Ouidius metamorphoses 4

Altre sezioni


At non Alcithoe Minyeias orgia censet

Accipienda dei, sed adhuc temeraria Bacchum

Progeniem negat esse Iouis sociasque sorores

Impietatis habet. festum celebrare sacerdos

5

Immunesque operum famulas dominasque suorum

Pectora pelle tegi, crinalis soluere uittas,

Serta coma, manibus frondentis sumere thyrsos

Iusserat et saeuam laesi fore numinis iram

Vaticinatus erat. parent matresque nurusque

10

Telasque calathosque infectaque pensa reponunt

Turaque dant Bacchumque uocant Bromiumque Lyaeumque

Ignigenamque satumque iterum solumque bimatrem;

Additur his Nyseus indetonsusque Thyoneus

Et cum Lenaeo genialis consitor uuae

15

Nycteliusque Eleleusque parens et Iacchus et Euhan

Et quae praeterea per Graias plurima gentes

Nomina, Liber, habes; tibi enim inconsumpta iuuenta est,

Tu puer aeternus, tu formosissimus alto

Conspiceris caelo; tibi, cum sine cornibus adstas,

20

Virgineum caput est; Oriens tibi uictus adusque

Decolor extremo qua cingitur India Gange;

Penthea tu, uenerande, bipenniferumque Lycurgum

Sacrilegos mactas Tyrrhenaque mittis in aequor

Corpora; tu biiugum pictis insignia frenis

25

Colla premis lyncum; Bacchae Satyrique sequuntur

Quique senex ferula titubantis ebrius artus

Sustinet et pando non fortiter haeret asello.

Quacumque ingrederis, clamor iuuenalis et una

Femineae uoces impulsaque tympana palmis

30

Concauaque aera sonant longoque foramine buxus.

Placatus mitisque rogant Ismenides adsis

Iussaque sacra colunt; solae Minyeides intus

Intempestiua turbantes festa Minerua

Aut ducunt lanas, aut stamina pollice uersant,

35

Aut haerent telae famulasque laboribus urgent.

E quibus una leui deducens pollice filum:

"Dum cessant aliae commentaque sacra frequentant,

Nos quoque, quas Pallas, melior dea, detinet," inquit

"Vtile opus manuum uario sermone leuemus

40

Perque uices aliquid, quod tempora longa uideri

Non sinat, in medium uacuas referamus ad aures.

Dicta probant primamque iubent narrare sorores.

Illa quid e multis referat (nam plurima norat)

Cogitat et dubia est de te, Babylonia, narret,

45

Derceti, quam uersa squamis uelantibus artus

Stagna Palaestini credunt celebrasse figura;

An magis ut sumptis illius filia pennis

Extremos albis in turribus egerit annos;

Nais an ut cantu nimiumque potentibus herbis

50

Verterit in tacitos iuuenalia corpora pisces,

Donec idem passa est; an, quae poma alba ferebat,

Vt nunc nigra ferat contactu sanguinis arbor.

Hoc placet; haec quoniam uulgaris fabula non est,

Talibus orsa modis, lana sua fila sequente.

55

"Pyramus et Thisbe, iuuenum pulcherrimus alter,

Altera, quas Oriens habuit, praelata puellis,

Contiguas tenuere domos, ubi dicitur altam

Coctilibus muris cinxisse Semiramis urbem.

Notitiam primosque gradus uicinia fecit;

60

Tempore creuit amor; taedae quoque iure coissent,

Sed uetuere patres; quod non potuere uetare,

Ex aequo captis ardebant mentibus ambo.

Conscius omnis abest; nutu signisque loquuntur,

Quoque magis tegitur, tectus magis aestuat ignis.

65

Fissus erat tenui rima, quam duxerat olim,

Cum fieret, paries domui communis utrique.

Id uitium, nulli per saecula longa notatum

(Quid non sentit amor?), primi uidistis, amantes,

Et uocis fecistis iter; tutaeque per illud

70

Murmure blanditiae minimo transire solebant.

Saepe, ubi constiterant hinc Thisbe, Pyramus illinc,

Inque uices fuerat captatus anhelitus oris:

"Inuide" dicebant "paries, quid amantibus obstas?

Quantum erat ut sineres toto nos corpore iungi,

75

Aut, hoc si nimium est, uel ad oscula danda pateres?

Nec sumus ingrati; tibi nos debere fatemur

Quod datus est uerbis ad amicas transitus aures.

Talia diuersa nequiquam sede locuti

Sub noctem dixere uale, partique dedere

80

Oscula quisque suae non peruenientia contra.

Postera nocturnos aurora remouerat ignes

Solque pruinosas radiis siccauerat herbas;

Ad solitum coiere locum. Tum murmure paruo

Multa prius questi, statuunt ut nocte silenti

85

Fallere custodes foribusque excedere temptent

Cumque domo exierint, urbis quoque tecta relinquant;

Neue sit errandum lato spatiantibus aruo,

Conueniant ad busta Nini lateantque sub umbra

Arboris; arbor ibi niueis uberrima pomis,

90

Ardua morus, erat, gelido contermina fonti.

Pacta placent; et lux, tarde discedere uisa,

Praecipitatur aquis et aquis nox exit ab isdem.

Callida per tenebras, uersato cardine, Thisbe

Egreditur fallitque suos adopertaque uultum

95

Peruenit ad tumulum dictaque sub arbore sedit;

Audacem faciebat amor. uenit ecce recenti

Caede leaena boum spumantis oblita rictus,

Depositura sitim uicini fontis in unda.

Quam procul ad lunae radios Babylonia Thisbe

100

Vidit et obscurum timido pede fugit in antrum;

Dumque fugit, tergo uelamina lapsa reliquit.

Vt lea saeua sitim multa compescuit unda,

Dum redit in siluas, inuentos forte sine ipsa

Ore cruentato tenues laniauit amictus.

105

Serius egressus uestigia uidit in alto

Puluere certa ferae totoque expalluit ore

Pyramus; ut uero uestem quoque sanguine tinctam

Repperit: "una duos" inquit "nox perdet amantes;

E quibus illa fuit longa dignissima uita,

110

Nostra nocens anima est; ego te, miseranda, peremi,

In loca plena metus qui iussi nocte uenires

Nec prior huc ueni. nostrum diuellite corpus

Et scelerata fero consumite uiscera morsu,

O quicumque sub hac habitatis rupe, leones.

115

Sed timidi est optare necem." uelamina Thisbes

Tollit et ad pactae secum fert arboris umbram

Vtque dedit notae lacrimas, dedit oscula uesti:

"Accipe nunc" inquit "nostri quoque sanguinis haustus."

Quoque erat accinctus, demisit in ilia ferrum,

120

Nec mora, feruenti moriens e uulnere traxit

Et iacuit resupinus humo; cruor emicat alte,

Non aliter quam cum uitiato fistula plumbo

Scinditur et tenui stridente foramine longas

Eiaculatur aquas atque ictibus aera rumpit.

125

Arborei fetus adspergine caedis in atram

Vertuntur faciem madefactaque sanguine radix

Purpureo tingit pendentia mora colore.

Ecce metu nondum posito, ne fallat amantem,

Illa redit iuuenemque oculis animoque requirit

130

Quantaque uitarit narrare pericula gestit;

Vtque locum et uisa cognoscit in arbore formam,

Sic facit incertam pomi color; haeret, an haec sit.

Dum dubitat, tremebunda uidet pulsare cruentum

Membra solum retroque pedem tulit oraque buxo

135

Pallidiora gerens, exhorruit aequoris instar,

Quod tremit, exigua cum summum stringitur aura.

Sed postquam remorata suos cognouit amores,

Percutit indignos claro plangore lacertos

Et laniata comas amplexaque corpus amatum

140

Vulnera suppleuit lacrimis fletumque cruori

Miscuit et gelidis in uultibus oscula figens:

"Pyrame" clamauit "quis te mihi casus ademit?

Pyrame, responde; tua te carissima Thisbe

Nominat; exaudi uultusque attolle iacentis."

145

Ad nomen Thisbes oculos iam morte grauatos

Pyramus erexit uisaque recondidit illa.

Quae postquam uestemque suam cognouit et ense

Vidit ebur uacuum: "tua te manus" inquit "amorque

Perdidit, infelix! est et mihi fortis in unum

150

Hoc manus, est et amor; dabit hic in uulnera uires.

Persequar exstinctum letique miserrima dicar

Causa comesque tui; quique a me morte reuelli

Heu! sola poteras, poteris nec morte reuelli.

Hoc tamen amborum uerbis estote rogati,

155

O multum miseri, meus illiusque parentes,

Vt quos certus amor, quos hora nouissima iunxit,

Componi tumulo non inuideatis eodem.

At tu, quae ramis arbor miserabile corpus

Nunc tegis unius, mox es tectura duorum,

160

Signa tene caedis pullosque et luctibus aptos

Semper habe fetus, gemini monumenta cruoris."

Dixit et aptato pectus mucrone sub imum

Incubuit ferro, quod adhuc a caede tepebat.

Vota tamen tetigere deos, tetigere parentes;

165

Nam color in pomo est, ubi permaturuit, ater,

Quodque rogis superest, una requiescit in urna."

Desierat; mediumque fuit breue tempus et orsa est

Dicere Leuconoe; uocem tenuere sorores.

"Hunc quoque, siderea qui temperat omnia luce,

170

Cepit amor Solem; Solis referemus amores.

Primus adulterium Veneris cum Marte putatur

Hic uidisse deus; uidet hic deus omnia primus.

Indoluit facto Iunonigenaeque marito

Furta tori furtique locum monstrauit. at illi

175

Et mens et quod opus fabrilis dextra tenebat

Excidit; extemplo graciles ex aere catenas

Retiaque et laqueos, quae lumina fallere possent,

Elimat; non illud opus tenuissima uincant

Stamina, non summo quae pendet aranea tigno;

180

Vtque leuis tactus momentaque parua sequantur

Efficit et lecto circumdata collocat apte.

Vt uenere torum coniunx et adulter in unum,

Arte uiri uinclisque noua ratione paratis

In mediis ambo deprensi amplexibus haerent.

185

Lemnius extemplo ualuas patefecit eburnas

Admisitque deos; illi iacuere ligati

Turpiter; atque aliquis de dis non tristibus optat

Sic fieri turpis; superi risere diuque

Haec fuit in toto notissima fabula caelo.

190

Exigit indicii memorem Cythereia poenam

Inque uices illum, tectos qui laesit amores,

Laedit amore pari. quid nunc, Hyperione nate,

Forma colorque tibi radiataque lumina prosunt?

Nempe tuis omnes qui terras ignibus uris,

195

Vreris igne nouo; quique omnia cernere debes,

Leucothoen spectas et uirgine figis in una,

Quos mundo debes, oculos. modo surgis Eoo

Temperius caelo, modo serius incidis undis

Spectandique mora brumalis porrigis horas;

200

Deficis interdum uitiumque in lumina mentis

Transit et obscurus mortalia pectora terres.

Nec, tibi quod lunae terris propioris imago

Obstiterit, palles; facit hunc amor iste colorem.

Diligis hanc unam; nec te Clymeneque Rhodosque

205

Nec tenet Aeaeae genetrix pulcherrima Circes

Quaeque tuos Clytie quamuis despecta petebat

Concubitus ipsoque illo graue uulnus habebat

Tempore; Leucothoe multarum obliuia fecit,

Gentis odoriferae quam formosissima partu

210

Edidit Eurynome; sed postquam filia creuit,

Quam mater cunctas, tam matrem filia uicit.

Rexit Achaemenias urbes pater Orchamus isque

Septimus a prisco numeratur origine Belo.

Axe sub Hesperio sunt pascua Solis equorum;

215

Ambrosiam pro gramine habent; ea fessa diurnis

Membra ministeriis nutrit reparatque labori.

Dumque ibi quadripedes caelestia pabula carpunt

Noxque uicem peragit, thalamos deus intrat amatos

Versus in Eurynomes faciem genetricis et inter

220

Bis sex Leucothoen famulas ad lumina cernit

Leuia uersato ducentem stamina fuso.

Ergo ubi ceu mater carae dedit oscula natae,

"Res" ait "arcana est: famulae, discedite neue

Eripite arbitrium matri secreta loquendi."

225

Paruerant; thalamoque deus sine teste relicto:

"Ille ego sum" dixit "qui longum metior annum,

Omnia qui uideo, per quem uidet omnia tellus,

Mundi oculus. mihi, crede, places." pauet illa metuque

Et colus et fusi digitis cecidere remissis.

230

Ipse timor decuit. Nec longius ille moratus

In ueram rediit speciem solitumque nitorem;

At uirgo, quamuis inopino territa uisu,

Victa nitore dei posita uim passa querella est.

Inuidit Clytie (neque enim moderatus in illa

235

Solis amor fuerat) stimulataque paelicis ira

Vulgat adulterium diffamatumque parenti

Indicat. ille ferox immansuetusque precantem

Tendentemque manus ad lumina Solis et "ille

Vim tulit inuitae" dicentem defodit alta

240

Crudus humo tumulumque super grauis addit harenae.

Dissipat hunc radiis Hyperione natus iterque

Dat tibi, qua possis defossos promere uultus;

Nec tu iam poteras enectum pondere terrae

Tollere, nympha, caput corpusque exsangue iacebas.

245

Nil illo fertur uolucrum moderator equorum

Post Phaethonteos uidisse dolentius ignes.

Ille quidem gelidos radiorum uiribus artus,

Si queat, in uiuum temptat reuocare calorem;

Sed quoniam tantis fatum conatibus obstat,

250

Nectare odorato sparsit corpusque locumque

Multaque praequestus: "tanges tamen aethera" dixit.

Protinus imbutum caelesti nectare corpus

Delicuit terramque suo madefecit odore;

Virgaque per glebas sensim radicibus actis

255

Turea surrexit tumulumque cacumine rupit.

At Clytien, quamuis amor excusare dolorem

Indiciumque dolor poterat, non amplius auctor

Lucis adit Venerisque modum sibi fecit in illa.

Tabuit ex illo dementer amoribus usa

260

Nympharum impatiens et sub Ioue nocte dieque

Sedit humo nuda nudis incompta capillis

Perque nouem luces expers undaeque cibique

Rore mero lacrimisque suis ieiunia pauit

Nec se mouit humo; tantum spectabat euntis

265

Ora dei uultusque suos flectebat ad illum.

Membra ferunt haesisse solo partemque coloris

Luridus exsangues pallor conuertit in herbas;

Est in parte rubor uiolaeque simillimus ora

Flos tegit; illa suum, quamuis radice tenetur,

270

Vertitur ad Solem mutataque seruat amorem."

Dixerat et factum mirabile ceperat auris;

Pars fieri potuisse negant, pars omnia ueros

Posse deos memorant; sed non et Bacchus in illis.

Poscitur Alcithoe, postquam siluere sorores.

275

Quae radio stantis percurrens stamina telae:

"Vulgatos taceo" dixit "pastoris amores

Daphnidis Idaei, quem nymphe paelicis ira

Contulit in saxum; tantus dolor urit amantes;

Nec loquor ut quondam, naturae iure nouato,

280

Ambiguus fuerit modo uir, modo femina Sithon.

Te quoque, nunc adamas, quondam fidissime paruo,

Celmi, Ioui largoque satos Curetas ab imbri

Et Crocon in paruos uersum cum Smilace flores

Praetereo dulcique animos nouitate tenebo.

285

Vnde sit infamis, quare male fortibus undis

Salmacis eneruet tactosque remolliat artus,

Discite; causa latet; uis est notissima fontis.

Mercurio puerum diua Cythereide natum

Naides Idaeis enutriuere sub antris;

290

Cuius erat facies in qua materque paterque

Cognosci possent; nomen quoque traxit ab illis.

Is tria cum primum fecit quinquennia, montes

Deseruit patrios Idaque altrice relicta

Ignotis errare locis, ignota uidere

295

Flumina gaudebat, studio minuente laborem.

Ille etiam Lycias urbes Lyciaeque propinquos

Caras adit; uidet hic stagnum lucentis ad imum

Vsque solum lymphae; non illic canna palustris

Nec steriles uluae nec acuta cuspide iunci;

300

Perspicuus liquor est; stagni tamen ultima uiuo

Caespite cinguntur semperque uirentibus herbis.

Nympha colit, sed nec uenatibus apta nec arcus

Flectere quae soleat nec quae contendere cursu

Solaque naiadum celeri non nota Dianae.

305

Saepe suas illi fama est dixisse sorores:

"Salmaci, uel iaculum, uel pictas sume pharetras

Et tua cum duris uenatibus otia misce."

Nec iaculum sumit nec pictas illa pharetras

Nec sua cum duris uenatibus otia miscet;

310

Sed modo fonte suo formosos perluit artus,

Saepe Cytoriaco deducit pectine crines

Et quid se deceat spectatas consulit undas.

Nunc perlucenti circumdata corpus amictu

Mollibus aut foliis aut mollibus incubat herbis;

315

Saepe legit flores. et tunc quoque forte legebat,

Cum puerum uidit uisumque optauit habere.

Nec tamen ante adiit, etsi properabat adire,

Quam se composuit, quam circumspexit amictus

Et finxit uultum et meruit formosa uideri.

320

Tunc sic orsa loqui: "puer o dignissime credi

Esse deus, seu tu deus es, potes esse Cupido,

Siue es mortalis, qui te genuere, beati

Et frater felix et fortunata profecto,

Siqua tibi soror est, et quae dedit ubera nutrix;

325

Sed longe cunctis longeque beatior illa,

Siqua tibi sponsa est, siquam dignabere taeda!

Haec tibi siue aliqua est, mea sit furtiua uoluptas;

Seu nulla est, ego sim thalamumque ineamus eundem.

Nais ab his tacuit; pueri rubor ora notauit

330

(Nescit enim quid amor); sed et erubuisse decebat.

Hic color aprica pendentibus arbore pomis

Aut ebori tincto est aut sub candore rubenti

Cum frustra resonant aera auxiliaria, lunae.

Poscenti nymphae sine fine sororia saltem

335

Oscula iamque manus ad eburnea colla ferenti:

"Desinis? an fugio tecumque" ait "ista relinquo?"

Salmacis extimuit: "loca"que "haec tibi libera trado,

Hospes," ait simulatque gradu discedere uerso;

Tum quoque respiciens fruticumque recondita silua

340

Delituit flexumque genu submisit. at ille,

Scilicet ut uacuis et inobseruatus in herbis,

Huc it et hinc illuc et in alludentibus undis

Summa pedum taloque tenus uestigia tingit;

Nec mora, temperie blandarum captus aquarum

345

Mollia de tenero uelamina corpore ponit.

Tum uero placuit nudaeque cupidine formae

Salmacis exarsit; flagrant quoque lumina nymphae,

Non aliter quam cum puro nitidissimus orbe

Opposita speculi referitur imagine Phoebus;

350

Vixque moram patitur, uix iam sua gaudia differt,

Iam cupit amplecti, iam se male continet amens.

Ille cauis uelox applauso corpore palmis

Desilit in latices alternaque bracchia ducens

In liquidis translucet aquis, ut eburnea siquis

355

Signa tegat claro uel candida lilia uitro.

"Vicimus et meus est!" exclamat Nais et, omni

Veste procul iacta, mediis immittitur undis

Pugnantemque tenet luctantiaque oscula carpit

Subiectatque manus inuitaque pectora tangit

360

Et nunc hac iuueni, nunc circumfunditur illac.

Denique nitentem contra elabique uolentem

Implicat ut serpens quam regia sustinet ales

Sublimemque rapit; pendens caput illa pedesque

Alligat et cauda spatiantes implicat alas;

365

Vtue solent hederae longos intexere truncos,

Vtque sub aequoribus deprensum polypus hostem

Continet ex omni dimissis parte flagellis.

Perstat Atlantiades sperataque gaudia nymphae

Denegat; illa premit commissaque corpore toto

370

Sicut inhaerebat: "pugnes licet, improbe," dixit

"Non tamen effugies; ita di iubeatis et istum

Nulla dies a me nec me deducat ab isto!"

Vota suos habuere deos; nam mixta duorum

Corpora iunguntur faciesque inducitur illis

375

Vna, uelut, siquis conducat cortice ramos,

Crescendo iungi pariterque adolescere cernit;

Sic ubi complexu coierunt membra tenaci,

Nec duo sunt sed forma duplex, nec femina dici

Nec puer ut possit; neutrumque et utrumque uidetur.

380

Ergo ubi se liquidas, quo uir descenderat, undas

Semimarem fecisse uidet mollitaque in illis

Membra, manus tendens, sed iam non uoce uirili,

Hermaphroditus ait: "nato date munera uestro,

Et pater et genetrix, amborum nomen habenti;

385

Quisquis in hos fontes uir uenerit, exeat inde

Semiuir et tactis subito mollescat in undis."

Motus uterque parens nati rata uerba biformis

Fecit et incesto fontem medicamine tinxit.

Finis erat dictis; et adhuc Minyeia proles

390

Vrget opus spernitque deum festumque profanat,

Tympana cum subito non apparentia raucis

Obstrepuere sonis et adunco tibia cornu

Tinnulaque aera sonant et olent murraeque crocique;

Resque fide maior, coepere uirescere telae

395

Inque hederae faciem pendens frondescere uestis.

Pars abit in uites et quae modo fila fuerunt

Palmite mutantur; de stamine pampinus exit;

Purpura fulgorem pictis accommodat uuis.

Iamque dies exactus erat tempusque subibat,

400

Quod tu nec tenebras nec posses dicere lucem,

Sed cum luce tamen dubiae confinia noctis;

Tecta repente quati pinguesque ardere uidentur

Lampades et rutilis collucere ignibus aedes

Falsaque saeuarum simulacra ululare ferarum.

405

Fumida iamdudum latitant per tecta sorores

Diuersaeque locis ignes ac lumina uitant;

Dumque petunt tenebras, paruos membrana per artus

Porrigitur tenuique includunt bracchia penna;

Nec qua perdiderint ueterem ratione figuram,

410

Scire sinunt tenebrae. non illas pluma leuauit;

Sustinuere tamen se perlucentibus alis

Conataeque loqui minimam et pro corpore uocem

Emittunt peraguntque leues stridore querellas

Tectaque, non siluas, celebrant lucemque perosae

415

Nocte uolant seroque trahunt a uespere nomen.

Tum uero totis Bacchi memorabile Thebis

Numen erat magnasque noui matertera uires

Narrat ubique dei de totque sororibus expers

Vna doloris erat, nisi quem fecere sorores.

420

Adspicit hanc natis thalamoque Athamantis habentem

Sublimes animos et alumno numine Iuno

Nec tulit et secum: "Potuit de paelice natus

Vertere Maeonios pelagoque immergere nautas

Et laceranda suae nati dare uiscera matri

425

Et triplices operire nouis Minyeidas alis;

Nil poterit Iuno nisi inultos flere dolores?

Idque mihi satis est? haec una potentia nostra est?

Ipse docet quid agam; fas est et ab hoste doceri;

Quidque furor ualeat Penthea caede satisque

430

Ac super ostendit; cur non stimuletur eatque

Per cognata suis exempla furoribus Ino?"

Est uia decliuis funesta nubila taxo;

Ducit ad infernas per muta silentia sedes;

Styx nebulas exhalat iners umbraeque recentes

435

Descendunt illac simulacraque functa sepulcris.

Pallor hiemsque tenent late loca senta nouique,

Qua sit iter, manes, Stygiam qua ducat ad urbem,

Ignorant, ubi sit nigri fera regia Ditis.

Mille capax aditus et apertas undique portas

440

Vrbs habet; utque fretum de tota flumina terra,

Sic omnes animas locus accipit ille nec ulli

Exiguus populo est turbamue accedere sentit.

Errant exsangues sine corpore et ossibus umbrae

Parsque forum celebrant, pars imi tecta tyranni,

445

Pars aliquas artes, antiquae imitamina uitae,

Exercent, aliam partem sua poena coercet.

Sustinet ire illuc, caelesti sede relicta,

(Tantum odiis iraeque dabat), Saturnia Iuno.

Quo simul intrauit sacroque a corpore pressum

450

Ingemuit limen, tria Cerberus extulit ora

Et tres latratus semel edidit. Illa sorores

Nocte uocat genitas, graue et implacabile numen.

Carceris ante fores clausas adamante sedebant

Deque suis atros pectebant crinibus angues;

455

Quam simul agnorunt inter caliginis umbras,

Surrexere deae. sedes scelerata uocatur;

Viscera praebebat Tityos lanianda nouemque

Iugeribus distractus erat; tibi, Tantale, nullae

Deprenduntur aquae quaeque imminet effugit arbor;

460

Aut petis aut urges rediturum, Sisyphe, saxum;

Voluitur Ixion et se sequiturque fugitque;

Molirique suis letum patruelibus ausae

Assiduae repetunt, quas perdant, Belides undas.

Quos omnes acie postquam Saturnia torua

465

Vidit et ante omnes Ixiona, rursus ab illo

Sisyphon adspiciens: "cur hic e fratribus" inquit

"Perpetuas patitur poenas, Athamanta superbum

Regia diues habet, qui me cum coniuge semper

Spreuit?" et exponit causas odiique uiaeque

470

Quidque uelit; quod uellet, erat ne regia Cadmi

Staret et in facinus traherent Athamanta furores.

Imperium, promissa, preces confundit in unum

Sollicitatque deas. sic haec Iunone locuta,

Tisiphone, canos ut erat turbata capillos,

475

Mouit et obstantes reiecit ab ore colubras

Atque ita: "non longis opus est ambagibus" inquit;

"Facta puta quaecumque iubes. inamabile regnum

Desere teque refer caeli melioris ad auras."

Laeta redit Iuno, quam caelum intrare parantem

480

Roratis lustrauit aquis Thaumantias Iris.

Nec mora, Tisiphone madefactam sanguine sumit

Importuna facem fluidoque cruore rubentem

Induitur pallam tortoque incingitur angue

Egrediturque domo. Luctus comitatur euntem

485

Et Pauor et Terror trepidoque Insania uultu.

Limine constiterat; postes tremuisse feruntur

Aeolii pallorque fores infecit acernas

Solque locum fugit. monstris exterrita coniunx,

Territus est Athamas; tectoque exire parabant;

490

Obstitit infelix aditumque obsedit Erinys

Nexaque uipereis distendens bracchia nodis

Caesariem excussit; motae sonuere colubrae

Parsque iacent umeris, pars circum pectora lapsae

Sibila dant saniemque uomunt linguisque coruscant.

495

Inde duos mediis abrumpit crinibus angues

Pestiferaque manu raptos immisit; at illi

Inoosque sinus Athamanteosque pererrant

Inspirantque graues animas; nec uulnera membris

Vlla ferunt: mens est quae diros sentiat ictus.

500

Attulerat secum liquidi quoque monstra ueneni,

Oris Cerberei spumas et uirus Echidnae

Erroresque uagos caecaeque obliuia mentis

Et scelus et lacrimas rabiemque et caedis amorem,

Omnia trita simul, quae sanguine mixta recenti

505

Coxerat aere cauo, uiridi uersata cicuta;

Dumque pauent illi, uertit furiale uenenum

Pectus in amborum praecordiaque intima mouit.

Tum face iactata per eundem saepius orbem,

Consequitur motis uelociter ignibus ignes.

510

Sic uictrix iussique potens ad inania magni

Regna redit Ditis sumptumque recingitur anguem.

Protinus Aeolides media furibundus in aula

Clamat: "io, comites, his retia tendite siluis!

Hic modo cum gemina uisa est mihi prole leaena;"

515

Vtque ferae sequitur uestigia coniugis amens

Deque sinu matris ridentem et parua Learchum

Bracchia tendentem rapit et bis terque per auras

More rotat fundae rigidoque infantia saxo

Discutit ora ferox. Tum denique concita mater,

520

Seu dolor hoc fecit seu sparsi causa ueneni,

Exululat passisque fugit male sana capillis

Teque ferens paruum nudis, Melicerta, lacertis:

"Euhoe Bacche", sonat; Bacchi sub nomine Iuno

Risit et: "Hos usus praestet tibi" dixit "alumnus."

525

Imminet aequoribus scopulus; pars ima cauatur

Fluctibus et tectas defendit ab imbribus undas,

Summa riget frontemque in apertum porrigit aequor.

Occupat hunc (uires insania fecerat) Ino

Seque super pontum nullo tardata timore

530

Mittit onusque suum; percussa recanduit unda.

At Venus immeritae neptis miserata labores,

Sic patruo blandita suo est: "o numen aquarum,

Proxima cui caelo cessit, Neptune, potestas,

Magna quidem posco, sed tu miserere meorum,

535

Iactari quos cernis in Ionio immenso,

Et dis adde tuis. aliqua et mihi gratia ponto est,

Si tamen in medio quondam concreta profundo

Spuma fui Graiumque manet mihi nomen ab illa.

Annuit oranti Neptunus et abstulit illis

540

Quod mortale fuit maiestatemque uerendam

Imposuit nomenque simul faciemque nouauit

Leucotheeque deum cum matre Palaemona dixit.

Sidoniae comites, quantum ualuere, secutae

Signa pedum, primo uidere nouissima saxo;

545

Nec dubium de morte ratae, Cadmeida palmis

Deplanxere domum, scissae cum ueste capillos,

Vtque parum iustae nimiumque in paelice saeuae

Inuidiam fecere deae. conuicia Iuno

Non tulit et: "faciam uos ipsas maxima" dixit

550

"Saeuitiae monimenta meae". res dicta secuta est.

Nam quae praecipue fuerat pia: "persequar" inquit

"In freta reginam" saltumque datura moueri

Haud usquam potuit scopuloque affixa cohaesit.

Altera, dum solito temptat plangore ferire

555

Pectora, temptatos sensit riguisse lacertos;

Illa, manus ut forte tetenderat in maris undas,

Saxea facta manus in easdem porrigit undas;

Huius, ut arreptum laniabat uertice crinem,

Duratos subito digitos in crine uideres;

560

Quo quaeque in gestu deprensa est, haesit in illo.

Pars uolucres factae; quae nunc quoque gurgite in illo

Aequora destringunt summis Ismenides alis.

Nescit Agenorides natam paruumque nepotem

Aequoris esse deos; luctu serieque malorum

565

Victus et ostentis, quae plurima uiderat, exit

Conditor urbe sua, tamquam fortuna locorum,

Non sua se premeret; longisque erroribus actus

Contigit Illyricos profuga cum coniuge fines.

Iamque malis annisque graues, dum prima retractant

570

Fata domus releguntque suos sermone labores:

"Num sacer ille mea traiectus cuspide serpens"

Cadmus ait "fuerat, tum cum Sidone profectus

Vipereos sparsi per humum, noua semina, dentes?

Quem si cura deum tam certa uindicat ira,

575

Ipse precor serpens in longam porrigar aluum."

Dixit et ut serpens in longam tenditur aluum

Durataeque cuti squamas increscere sentit

Nigraque caeruleis uariari corpora guttis

In pectusque cadit pronus commissaque in unum

580

Paulatim tereti tenuantur acumine crura.

Bracchia iam restant; quae restant bracchia tendit

Et lacrimis per adhuc humana fluentibus ora:

"Accede, o coniunx, accede, miserrima" dixit

"Dumque aliquid superest de me, me tange manumque

585

Accipe, dum manus est, dum non totum occupat anguis."

Ille quidem uult plura loqui, sed lingua repente

In partes est fissa duas; nec uerba loquenti

Sufficiunt, quotiensque aliquos parat edere questus,

Sibilat; hanc illi uocem natura reliquit.

590

Nuda manu feriens exclamat pectora coniunx:

"Cadme, mane, teque, infelix, his exue monstris.

Cadme, quid hoc? ubi pes? ubi sunt umerique manusque

Et color et facies et, dum loquor, omnia? cur non

Me quoque, caelestes, in eandem uertitis anguem?"

595

Dixerat; ille suae lambebat coniugis ora

Inque sinus caros, ueluti cognosceret, ibat

Et dabat amplexus assuetaque colla petebat.

Quisquis adest (aderant comites) terretur; at illa

Lubrica permulcet cristati colla draconis

600

Et subito duo sunt iunctoque uolumine serpunt,

Donec in appositi nemoris subiere latebras.

Nunc quoque nec fugiunt hominem nec uulnere laedunt,

Quidque prius fuerint placidi meminere dracones.

Sed tamen ambobus uersae solacia formae

605

Magna nepos dederat, quem debellata colebat

India, quem positis celebrabat Achaia templis.

Solus Abantiades ab origine cretus eadem

Acrisius superest, qui moenibus arceat urbis

Argolicae contraque deum ferat arma genusque

610

Non putet esse deum; neque enim Iouis esse putabat

Persea, quem pluuio Danae conceperat auro.

Mox tamen Acrisium (tanta est praesentia ueri)

Tam uiolasse deum quam non agnosse nepotem

Paenitet; impositus iam caelo est alter: at alter,

615

Viperei referens spolium memorabile monstri,

Aera carpebat tenerum stridentibus alis;

Cumque super Libycas uictor penderet harenas,

Gorgonei capitis guttae cecidere cruentae,

Quas humus exceptas uarios animauit in angues,

620

Vnde frequens illa est infestaque terra colubris.

Inde, per immensum uentis discordibus actus,

Nunc huc nunc illuc exemplo nubis aquosae

Fertur et ex alto seductas aethere longe

Despectat terras totumque superuolat orbem.

625

Ter gelidas Arctos, ter Cancri bracchia uidit;

Saepe sub occasus, saepe est ablatus in ortus.

Iamque cadente die, ueritus se credere nocti,

Constitit Hesperio, regnis Atlantis, in orbe

Exiguamque petit requiem, dum Lucifer ignes

630

Euocet Aurorae, currus Aurora diurnos.

Hic hominum cunctos ingenti corpore praestans

Iapetionides Atlas fuit; ultima tellus

Rege sub hoc et pontus erat, qui Solis anhelis

Aequora subdit equis et fessos excipit axes.

635

Mille greges illi totidemque armenta per herbas

Errabant et humum uicinia nulla premebant.

Arboreae frondes auro radiante nitentes

Ex auro ramos, ex auro poma tegebant.

"Hospes," ait Perseus illi "seu gloria tangit

640

Te generis magni, generis mihi Iuppiter auctor;

Siue es mirator rerum, mirabere nostras;

Hospitium requiemque peto." memor ille uetustae

Sortis erat; Themis hanc dederat Parnasia sortem:

"Tempus, Atla, ueniet, tua quo spoliabitur auro

645

Arbor et hunc praedae titulum Ioue natus habebit."

Id metuens solidis pomaria clauserat Atlas

Montibus et uasto dederat seruanda draconi

Arcebatque suis externos finibus omnes.

Huic quoque: "uade procul, ne longe gloria rerum,

650

Quam mentiris," ait "longe tibi Iuppiter absit;"

Vimque minis addit manibusque expellere temptat

Cunctantem et placidis miscentem fortia dictis.

Viribus inferior (quis enim par esset Atlantis

Viribus?): "at quoniam parui tibi gratia nostra est,

655

Accipe munus," ait laeuaque a parte Medusae

Ipse retrouersus squalentia protulit ora.

Quantus erat, mons factus Atlas; nam barba comaeque

In siluas abeunt, iuga sunt umerique manusque,

Quod caput ante fuit summo est in monte cacumen,

660

Ossa lapis fiunt. Tum partes altus in omnes

Creuit in immensum (sic di statuistis) et omne

Cum tot sideribus caelum requieuit in illo.

Clauserat Hippotades aeterno carcere uentos

Admonitorque operum caelo clarissimus alto

665

Lucifer ortus erat; pennis ligat ille resumptis

Parte ab utraque pedes teloque accingitur unco

Et liquidum motis talaribus aera findit.

Gentibus innumeris circumque infraque relictis,

Aethiopum populos Cepheiaque conspicit arua.

670

Illic immeritam maternae pendere linguae

Andromedan poenas iniustus iusserat Ammon.

Quam simul ad duras religatam bracchia cautes

Vidit Abantiades (nisi quod leuis aura capillos

Mouerat et tepido manabant lumina fletu,

675

Marmoreum ratus esset opus), trahit inscius ignes

Et stupet; eximiae correptus imagine formae

Paene suas quatere est oblitus in aere pennas.

Vt stetit: "o" dixit "non istis digna catenis,

Sed quibus inter se cupidi iunguntur amantes,

680

Pande requirenti nomen terraeque tuumque

Et cur uincla geras." primo silet illa nec audet

Appellare uirum uirgo manibusque modestos

Celasset uultus, si non religata fuisset;

Lumina, quod potuit, lacrimis impleuit obortis.

685

Saepius instanti, sua ne delicta fateri

Nolle uideretur, nomen terraeque suumque,

Quantaque maternae fuerit fiducia formae,

Indicat; et nondum memoratis omnibus unda

Insonuit ueniensque immenso belua ponto

690

Imminet et latum sub pectore possidet aequor.

Conclamat uirgo; genitor lugubris et una

Mater adest, ambo miseri, sed iustius illa.

Nec secum auxilium, sed dignos tempore fletus

Plangoremque ferunt, uinctoque in corpore adhaerent,

695

Cum sic hospes ait: "lacrimarum longa manere

Tempora uos poterunt; ad opem breuis hora ferendam est.

Hanc ego si peterem Perseus Ioue natus et illa

Quam clausam impleuit fecundo Iuppiter auro,

Gorgonis anguicomae Perseus superator et alis

700

Aetherias ausus iactatis ire per auras,

Praeferrer cunctis certe gener; addere tantis

Dotibus et meritum, faueant modo numina, tempto.

Vt mea sit seruata mea uirtute, paciscor."

Accipiunt legem (quis enim dubitaret?) et orant

705

Promittuntque super regnum dotale parentes.

Ecce uelut nauis praefixo concita rostro

Sulcat aquas, iuuenum sudantibus acta lacertis,

Sic fera, dimotis impulsu pectoris undis,

Tantum aberat scopulis quantum Balearica torto

710

Funda potest plumbo medii transmittere caeli,

Cum subito iuuenis pedibus tellure repulsa

Arduus in nubes abiit. ut in aequore summo

Vmbra uiri uisa est, uisa fera saeuit in umbra;

Vtque Iouis praepes, uacuo cum uidit in aruo

715

Praebentem Phoebo liuentia terga draconem,

Occupat auersum, neu saeua retorqueat ora,

Squamigeris auidos figit ceruicibus ungues,

Sic celeri missus praeceps per inane uolatu

Terga ferae pressit dextroque frementis in armo

720

Inachides ferrum curuo tenus abdidit hamo.

Vulnere laesa graui modo se sublimis in auras

Attollit, modo subdit aquis, modo more ferocis

Versat apri, quem turba canum circumsona terret.

Ille auidos morsus uelocibus effugit alis;

725

Quaque patet, nunc terga cauis super obsita conchis,

Nunc laterum costas, nunc qua tenuissima cauda

Desinit in piscem, falcato uulnerat ense.

Belua puniceo mixtos cum sanguine fluctus

Ore uomit; maduere graues adspergine pennae;

730

Nec bibulis ultra Perseus talaribus ausus

Credere conspexit scopulum, qui uertice summo

Stantibus exstat aquis, operitur ab aequore moto.

Nixus eo rupisque tenens iuga prima sinistra,

Ter quater exegit repetita per ilia ferrum.

735

Litora cum plausu clamor superasque deorum

Impleuere domos; gaudent generumque salutant

Auxiliumque domus seruatoremque fatentur

Cassiope Cepheusque pater; resoluta catenis

Incedit uirgo, pretiumque et causa laboris.

740

Ipse manus hausta uictrices abluit unda;

Anguiferumque caput dura ne laedat harena,

Mollit humum foliis natasque sub aequore uirgas

Sternit et imponit Phorcynidos ora Medusae.

Virga recens bibulaque etiamnunc uiua medulla

745

Vim rapuit monstri tactuque induruit huius

Percepitque nouum ramis et fronde rigorem.

At pelagi nymphae factum mirabile temptant

Pluribus in uirgis et idem contingere gaudent

Seminaque ex illis ut erant iactata per undas,

750

Nunc quoque curaliis eadem natura remansit,

Duritiam tacto capiant ut ab aere, quodque

Vimen in aequore erat, fiat super aequora saxum.

Dis tribus ille focos totidem de caespite ponit,

Laeuum Mercurio, dextrum tibi, bellica uirgo;

755

Ara Iouis media est; mactatur uacca Mineruae,

Alipedi uitulus, taurus tibi, summe deorum.

Protinus Andromedan et tanti praemia facti

Indotata rapit; taedas Hymenaeus Amorque

Praecutiunt; largis satiantur odoribus ignes

760

Sertaque dependent tectis et ubique lyraeque

Tibiaque et cantus, animi felicia laeti

Argumenta, sonant; reseratis aurea ualuis

Atria tota patent pulchroque instructa paratu

Cepheni proceres ineunt conuiuia regis.

765

Postquam epulis functi generosi munere Bacchi

Diffudere animos, cultusque genusque locorum

Quaerit Lyncides: quaerenti protinus unus

Narrat Cephenum moresque animumque uirorum.

Quae simul edocuit, "nunc, o fortissime" dixit

770

"Fare precor, Perseu, quanta uirtute quibusque

Artibus abstuleris crinita draconibus ora.

Narrat Agenorides gelido sub Atlante iacentem

Esse locum solidae tutum munimine molis;

Cuius in introitu geminas habitasse sorores

775

Phorcidas, unius partitas luminis usum;

Id se sollerti furtim, dum traditur, astu

Supposita cepisse manu perque abdita longe

Deuiaque et siluis horrentia saxa fragosis

Gorgoneas tetigisse domos; passimque per agros

780

Perque uias uidisse hominum simulacra ferarumque

In silicem ex ipsis uisa conuersa Medusa;

Se tamen horrendae clipei, quod laeua gerebat,

Aere repercusso formam adspexisse Medusae;

Dumque grauis somnus colubrasque ipsamque tenebat,

785

Eripuisse caput collo pennisque fugacem

Pegason et fratrem matris de sanguine natos.

Addidit et longi non falsa pericula cursus,

Quae freta, quas terras sub se uidisset ab alto

Et quae iactatis tetigisset sidera pennis.

790

Ante exspectatum tacuit tamen; excipit unus

Ex numero procerum, quaerens cur sola sororum

Gesserit alternis immixtos crinibus angues.

Hospes ait: "Quoniam scitaris digna relatu,

Accipe quaesiti causam. Clarissima forma

795

Multorumque fuit spes inuidiosa procorum

Illa, neque in tota conspectior ulla capillis

Pars fuit; inueni, qui se uidisse referret.

Hanc pelagi rector templo uitiasse Mineruae

Dicitur; auersa est et castos aegide uultus

800

Nata Iouis texit; neue hoc impune fuisset,

Gorgoneum crinem turpes mutauit in hydros.

Nunc quoque, ut attonitos formidine terreat hostes,

Pectore in aduerso, quos fecit, sustinet angues."