Cum tot sustineas et tanta negotia solus,

Res Italas armis tuteris, moribus ornes,

Legibus emendes, in publica commoda peccem,

Si longo sermone morer tua tempora, Caesar.

5

Romulus et Liber pater et cum Castore Pollux,

Post ingentia facta deorum in templa recepti,

Dum terras hominumque colunt genus, aspera bella

Conponunt, agros adsignant, oppida condunt,

Plorauere suis non respondere fauorem

10

Speratum meritis. diram qui contudit hydram

Notaque fatali portenta labore subegit,

Comperit inuidiam supremo fine domari.

Vrit enim fulgore suo qui praegrauat artis

Infra se positas; exstinctus amabitur idem:

15

Praesenti tibi maturos largimur honores

Iurandasque tuum per numen ponimus aras,

Nil oriturum alias, nil ortum tale fatentes.

Sed tuus hic populus sapiens et iustus in uno

Te nostris ducibus, te Grais anteferendo,

20

Cetera nequaquam simili ratione modoque

Aestimat et, nisi quae terris semota suisque

Temporibus defuncta uidet, fastidit et odit,

Sic fautor ueterum, ut tabulas peccare uetantis,

Quas bis quinque uiri sanxerunt, foedera regum

25

Vel Gabiis uel cum rigidis aequata Sabinis,

Pontificum libros, annosa uolumina uatum

Dictitet Albano Musas in monte locutas.

Si, quia Graiorum sunt antiquissima quaeque

Scripta uel optima, Romani pensantur eadem

30

Scriptores trutina, non est quod multa loquamur:

Nil intra est olea, nil extra est in nuce duri;

Venimus ad summum fortunae: pingimus atque

Psallimus et luctamur Achiuis doctius unctis.

Si meliora dies, ut uina, poemata reddit,

35

Scire uelim, chartis pretium quotus adroget annus.

Scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter

Perfectos ueteresque referri debet an inter

Vilis atque nouos? excludat iurgia finis.

'Est uetus atque probus, centum qui perficit annos.'

40

Quid? qui deperiit minor uno mense uel anno,

Inter quos referendus erit? ueteresne poetas

An quos et praesens et postera respuat aetas?

'Iste quidem ueteres inter ponetur honeste,

Qui uel mense breui uel toto est iunior anno.'

45

Vtor permisso caudaeque pilos ut equinae

Paulatim uello et demo unum, demo etiam unum,

Dum cadat elusus ratione ruentis acerui

Qui redit ad fastus et uirtutem aestimat annis

Miraturque nihil nisi quod Libitina sacrauit.

50

Ennius, et sapiens et fortis et alter Homerus,

Vt critici dicunt, leuiter curare uidetur

Quo promissa cadant et somnia Pythagorea;

Naeuius in manibus non est et mentibus haeret

Paene recens? adeo sanctum est uetus omne poema.

55

Ambigitur quotiens, uter utro sit prior, aufert

Pacuuius docti famam senis, Accius alti,

Dicitur Afrani toga conuenisse Menandro,

Plautus ad exemplar Siculi properare Epicharmi,

Vincere Caecilius grauitate, Terentius arte.

60

Hos ediscit et hos arto stipata theatro

Spectat Roma potens, habet hos numeratque poetas

Ad nostrum tempus Liui scriptoris ab aeuo.

Interdum uolgus rectum uidet, est ubi peccat:

Si ueteres ita miratur laudatque poetas,

65

Vt nihil anteferat, nihil illis conparet, errat;

Si quaedam nimis antique, si pleraque dure

Dicere credit eos, ignaue multa fatetur,

Et sapit et mecum facit et Ioue iudicat aequo.

Non equidem insector delendaue carmina Liui

70

Esse reor, memini quae plagosum mihi paruo

Orbilium dictare; sed emendata uideri

Pulchraque et exactis minimum distantia miror.

Inter quae uerbum emicuit si forte decorum,

Si uersus paulo concinnior unus et alter,

75

Iniuste totum ducit uenditque poema.

Indignor quicquam reprendi, non quia crasse

Conpositum inlepideue putetur, sed quia nuper,

Nec ueniam antiquis, sed honorem et praemia posci.

Recte necne crocum floresque perambulet Attae

80

Fabula si dubitem, clament periisse pudorem

Cuncti paene patres, ea cum reprendere coner,

Quae grauis Aesopus, quae doctus Roscius egit:

Vel quia nil rectum, nisi quod placuit sibi, ducunt,

Vel quia turpe putant parere minoribus et quae

85

Inberbes didicere, senes perdenda fateri.

Iam Saliare Numae carmen qui laudat et illud,

Quod mecum ignorat, solus uolt scire uideri,

Ingeniis non ille fauet plauditque sepultis,

Nostra sed inpugnat, nos nostraque liuidus odit.

90

Quod si tam Graecis nouitas inuisa fuisset

Quam nobis, quid nunc esset uetus? aut quid haberet

Quod legeret tereretque uiritim publicus usus?

Vt primum positis nugari Graecia bellis

Coepit et in uitium fortuna labier aequa,

95

Nunc athletarum studiis, nunc arsit equorum,

Marmoris aut eboris fabros aut aeris amauit,

Suspendit picta uoltum mentemque tabella,

Nunc tibicinibus, nunc est gauisa tragoedis;

Sub nutrice puella uelut si luderet infans,

100

Quod cupide petiit, mature plena reliquit.

[Quid placet aut odio est, quod non mutabile credas?]

Hoc paces habuere bonae uentique secundi.

Romae dulce diu fuit et sollemne reclusa

Mane domo uigilare, clienti promere iura,

105

Cautos nominibus rectis expendere nummos,

Maiores audire, minori dicere per quae

Crescere res posset, minui damnosa libido.

Mutauit mentem populus leuis et calet uno

Scribendi studio: pueri patresque seueri

110

Fronde comas uincti cenant et carmina dictant.

Ipse ego, qui nullos me adfirmo scribere uersus,

Inuenior Parthis mendacior et prius orto

Sole uigil calamum et chartas et scrinia posco.

Nauem agere ignarus nauis timet, habrotonum aegro

115

Non audet nisi qui didicit dare; quod medicorum est

Promittunt medici, tractant fabrilia fabri:

Scribimus indocti doctique poemata passim.

Hic error tamen et leuis haec insania quantas

Virtutes habeat, sic collige: uatis auarus

120

Non temere est animus: uersus amat, hoc studet unum;

Detrimenta, fugas seruorum, incendia ridet;

Non fraudem socio pueroue incogitat ullam

Pupillo; uiuit siliquis et pane secundo,

Militiae quamquam piger et malus, utilis urbi,

125

Si das hoc, paruis quoque rebus magna iuuari.

Os tenerum pueri balbumque poeta figurat,

Torquet ab obscaenis iam nunc sermonibus aurem,

Mox etiam pectus praeceptis format amicis,

Asperitatis et inuidiae corrector et irae;

130

Recte facta refert, orientia tempora notis

Instruit exemplis, inopem solatur et aegrum.

Castis cum pueris ignara puella mariti

Disceret unde preces, uatem ni Musa dedisset?

Poscit opem chorus et praesentia numina sentit,

135

Caelestis inplorat aquas docta prece blandus,

Auertit morbos, metuenda pericula pellit,

Inpetrat et pacem et locupletem frugibus annum:

Carmine di superi placantur, carmine Manes.

Agricolae prisci, fortes paruoque beati,

140

Condita post frumenta leuantes tempore festo

Corpus et ipsum animum spe finis dura ferentem

Cum sociis operum et pueris et coniuge fida

Tellurem porco, Siluanum lacte piabant,

Floribus et uino Genium memorem breuis aeui.

145

Fescennina per hunc inuenta licentia morem

Versibus alternis opprobria rustica fudit,

Libertasque recurrentis accepta per annos

Lusit amabiliter, donec iam saeuos apertam

In rabiem coepit uerti iocus et per honestas

150

Ire domos inpune minax. doluere cruento

Dente lacessiti; fuit intactis quoque cura

Condicione super communi; quin etiam lex

Poenaque lata, malo quae nollet carmine quemquam

Describi: uertere modum, formidine fustis

155

Ad bene dicendum delectandumque redacti.

Graecia capta ferum uictorem cepit et artis

Intulit agresti Latio. sic horridus ille

Defluxit numerus Saturnius et graue uirus

Munditiae pepulere; sed in longum tamen aeuum

160

Manserunt hodieque manent uestigia ruris.

Serus enim Graecis admouit acumina chartis

Et post Punica bella quietus quaerere coepit,

Quid Sophocles et Thespis et Aeschylos utile ferrent.

Temptauit quoque rem si digne uertere posset,

165

Et placuit sibi, natura sublimis et acer;

Nam spirat tragicum satis et feliciter audet;

Sed turpem putat inscite metuitque lituram.

Creditur, ex medio quia res accersit, habere

Sudoris minimum, sed habet comoedia tanto

170

Plus oneris, quanto ueniae minus. adspice, Plautus

Quo pacto partis tutetur amantis ephebi,

Vt patris attenti, lenonis ut insidiosi,

Quantus sit Dossennus edacibus in parasitis,

Quam non adstricto percurrat pulpita socco.

175

Gestit enim nummum in loculos demittere, post hoc

Securus, cadat an recto stet fabula talo.

Quem tulit ad scaenam uentoso Gloria curru,

Exanimat lentus spectator, sedulus inflat:

Sic leue, sic paruum est, animum quod laudis auarum

180

Subruit aut reficit. ualeat res ludicra, si me

Palma negata macrum, donata reducit opimum.

Saepe etiam audacem fugat hoc terretque poetam,

Quod numero plures, uirtute et honore minores,

Indocti stolidique et depugnare parati,

185

Si discordet eques, media inter carmina poscunt

Aut ursum aut pugiles; his nam plebecula gaudet.

Verum equitis quoque iam migrauit ab aure uoluptas

Omnis ad incertos oculos et gaudia uana.

Quattuor aut pluris aulaea premuntur in horas,

190

Dum fugiunt equitum turmae peditumque cateruae;

Mox trahitur manibus regum fortuna retortis,

Esseda festinant, pilenta, petorrita, naues,

Captiuum portatur ebur, captiua Corinthus.

Si foret in terris, rideret Democritus, seu

195

Diuersum confusa genus panthera camelo

Siue elephans albus uolgi conuerteret ora;

Spectaret populum ludis attentius ipsis,

Vt sibi praebentem nimio spectacula plura;

Scriptores autem narrare putaret asello

200

Fabellam surdo. nam quae peruincere uoces

Eualuere sonum, referunt quem nostra theatra?

Garganum mugire putes nemus aut mare Tuscum:

Tanto cum strepitu ludi spectantur et artes

Diuitiaeque peregrinae; quibus oblitus actor

205

Cum stetit in scaena, concurrit dextera laeuae.

'Dixit adhuc aliquid?' 'nil sane.' 'quid placet ergo?'

'Lana Tarentino uiolas imitata ueneno.'

Ac ne forte putes me quae facere ipse recusem,

Cum recte tractent alii, laudare maligne:

210

Ille per extentum funem mihi posse uidetur

Ire poeta meum qui pectus inaniter angit,

Inritat, mulcet, falsis terroribus inplet,

Vt magus, et modo me Thebis, modo ponit Athenis.

Verum age et his, qui se lectori credere malunt

215

Quam spectatoris fastidia ferre superbi,

Curam redde breuem, si munus Apolline dignum

Vis conplere libris et uatibus addere calcar,

Vt studio maiore petant Helicona uirentem.

Multa quidem nobis facimus mala saepe poetae

220

-Vt uineta egomet caedam mea-, cum tibi librum

Sollicito damus aut fesso; cum laedimur, unum

Siquis amicorum est ausus reprehendere uersum;

Cum loca iam recitata reuoluimus inreuocati;

Cum lamentamur non adparere labores

225

Nostros et tenui deducta poemata filo;

Cum speramus eo rem uenturam, ut simul atque

Carmina rescieris nos fingere, commodus ultro

Arcessas et egere uetes et scribere cogas.

Sed tamen est operae pretium cognoscere, qualis

230

Aedituos habeat belli spectata domique

Virtus, indigno non committenda poetae.

Gratus Alexandro regi magno fuit ille

Choerilus, incultis qui uersibus et male natis

Rettulit acceptos, regale nomisma, Philippos.

235

Sed ueluti tractata notam labemque remittunt

Atramenta, fere scriptores carmine foedo

Splendida facta linunt. idem rex ille, poema

Qui tam ridiculum tam care prodigus emit,

Edicto uetuit, nequis se praeter Apellen

240

Pingeret aut alius Lysippo duceret aera

Fortis Alexandri uoltum simulantia. quodsi

Iudicium subtile uidendis artibus illud

Ad libros et ad haec Musarum dona uocares,

Boeotum in crasso iurares aere natum.

245

At neque dedecorant tua de se iudicia atque

Munera quae multa dantis cum laude tulerunt

Dilecti tibi Vergilius Variusque poetae

Nec magis expressi uoltus per aenea signa

Quam per uatis opus mores animique uirorum

250

Clarorum adparent. nec sermones ego mallem

Repentis per humum quam res conponere gestas

Terrarumque situs et flumina dicere et arces

Montibus inpositas et barbara regna tuisque

Auspiciis totum confecta duella per orbem

255

Claustraque custodem pacis cohibentia Ianum

Et formidatam Parthis te principe Romam,

Si quantum cuperem possem quoque; sed neque paruom

Carmen maiestas recipit tua nec meus audet

Rem temptare pudor quam uires ferre recusent.

260

Sedulitas autem, stulte quem diligit, urget,

Praecipue cum se numeris commendat et arte.

Discit enim citius meminitque libentius illud

Quod quis deridet quam quod probat et ueneratur.

Nil moror officium quod me grauat ac neque ficto

265

In peius uoltu proponi cereus usquam

Nec praue factis decorari uersibus opto,

Ne rubeam pingui donatus munere et una

Cum scriptore meo capsa porrectus operta

Deferar in uicum uendentem tus et odores

270

Et piper et quidquid chartis amicitur ineptis.