Ouidius metamorphoses 11

Testo base di riferimento: W. S. Anderson, 1998²

Cura dell'edizione digitale: C. Formicola, 2009

Inserimento e controllo dei dati: P. Marzano

Altre sezioni


Carmine dum tali siluas animosque ferarum

Threicius uates et saxa sequentia ducit,

Ecce nurus Ciconum tectae lymphata ferinis

Pectora uelleribus tumuli de uertice cernunt

5

Orphea percussis sociantem carmina neruis.

E quibus una leues iactato crine per auras

"En" ait "en, hic est nostri contemptor!" et hastam

Vatis Apollinei uocalia misit in ora,

Quae foliis praesuta notam sine uulnere fecit;

10

Alterius telum lapis est, qui missus in ipso

Aere concentu uictus uocisque lyraeque est,

Ac ueluti supplex pro tam furialibus ausis

Ante pedes iacuit. sed enim temeraria crescunt

Bella, modusque abiit, insanaque regnat Erinys.

15

Cunctaque tela forent cantu mollita, sed ingens

Clamor et infracto Berecyntia tibia cornu

Tympanaque et plausus et Bacchei ululatus

Obstrepuere sono citharae. tum denique saxa

Non exauditi rubuerunt sanguine uatis.

20

Ac primum attonitas etiamnum uoce canentis

Innumeras uolucres anguesque agmenque ferarum

Maenades Orphei titulum rapuere theatri.

Inde cruentatis uertuntur in Orphea dextris

Et coeunt, ut aues, si quando luce uagantem

25

Noctis auem cernunt, structoque utrimque theatro

Ceu matutina ceruus periturus harena

Praeda canum est; uatemque petunt et fronde uirentes

Coniciunt thyrsos non haec in munera factos.

Hae glaebas, illae direptos arbore ramos,

30

Pars torquent silices; neu desint tela furori,

Forte boues presso subigebant uomere terram,

Nec procul hinc multo fructum sudore parantes

Dura lacertosi fodiebant arua coloni;

Agmine qui uiso fugiunt operisque relinquunt

35

Arma sui, uacuosque iacent dispersa per agros

Sarculaque rastrique graues longique ligones.

Quae postquam rapuere ferae cornuque minaci

Diuulsere boues, ad uatis fata recurrunt

Tendentemque manus atque illo tempore primum

40

Inrita dicentem nec quicquam uoce mouentem

Sacrilegae perimunt, perque os, pro Iuppiter, illud

Auditum saxis intellectumque ferarum

Sensibus in uentos anima exhalata recessit.

Te maestae uolucres, Orpheu, te turba ferarum,

45

Te rigidi silices, tua carmina saepe secutae

Fleuerunt siluae; positis te frondibus arbor

Tonsa comas luxit; lacrimis quoque flumina dicunt

Increuisse suis, obstrusaque carbasa pullo

Naides et dryades passosque habuere capillos.

50

Membra iacent diuersa locis, caput, Hebre, lyramque

Excipis, et (mirum!), medio dum labitur amne,

Flebile nescio quid queritur lyra, flebile lingua

Murmurat exanimis, respondent flebile ripae.

Iamque mare inuectae flumen populare relinquunt

55

Et Methymnaeae potiuntur litore Lesbi:

Hic ferus expositum peregrinis anguis harenis

Os petit et sparsos stillanti rore capillos.

57a

[Lambit et hymniferos inhiat diuellere uultus]

Tandem Phoebus adest morsusque inferre parantem

Arcet et in lapidem rictus serpentis apertos

60

Congelat et patulos, ut erant, indurat hiatus.

Vmbra subit terras et, quae loca uiderat ante,

Cuncta recognoscit quaerensque per arua piorum

Inuenit Eurydicen cupidisque amplectitur ulnis.

Hic modo coniunctis spatiantur passibus ambo:

65

Nunc praecedentem sequitur, nunc praeuius anteit

Eurydicenque suam iam tuto respicit Orpheus.

Non inpune tamen scelus hoc sinit esse Lyaeus

Amissoque dolens sacrorum uate suorum

Protinus in siluis matres Edonidas omnes,

70

Quae uidere nefas, torta radice ligauit.

Quippe pedum digitos, in quantum est quaeque secuta,

Traxit et in solidam detrusit acumina terram,

Vtque suum laqueis, quos callidus abdidit auceps,

Crus ubi commisit uolucris sensitque teneri,

75

Plangitur ac trepidans adstringit uincula motu,

Sic, ut quaeque solo defixa cohaeserat harum,

Exsternata fugam frustra temptabat; at illam

Lenta tenet radix exsultantemque coercet,

Dumque ubi sint digiti, dum pes ubi quaerit et ungues,

80

Adspicit in teretes lignum succedere suras

Et conata femur maerenti plangere dextra

Robora percussit: pectus quoque robora fiunt,

Robora sunt umeri, porrectaque bracchia ueros

Esse putes ramos et non fallere putando.

85

Nec satis hoc Baccho est: ipsos quoque deserit agros

Cumque choro meliore sui uineta Timoli

Pactolonque petit, quamuis non aureus illo

Tempore nec caris erat inuidiosus harenis.

Hunc adsueta cohors Satyri Bacchaeque frequentant,

90

At Silenus abest. titubantem annisque meroque

Ruricolae cepere Phryges uinctumque coronis

Ad regem duxere Midan, cui Thracius Orpheus

Orgia tradiderat cum Cecropio Eumolpo.

Quem simul agnouit socium comitemque sacrorum,

95

Hospitis aduentu festum genialiter egit

Per bis quinque dies et iunctas ordine noctes.

Et iam stellarum sublime coegerat agmen

Lucifer undecimus, Lydos cum laetus in agros

Rex uenit et iuueni Silenum reddit alumno.

100

Huic deus optandi gratum, sed inutile fecit

Muneris arbitrium gaudens altore recepto.

Ille male usurus donis ait: "effice, quidquid

Corpore contigero, fuluum uertatur in aurum."

Adnuit optatis nocituraque munera soluit

105

Liber et indoluit, quod non meliora petisset.

Laetus abit gaudetque malo Berecyntius heros

Pollicitique fidem tangendo singula temptat,

Vixque sibi credens, non alta fronde uirentem

Ilice detraxit uirgam: uirga aurea facta est;

110

Tollit humo saxum: saxum quoque palluit auro;

Contigit et glaebam: contactu glaeba potenti

Massa fit; arentes Cereris decerpsit aristas:

Aurea messis erat; demptum tenet arbore pomum:

Hesperidas donasse putes; si postibus altis

115

Admouit digitos, postes radiare uidentur.

Ille etiam liquidis palmas ubi lauerat undis,

Vnda fluens palmis Danaen eludere posset.

117a

[Corporis et membris resplenduit aurea uestis]

Vix spes ipse suas animo capit aurea fingens

Omnia; gaudenti mensas posuere ministri

120

Exstructas dapibus nec tostae frugis egentes.

Tum uero, siue ille sua Cerealia dextra

Munera contigerat, Cerealia dona rigebant;

Siue dapes auido conuellere dente parabat,

Lammina fulua dapes admoto dente premebat;

125

Miscuerat puris auctorem muneris undis:

Fusile per rictus aurum fluitare uideres.

Attonitus nouitate mali diuesque miserque

Effugere optat opes et, quae modo uouerat, odit.

Copia nulla famem releuat, sitis arida guttur

130

Vrit, et inuiso meritus torquetur ab auro

Ad caelumque manus et splendida bracchia tollens

"Da ueniam, Lenaee pater! peccauimus" inquit,

"Sed miserere, precor, speciosoque eripe damno."

Mite deum numen: Bacchus peccasse fatentem

135

Restituit factique fide data munera soluit.

"Neue male optato maneas circumlitus auro,

Vade" ait "ad magnis uicinum Sardibus amnem

Perque iugum ripae labentibus obuius undis

Carpe uiam, donec uenias ad fluminis ortus,

140

Spumigeroque tuum fonti, qua plurimus exit,

Subde caput corpusque simul, simul elue crimen."

Rex iussae succedit aquae; uis aurea tinxit

Flumen et humano de corpore cessit in amnem.

Nunc quoque iam ueteris percepto semine uenae

145

Arua rigent auro madidis pallentia glaebis.

Ille perosus opes siluas et rura colebat

Panaque montanis habitantem semper in antris,

Pingue sed ingenium mansit, nocituraque, ut ante,

Rursus erant domino stultae praecordia mentis.

150

Nam freta prospiciens late riget arduus alto

Tmolus in ascensu cliuoque extensus utroque

Sardibus hinc, illinc paruis finitur Hypaepis.

Pan ibi dum teneris iactat sua carmina nymphis

Et leue cerata modulatur harundine carmen

155

Ausus Apollineos prae se contemnere cantus,

Iudice sub Tmolo certamen uenit ad inpar.

Monte suo senior iudex consedit et aures

Liberat arboribus; quercu coma caerula tantum

Cingitur, et pendent circum caua tempora glandes.

160

Isque deum pecoris spectans "in iudice" dixit

"Nulla mora est." calamis agrestibus insonat ille

Barbaricoque Midan (aderat nam forte canenti)

Carmine delenit; post hunc sacer ora retorsit

Tmolus ad os Phoebi; uultum sua silua secuta est.

165

Ille caput flauum lauro Parnaside uinctus

Verrit humum Tyrio saturata murice palla

Instructamque fidem gemmis et dentibus Indis

Sustinet a laeua; tenuit manus altera plectrum:

Artificis status ipse fuit; tum stamina docto

170

Pollice sollicitat, quorum dulcedine captus

Pana iubet Tmolus citharae submittere cannas.

Iudicium sanctique placet sententia montis

Omnibus; arguitur tamen atque iniusta uocatur

Vnius sermone Midae. nec Delius aures

175

Humanam stolidas patitur retinere figuram,

Sed trahit in spatium uillisque albentibus inplet

Instabilesque imas facit et dat posse moueri;

Cetera sunt hominis: partem damnatur in unam

Induiturque aures lente gradientis aselli.

180

Ille quidem celare cupit turpique pudore

Tempora purpureis temptat uelare tiaris;

Sed solitus longos ferro resecare capillos

Viderat hoc famulus; qui cum nec prodere uisum

Dedecus auderet cupiens efferre sub auras

185

Nec posset reticere tamen, secedit humumque

Effodit et, domini quales aspexerit aures,

Voce refert parua terraeque inmurmurat haustae

Indiciumque suae uocis tellure regesta

Obruit et scrobibus tacitus discedit opertis.

190

Creber harundinibus tremulis ibi surgere lucus

Coepit et, ut primum pleno maturuit anno,

Prodidit agricolam: leni nam motus ab austro

Obruta uerba refert dominique coarguit aures.

Vltus abit Tmolo liquidumque per aera uectus

195

Angustum citra pontum Nepheleidos Helles

Laomedonteis Latoius adstitit aruis;

Dextera Sigei, Rhoetei laeua profundi

Ara Panomphaeo uetus est sacrata Tonanti.

Inde nouae primum moliri moenia Troiae

200

Laomedonta uidet susceptaque magna labore

Crescere difficili nec opes exposcere paruas

Cumque tridentigero tumidi genitore profundi

Mortalem induitur formam Phrygiaeque tyranno

Aedificat muros pactus pro moenibus aurum.

205

Stabat opus: pretium rex infitiatur et addit,

Perfidiae cumulum, falsis periuria uerbis.

"Non inpune feres" rector maris inquit et omnes

Inclinauit aquas ad auarae litora Troiae

Inque freti formam terras conuertit opesque

210

Abstulit agricolis et fluctibus obruit agros.

Poena neque haec satis est: regis quoque filia monstro

Poscitur aequoreo. quam dura ad saxa reuinctam

Vindicat Alcides promissaque munera dictos

Poscit equos, tantique operis mercede negata

215

Bis periura capit superatae moenia Troiae.

Nec pars militiae, Telamon, sine honore recessit

Hesioneque data potitur; nam coniuge Peleus

Clarus erat diua nec aui magis ille superbit

Nomine quam soceri, siquidem Iouis esse nepotem

220

Contigit haud uni, coniunx dea contigit uni.

Namque senex Thetidi Proteus "dea" dixerat "undae,

Concipe: mater eris iuuenis, qui fortibus annis

Acta patris uincet maiorque uocabitur illo."

Ergo, ne quicquam mundus Ioue maius haberet,

225

Quamuis haud tepidos sub pectore senserat ignes,

Iuppiter aequoreae Thetidis conubia fugit

In suaque Aeaciden succedere uota nepotem

Iussit et amplexus in uirginis ire marinae.

Est sinus Haemoniae curuos falcatus in arcus;

230

Bracchia procurrunt, ubi, si foret altior unda,

Portus erat; summis inductum est aequor harenis.

Litus habet solidum, quod nec uestigia seruet

Nec remoretur iter nec opertum pendeat alga;

Myrtea silua subest bicoloribus obsita bacis.

235

Est specus in medio, natura factus an arte,

Ambiguum, magis arte tamen: quo saepe uenire

Frenato delphine sedens, Theti, nuda solebas.

Illic te Peleus, ut somno uicta iacebas,

Occupat et, quoniam precibus temptata repugnas,

240

Vim parat innectens ambobus colla lacertis;

Quodnisi uenisses uariatis saepe figuris

Ad solitas artes, auso foret ille potitus;

Sed modo tu uolucris (uolucrem tamen ille tenebat),

Nunc grauis arbor eras: haerebat in arbore Peleus;

245

Tertia forma fuit maculosae tigridis: illa

Territus Aeacides a corpore bracchia soluit.

Isque deos pelagi uino super aequora fuso

Et pecoris fibris et fumo turis adorat,

Donec Carpathius medio de gurgite uates

250

"Aeacide", dixit "thalamis potiere petitis,

Tu modo, cum rigido sopita quiescit in antro,

Ignaram laqueis uincloque innecte tenaci.

Nec te decipiat centum mentita figuras,

Sed preme, quidquid erit, dum, quod fuit ante reformet."

255

Dixerat haec Proteus et condidit aequore uultum

Admisitque suos in uerba nouissima fluctus.

Pronus erat Titan inclinatoque tenebat

Hesperium temone fretum, cum pulchra relicto

Nereis ingreditur consueta cubilia ponto.

260

Vix bene uirgineos Peleus inuaserat artus,

Illa nouat formas, donec sua membra teneri

Sentit et in partes diuersas bracchia tendi;

Tum demum ingemuit, "neque" ait "sine numine uincis",

Exhibita estque Thetis. confessam amplectitur heros

265

Et potitur uotis ingentique inplet Achille.

Felix et nato, felix et coniuge Peleus,

Et cui, si demas iugulati crimina Phoci,

Omnia contigerant. fraterno sanguine sontem

Expulsumque domo patria Trachinia tellus

270

Accipit. hic regnum sine ui, sine caede regebat

Lucifero genitore satus patriumque nitorem

Ore ferens Ceyx, illo qui tempore maestus

Dissimilisque sui fratrem lugebat ademptum.

Quo postquam Aeacides fessus curaque uiaque

275

Venit et intrauit paucis comitantibus urbem,

Quosque greges pecorum, quae secum armenta trahebat,

Haud procul a muris sub opaca ualle reliquit,

Copia cum facta est adeunti tecta tyranni,

Velamenta manu praetendens supplice, qui sit

280

Quoque satus, memorat, tantum sua crimina celat

Mentiturque fugae causam: petit, urbe uel agro

Se iuuet. hunc contra placido Trachinius ore

Talibus adloquitur: "mediae quoque commoda plebi

Nostra patent, Peleu, nec inhospita regna tenemus.

285

Adicis huic animo momenta potentia, clarum

Nomen auumque Iouem. ne tempora perde precando.

Quod petis, omne feres tuaque haec pro parte uocato,

Qualiacumque uides. utinam meliora uideres!"

Et flebat. moueat tantos quae causa dolores,

290

Peleusque comitesque rogant; quibus ille profatur:

"Forsitan hanc uolucrem, rapto quae uiuit et omnes

Terret aues, semper pennas habuisse putetis:

Vir fuit et (tanta est animi constantia) iam tum

Acer erat belloque ferox ad uimque paratus,

295

Nomine Daedalion, illo genitore creatus,

Qui uocat Auroram caeloque nouissimus exit.

Cura mihi pax est, pacis mihi cura tenendae

Coniugiique fuit, fratri fera bella placebant;

Illius uirtus reges gentesque subegit,

300

Quae nunc Thisbaeas agitat mutata columbas.

Nata erat huic Chione, quae dotatissima forma

Mille procos habuit bis septem nubilis annis.

Forte reuertentes Phoebus Maiaque creatus,

Ille suis Delphis, hic uertice Cylleneo,

305

Videre hanc pariter, pariter traxere calorem.

Spem Veneris differt in tempora noctis Apollo;

Non fert ille moras uirgaque mouente soporem

Virginis os tangit: tactu iacet illa potenti

Vimque dei patitur; nox caelum sparserat astris:

310

Phoebus anum simulat praereptaque gaudia sumit.

Vt sua maturus conpleuit tempora uenter,

Alipedis de stirpe dei uersuta propago

Nascitur Autolycus, furtum ingeniosus ad omne,

Candida de nigris et de candentibus atra

315

Qui facere adsuerat, patriae non degener artis,

Nascitur e Phoebo (namque est enixa gemellos)

Carmine uocali clarus citharaque Philammon.

Quid peperisse duos et dis placuisse duobus

Et forti genitore et progenitore Tonanti

320

Esse satam prodest? an obest quoque gloria multis?

Obfuit huic certe! quae se praeferre Dianae

Sustinuit faciemque deae culpauit. at illi

Ira ferox mota est "factis" que "placebimus" inquit.

Nec mora, curuauit cornu neruoque sagittam

325

Inpulit et meritam traiecit harundine linguam.

Lingua tacet, nec uox temptataque uerba sequuntur,

Conantemque loqui cum sanguine uita reliquit.

Quam miseram amplexans ego tum patrioque dolorem

Corde tuli fratrique pio solacia dixi!

330

Quae pater haud aliter quam cautes murmura ponti

Accipit et natam delamentatur ademptam;

Vt uero ardentem uidit, quater inpetus illi

In medios fuit ire rogos; quater inde repulsus

Concita membra fugae mandat similisque iuuenco

335

Spicula crabronum pressa ceruice gerenti,

Qua uia nulla, ruit. iam tum mihi currere uisus

Plus homine est, alasque pedes sumpsisse putares.

Effugit ergo omnes ueloxque cupidine leti

Vertice Parnasi potitur; miseratus Apollo,

340

Cum se Daedalion saxo misisset ab alto,

Fecit auem et subitis pendentem sustulit alis

Oraque adunca dedit, curuos dedit unguibus hamos,

Virtutem antiquam, maiores corpore uires.

Et nunc accipiter, nullis satis aequus, in omnes

345

Saeuit aues aliisque dolens fit causa dolendi."

Quae dum Lucifero genitus miracula narrat

De consorte suo, cursu festinus anhelo

Aduolat armenti custos Phoceus Onetor

Et "Peleu, Peleu! magnae tibi nuntius adsum

350

Cladis" ait. quodcumque ferat, iubet edere Peleus;

Pendet et ipse metu trepidi Trachinius oris.

Ille refert: "fessos ad litora curua iuuencos

Adpuleram, medio cum Sol altissimus orbe

Tantum respiceret, quantum superesse uideret,

355

Parsque boum fuluis genua inclinarat harenis

Latarumque iacens campos spectabat aquarum,

Pars gradibus tardis illuc errabat et illuc;

Nant alii celsoque exstant super aequora collo.

Templa mari subsunt nec marmore clara neque auro,

360

Sed trabibus densis lucoque umbrosa uetusto:

Nereides Nereusque tenent; hos nauita ponti

Edidit esse deos, dum retia litore siccat.

Iuncta palus huic est densis obsessa salictis,

Quam restagnantis fecit maris unda paludem.

365

Inde fragore graui strepitu loca proxima terret

Belua uasta, lupus, siluisque palustribus exit

Oblitus et spumis et crasso sanguine rictus,

Fulmineus, rubra suffusus lumina flamma;

Qui quamquam saeuit pariter rabieque fameque,

370

Acrior est rabie. neque enim ieiunia curat

Caede boum diramque famem finire, sed omne

Vulnerat armentum sternitque hostiliter omne;

Pars quoque de nobis funesto saucia morsu,

Dum defensamus, leto est data. sanguine litus

375

Vndaque prima rubet demugitaeque paludes.

Sed mora damnosa est, nec res dubitare remittit:

Dum superest aliquid, cuncti coeamus et arma,

Arma capessamus coniunctaque tela feramus."

Dixerat agrestis, nec Pelea damna mouebant,

380

Sed memor admissi Nereida conligit orbam

Damna sua inferias extincto mittere Phoco.

Induere arma uiros uiolentaque sumere tela

Rex iubet Oetaeus; cum quis simul ipse parabat

Ire, sed Alcyone coniunx excita tumultu

385

Prosilit et nondum totos ornata capillos

Disicit hos ipsos colloque infusa mariti,

Mittat ut auxilium sine se, uerbisque precatur

Et lacrimis, animasque duas ut seruet in una.

Aeacides illi: "pulchros, regina, piosque

390

Pone metus! plena est promissi gratia uestri.

Non placet arma mihi contra noua monstra moueri:

Numen adorandum pelagi est." erat ardua turris,

Arce locus summa, fessis loca grata carinis.

Adscendunt illuc stratosque in litore tauros

395

Cum gemitu adspiciunt uastatoremque cruento

Ore ferum longos infectum sanguine uillos.

Inde manus tendens in aperti litora ponti

Caeruleam Peleus Psamathen, ut finiat iram,

Orat, opemque ferat. nec uocibus illa rogantis

400

Flectitur Aeacidae: Thetis hanc pro coniuge supplex

Accepit ueniam. sed enim reuocatus ab acri

Caede lupus perstat dulcedine sanguinis asper,

Donec inhaerentem lacerae ceruice iuuencae

Marmore mutauit; corpus praeterque colorem

405

Omnia seruauit: lapidis color indicat illum

Iam non esse lupum, iam non debere timeri.

Nec tamen hac profugum consistere Pelea terra

Fata sinunt: Magnetas adit uagus exul et illic

Sumit ab Haemonio purgamina caedis Acasto.

410

Interea fratrisque sui fratremque secutis

Anxia prodigiis turbatus pectora Ceyx,

Consulat ut sacras, hominum oblectamina, sortes,

Ad Clarium parat ire deum; nam templa profanus

Inuia cum Phlegyis faciebat Delphica Phorbas.

415

Consilii tamen ante sui, fidissima, certam

Te facit, Alcyone; cui protinus intima frigus

Ossa receperunt buxoque simillimus ora

Pallor obit, lacrimisque genae maduere profusis.

Ter conata loqui ter fletibus ora rigauit

420

Singultuque pias interrumpente querellas

"Quae mea culpa tuam" dixit, "carissime, mentem

Vertit? ubi est, quae cura mei prior esse solebat?

Iam potes Alcyone securus abesse relicta?

Iam uia longa placet? iam sum tibi carior absens?

425

At, puto, per terras iter est, tantumque dolebo,

Non etiam metuam, curaeque timore carebunt.

Aequora me terrent et ponti tristis imago;

Et laceras nuper tabulas in litore uidi

Et saepe in tumulis sine corpore nomina legi.

430

Neue tuum fallax animum fiducia tangat,

Quod socer Hippotades tibi sit, qui carcere fortes

Contineat uentos et, cum uelit, aequora placet.

Cum semel emissi tenuerunt aequora uenti,

Nil illis uetitum est, incommendataque tellus

435

Omnis et omne fretum est; caeli quoque nubila uexant

Excutiuntque feris rutilos concursibus ignes:

Quo magis hos noui (nam noui et saepe paterna

Parua domo uidi), magis hos reor esse timendos.

Quod tua si flecti precibus sententia nullis,

440

Care, potest, coniunx, nimiumque es certus eundi,

Me quoque tolle simul. certe iactabimur una,

Nec, nisi quae patiar, metuam; pariterque feremus,

Quidquid erit, pariter super aequora lata feremur".

Talibus Aeolidis dictis lacrimisque mouetur

445

Sidereus coniunx; neque enim minor ignis in ipso est.

Sed neque propositos pelagi dimittere cursus

Nec uult Alcyonen in partem adhibere pericli

Multaque respondit timidum solantia pectus.

Non tamen idcirco causam probat; addidit illis

450

Hoc quoque lenimen, quo solo flexit amantem:

"Longa quidem est nobis omnis mora, sed tibi iuro

Per patrios ignes,si me modo fata remittant,

Ante reuersurum, quam luna bis inpleat orbem."

His ubi promissis spes est admota recursus,

455

Protinus eductam naualibus aequore tingi

Aptarique suis pinum iubet armamentis.

Qua rursus uisa ueluti praesaga futuri

Horruit Alcyone lacrimasque emisit obortas

Amplexusque dedit tristique miserrima tandem

460

Ore "uale" dixit conlapsaque corpore toto est.

At iuuenes quaerente moras Ceyce reducunt

Ordinibus geminis ad fortia pectora remos

Aequalique ictu scindunt freta. sustulit illa

Vmentes oculos stantemque in puppe relicta

465

Concussaque manu dantem sibi signa maritum

Prima uidet redditque notas; ubi terra recessit

Longius atque oculi nequeunt cognoscere uultus,

Dum licet, insequitur fugientem lumine pinum.

Haec quoque ut haud poterat spatio summota uideri,

470

Vela tamen spectat summo fluitantia malo;

Vt nec uela uidet, uacuum petit anxia lectum

Seque toro ponit: renouat lectusque locusque

Alcyonae lacrimas et quae pars admonet absit.

Portibus exierant, et mouerat aura rudentes:

475

Obuertit lateri pendentes nauita remos

Cornuaque in summa locat arbore totaque malo

Carbasa deducit uenientesque accipit auras.

Aut minus aut certe medium non amplius aequor

Puppe secabatur, longeque erat utraque tellus,

480

Cum mare sub noctem tumidis albescere coepit

Fluctibus et praeceps spirare ualentius eurus.

"Ardua iamdudum demittite cornua" rector

Clamat "et antemnis totum subnectite uelum!"

Hic iubet: inpediunt aduersae iussa procellae,

485

Nec sinit audiri uocem fragor aequoris ullam;

Sponte tamen properant alii subducere remos,

Pars munire latus, pars uentis uela negare.

Egerit hic fluctus aequorque refundit in aequor,

Hic rapit antemnas; quae dum sine lege geruntur,

490

Aspera crescit hiems, omnique e parte feroces

Bella gerunt uenti fretaque indignantia miscent.

Ipse pauet nec se, qui sit status, ipse fatetur

Scire ratis rector nec quid iubeatue uelitue:

Tanta mali moles tantoque potentior arte est.

495

Quippe sonant clamore uiri, stridore rudentes,

Vndarum incursu grauis unda, tonitribus aether;

Fluctibus erigitur caelumque aequare uidetur

Pontus et inductas adspergine tangere nubes,

Et modo, cum fuluas ex imo uertit harenas,

500

Concolor est illis, Stygia modo nigrior unda,

Sternitur interdum spumisque sonantibus albet.

Ipsa quoque his agitur uicibus Trachinia puppis

Et nunc sublimis ueluti de uertice montis

Despicere in ualles imumque Acheronta uidetur,

505

Nunc, ubi demissam curuum circumstetit aequor,

Suspicere inferno summum de gurgite caelum.

Saepe dat ingentem fluctu latus icta fragorem

Nec leuius pulsata sonat, quam ferreus olim

Cum laceras aries balistaue concutit arces,

510

Vtque solent sumptis incursu uiribus ire

Pectore in arma feri protentaque tela leones,

Sic, ubi se uentis admiserat unda coortis,

Ibat in arma ratis multoque erat altior illis.

Iamque labant cunei, spoliataque tegmine cerae

515

Rima patet praebetque uiam letalibus undis.

Ecce cadunt largi resolutis nubibus imbres,

Inque fretum credas totum descendere caelum

Inque plagas caeli tumefactum ascendere pontum.

Vela madent nimbis, et cum caelestibus undis

520

Aequoreae miscentur aquae. caret ignibus aether,

Caecaque nox premitur tenebris hiemisque suisque.

Discutiunt tamen has praebentque micantia lumen

Fulmina: fulmineis ardescunt ignibus undae.

Dat quoque iam saltus intra caua texta carinae

525

Fluctus et, ut miles numero praestantior omni,

Cum saepe adsiluit defensae moenibus urbis,

Spe potitur tandem laudisque accensus amore

Inter mille uiros murum tamen occupat unus,

Sic, ubi pulsarunt celsi latera ardua fluctus,

530

Vastius insurgens decimae ruit inpetus undae,

Nec prius absistit fessam oppugnare carinam,

Quam uelut in captae descendat moenia nauis.

Pars igitur temptabat adhuc inuadere pinum,

Pars maris intus erat. trepidant haud segnius omnes,

535

Quam solet urbs aliis murum fodientibus extra

Atque aliis murum trepidare tenentibus intus.

Deficit ars, animique cadunt, totidemque uidentur,

Quot ueniunt fluctus, ruere atque inrumpere mortes.

Non tenet hic lacrimas, stupet hic; uocat ille beatos,

540

Funera quos maneant, hic uotis numen adorat

Bracchiaque ad caelum, quod non uidet, inrita tollens

Poscit opem; subeunt illi fraterque parensque,

Huic cum pignoribus domus et quodcumque relictum est.

Alcyone Ceyca mouet, Ceycis in ore

545

Nulla nisi Alcyone est et, cum desideret unam,

Gaudet abesse tamen. patriae quoque uellet ad oras

Respicere inque domum supremos uertere uultus,

Verum ubi sit, nescit; tanta uertigine pontus

Feruet, et inducta piceis e nubibus umbra

550

Omne latet caelum, duplicataque noctis imago est.

Frangitur incursu nimbosi turbinis arbor,

Frangitur et regimen, spoliisque animosa superstes

Vnda uelut uictrix sinuataque despicit undas,

Nec leuius, quam siquis Athon Pindumue reuulsos

555

Sede sua totos in apertum euerterit aequor,

Praecipitata cadit pariterque et pondere et ictu

Mergit in ima ratem, cum qua pars magna uirorum

Gurgite pressa graui neque in aera reddita fato

Functa suo est; alii partes et membra carinae

560

Trunca tenent, tenet ipse manu, qua sceptra solebat,

Fragmina nauigii Ceyx socerumque patremque

Inuocat, heu, frustra; sed plurima nantis in ore est

Alcyone coniunx: illam meminitque refertque,

Illius ante oculos ut agant sua corpora fluctus,

565

Optat, et exanimis manibus tumuletur amicis;

Dum natat, absentem, quotiens sinit hiscere fluctus,

Nominat Alcyonen ipsisque inmurmurat undis.

Ecce super medios fluctus niger arcus aquarum

Frangitur et rupta mersum caput obruit unda.

570

Lucifer obscurus nec quem cognoscere posses

Illa luce fuit, quoniamque excedere caelo

Non licuit, densis texit sua nubibus ora.

Aeolis interea tantorum ignara malorum

Dinumerat noctes et iam, quas induat ille,

575

Festinat uestes, iam quas, ubi uenerit ille,

Ipsa gerat, reditusque sibi promittit inanes.

Omnibus illa quidem superis pia tura ferebat,

Ante tamen cunctos Iunonis templa colebat,

Proque uiro, qui nullus erat, ueniebat ad aras,

580

Vtque foret sospes coniunx suus utque rediret,

Optabat, nullamque sibi praeferret; at illi

Hoc de tot uotis poterat contingere solum.

At dea non ultra pro functo morte rogari

Sustinet, utque manus funestas arceat aris,

585

"Iri, meae" dixit "fidissima nuntia uocis,

Vise soporiferam Somni uelociter aulam

Exstinctique iube Ceycis imagine mittat

Somnia ad Alcyonen ueros narrantia casus."

Dixerat, induitur uelamina mille colorum

590

Iris et arcuato caelum curuamine signans

Tecta petit iussi sub nube latentia regis.

Est prope Cimmerios longo spelunca recessu,

Mons cauus, ignaui domus et penetralia Somni:

Quo numquam radiis oriens mediusue cadensue

595

Phoebus adire potest; nebulae caligine mixtae

Exhalantur humo dubiaeque crepuscula lucis.

Non uigil ales ibi cristati cantibus oris

Euocat Auroram, nec uoce silentia rumpunt

Sollicitiue canes canibusue sagacior anser;

600

Non fera, non pecudes, non moti flamine rami

Humanaeue sonum reddunt conuicia linguae:

Muta quies habitat; saxo tamen exit ab imo

Riuus aquae Lethes, per quem cum murmure labens

Inuitat somnos crepitantibus unda lapillis.

605

Ante fores antri fecunda papauera florent

Innumeraeque herbae, quarum de lacte soporem

Nox legit et spargit per opacas umida terras;

Ianua nec uerso stridorem cardine reddit:

Nulla domo tota est, custos in limine nullus;

610

In medio torus est ebeno sublimis in atro,

Plumeus, unicolor, pullo uelamine tectus,

Quo cubat ipse deus membris languore solutis.

Hunc circa passim uarias imitantia formas

Somnia uana iacent totidem, quot messis aristas,

615

Silua gerit frondes, eiectas litus harenas.

Quo simul intrauit manibusque obstantia uirgo

Somnia dimouit, uestis fulgore reluxit

Sacra domus, tardaque deus grauitate iacentes

Vix oculos tollens iterumque iterumque relabens

620

Summaque percutiens nutanti pectora mento

Excussit tandem sibi se cubitoque leuatus,

Quid ueniat (cognouit enim), scitatur; at illa:

"Somne, quies rerum, placidissime, Somne, deorum,

Pax animi, quem cura fugit, qui corpora duris

625

Fessa ministeriis mulces reparasque labori,

Somnia, quae ueras aequant imitamine formas,

Herculea Trachine iube sub imagine regis

Alcyonen adeant simulacraque naufraga fingant.

Imperat hoc Iuno." postquam mandata peregit,

630

Iris abit (neque enim ulterius tolerare soporis

Vim poterat), labique ut somnum sensit in artus,

Effugit et remeat, per quos modo uenerat arcus.

At pater e populo natorum mille suorum

Excitat artificem simulatoremque figurae

635

Morphea. non illo quisquam sollertius alter

Exprimit incessus uultumque sonumque loquendi;

Adicit et uestes et consuetissima cuique

Verba, sed hic solos homines imitatur; at alter

Fit fera, fit uolucris, fit longo corpore serpens:

640

Hunc Icelon superi, mortale Phobetora uulgus

Nominat; est etiam diuersae tertius artis

Phantasos: ille in humum saxumque undamque trabemque,

Quaeque uacant anima, fallaciter omnia transit;

Regibus hic ducibusque suos ostendere uultus

645

Nocte solet, populos alii plebemque pererrant.

Praeterit hos senior cunctisque e fratribus unum

Morphea, qui peragat Thaumantidos edita, Somnus

Eligit et rursus molli languore solutus

Deposuitque caput stratoque recondidit alto.

650

Ille uolat nullos strepitus facientibus alis

Per tenebras intraque morae breue tempus in urbem

Peruenit Haemoniam positisque e corpore pennis

In faciem Ceycis abit sumptaque figura

Luridus, exanimi similis, sine uestibus ullis

655

Coniugis ante torum miserae stetit; uda uidetur

Barba uiri madidisque grauis fluere unda capillis.

Tum lecto incumbens, fletu super ora profuso,

Haec ait: "agnoscis Ceyca, miserrima coniunx?

An mea mutata est facies nece? respice: nosces

660

Inueniesque tuo pro coniuge coniugis umbram.

Nil opis, Alcyone, nobis tua uota tulerunt:

Occidimus! falso tibi me promittere noli.

Nubilus Aegaeo deprendit in aequore nauem

Auster et ingenti iactatam flamine soluit,

665

Oraque nostra tuum frustra clamantia nomen

Inplerunt fluctus. non haec tibi nuntiat auctor

Ambiguus, non ista uagis rumoribus audis:

Ipse ego fata tibi praesens mea naufragus edo.

Surge, age, da lacrimas lugubriaque indue nec me

670

Indeploratum sub inania Tartara mitte."

Adicit his uocem Morpheus, quam coniugis illa

Crederet esse sui; fletus quoque fundere ueros

Visus erat gestumque manus Ceycis habebat.

Ingemit Alcyone; lacrimans mouet atque lacertos

675

Per somnum corpusque petens amplectitur auras

Exclamatque "mane! quo te rapis? ibimus una."

Voce sua specieque uiri turbata soporem

Excutit et primo si sit circumspicit illic,

Qui modo uisus erat; nam moti uoce ministri

680

Intulerant lumen. postquam non inuenit usquam,

Percutit ora manu laniatque a pectore uestes

Pectoraque ipsa ferit; nec crines soluere curat,

Scindit et altrici, quae luctus causa, roganti

"Nulla est Alcyone, nulla est" ait, "occidit una

685

Cum Ceyce suo. solantia tollite uerba!

Naufragus interiit. uidi agnouique manusque

Ad discedentem cupiens retinere tetendi.

Vmbra fuit, sed et umbra tamen manifesta uirique

Vera mei. non ille quidem, si quaeris, habebat

690

Adsuetos uultus nec, quo prius, ore nitebat;

Pallentem nudumque et adhuc umente capillo

Infelix uidi: stetit hoc miserabilis ipso,

Ecce, loco" (et quaerit, uestigia siqua supersint).

"Hoc erat, hoc, animo quod diuinante timebam,

695

Et ne me fugeres, uentos sequerere, rogabam.

At certe uellem, quoniam periturus abibas,

Me quoque duxisses tecum: fuit utile tecum

Ire mihi. neque enim de uitae tempore quicquam

Non simul egissem, nec mors discreta fuisset.

700

Nunc absens perii, iactor quoque fluctibus absens

Et sine me me pontus habet. crudelior ipso

Sit mihi mens pelago, si uitam ducere nitar

Longius et tanto pugnem superesse dolori;

Sed neque pugnabo nec te, miserande, relinquam

705

Et tibi nunc saltem ueniam comes, inque sepulcro

Si non urna, tamen iunget nos littera, si non

Ossibus ossa meis, at nomen nomine tangam."

Plura dolor prohibet uerboque interuenit omni

Plangor, et attonito gemitus a corde trahuntur.

710

Mane erat: egreditur tectis ad litus et illum

Maesta locum repetit, de quo spectarat euntem,

Dumque moratur ibi dumque "hic retinacula soluit,

Hoc mihi discedens dedit oscula litore" dicit

Dumque notata locis reminiscitur acta fretumque

715

Prospicit, in liquida spatio distante tuetur

Nescio quid quasi corpus aqua, primoque, quid illud

Esset, erat dubium; postquam paulum adpulit unda,

Et, quamuis aberat, corpus tamen esse liquebat,

Qui foret, ignorans, quia naufragus, omine mota est

720

Et, tamquam ignoto lacrimam daret, "heu! miser" inquit,

"Quisquis es, et siqua est coniunx tibi." fluctibus actum

Fit propius corpus; quod quo magis illa tuetur,

Hoc minus et minus est mentis sua, iamque propinquae

Admotum terrae, iam quod cognoscere posset,

725

Cernit: erat coniunx. "ille est!" exclamat et una

Ora, comas, uestem lacerat tendensque trementes

Ad Ceyca manus "sic, o carissime coniunx,

Sic ad me, miserande, redis?" ait. adiacet undis

Facta manu moles, quae primas aequoris undas

730

Frangit et incursus quae praedelassat aquarum:

Insilit huc. mirumque fuit potuisse: uolabat,

Percutiensque leuem modo natis aera pennis

Stringebat summas ales miserabilis undas,

Dumque uolat, maesto similem plenumque querellae

735

Ora dedere sonum tenui crepitantia rostro.

Vt uero tetigit mutum et sine sanguine corpus,

Dilectos artus amplexa recentibus alis

Frigida nequiquam duro dedit oscula rostro.

Senserit hoc Ceyx an uultum motibus undae

740

Tollere sit uisus, populus dubitabat; at ille

Senserat, et, tandem superis miserantibus, ambo

Alite mutantur. fatis obnoxius isdem

Tunc quoque mansit amor, nec coniugiale solutum est

Foedus in alitibus: coeunt fiuntque parentes,

745

Perque dies placidos hiberno tempore septem

Incubat Alcyone pendentibus aequore nidis.

Tum uia tuta maris: uentos custodit et arcet

Aeolus egressu praestatque nepotibus aequor.

Hos aliquis senior iunctim freta lata uolantes

750

Spectat et ad finem seruatos laudat amores.

Proximus, aut idem, si fors tulit, "hic quoque" dixit,

"Quem mare carpentem substrictaque crura gerentem

Adspicis," (ostendens spatiosum in guttura mergum)

"Regia progenies: et si descendere ad ipsum

755

Ordine perpetuo quaeris, sunt huius origo

Ilus et Assaracus raptusque Ioui Ganymedes

Laomedonue senex Priamusque nouissima Troiae

Tempora sortitus. frater fuit Hectoris iste:

Qui nisi sensisset prima noua fata iuuenta,

760

Forsitan inferius non Hectore nomen haberet,

Quamuis est illum proles enixa Dymantis,

Aesacon umbrosa furtim peperisse sub Ida

Fertur Alexirhoe, Granico nata bicorni.

Oderat hic urbes nitidaque remotus ab aula

765

Secretos montes et inambitiosa colebat

Rura nec Iliacos coetus nisi rarus adibat.

Non agreste tamen nec inexpugnabile amori

Pectus habens siluas captatam saepe per omnes

Adspicit Hesperien patria Cebrenida ripa

770

Iniectos umeris siccantem sole capillos.

Visa fugit nymphe, ueluti perterrita fuluum

Cerua lupum longeque lacu deprensa relicto

Accipitrem fluuialis anas; quam Troius heros

Insequitur celeremque metu celer urget amore.

775

Ecce latens herba coluber fugientis adunco

Dente pedem strinxit uirusque in corpore liquit;

Cum uita suppressa fuga est: amplectitur amens

Exanimem clamatque: "piget, piget esse secutum!

Sed non hoc timui, neque erat mihi uincere tanti.

780

Perdidimus miseram nos te duo: uulnus ab angue,

A me causa data est. ego sum sceleratior illo,

Qui tibi morte mea mortis solacia mittam."

Dixit et e scopulo, quem rauca subederat unda,

Decidit in pontum; Tethys miserata cadentem

785

Molliter excepit nantemque per aequora pennis

Texit, et optatae non est data copia mortis.

Indignatur amans inuitum uiuere cogi

Obstarique animae misera de sede uolenti

Exire; utque nouas umeris adsumpserat alas,

790

Subuolat atque iterum corpus super aequora mittit.

Pluma leuat casus. furit Aesacos, inque profundum

Pronus abit letique uiam sine fine retemptat.

Fecit amor maciem: longa internodia crurum,

Longa manet ceruix, caput est a corpore longe;

795

Aequor amat, nomenque manet, quia mergitur illo."

2

ducit

traxit F L e