amisi bona,

1260

Mentem arma famam coniugem gnatos manus,

Etiam furorem. nemo polluto queat

Animo mederi: morte sanandum est scelus.

Amphitryon

Perimes parentem?

Hercules

                                       Facere ne possim, occidam.

Amphitryon

Genitore coram?

Hercules

                                  Cernere hunc docui nefas.

Amphitryon

1265

Memoranda potius omnibus facta intuens

Vnius a te criminis ueniam pete.

Hercules

Veniam dabit sibi ipse, qui nulli dedit?

Laudanda feci iussus: hoc unum meum est.

Succurre, genitor; siue te pietas mouet

1270

Seu triste factum siue uiolatum decus

Virtutis, effer arma; uincatur mea

Fortuna dextra.

Theseus

                               Sunt quidem patriae preces

Satis efficaces, sed tamen nostro quoque

Mouere fletu. surge et aduersa impetu

1275

Perfringe solito. nunc tuum nulli imparem

Animum malo resume, nunc magna tibi

Virtute agendum est: Herculem irasci ueta.

Hercules

Si uiuo, feci scelera; si morior, tuli.

Purgare terras propero. iamdudum mihi

1280

Monstrum impium saeuumque et immite ac ferum

Oberrat: agedum, dextra, conare aggredi

Ingens opus, labore bis seno amplius.

Ignaue, cessas, fortis in pueros modo

Pauidasque matres? arma nisi dantur mihi,

1285

Altum omne Pindi Thracis excidam nemus

Bacchique lucos et Cithaeronis iuga

Mecum cremabo, tota cum domibus suis

Dominisque tecta, cum deis templa omnibus

Thebana supra corpus excipiam meum

1290

Atque urbe uersa condar, et, si fortibus

Leue pondus umeris moenia immissa incident

Septemque opertus non satis portis premar,

Onus omne media parte quod mundi sedet

Dirimitque superos, in meum uertam caput.

Amphitryon

1295

Reddo arma.

Hercules

                           Vox est digna genitore Herculis.

Hoc en peremptus spiculo cecidit puer.

Amphitryon

Hoc Iuno telum manibus emisit tuis.

Hercules

Hoc nunc ego utar.

Amphitryon

                                     Ecce quam miserum metu

Cor palpitat pectusque sollicitum ferit.

Hercules

1300

Aptata harundo est.

Amphitryon

                                       Ecce iam facies scelus

Volens sciensque.

Hercules

                                   Pande, quid fieri iubes?

Amphitryon

Nihil rogamus: noster in tuto est dolor.

Natum potes seruare tu solus mihi,

Eripere nec tu; maximum euasi metum:

1305

Miserum haut potes me facere, felicem potes.

Sic statue, quidquid statuis, ut causam tuam

Famamque in arto stare et ancipiti scias:

Aut uiuis aut occidis. hanc animam leuem

Fessamque senio nec minus fessam malis

1310

In ore primo teneo. tam tarde patri

Vitam dat aliquis? non feram ulterius moram,

Senile ferro pectus impresso induam:

Hic, hic iacebit Herculis sani scelus.

Hercules

Iam parce, genitor, parce, iam reuoca manum.

1315

Succumbe, uirtus, perfer imperium patris.

Eat ad labores hic quoque Herculeos labor:

Viuamus. artus alleua afflicti solo,

Theseu, parentis. dextra contactus pios

Scelerata refugit.

Amphitryon

                                  Hanc manum amplector libens,

1320

Hac nisus ibo, pectori hanc aegro admouens

Pellam dolores.

Hercules

                               Quem locum profugus petam?

Vbi me recondam quaue tellure obruar?

Quis Tanais aut quis Nilus aut quis Persica

Violentus unda Tigris aut Rhenus ferox

1325

Tagusue Hibera turbidus gaza fluens

Abluere dextram poterit? Arctoum licet

Maeotis in me gelida transfundat mare

Et tota Tethys per meas currat manus,

Haerebit altum facinus. in quas impius

1330

Terras recedes? ortum an occasum petes?

Vbique notus perdidi exilio locum.

Me refugit orbis, astra transuersos agunt

Obliqua cursus, ipse Titan Cerberum

Meliore uultu uidit. O fidum caput,

1335

Theseu, latebram quaere longinquam, abditam;

Quoniamque semper sceleris alieni arbiter

Amas nocentes, gratiam meritis refer

Vicemque nostris: redde me infernis, precor,

Vmbris reductum, meque subiectum tuis

1340

Restitue uinclis: ille me abscondet locus -

Sed et ille nouit.

Theseus

                                Nostra te tellus manet.

Illic solutam caede Gradiuus manum

Restituit armis: illa te, Alcide, uocat,

Facere innocentes terra quae superos solet.

8

recenti E ¹ Σ Leo

tepenti tepente Ω Herrmann, Viansino