Ab Ioue principium magno deduxit Aratus
Carminis, at nobis, genitor, tu maximus auctor;
Te ueneror, tibi sacra fero doctique laboris
Primitias. probat ipse deum rectorque satorque.
5
Quantum etenim possent anni certissima signa,
Qua sol ardentem Cancrum rapidissimus ambit
Diuersasque secat metas gelidi Capricorni
Quaue Aries et Libra aequant diuortia lucis,
Si non parta quies, te praeside, puppibus aequor
10
Cultorique daret terras, procul arma silerent?
Nunc uacat audacis in caelum tollere uultus
Sideraque et mundi uarios cognoscere motus,
Nauita quid caueat, quid scitus uitet arator,
Quando ratem uentis aut credat semina terris.
15
Haec ego dum Latiis conor praedicere Musis,
Pax tua tuque adsis nato numenque secundes!
Cetera, quae toto fulgent uaga sidera mundo,
Indefessa trahit proprio cum pondere caelum.
Axis at immotus semper uestigia seruat
20
Libratasque tenet terras et cardine firmo
Orbem agit. extremum geminus determinat axem,
Quem Grai dixere polon; pars mersa sub undas
Oceani, pars celsa sub horrifero Aquilone.
Axem Cretaeae dextra laeuaque tuentur
25
Siue Arctoe seu Romani cognominis Vrsae
Plaustraque, quae facies stellarum proxima uerae:
Tres temone rotisque micant sublime quaternae.
Si melius dixisse feras, obuersa refulgent
Ora feris; caput alterius super horrida terga
30
Alterius lucet; pronas rapit orbis in ipsos
Decliuis umeros. ueteris si gratia famae,
Cresia uos tellus aluit, moderator Olympi
Donauit caelo. meritum custodia fecit,
Quod fidae comites prima incunabula magni
35
Fouerunt Iouis, attonitae cum furta parentis
Aerea pulsantes mendaci cymbala dextra,
Vagitus pueri patrias ne tangeret auris,
Dictaei texere deae famuli Corybantes.
Hinc Iouis altrices Helice Cynosuraque fulgent.
40
Dat Grais Helice cursus maioribus astris,
Phoenicas Cynosura regit. sed candida tota
Et liquido splendore Helice nitet; haud prius ulla,
Cum sol Oceano fulgentia condidit ora,
Stella micat caelo, septem quam Cresia flammis.
45
Certior est Cynosura tamen sulcantibus aequor,
Quippe breuis totam fido se cardine uertit
Sidoniamque ratem numquam spectata fefellit.
Has inter medias abrupti fluminis instar
Immanis serpens sinuosa uolumina torquet
50
Hinc atque hinc supraque illas. mirabile monstrum,
Cauda Helicen supra tendit, redit ad Cynosuran
Squamigero lapsu. qua desinit ultima cauda,
Hac caput est Helices. flexu comprenditur alto
Serpentis Cynosura; ille explicat amplius orbes
55
Sublatusque retro maiorem respicit Arcton.
Ardent ingentes oculi, caua tempora claris
Ornantur flammis, mento sedet unicus ignis.
Tempus dexterius quae signat stella Draconis
Quaque sedet mento <.........................
60
...................> lucetque nouissima cauda
Extremumque Helices sidus micat. ac radiatur
Serpentis decline caput qua proxima signa
Occasus ortusque uno tanguntur ab orbe,
Oceani tumidis ignotae fluctibus Arctoe,
65
Semper inocciduis seruantes ignibus axem.
Haut procul effigies inde est defecta labore.
Non illi nomen, non magni causa laboris,
Dextro namque genu nixus diuersaque tendens
Bracchia, suppliciter passis ad numina palmis,
70
Serpentis capiti figit uestigia saeui.
Tum fessi subter costas atque ardua terga
Clara Ariadnaeo sacratast igne Corona,
Hunc illi Bacchus thalami memor addit honorem.
Terga nitent stellis; at qua se uertice tollit
75
Succiduis genibus lapsum et miserabile sidus,
Hac Ophiuchus erit. longe caput ante notabis
Et uastos umeros, tum cetera membra sequuntur.
Illis languet honos; umeris manet integer ardor,
Luna etiam mensem cum pleno diuidit orbe.
80
Lux tenuis manibus, per quas elabitur Anguis,
Pressus utraque manu, medium cingens Ophiuchum.
Scorpios ima pedum tangit, sed planta sinistra
In tergo residet, uestigia dextera pendent.
Impar est manibus pondus, nam dextera paruam
85
Partem Anguis retinet, per laeuam attollitur omnis
Quantumque ab laeua distantia serta notantur,
Erigitur tantum Serpens atque ultima mento
Stella sub aetheria lucet clinata Corona.
At qua se dorso sinuabit lubricus Anguis
90
Insigni caelum perfundent lumine Chelae.
Inde Helicen sequitur senior baculoque minatur,
Siue ille Arctophylax seu Bacchi ob munera caesus
Icarus ereptam pensauit sidere uitam.
Non illi obscurum caput est, non tristia membra,
95
Sed proprio tamen una micat sub nomine flamma,
Arcturum dixere, sinus qua uincula nodant.
Virginis inde subest facies, cui plena sinistra
Fulget spica manu maturisque ardet aristis.
Quam te, diua, uocem? tangunt mortalia si te
100
Carmina nec surdam praebes uenerantibus aurem,
Exosa, heu! mortale genus, medio mihi cursu
Stabunt quadrupedes et flexis laetus habenis
Teque tuumque canam terris uenerabile numen.
Aurea pacati regeres cum saecula mundi,
105
Iustitia inuiolata malis, placidissima uirgo,
Siue illa Astraei genus es, quem fama parentem
Tradidit astrorum, seu uera intercidit aeuo
Ortus fama tui, mediis te laeta ferebas
Sublimis populis nec dedignata subire
110
Tecta hominum et puros sine crimine, diua, penatis
Iura dabas cultuque nouo rude uulgus in omnem
Formabas uitae sinceris artibus usum.
Nondum uesanos rabies nudauerat ensis
Nec consanguineis fuerat discordia nota,
115
Ignotique maris cursus priuataque tellus
Grata satis, neque per dubios auidissima uentos
Spes procul amotas fabricata naue petebat
Diuitias, fructusque dabat placata colono
Sponte sua tellus nec parui terminus agri
120
Praestabat dominis signo tutissima rura.
At postquam argenti creuit deformior aetas,
Rarius inuisit maculatas fraudibus urbis,
Seraque ab excelsis descendens montibus ore
Velato tristisque genas abscondita †ripa†
125
<......................................>
Nulliusque larem, nullos adit illa penatis.
Tantum, cum trepidum uulgus coetusque notauit,
Increpat "o patrum suboles oblita priorum,
Degeneres semper semperque habitura minores,
130
Quid me, cuius abit usus, per uota uocatis?
Quaerenda est sedes nobis noua, saecula uestra
Artibus indomitis tradam scelerique cruento".
Haec effata super montis abit alite cursu
Attonitos linquens populos grauiora pauentis.
135
Aerea sed postquam proles terris data, nec iam
Semina uirtutis uitiis demersa resistunt
Ferrique inuento mens est laetata metallo,
Polluit et taurus mensas assuetus aratro,
Deseruit propere terras iustissima uirgo
140
Et caeli sortita locum, qua proximus illi
Tardus in occasum sequitur sua plaustra Bootes.
Virginis at placidae praestanti lumine signat
Stella umeros. Helicen ignis non clarior ambit,
Quique micat cauda quique armum fulget ad ipsum
145
Quique priora tenet uestigia quique secunda
Clunibus hirsutis et qui sua †sidera† reddit.
Namque alii, quibus explentur ceruixque caputque,
Vatibus ignoti priscis sine honore feruntur.
Qua media est Helice, subiectum respice Cancrum;
150
At capiti suberunt Gemini. qua posterior pes,
Horrentisque iubas et fuluum cerne Leonem.
Hunc ubi contigerit Phoebi uiolentior axis,
Accensa in Cancro iam tum geminabitur aestas.
Tunc lymphae tenues, tunc est tristissima tellus
155
Et densas laetus segetes bene condit arator.
Ne mihi tum remis pulset uada caerula puppis;
Dem potius uentis excusso uela rudente
Excipiamque sinu zephyris spirantibus auras.
Est etiam Aurigae facies, sine Atthide terra
160
Natus Erichthonius, qui primus sub iuga duxit
Quadrupedes, seu Myrtoas demersus in undas
Myrtilos. hunc potius species in sidere reddit:
Sic nulli currus, sic ruptis maestus habenis
Perfidia Pelopis raptam gemit Hippodamian.
165
Ipse ingens transuersus abit laeua Geminorum
Maiorisque Vrsae contra delabitur ora.
Numina praeterea secum trahit: una putatur
Nutrix esse Iouis -si uere Iuppiter infans
Vbera Cretaeae mulsit fidissima Caprae-,
170
Sidere quae claro gratum testatur alumnum;
Hanc Auriga umero totam gerit, at manus Haedos
Ostendit, nautis inimicum sidus, ubi illos
Orbis ab Oceano celsos rapit; haut semel Haedi
Iactatam uidere ratem nautasque pauentis
175
Sparsaque per saeuos morientum corpora fluctus.
Aurigae pedibus trux adiacet ignea Taurus,
Cornua fronte gerens et lucidus ore minaci.
Quemlibet ignarum caeli sua forma docebit,
Et caput et patulae naris et cornua Tauri.
180
Fronte micant Hyades. quae cornus flamma sinistri
Summa tenet, subit haec eadem uestigia dextra
Aurigae mediaque ligat compagine diuos.
Myrtilos exoritur summo cum Piscibus ore,
Totus cum Tauro lucet; ruit Oceano bos
185
Ante, super terras cum fulget Myrtilos ore.
Iasides etiam caelum cum coniuge Cepheus
Ascendit totaque domo, quia Iuppiter auctor
Est generis; prodest maiestas saepe parentis.
Ipse breuem patulis manibus stat post Cynosuram
190
Diducto passu. quantum latus a pede dextro
Cepheos extremam tangit Cynosurida caudam,
Tantundem ab laeuo distat; minor utraque iungit
Regula Cepheos uestigia. balteus ambit
Qua latus, ad flexum sinuosi respicit Anguis.
195
Cassiepia uirum residet sublimis ad ipsum,
Clara, etiam pernox caelo cum luna refulsit,
Sed breuis et paucis decorata in sidere flammis.
Qualis ferratos subicit clauicula dentes,
Succutit et foribus praeducti uincula claustri,
200
Talis disposita est stellis. ipsa horrida uultu
Sic tendit palmas, ceu sit planctura relictam
Andromedam, meritae non iusta piacula matris.
Nec procul Andromede, totam quam cernere nondum
Obscura sub nocte licet; sic emicat ore,
205
Sic magnis umeris candet nitor ac mediam ambit
Ignea substricta lucet qua zonula palla.
Sed poenae facies remanet districtaque pandit
Bracchia, ceu duri teneantur robore saxi.
Andromedae capiti Sonipes supereminet ales,
210
Vertice et Andromedae radiat quae stella, sub ipsa
Aluo fulget Equi, tres armos et latera aequis
Distinguunt spatiis. capiti tristissima forma
Et ceruix sine honore obscuro lumine sordet.
Spumanti mandit sed qua ferus ore lupata,
215
Et capite et longa ceruice insignior exit
Stella nitens, armis laterique simillima magno.
Nec totam ille tamen formam per singula reddit.
Primo praestat equom, medio rupta ordine membra
Destituunt uisus; rudis inde adsurgit imago.
220
Gorgonis hic proles; in Pierio Helicone,
Vertice cum summo nondum decurreret unda,
Museos fontis dextri pedis ictibus hausit.
Inde liquor genitus nomen tenet: Hippocrenen
Fontes nomen habent; sed Pegasus aethere summo
225
Velocis agitat pennas et sidere gaudet.
Inde subest Aries, qui longe maxima currens
Orbe suo spatia ad finem non tardius Vrsa
Peruenit et quanto breuiore Lycaonis Arctos
Axem actu torquet, tanto pernicior ille
230
Distantis cornu properat contingere metas.
Clara nec est illi facies nec sidera possunt,
Officiat si luna, sua uirtute nitere.
Sed quaerendus erit zonae regione micantis
Andromedae; terit hic medii diuortia mundi,
235
Vt Chelae, candens ut balteus Orionis.
Est etiam propiore deum cognoscere signo,
Deltoton si quis -donum hoc spectabile Nili
Diuitibus generatum undis- in sede notabit.
Tres illi laterum ductus, aequata duorum
240
Sunt spatia, unius breuius, sed clarior igne.
Hunc Aries iuxta. medium Deltoton habebit
Inter Lanigeri tergum et Cepheida maestam.
Hunc ultra gemini Pisces, quorum alter in austrum
Tendit, Threicium borean petit alter et audit
245
Stridentis auras, niueus quas procreat Haemus.
Non illis liber cursus, sed uincula cauda
Singula utrumque tenent uno coeuntia nodo.
Nodum stella premit. Piscis, qui respicit auras
Threicias, dextram Andromedae cerna[n]tur ad ulnam.
250
Supter utrumque pedem deuotae uirginis ales
Perseos effigies, seruatae grata puellae.
Moles ipsa uiri satis est testata parentem,
Tantus ubique micat, tantum occupat ab Ioue caeli.
Dextera sublatae similis prope Cassiepiam
255
Sublimis fulget; pedibus properare uidetur
Et uelle aligeris purum aethera findere plantis.
Poplite sub laeuo, Tauri certissima signa,
Pleiades suberunt, breuis et locus occupat omnis,
Nec faciles cerni, nisi quod coeuntia plura
260
Sidera communem ostendunt ex omnibus ignem.
Septem traduntur numero, sed carpitur una,
Deficiente oculo distinguere corpora parua.
Nomina sed cunctis seruauit fida uetustas:
Electra Alcyoneque Celaenoque Meropeque
265
Asteropeque et Taygete et Maia parente
Caelifero genitae -si uere sustinet Atlas
Regna Iouis superosque atque ipso pondere gaudet-.
Lumine non multis Plias certauerit astris,
Praecipuo sed honore ostendit tempora bina,
270
Cum primum agricolae uentus superimminet auster
Et cum surgit hiems portu fugienda peritis.
Quin etiam Lyra Mercurio dilecta, deorum
†plurimulum acceptae prohs† caelo nitet ante labore
Deuictam effigiem <...> planta †erectaque† dextra
275
Tempora laeua premit torti subiecta Draconis.
Summa genus subuersa tenet qua se Lyra uoluit
Contra spectat Auem, uel Phoebi quae fuit olim
Cygnus uel Ledae thalamis qui illapsus adulter
Furta Iouis falsa uolucer sub imagine texit.
280
Inter defectum sidus Cygnumque nitentem
Mercurialis habet sedem Lyra. multa uidebis
Stellarum uacua in Cygno, multa ignea rursus
Aut medii fulgoris erunt. penna utraque laeta,
Dexterior iuxta regalem Cepheos ulnam,
285
At laeua fugit instantem sibi Pegason ala.
Piscibus interlucet Equi latus, ad caput eius,
Dextra manus latices qua fundit, Aquarius exit.
Quo prior Aegoceros semper properare uidetur
Oceano mersus sopitas condere flammas.
290
Tum breuis occasus ortusque intercipit hora,
Cum sol ambierit metas gelidi Capricorni.
Nam neque perficiet cursus et uota breuis lux,
Et cum terrores auget nox atra marinos,
Multum clamatos frustra speculaberis ortus.
295
Tunc rigor, et rapidus ponto tunc incubat auster;
Pigra ministeria, et nautis tremor alligat artus.
Sed rationem anni temeraria pectora soluunt,
Nulla dies oritur, quae iam uacua aequora cernat
Puppibus, et semper tumidis ratis innatat undis.
300
In terra temptare undas iuuat; aspera sed cum
Adsultat lateri deprensae spuma carinae,
Tunc alii curuos prospectant litore portus
Inuentasque alii terras pro munere narrant.
Interea exanimat pauidos instantis aquae mons.
305
Ast alii procul a terra iactantur in altum;
Munit eos breue lignum et fata instantia pellit,
Nam tantum a leto quantum rate fluctibus absunt.
Belligerum Titan magnum cum contigit Arcum
Ducentemque ferum sinuato spicula neruo,
310
Iam clausum ratione mare est, iam nauita portu
Infestam noctem fugitat longasque tenebras.
Signum erit exoriens nobis tum nocte suprema
Scorpios: ille micat supra freta caerula cauda;
Insequitur grauis Arcus et in lucem magis exit.
315
Tunc alte Cynosura redit, tunc totus in undas
Mergitur Orion, umeris et uertice Cepheus.
Est etiam, incertum quo cornu missa, Sagitta,
Quam seruat Iouis ales. habet miracula nulla,
Si caelum ascendit Iouis armiger. hic tamen altum
320
Vnguibus innocuis Phrygium rapuit Ganymeden
Et Telo appositus custos; cum Iuppiter arsit
In puero, luit excidio quem Troia furorem.
Delphin inde breuis lucet iuxta Capricornum
Paucis sideribus; tulit hic Atlantida nymphen
325
In thalamos, Neptune, tuos, miseratus amantem.
Sidera, quae mundi pars celsior aethere uoluit
Quaeque uident boream uentis adsueta serenis,
Diximus, hinc alius decliuis ducitur ordo,
Sentit et insanos obscuris flatibus austros.
330
Primus in obliquom rapitur sub pectore Tauri
Orion. non ulla magis uicina notabit
Stella uirum sparsae quam toto corpore flammae;
Tale caput magnique umeri, sic balteus ardet,
Sic uagina ensis, pernici sic pede lucet.
335
Talis ei custos aderit, Canis ore timendo:
Ore uomit flammam, membris contemptior ignis.
Sirion hanc Grai proprio sub nomine dicunt.
Cum tetigit solis radios, accenditur aestas,
Discernitque ortu longe sata: uiuida firmat,
340
At quibus affectae frondes aut languida radix,
Exanimat. nullo gaudet maiusue minusue
Agricola et sidus primo speculatur ab ortu.
Auritum Leporem sequitur Canis, et fugit ille:
Sic utrumque oritur, sic occidit in freta sidus.
345
Tu paruum Leporem rimare sub Orione.
At qua cauda Canis languenti desinit astro,
Fulgent Argoae stellis aplustria puppis;
Puppe etenim trahitur, non recto libera cursu,
Vt cum decurrens inhibet iam nauita remos
350
Auersamque ratem uotis damnatus ab ora
Praeligat, optatam cupiens contingere terram.
Sed quae pars uiolata fuit, coeuntia saxa
Numine Iunonis tutus cum fugit Iason,
Haec micat in caelo: lateri non amplior actus,
355
Quam surgit malus; qua debet reddere proram,
Intercepta perit nulla sub imagine forma;
Puppis demisso tantum stat lucida clauo.
At procul expositam sequitur Nereia pristis
Andromedam. media est Solis uia, cum tamen illa
360
Terretur monstro pelagi gaudetque sub axe
Diuerso posita et boreae uicina rigenti.
Auster Pristin agit. duo sidera praelegit unum,
Namque Aries supra Pristin Piscesque feruntur.
Belua sed ponti non multum praeterit Amnem,
365
Amnem qui Phaethonta suas defleuit ad undas,
Postquam patris equos non aequo pondere rexit,
Vulnere reddentem flammas Iouis; hunc, noua silua,
Planxere ignotis maestae Phaethontides ulnis.
Eridanus medius liquidis interiacet astris.
370
Huius pars undae laeuum ferit Orionis
Lapsa pedem. procul ambobus qui Piscibus unus
Vincula conectit, nodus cristam super ipsam
Aequoreae Pristis radiat. sunt libera caelo
Sidera non ullam specie reddentia formam
375
Sub leporis latus, auersam post denique Puppim,
Inter et Eridani flexus clauumque carinae.
Atque haec ipsa notast nullam praebere figuram.
Sunt etiam toto sparsi sine nomine mundo
Inter signa ignes, quibus etsi propria desit
380
Forma, per appositi noscuntur lumina signi.
Est etiam a geminis diuersus Piscibus unus,
Qui borean fugiat, totus directus in austros,
Ventre sub Aegoceri, Pristin conuersus ad imam.
Infimus Hydrochoos sed qua uestigia figit,
385
Sunt aliae stellae; qua caudam Belua flectit
Quaque caput Piscis, media regione locatae
Nullum nomen habent nec causast nominis ulla;
Sic tenuis cunctis iam paene euanuit ardor.
Nec procul hinc dextra defundit aquarius undas
390
Atque imitata cadunt errantis signa liquoris.
E quibus una magis sub cauda flamma relucet
Squamigerae Pristis, pedibus subit altera signi
Fundentis latices. est et sine honore Corona
Ante Sagittiferi paullum pernicia crura.
395
Scorpios erecta torquet qua spicula cauda,
Turibulum uicinum austris sacro igne uidebis,
Arcturum contra; sed quanto tardius ille
Oceanum occasu tangit, tanto et magis artae
Turibuli metae. uix caelum suspicit et iam
400
Praecipiti tractu uastis demittitur undis.
Multa dedit natura homini rata signa salutis
Venturamque notis cladem depellere suasit.
Inter certa licet numeres sub nocte cauenda
Turibulum: nam si sordebunt cetera caeli
405
Nubibus obductis, illo splendente, timeto,
Ne pacem pelagi soluat uiolentior auster.
Tunc mihi siccentur substricto cornua uelo
Et rigidi emittant flatus per inane rudentes.
Quodsi deprensae turbauit lintea puppis
410
Incubuitque sinu laxo, uel mergitur undis
Prona ratis sorbetque inimicum Nerea prora,
Vel, si respexit seruator Iuppiter, aegre
Vltima persoluunt iactati uota salutis;
Nec metus ante fugit, quam pars effulserit orbis,
415
Quae borean caelum spectantibus indicet ortum.
Sunt etiam flammis commissa immania membra
Centauri, capite atque hirsuto pectore et aluo
Subter candentis hominem reddentia Chelas,
Inde per ingentis costas, per crura, per armos,
420
Nascitur intacta sonipes sub Virgine. dextra
Seu praedam e siluis portat seu dona propinquae
Placatura deos, cultor Iouis, admouet Arae,
Hic erit ille pius Chiron, iustissimus omnis
Inter nubigenas et magni doctor Achillis.
425
Hic, umero medium scandens iter aetheris alti,
Si tenuem traxit nubem stellasque recondit,
Toto clarus equo, uenientis nuntiat euros.
Nec procul hinc Hydros trahitur, cui cauda superne
Centaurum mulcet, tractu subit ille Leonem,
430
Peruenit ad Cancrum capite et tria sidera tangit.
Huic primos tortus Crater premit, ulterioris
Vocali rostro Coruus forat. omnia lucent,
Et Coruus pennis et paruo pondere Crater
Et spatio triplicis formatus sideris Hydros.
435
Sub Geminis Procyon fulgenti lumine surgit.
Hic caelo ornatus trahitur noctemque diemque.
Sors sua cuique data est, semel adsignata tuentur
Immoti loca nec longo mutantur in aeuo.
Quinque aliae stellae diuersa lege feruntur
440
Et proprio motu mundo contraria uoluunt
Curricula exceduntque loco et uestigia mutant.
Haud equidem possis alio contingere signo,
Quae diuis sedes. hinc atque hinc saepe uidentur
Occasus ortusque. neque anfractus breuis illis,
445
Annosasque uias tardus uix perficit orbis.
Hoc opus arcanis si credam postmodo Musis,
Tempus et ipse labor, patiantur fata, docebit.
Signorum partes, quorum est praedicta figura,
Annum expleturi praecidunt quattuor orbis.
450
Interualla trium transuersus colligat unus.
Nec par est illis spatium: duo namque feruntur
Inter se aequales, duo, quorum est maxima forma;
†Et totidem inter se† praedictis ante minores.
Hi semper distant, illos communia signa
455
Committunt. qua se tangunt, pars aequa rotarum
Diuiditur; binos ut si qui desecet arcus.
Dissimilis quintus liquida sub nocte uidetur,
Sidera cum reddunt sinceros eminus ignis.
Lactis ei color, et mediis uia lucet in umbris.
460
Lacteus hic orbis nullo minor orbe rotatur.
Celsior ad borean qui uergit circulus altos
Et peragit tractus uicinis haud procul Vrsis,
Per Geminos currit medios, uestigia tangit
Aurigae plantamque terit Perseida laeuam;
465
Transuersae Andromedae latera utraque persecat actus
Et totam absque umero dextram; summa ungula pulsu
Acris Equi ferit orbis iter. tunc candidus ora
Cygnus habet iuxta, cubito lucet super ipsum
Nixa genu facies et primis ignibus Anguis.
470
Effugit at Virgo; totus Leo, totus in ipso
Cancer. ab aduersis omnem secat ille Leonem
Clunibus irsutique iubam per pectoris exit.
Cancro fulgentes oculi, ceu regula currat
Per medios, sic diuidui latera utraque tangunt.
475
Hunc octo in partis si quis diuiserit orbem,
Quinque super terras semper fulgere notabit,
Abdi tris undis breuibusque latere sub umbris.
Hoc Cancrum tetigit cum Titan orbe, timeto
Aestatem rapidam et soluentis corpora morbos.
480
Tunc habet aeterni cursus fastigia summa
Erectoque polo breuius non applicat umquam
Candentis currus. aduerso nititur orbe,
Dum tangat metas; pronus deuoluitur inde.
Hic boreae propior, contrarius excipit austros;
486
Aestatisque tenet flagranti sidere Cancer,
485
Aegoceros metas hiemis glacialibus astris:
487
Hoc medium sidus findit deuexior orbis,
Fundentis latices genua implicat; alligat illum
Intorta Pristis cauda; uelocia crura
490
Contingit Leporis, Canis aluum desecat imam.
Desecat et sacrae speciosa aplustria Puppis
Centaurique umeros et Scorpion ultima cauda
Spicula torquentem; magnus micat Arcus in illo.
Inde austro propior sol est aquilone relicto
495
Et gelidas hiemes hebetato lumine portat.
Huius tres caelo partes adsurgere cernes;
Quinque latent undis et longa in nocte feruntur.
Hos inter medius nullo minor orbis agetur,
In quo cum Phoebus radiatos extulit ignes,
500
Diuidit aequali spatio noctemque diemque.
Bis redit haec facies, librat quae sidera mundi,
Cum uer fecundum surgit, cum deficit aestas.
Signa Aries Taurusque aequo tanguntur ab orbe,
Sed princeps Aries totus fulgebit in illo;
505
Tauri armum subit et flexi duo sidera cruris.
At medium Oriona secat spiramque priorem
Hydri, tum Cratera leuem Coruique forantis
Vltima, deficiunt nigra qua sidera cauda.
Illic et Chelas transuerso lumine quaeres
510
Et celsi [mediam] partem Anguis et a medio Ophiuchum
Nec procul inde Aquilam, toto capite incubat ardens
Pegasus et longae spatio ceruicis inhaeret.
Hos orbis, quorum tractus et signa notamus,
Rectus per medios percurrens traicit axis.
515
Tres interuallis paribus sine fine rotantur
Nec mutare uias possunt nec iungere sulcos.
Quartus in oblicum tris unus colligat orbis,
Partibus extremis diuersos implicat; unum
Inter utrumque secat medium desectus ab illo.
520
Non si Palladia doctus formaret ab arte,
Distantis orbis melius religasset ab uno.
Sed tribus idem ortus omni nascuntur ab aeuo
Atque eadem occasus remanent certissima signa.
Quartus ab Oceano tantum uestigia mutat,
525
Obliquo currens spatio, quantum Capricornus
Aestifero distat Cancro, quam latus ad auras
Aetherias surgit, tam sacris mergitur undis.
In sex signiferum si quis diuiserit orbem
Aequalis partes, succumbet regula binis
530
Inferior signis spatii tantumque tenebit
Vna †tui lateris† quantum a tellure recedit,
Nec tamen humanos uisus fugit, ultimus orbis.
Haec uia solis erit bis senis lucida signis.
Nobilis hic Aries aurato uellere, quondam
535
Qui tulit in Tauros Phrixum, qui prodidit Hellen,
Quem propter fabricata ratis, quem perfida Colchis
Sopito uigile incesto donauit amori.
Corniger hic Taurus, cuius decepta figura
Europe, thalamis et uirginitate relicta,
540
Per freta sublimis tergo mendacia sensit
Litore Cretaeo partus enixa marito.
Sunt Gemini, quos nulla dies sub Tartara misit;
Sed caelo semper, nautis laetissima signa,
Ledaeos statuit iuuenis pater ipse deorum.
545
Te quoque, fecundam meteret cum comminus hydram
Alcides ausum morsu contingere †bello†,
Sidere donauit, Cancer, Saturnia Iuno,
Numquam oblita sui, numquam secura nouerca.
Hinc Nemeaeus erit iuxta Leo; tunc pia Virgo;
550
Scorpios hinc duplex quam cetera possidet orbe
Sidera, per Chelas geminato lumine fulgens,
Quem mihi diua cauet dicto prius Orione.
Inde Sagittifero tentus curuabitur arcus,
Qui solitus Musas uenerari supplice plausu
555
Acceptus caelo Phoebeis ardet in armis.
Cochlidis inuentor, cuius Titania flatu
Proelia commisit diuorum laetior aetas
Bellantem comitata Iouem, pietatis honorem,
Vt fuerat geminus forma, sic sidere, cepit.
560
Hic, Auguste, tuum genitali corpore numen
Attonitas inter gentis patriamque pauentem
In caelum tulit et maternis reddidit astris.
Proximus infestas, olim quas fugerat, undas
Deucalion paruam defundens indicat urnam.
565
Annua concludunt Syriae duo numina, Pisces
Tempora. tunc iterum praedictus nascitur ordo
[Lanigeri et Tauri, Geminorum, postea Cancri,
Tunc Leo, tunc Virgo, tunc Scorpios, Arcitenensque
Et geminus Capricornus et Imbrifer et duo Pisces].
570
Huius quantum altas demergitur orbis in undas
Oceani, tantum liquidum super aera lucet.
Nullaque nox bis terna minus caelo trahit astra,
Nullaque maior erit, quam quanto tempore in auras
Orbis perfecti diuisus tollitur arcus.
575
Saepe uelis quantum superet cognoscere noctis
Et spe uenturae solari pectora lucis.
Prima tibi nota solis erit, quo sidere currat;
Semper enim signo Phoebus radiabit in uno.
Cetera tum propriis ardentia suspice flammis,
580
Quid cadat aut surgat summoue feratur in orbe,
Quantoque exiliant spatio, cum caerula lincunt;
Namque aliis pernix saltus, maiore trahuntur
Mole alia, Oceanum tardo linquentia passu.
Quod si nube caua solis uia forte latebit,
585
Occulet aut signum conscendens uertice caelum
Altus Athos uel Cyllene uel candidus Haemus,
Gargaron aut Ide superisue agitatus Olympus,
Tum dextra laeuaque simul redeuntia signis
Sidera si noris, numquam te tempora noctis
590
Effugient, numquam ueniens Tithonius ortus.
Cum primum Cancrum Tethys emittit in auras,
Excipit Oceanus Minoae serta Coronae
Occidit et dorso piscis caudaque priore,
Mergitur in totos umeros Ophiuchus et Anguis
595
Vltima cauda micat, tortus habet illa timendos.
Nec multo Arctophylax his longius adiacet astris
Lumine qui primo cum Scorpios occidit undis
Occulitur pedibus; durat tamen arduus ore,
Dum rigidum Aegoceri signum freta lucida terret.
600
Siderea uix tum satiatus luce Bootes
In terras abit et noctis plus parte relinquit.
At contra nullo defectus lumine totus
Orion umeris splendebit magnaque diui
Vagina et claro caelatus balteus igni.
605
Cornua et Eridanus liquido feret utraque caelo.
At cum prima iuba radiarit flamma Leonis,
Quicquid parte micat Cancro nascente, sub undas
Omne abit atque feri uenientis defugit ora.
Tota Iouis mersa est pennis stellantibus ales,
610
Quique genu posito defessus conditur undis
Crure tenus; redit in caelum uasti caput Hydri
Et pernix Lepus et Procyon et Sirius ipse
Totiusque Canis rapidi uestigia prima.
Accipe quae uitent exorsae Virginis ora:
615
Delphinus motis iam tum defluxerit undis
Et Lyra dulce sonans et flammis cincta Sagitta;
Et niueus Cygnus properarit tangere fluctus:
Vtraque penna uolans caudam uix lucet ad ipsam,
Nigrescitque Padus terrae qui proximus Amnis.
620
Tum caput abscondet Sonipes, tum tota latebit
Ceruix; at contra sublimior Hydra feretur
Cratera tenus †traxit† surgent aplustria Puppis
Argoae totusque Canis; sed cum pia Virgo
Nascitur, illa Ratis media plus arbore lucet.
625
Surgentis etiam Chelas sua signa notabunt:
Exilit Oceano nunc toto crine Bootes,
Quem claro ueniens Arcturus nuntiat ore,
Celsaque Puppis habet, cauda minus attamen Hydra.
Nixa genu species flexo redit ardua crure,
630
Partibus haud aliis, nocte eluctata suprema;
Bis solet illa una caelo se ostendere nocte,
Nam si Phoebeos currus, dum longa uenit nox,
Occasu sequitur, rursus fugit Oceanum ortu.
Crure simul Chelis fulgens; cum Scorpios exit,
635
Tum totis radiat membris miserabile sidus.
At cum tantum abiit quantum Lyra surgit ab undis,
Arcus ipsa suo caelo profertur imago.
Imperfecta redit caelo tum torta Corona
Et Chiron pius ad caudam cognoscitur imam.
640
Pegasus abscondit toto cum pectore pennas
Nec lucet cauda praemersus pectore Cygnus.
Abdit et Andromede uultus et maxima Pristis
Occasu insequitur uergentis [et] uirginis ora:
Crista super caelo fulget. caput abditur ipse
645
Regalis Cepheus alias intactus ab undis.
Scorpios exoriens, quom clarus fugerit Amnis,
Scorpios Oriona fugat, pauet ille sequentem.
Sis uati placata, precor, Latonia uirgo;
Non ego, non primus, ueteres cecinere poetae
650
Virginis intactas quondam contingere uestes
Ausum hominem diuae sacrum temerasse pudorem.
Deuotus poenae tunc impius ille futurae
Nudabatque feris augustas stipite siluas
Pacatamque Chion dono dabat Oenopioni.
655
Haud patiens sed enim Phoebi germana repente
Numinis ultorem media tellure reuulsa
Scorpion ingenti maiorem contulit hostem.
Parcite, mortales, numquam leuis ira deorum.
Horret uulnus adhuc et spicula tincta ueneno
660
Flebilis Orion et quamquam, parte relicta
Caeli, paene fugit, tamen altis mergitur undis,
Scorpios ardenti cum pectore contigit ortus.
Nil super Andromedae, nil Pristis luce fruetur;
In caput atque umeros rapit orbis Cassiepiam
665
Declinemque trahunt aeterni pondera mundi
Corruptaque cadit forma, certauerat olim
Qua senis aequorei natis, cum litore Cancri
Doridos et Panopes spectasset stulta choreas.
Illa abit Oceano; totius [que] serta Coronae
670
In caelum redeunt, totum se liberat Hydrus.
Cruribus expectat Chiron, obscurior Arcum,
Corpore iam toto uastoque et uertice clarus.
Tum fera, quam dextra portat Centaurus, in auras
Exilit et claris aperitur flexibus Anguis;
675
Innixusque genu laeua minus aequora linquit.
At cum prima subit facies remeabilis Arcus,
Iam sicca Oceano Chiron pernicia crura
Expellit, celsis Ophiuchus fulget in astris.
Nil trahit obscurum Serpens et trunca recepta
680
Desinit esse manu membris deformis imago.
Iam Lyra cum superis et Cygni dextera penna;
Radit tellurem rediens cum sidere Cepheus.
Tum Canis abscondit totius corporis ignis
Et latet Orion et semper tutus in undis
685
Est Lepus Argoaeque ratis, qua flexile signum
In puppim formatur, adhuc aplustria lucent.
Mergitur et Perseus et Caprae nobile lumen.
Aurigam totum abscondit ueniens Capricornus
Atque omnem ornatum uenerandae nomine Puppis.
690
Tum Procyon obscurus abit; redit armiger uncis
Vnguibus, ante omnis gratus tibi, Iuppiter, ales.
Omnibus et stellis Cygnus redit et leue Telum
Et paruus Delphinus et apta Altaria sacris;
Et minus exsurgit Minoia nota Corona.
695
Hydrochoos caelum scandens simul euocat ore
Et ceruice tenus fidentem Pegason alis.
Auersum Chirona trahit nox atra sub undas,
Oceanus caudam tinguit, nondum capit ora,
Non uastos umeros, non pectora tristia setis.
700
Hydram plus mediam condit, pars tertia lucet.
Hanc Pisces abdunt orti totumque Biformem.
Cum geminos Pisces aquilonis prouocat aura,
Ille etiam surgit, qui tristes respicit austros;
Piscibus ille simul surgit, sed liberat ortus,
705
Cum pernix Aries in caelum cornua tollit.
Pisces educunt Cepheida; laetior illa
Nereidas pontumque fugit caeloque refertur.
Ortus Lanigeri properabunt condere sacrum
Turibulum; patrio fulgebit in aethere Perseus.
710
Persea cum pennae reddunt, iam Plias ab undis
Effugit et dextro Tauri [et] cognoscitur armo.
Fixus et in cornu trahitur sine curibus ullis
Myrtilos. haut totum cernes cum †interit ipsum†
In caelum rediit, pars dextera mergitur undis.
715
Vertice lucebit, teneros manus efferet Haedos
Laeua Iouis nutrix umero radiabit in ipso,
Proxima telluri nascetur planta sinistra:
Cetera cum Geminis perfecto sidere, surgent.
Tauro pistricis pariter cristaeque refulgent
720
Caudaque; uicinum terris iam cerne Booten.
Et cum se genibus demisit pars Ophiuchi,
Signum erit Oceano Geminos remeare relicto.
Totaque iam Pristis lucebunt squamea terga;
Eridani et primos deprendat nauita fontes,
725
Caelum conspiciens, dum claro se mouet ortu
Orion; habet ille notas, quae tempora noctis
Significent, uentosue truces fidamue quietem.
9
parta O-ABPMV Z
tanta O-MRSVWH N²