"Sic raro scribis, ut toto non quater anno

Membranam poscas, scriptorum quaeque retexens,

Iratus tibi, quod uini somnique benignus

Nil dignum sermone canas. quid fiet? at ipsis

5

Saturnalibus huc fugisti sobrius. ergo

Dic aliquid dignum promissis. incipe. nil est.

Culpantur frustra calami immeritusque laborat

Iratis natus paries dis atque poetis.

Atqui uoltus erat multa et praeclara minantis,

10

Si uacuum tepido cepisset uillula tecto.

Quorsum pertinuit stipare Platona Menandro?

Eupolin, Archilochum, comites educere tantos?

Inuidiam placare paras uirtute relicta?

Contemnere miser. uitanda est inproba Siren

15

Desidia, aut quidquid uita meliore parasti

Ponendum aequo animo." di te, Damasippe, deaeque

Verum ob consilium donent tonsore. sed unde

Tam bene me nosti? "postquam omnis res mea Ianum

Ad medium fracta est, aliena negotia curo

20

Excussus propriis. olim nam quaerere amabam,

Quo uafer ille pedes lauisset Sisyphus aere,

Quid scalptum infabre, quid fusum durius esset.

Callidus huic signo ponebam milia centum;

Hortos egregiasque domos mercarier unus

25

Cum lucro noram; unde frequentia Mercuriale

Inposuere mihi cognomen compita." noui

Et miror morbi purgatum te illius. "atqui

Emouit ueterem mire nouus, ut solet, in cor

Traiecto lateris miseri capitisue dolore,

30

Vt lethargicus hic cum fit pugil et medicum urget.

Dum ne quid simile huic, esto ut libet." "o bone, ne te

Frustrere, insanis et tu stultique prope omnes,

Siquid Stertinius ueri crepat, unde ego mira

Descripsi docilis praecepta haec, tempore quo me

35

Solatus iussit sapientem pascere barbam

Atque a Fabricio non tristem ponte reuerti.

Nam male re gesta cum uellem mittere operto

Me capite in flumen, dexter stetit et "caue faxis

Te quicquam indignum. pudor" inquit "te malus angit,

40

Insanos qui inter uereare insanus haberi.

Primum nam inquiram, quid sit furere: hoc si erit in te

Solo, nil uerbi, pereas quin fortiter, addam.

Quem mala stultitia et quemcumque inscitia ueri

Caecum agit, insanum Chrysippi porticus et grex

45

Autumat. haec populos, haec magnos formula reges,

Excepto sapiente, tenet. nunc accipe, quare

Desipiant omnes aeque ac tu, qui tibi nomen

Insano posuere. uelut siluis, ubi passim

Palantis error certo de tramite pellit,

50

Ille sinistrorsum, hic dextrorsum abit, unus utrique

Error, sed uariis inludit partibus; hoc te

Crede modo insanum, nihilo ut sapientior ille

Qui te deridet caudam trahat. est genus unum

Stultitiae nihilum metuenda timentis, ut ignis,

55

Vt rupes fluuiosque in campo obstare queratur;

Alterum et huic uarum et nihilo sapientius ignis

Per medios fluuiosque ruentis: clamet amica

Mater, honesta soror cum cognatis, pater, uxor:

"Hic fossa est ingens, hic rupes maxima: serua!"

60

Non magis audierit, quam Fufius ebrius olim,

Cum Ilionam edormit, Catienis mille ducentis

"Mater, te appello" clamantibus. huic ego uolgus

Errori similem cunctum insanire docebo.

Insanit ueteres statuas Damasippus emendo:

65

Integer est mentis Damasippi creditor? esto.

"Accipe quod numquam reddas mihi" si tibi dicam:

Tune insanus eris, si acceperis, an magis excors

Reiecta praeda, quam praesens Mercurius fert?

Scribe decem a Nerio: non est satis; adde Cicutae

70

Nodosi tabulas, centum, mille adde catenas:

Effugiet tamen haec sceleratus uincula Proteus.

Cum rapies in ius malis ridentem alienis,

Fiet aper, modo auis, modo saxum et, cum uolet, arbor

Si male rem gerere insani est, contra bene sani:

75

Putidius multo cerebrum est, mihi crede, Perelli

Dictantis, quod tu numquam rescribere possis.

Audire atque togam iubeo conponere, quisquis

Ambitione mala aut argenti pallet amore,

Quisquis luxuria tristiue superstitione

80

Aut alio mentis morbo calet: huc propius me,

Dum doceo insanire omnis uos, ordine adite.

Danda est ellebori multo pars maxima auaris:

Nescio an Anticyram ratio illis destinet omnem.

Heredes Staberi summam incidere sepulcro,

85

Ni sic fecissent gladiatorum dare centum

Damnati populo paria atque epulum arbitrio Arri,

Frumenti quantum metit Africa. "siue ego praue

Seu recte hoc uolui, ne sis patruus mihi": credo,

Hoc Staberi prudentem animum uidisse. quid ergo

90

Sensit, cum summam patrimoni insculpere saxo

Heredes uoluit?" quoad uixit, credidit ingens

Pauperiem uitium et cauit nihil acrius, ut, si

Forte minus locuples uno quadrante perisset,

Ipse uideretur sibi nequior. "omnis enim res,

95

Virtus, fama, decus, diuina humanaque pulchris

Diuitiis parent; quas qui construxerit, ille

Clarus erit, fortis, iustus." "sapiensne?" etiam, et rex

Et quidquid uolet." hoc ueluti uirtute paratum

Sperauit magnae laudi fore. quid simile isti

100

Graecus Aristippus? qui seruos proicere aurum

In media iussit Libya, quia tardius irent

Propter onus segnes. uter est insanior horum?

Nil agit exemplum, litem quod lite resoluit.

Siquis emat citharas, emptas conportet in unum,

105

Nec studio citharae nec Musae deditus ulli,

Si scalpra et formas non sutor, nautica uela

Auersus mercaturis, delirus et amens

Vndique dicatur merito. qui discrepat istis,

Qui nummos aurumque recondit, nescius uti

110

Conpositis metuensque uelut contingere sacrum?

Siquis ad ingentem frumenti semper aceruum

Porrectus uigilet cum longo fuste neque illinc

Audeat esuriens dominus contingere granum

Ac potius foliis parcus uescatur amaris;

115

Si positis intus Chii ueterisque Falerni

Mille cadis - nihil est: tercentum milibus - acre

Potet acetum; age si et stramentis incubet, unde

Octoginta annos natus, cui stragula uestis,

Blattarum ac tinearum epulae, putrescat in arca:

120

Nimirum insanus paucis uideatur, eo quod

Maxima pars hominum morbo iactatur eodem.

Filius aut etiam haec libertus ut ebibat heres,

Dis inimice senex, custodis? ne tibi desit?

Quantulum enim summae curtabit quisque dierum,

125

Vnguere si caules oleo meliore caputque

Coeperis inpexa foedum porrigine? quare,

Si quiduis satis est, periuras, surripis, aufers

Vndique? tun sanus? populum si caedere saxis

Incipias seruosue tuos, quos aere pararis,

130

Insanum te omnes pueri clamentque puellae;

Cum laqueo uxorem interimis matremque ueneno,

Incolumi capite es? quid enim? neque tu hoc facis Argis

Nec ferro ut demens genetricem occidis Orestes.

An tu reris eum occisa insanisse parente

135

Ac non ante malis dementem actum Furiis quam

In matris iugulo ferrum tepefecit acutum?

Quin, ex quo est habitus male tutae mentis Orestes,

Nil sane fecit quod tu reprehendere possis:

Non Pyladen ferro uiolare aususue sororem

140

Electran, tantum maledicit utrique uocando

Hanc Furiam, hunc aliud, iussit quod splendida bilis.

Pauper Opimius argenti positi intus et auri,

Qui Veientanum festis potare diebus

Campana solitus trulla uappamque profestis,

145

Quondam lethargo grandi est oppressus, ut heres

Iam circum loculos et clauis laetus ouansque

Curreret. hunc medicus multum celer atque fidelis

Excitat hoc pacto: mensam poni iubet atque

Effundi saccos nummorum, accedere pluris

150

Ad numerandum: hominem sic erigit; addit et illud:

"Ni tua custodis, auidus iam haec auferet heres."

Men uiuo?" "ut uiuas igitur, uigila. hoc age." "quid uis?"

"Deficient inopem uenae te, ni cibus atque

Ingens accedit stomacho fultura ruenti.

155

Tu cessas? agedum sume hoc tisanarium oryzae."

"Quanti emptae?" "paruo." "quanti ergo?" "octussibus." "eheu,

Quid refert, morbo an furtis pereamque rapinis?"

Quisnam igitur sanus?" qui non stultus. "quid auarus?

Stultus et insanus. quid, siquis non sit auarus,

160

Continuo sanus? minime. cur, Stoice? dicam.

"Non est cardiacus" Craterum dixisse putato

"Hic aeger". recte est igitur surgetque? negabit.

[Quod latus aut renes morbo temptentur acuto]

Non est periurus neque sordidus: inmolet aequis

165

Hic porcum Laribus; uerum ambitiosus et audax:

Nauiget Anticyram. quid enim differt, barathrone

Dones quidquid habes an numquam utare paratis?

Seruius Oppidius Canusi duo praedia, diues

Antiquo censu, gnatis diuisse duobus

170

Fertur et hoc moriens pueris dixisse uocatis

Ad lectum: "postquam te talos, Aule, nucesque

Ferre sinu laxo, donare et ludere uidi,

Te, Tiberi, numerare, cauis abscondere tristem,

Extimui, ne uos ageret uesania discors,

175

Tu Nomentanum, tu ne sequerere Cicutam.

Quare per diuos oratus uterque Penatis

Tu caue ne minuas, tu ne maius facias id

Quod satis esse putat pater et natura coercet.

Praeterea ne uos titillet gloria, iure

180

Iurando obstringam ambo: uter aedilis fueritue

Vestrum praetor, is intestabilis et sacer esto."

In cicere atque faba bona tu perdasque lupinis,

Latus ut in Circo spatiere et aeneus ut stes,

Nudus agris, nudus nummis, insane, paternis;

185

Scilicet ut plausus quos fert Agrippa feras tu,

Astuta ingenuum uulpes imitata leonem?

Nequis humasse uelit Aiacem, Atrida, uetas cur?

"Rex sum." nil ultra quaero plebeius. "et aequam

Rem imperito, ac sicui uideor non iustus, inulto

190

Dicere quod sentit permitto." maxime regum,

Di tibi dent capta classem redducere Troia.

Ergo consulere et mox respondere licebit?

"Consule." cur Aiax, heros ab Achille secundus,

Putescit, totiens seruatis clarus Achiuis,

195

Gaudeat ut populus Priami Priamusque inhumato,

Per quem tot iuuenes patrio caruere sepulcro?

"Mille ouium insanus morti dedit, inclitum Vlixen

Et Menelaum una mecum se occidere clamans."

Tu cum pro uitula statuis dulcem Aulide natam

200

Ante aras spargisque mola caput, inprobe, salsa,

Rectum animi seruas?" quorsum?" insanus quid enim Aiax

Fecit? cum strauit ferro pecus, abstinuit uim

Vxore et gnato; mala multa precatus Atridis

Non ille aut Teucrum aut ipsum uiolauit Vlixen.

205

"Verum ego, ut haerentis aduerso litore nauis

Eriperem, prudens placaui sanguine diuos"

Nempe tuo, furiose. "meo, sed non furiosus."

Qui species alias ueris scelerisque tumultu

Permixtas capiet, commotus habebitur, atque

210

Stultitiane erret nihilum distabit an ira.

Aiax inmeritos cum occidit desipit agnos:

Cum prudens scelus ob titulos admittis inanis,

Stas animo et purum est uitio tibi, cum tumidum est cor?

Siquis lectica nitidam gestare amet agnam,

215

Huic uestem ut gnatae, paret ancillas, paret aurum,

Rufam aut Posillam appellet fortique marito

Destinet uxorem: interdicto huic omne adimat ius

Praetor et ad sanos abeat tutela propinquos.

Quid, siquis gnatam pro muta deuouet agna,

220

Integer est animi? ne dixeris. ergo ubi praua

Stultitia, hic summa est insania; qui sceleratus,

Et furiosus erit; quem cepit uitrea fama,

Hunc circumtonuit gaudens Bellona cruentis.

Nunc age luxuriam et Nomentanum arripe mecum.

225

Vincet enim stultos ratio insanire nepotes.

Hic simul accepit patrimoni mille talenta,

Edicit, piscator uti, pomarius, auceps,

Vnguentarius ac Tusci turba inpia uici,

Cum scurris fartor, cum Velabro omne macellum

230

Mane domum ueniant. quid tum? uenere frequentes,

Verba facit leno: "quidquid mihi, quidquid et horum

Cuique domi est, id crede tuum et uel nunc pete uel cras."

Accipe quid contra haec iuuenis responderit aequus.

"In niue Lucana dormis ocreatus, ut aprum

235

Cenem ego; tu piscis hiberno ex aequore uerris.

Segnis ego, indignus qui tantum possideam; aufer,

Sume tibi decies; tibi tantundem; tibi triplex,

Vnde uxor media currit de nocte uocata."

Filius Aesopi detractam ex aure Metellae,

240

Scilicet ut deciens solidum absorberet, aceto

Diluit insignem bacam: qui sanior ac si

Illud idem in rapidum flumen iaceretue cloacam?

Quinti progenies Arri, par nobile fratrum

Nequitia et nugis prauorum et amore gemellum

245

Luscinias soliti inpenso prandere coemptas,

Quorsum abeant? sani ut creta, an carbone notati?

Aedificare casas, plostello adiungere muris,

Ludere par inpar, equitare in harundine longa

Siquem delectet barbatum, amentia uerset.

250

Si puerilius his ratio esse euincet amare

Nec quicquam differre, utrumne in puluere, trimus

Quale prius, ludas opus, an meretricis amore

Sollicitus plores: quaero, faciasne quod olim

Mutatus Polemon? ponas insignia morbi,

255

Fasciolas, cubital, focalia, potus ut ille

Dicitur ex collo furtim carpsisse coronas,

Postquam est inpransi correptus uoce magistri?

Porrigis irato puero cum poma, recusat;

"Sume, catelle" negat; si non des, optet. amator

260

Exclusus qui distat, agit ubi secum, eat an non,

Quo rediturus erat non arcessitus, et haeret

Inuisis foribus? "nec nunc, cum me uocet ultro,

Accedam? an potius mediter finire dolores?

Exclusit; reuocat: redeam? non, si obsecret." ecce

265

Seruos, non paulo sapientior: "o ere, quae res

Nec modum habet neque consilium, ratione modoque

Tractari non uolt. in amore haec sunt mala, bellum,

Pax rursum: haec siquis tempestatis prope ritu

Mobilia et caeca fluitantia sorte laboret

270

Reddere certa sibi, nihilo plus explicet ac si

Insanire paret certa ratione modoque."

Quid? cum Picenis excerpens semina pomis

Gaudes, si cameram percusti forte, penes te es?

Quid? cum balba feris annoso uerba palato,

275

Aedificante casas qui sanior? adde cruorem

Stultitiae atque ignem gladio scrutare. modo, inquam.

Hellade percussa Marius cum praecipitat se,

Cerritus fuit? an commotae crimine mentis

Absolues hominem et sceleris damnabis eundem

280

Ex more inponens cognata uocabula rebus?

Libertinus erat, qui circum compita siccus

Lautis mane senex manibus currebat et "unum",

-"Quid tam magnum?" addens- "unum me surpite morti!

Dis etenim facile est" orabat; sanus utrisque

285

Auribus atque oculis; mentem, nisi litigiosus,

Exciperet dominus, cum uenderet. hoc quoque uolgus

Chrysippus ponit fecunda in gente Meneni.

"Iuppiter, ingentis qui das adimisque dolores,"

Mater ait pueri mensis iam quinque cubantis,

290

"Frigida si puerum quartana reliquerit, illo

Mane die, quo tu indicis ieiunia, nudus

In Tiberi stabit." casus medicusue leuarit

Aegrum ex praecipiti: mater delira necabit

In gelida fixum ripa febrimque reducet,

295

Quone malo mentem concussa? timore deorum."

Haec mihi Stertinius, sapientum octauus, amico

Arma dedit, posthac ne compellarer inultus.

Dixerit insanum qui me, totidem audiet atque

Respicere ignoto discet pendentia tergo."

300

Stoice, post damnum sic uendas omnia pluris,

Qua me stultitia, quoniam non est genus unum,

Insanire putas? ego nam uideor mihi sanus."

"Quid, caput abscissum manibus cum portat Agaue

Gnati infelicis, sibi tunc furiosa uidetur?"

305

"Stultum me fateor - liceat concedere ueris -

Atque etiam insanum; tantum hoc edissere, quo me

Aegrotare putes animi uitio." "accipe: primum

Aedificas, hoc est longos imitaris, ab imo

Ad summum totus moduli bipedalis, et idem

310

Corpore maiorem rides Turbonis in armis

Spiritum et incessum: qui ridiculus minus illo?

An, quodcumque facit Maecenas, te quoque uerum est,

Tanto dissimilem et tanto certare minorem?

Absentis ranae pullis uituli pede pressis

315

Vnus ubi effugit, matri denarrat, ut ingens

Belua cognatos eliserit: illa rogare,

Quantane? num tantum, sufflans se, magna fuisset?

"Maior dimidio." num tanto?" cum magis atque

Se magis inflaret, "non, si te ruperis," inquit,

320

"Par eris." haec a te non multum abludit imago.

Adde poemata nunc, hoc est, oleum adde camino,

Quae siquis sanus fecit, sanus facis et tu.

Non dico horrendam rabiem -" iam desine." "- cultum

Maiorem censu -" "teneas, Damasippe, tuis te."

325

"- mille puellarum, puerorum mille furores -"

"O maior tandem parcas, insane, minori."