Lusimus, Octaui, gracili modulante Thalia

Atque ut araneoli tenuem formauimus orsum;

Lusimus: haec propter culicis sint carmina docta,

Omnis et historiae per ludum consonet ordo

5

Notitiaeque ducum uoces, licet inuidus adsit.

Quisquis erit culpare iocos musamque paratus,

Pondere uel culicis leuior famaque feretur.

Posterius grauiore sono tibi musa loquetur

Nostra, dabunt cum securos mihi tempora fructus,

10

Vt tibi digna tuo poliantur carmina sensu.

Latonae magnique Iouis decus, aurea proles,

Phoebus erit nostri princeps et carminis auctor

Et recinente lyra fautor, siue educat illum

Arna Chimaereo Xanthi perfusa liquore

15

Seu decus Asteriae seu qua Parnasia rupes

Hinc atque hinc patula praepandit cornua fronte

Castaliaeque sonans liquido pede labitur unda.

Quare, Pierii laticis decus, ite, sorores

Naides, et celebrate deum ludente chorea.

20

Et tu, sancta Pales, ad quam uentura recurrunt

Agrestum bona fetura, sit cura tenentis

Aerios nemorum cultus siluasque uirentes:

Te cultrice uagus saltus feror inter et antra.

Et tu, cui meritis oritur fiducia chartis,

25

Octaui uenerande, meis adlabere coeptis,

Sancte puer, tibi namque canit non pagina bellum

Triste Iouis ponitque [canit non pagina bellum]

Phlegra, Giganteo sparsa est quae sanguine tellus,

Nec Centaureos Lapithas compellit in enses;

30

Vrit Erichthonias Oriens non ignibus arces;

Non perfossus Athos nec magno uincula ponto

Iacta meo quaerent iam sera uolumine famam,

Non Hellespontus pedibus pulsatus equorum,

Graecia cum timuit uenientis undique Persas;

35

Mollia sed tenui decurrens carmina uersu

Viribus apta suis Phoebo duce ludere gaudet.

Hoc tibi, sancte puer; memorabilis et tibi certet

Gloria perpetuum lucens mansura per aeuum;

Et tibi sede pia maneat locus, et tibi sospes

40

Debita felices memoretur uita per annos,

Grata bonis lucens. sed nos ad coepta feramur.

Igneus aetherias iam sol penetrarat in arces

Candidaque aurato quatiebat lumina curru,

Crinibus et roseis tenebras Aurora fugarat:

45

Propulit e stabulis ad pabula laeta capellas

Pastor et excelsi montis iuga summa petiuit,

Lurida qua patulos uelabant gramina colles.

Iam siluis dumisque uagae, iam uallibus abdunt

Corpora iamque omni celeres e parte uagantes

50

Tondebant tenero uiridantia gramina morsu;

Scrupea desertas haerebant ad caua rupes,

Pendula proiectis carpuntur et arbuta ramis

Densaque uirgultis auide labrusca petuntur.

Haec suspensa rapit carpente cacumina morsu

55

Vel salicis lentae uel quae noua nascitur alnus,

Haec teneras fruticum sentes rimatur, at illa

Imminet in riui *praestantis imaginis* undam.

O bona pastoris (si quis non pauperis usum

Mente prius docta fastidiat et probet illis

60

Somnia luxuriae spretis) incognita curis

Quae lacerant auidas inimico pectore mentes:

Si non Assyrio fuerint bis lota colore

Attalicis opibus data uellera, si nitor auri

Sub laqueare domus animum non angit auarum

65

Picturaeque decus, lapidum nec fulgor in ulla

Cognitus utilitate manet, nec pocula gratum

Alconis referent Boethique toreuma, nec Indi

Conchea baca maris pretio est; at pectore puro

Saepe super tenero prosternit gramine corpus,

70

Florida cum tellus, gemmantis picta per herbas,

Vere notat dulci distincta coloribus arua;

Atque illum, calamo laetum recinente palustri

Otiaque inuidia degentem et fraude remota

Pollentemque sibi uiridi cum palmite lucens

75

Tmolia pampineo subter coma uelat amictu;

Illi sunt gratae rorantes lacte capellae

Et nemus et fecunda Pales et uallibus intus

Semper opaca nouis manantia fontibus antra.

Quis magis optato queat esse beatior aeuo,

80

Quam qui mente procul pura sensuque probando

Non auidas agnouit opes nec tristia bella

Nec funesta timet ualidae certamina classis

Nec, spoliis dum sancta deum fulgentibus ornet

Templa uel euectus finem transcendat habendi,

85

Aduersum saeuis ultro caput hostibus offert?

Illi falce deus colitur non arte politus,

Ille colit lucos, illi Panchaia tura

Floribus agrestes herbae uariantibus adsunt;

Illi dulcis adest requies et pura uoluptas,

90

Libera, simplicibus curis: huic imminet, omnis

Derigit huc sensus, haec cura est subdita cordi,

Quolibet ut requie uictu contentus abundet

Iucundoque liget languentia corpora somno.

O pecudes, o Panes et o gratissima tempe

95

*Fontis* Hamadryadum, quarum non diuite cultu

Aemulus Ascraeo pastor sibi quisque poetae

Securam placido traducit pectore uitam.

Talibus in studiis baculo dum nixus apricas

Pastor agit curas et dum non arte canora

100

Compacta solitum modulatur harundine carmen,

Tendit ineuectus radios Hyperionis ardor

Lucidaque aetherio ponit discrimina mundo,

Qua iacit Oceanum flammas in utrumque rapaces.

Et iam compellente uagae pastore capellae

105

Ima susurrantis repetebant ad uada lymphae,

Quae subter uiridem residebant caerula muscum.

Iam medias operum partes euectus erat sol,

Cum densas pastor pecudes cogebat in umbras.

Vt procul aspexit luco residere uirenti,

110

Delia diua, tuo, quo quondam uicta furore

Venit Nyctelium fugiens Cadmeis Agaue,

Infandas scelerata manus et caede cruenta,

Quae gelidis bacchata iugis requieuit in antro

Posterius poenam nati de morte datura;

115

Hic etiam uiridi ludentes Panes in herba

Et Satyri Dryadesque chorus egere puellae

Naiadum <in> coetu: non tantum Oeagrius Hebrum

Restantem tenuit ripis siluasque canendo

Quantum te pernix remorantem, diua, chorea

120

Multa tuo laetae fundentes gaudia uultu,

Ipsa loci natura domum resonante susurro

Quis dabat et dulci fessas refouebat in umbra.

Nam primum prona surgebant ualle patentes

Aeriae platanus, inter quas impia lotos,

125

Impia, quae socios Ithaci maerentis abegit,

Hospita dum nimia tenuit dulcedine captos;

At, quibus insigni curru proiectus equorum

Ambustus Phaethon luctu mutauerat artus,

Heliades, teneris implexae bracchia truncis,

130

Candida fundebant tentis uelamina ramis;

Posterius cui Demophoon aeterna reliquit

Perfidiam lamentandi mala - perfide multis,

Perfide Demophoon et nunc deflende puellis;

Quam comitabantur, fatalia carmina, quercus,

135

Quercus ante datae Cereris quam semina uitae

(Illas Triptolemi mutauit sulcus aristis);

Hic magnum Argoae naui decus addita pinus

Proceras decorat siluas hirsuta per artus

Ac petit aeriis contingere montibus astra;

140

Ilicis et nigrae species et fleta cupressus

Vmbrosaeque manent fagus hederaeque ligantes

Bracchia, fraternos plangat ne populus ictus,

Ipsaeque escendunt ad summa cacumina lentae

Pinguntque aureolos uiridi pallore corymbos;

145

Quis aderat ueteris myrtus non nescia fati.

At uolucres patulis residentes dulcia ramis

Carmina per uarios edunt resonantia cantus.

Hic suberat gelidis manans e fontibus unda,

Quae leuibus placidum riuis sonat acta liquorem;

150

Et quaqua geminas auium uox obstrepit aures,

Hac querulae referunt uoces quis nantia limo

Corpora lympha fouet; sonitus alit aeris echo

Argutis et cuncta fremunt ardore cicadis.

At circa passim fessae cubuere capellae

155

Excelsis subter dumis, quos leniter adflans

Aura susurrantis poscit confundere uenti.

Pastor ut ad fontem densa requieuit in umbra,

Mitem concepit proiectus membra soporem,

Anxius insidiis nullis, sed lentus in herbis

160

Securo pressos somno mandauerat artus.

Stratus humi dulcem capiebat corde quietem,

Ni Fors incertos iussisset ducere casus.

Nam solitum uoluens ad tempus tractibus isdem

Immanis uario maculatus corpore serpens,

165

Mersus ut in limo magno subsideret aestu,

Obuia uibranti carpens, grauis aere, lingua

Squamosos late torquebat motibus orbes:

Tollebant aurae uenientis ad omnia uirus.

Iam magis atque magis corpus reuolubile uoluens

170

Attollit nitidis pectus fulgoribus *et se*

Sublimi ceruice caput, cui crista superne

Edita purpureo lucens maculatur amictu

Aspectuque micant flammarum lumina toruo.

Metabat sese circum loca, cum uidet ingens

175

Aduersum recubare ducem gregis: acrior instat

Lumina diffundens intendere et obuia toruus

Saepius arripiens infringere, quod sua quisquam

Ad uada uenisset. naturae comparat arma:

Ardet mente, furit stridoribus, intonat ore,

180

Flexibus euersis torquentur corporis orbes,

Manant sanguineae per tractus undique guttae,

Spiritibus rumpit fauces. cui cuncta parantur

Paruulus hunc prior umoris conterret alumnus

Et mortem uitare monet per acumina; namque,

185

Qua diducta genas pandebant lumina gemmis,

Hac senioris erat naturae pupula telo

Icta leui, cum prosiluit furibundus et illum

Obtritum morti misit; cui dissitus omnis

Spiritus excessit sensus. tum torua tenentem

190

Lumina respexit serpentem comminus; inde

Impiger, exanimis, uix compos mente refugit

Et ualidum dextra detraxit ab arbore truncum

(Qui casus sociarit opem numenue deorum

Prodere sit dubium; ualuit sed uincere talis

195

Horrida squamosi uoluentia membra draconis)

Atque reluctantis crebris foedeque petentis

Ictibus ossa ferit, cingunt qua tempora cristam;

Et quod erat tardus, somni languore remoto

Nescius aspiciens (timor obcaecauerat artus),

200

Hoc minus implicuit dira formidine mentem.

Quem postquam uidit caesum languescere, sedit.

Iam quatit et biiugis oriens Erebois equos nox

Et piger aurata procedit Vesper ab Oeta,

Cum grege compulso pastor duplicantibus umbris

205

Vadit et in fessos requiem dare comparat artus.

Cuius ut intrauit leuior per corpora somnus

Languidaque effuso requierunt membra sopore,

Effigies ad eum culicis deuenit et illi

Tristis ab euentu cecinit conuicia mortis.

210

'Quis', inquit, 'meritis ad quae delatus acerbas

Cogor adire uices? tua dum mihi carior ipsa

Vita fuit uita, rapior per inania uentis.

Tu lentus refoues iucunda membra quiete

Ereptus taetris e cladibus: at mea manes

215

Viscera Lethaeas cogunt transnare per undas.

Praeda Charonis agor; uidi ut flagrantia taedis

Limina: collucent infestis omnia templis.

Obuia Tisiphone, serpentibus undique compta,

Et flammas et saeua quatit mihi uerbera poenae;

220

Cerberus et (diris flagrant latratibus ora!),

Anguibus hinc atque hinc horrent cui colla reflexis

Sanguineique micant ardorem luminis orbes.

Heu quid ab officio digressa est gratia, cum te

Restitui superis leti iam limine ab ipso?

225

Praemia sunt pietatis ubi, pietatis honores?

In uanas abiere uices: et iure recessit

Iustitia et prior illa Fides. instantia uidi

Alterius; sine respectu mea fata relinquens,

Ad pariles agor euentus: fit poena merenti.

230

Poena sit exitium, modo sit dum grata uoluntas,

Existat par officium. feror auia carpens,

Auia Cimmerios inter distantia lucos.

Quem circa tristes densentur in omnia Poenae:

Nam uinctus sedet immanis serpentibus Otos

235

Deuinctum maestus procul aspiciens Ephialten,

Conati quondam cum sint inscendere mundum;

Et Tityos, Latona, tuae memor anxius irae

(Implacabilis ira nimis) iacet alitis esca.

Terreor, a, tantis insistere terreor umbris!

240

Ad Stygias reuocatus aquas uix ultimus amni

Exstat nectareas diuum qui prodidit escas,

Gutturis arenti reuolutus in omnia sensu.

Quid, saxum procul aduerso qui monte reuoluit,

Contempsisse dolor quem numina uincit acerbans

245

Otia quaerentem frustra sibi? ite, puellae,

Ite, quibus taedas accendi tristis Erinys:

Sicut Hymen praefata, dedit conubia mortis.

Atque alias alio densas super agmine turmas!

Impietate fera uaecordem Colchida matrem

250

Anxia sollicitis meditantem uulnera natis;

Iam Pandionia miserandas prole puellas,

Quarum uox Ityn edit Ityn, quo Bistonius rex

Orbus epops maeret, uolucres euectus in auras.

At discordantes Cadmeo semine fratres

255

Iam truculenta ferunt infestaque lumina corpus

Alter in alterius, iamque auersatus uterque,

Impia germani manat quod sanguine dextra.

Eheu mutandus numquam labor! auferor ultra

In diuersa magis, distantia nomina cerno:

260

Elysiam tranandus agor delatus ad undam.

Obuia Persephone comites heroidas urget

Aduersas praeferre faces. Alcestis ab omni

Inuiolata uacat cura, quod saeua mariti

In Chalcodoniis Admeti fata morata est.

265

Ecce Ithaci coniunx semper decus, Icariotis,

Femineum concepta decus, manet et procul illa

Turba ferox iuuenum telis confixa procorum.

Quid misera Eurydice tanto maerore recessit,

Poenaque respectus et nunc in te manet, Orpheu?

270

Audax ille quidem, mitem qui Cerberon umquam

Credidit aut ulli Ditis placabile numen,

Nec timuit Phlegethonta furentem ardentibus undis

Nec maesta obtenta Ditis ferrugine regna

Defossasque domos ac Tartara nocte cruenta

275

Obsita nec faciles Ditis sine iudice sedes,

Iudice, qui uitae post mortem uindicat acta.

Sed fortuna ualens audacem fecerat ante:

Iam rapidi steterant amnes et turba ferarum

Blanda uoce sequax regionem insederat *orphei;

280

Iamque imam uiridi radicem mouerat alte

Quercus humo [steterant amnes] siluaeque sonorae

Sponte sua cantus rapiebant cortice auara.

Labentis biiuges etiam per sidera Luna

Pressit equos et tu currentis, menstrua uirgo,

285

Auditura lyram tenuisti nocte relicta.

Haec eadem potuit, Ditis, te uincere, coniunx,

Eurydicenque ultro ducendam reddere: non fas,

Non erat in uitam diuae exorabile mortis.

Illa quidem nimium manes experta seueros

290

Praeceptum signabat iter nec rettulit intus

Lumina nec diuae corrupit munera lingua;

Sed tu crudelis, crudelis tu magis, Orpheu;

Oscula cara petens rupisti iussa deorum.

Dignus amor uenia; gratum, si Tartara nossent,

295

Peccatum: meminisse graue est. uos sede piorum,

Vos manet heroum contra manus. hic et uterque

Aeacides (Peleus namque et Telamonia uirtus

Per secura patris laetantur numina, quorum

Conubiis Venus et Virtus iniunxit honorem;

300

Hunc rapuit *ferit*, ast illum Nereis amauit):

Assidet hac iuuenis: sociat te gloria sortis,

Alter *in excisum* referens a nauibus ignes

Argolicis Phrygios torua feritate repulsos

(O quis non referat talis diuortia belli,

305

Quae Troiae uidere uiri uidereque Grai,

Teucria cum magno manaret sanguine tellus

Et Simois Xanthique liquor, Sigeaque praeter

Litora cum Troas saeui ducis Hectoris ira

*Videre* in classes inimica mente Pelasgas

310

Vulnera tela neces ignes inferre paratos?

Ipsa iugis namque Ida potens, feritatis et ipsa

Ida faces altrix cupidis praebebat alumnis,

Omnis ut in cineres Rhoetei litoris ora

Classibus ambustis flamma lacrimante daretur.

315

Hinc erat oppositus contra Telamonius heros

Obiectoque dabat clipeo certamina, et illinc

Hector erat, Troiae summum decus, acer uterque.

Fluminibus ueluti fragor *et libet in se...

Tegminibus telisque super [Sigeaque praeter]

320

Eriperet reditus, alter Vulcania ferro

Vulnera protectus depellere nauibus instat).

Hos erat Aeacides uultu laetatus honores

Dardaniaeque alter fuso quod sanguine campis

Hectoreo uictor lustrauit corpore Troiam;

325

Rursus acerba fremunt, Paris hunc quod letat et huius

*arma* dolis Ithaci uirtus quod concidit icta.

Huic gerit auersos proles Laertia uultus,

Et iam Strymonii Rhesi uictorque Dolonis

Pallade iam laetatur ouans rursusque tremescit

330

Iam Ciconas iamque horret atrox *lestrigone...;

Illum Scylla rapax, canibus succincta Molossis,

Aetnaeusque Cyclops, illum metuenda Charybdis

Pallentesque lacus et squalida Tartara terrent.

Hic et Tantaleae generamen prolis Atrides

335

Assidet, Argiuum lumen, quo flamma regente

Doris Erichthonias prostrauit funditus arces.

Reddidit heu Graius poenas tibi, Troia, ruenti,

Hellespontiacis obiturus reddidit undis.

Illa uices hominum testata est copia quondam,

340

Ne quisquam propriae fortunae munere diues

Iret ineuectus caelum super; omne propinquo

Frangitur inuidiae telo decus. ibat in altum

Vis Argea petens patriam ditataque praeda

Arcis Erichthoniae; comes huic erat aura secunda

345

Per placidum cursu pelagus; Nereis ad undas

Signa dabat, pars inflexis super acta carinis,

Cum seu caelesti fato seu sideris ortu

Vndique mutatur caeli nitor, omnia uentis,

Omnia turbinibus sunt anxia; iam maris unda

350

Sideribus certat consurgere, iamque superne

Corripere et soles et sidera cuncta minatur

Ac ruere in terras caeli fragor. hic modo laetans

Copia nunc miseris circumdatur anxia fatis

Immoriturque super fluctus et saxa Capherei,

355

Euboicas aut per cautes Aegaeaque late

Litora, cum Phrygiae passim uaga praeda peremptae

Omnis in aequoreo fluitat iam naufraga fluctu.

Hic alii <re>sident pariles uirtutis honore

Heroes mediisque siti sunt sedibus omnes,

360

Omnes Roma decus magni quos suscipit orbis.

Hic Fabii Deciique, hic est et Horatia uirtus,

Hic et fama uetus numquam moritura Camilli,

Curtius et, mediis quem quondam sedibus urbis

Deuotum bellis consumpsit gurges in unda;

365

Mucius et prudens ardorem corpore passus,

Cui cessit Lydi timefacta potentia regis;

Hic Curius clarae socius uirtutis et ille

*Flaminius* deuota dedit qui corpora flammae

(Iure igitur talis sedes, pietatis honores),

370

Scipiadaeque duces, quorum deuota triumphis

Moenia *rapidis* Libycae Carthaginis horrent.

Illi laude sua uigeant: ego Ditis opacos

Cogor adire lacus, uiduos, a, lumine Phoebi

Et uastum Phlegethonta pati, quo, maxime Minos,

375

Conscelerata pia discernis uincula sede.

Ergo iam causam mortis, iam dicere uitae

Verberibus saeuae cogunt ab iudice Poenae,

Cum mihi tu sis causa mali nec conscius adsis;

Sed tolerabilibus curis haec immemor audis

380

Et tamen ut uades, dimittes omnia uentis.

Digredior numquam rediturus: tu cole fontis

Et uiridis nemorum siluas et pascua laetus,

At mea diffusas rapiuntur dicta per auras'.

Dixit et extrema tristis cum uoce recessit.

385

Hunc ubi sollicitum dimisit inertia uitae

Interius grauiter regementem, nec tulit ultra

Sensibus infusum culicis de morte dolorem,

Quantumcumque sibi uires tribuere seniles

(Quis tamen infestum pugnans deuicerat hostem),

390

Riuum propter aquae uiridi sub fronde latentem

Conformare locum capit impiger, hunc et in orbem

Destinat ac ferri capulum repetiuit in usum,

Gramineam <ut> uiridi foderet de caespite terram.

Iam memor inceptum peragens sibi cura laborem

395

Congestum cumulauit opus, atque aggere multo

Telluris tumulus formatum creuit in orbem.

Quem circum lapidem leui de marmore formans

Conserit, assiduae curae memor. hic et acanthos

Et rosa purpureum crescent pudibunda ruborem

400

Et uiolae omne genus; hic est et Spartica myrtus

Atque hyacinthos et hic Cilici crocus editus aruo,

Laurus item Phoebi decus ingens, hic rhododaphne

Liliaque et roris non auia cura marini

Herbaque turis opes priscis imitata Sabina

405

Chrysanthusque hederaeque nitor pallente corymbo

Et bocchus Libyae regis memor, hic amarantus

Bumastusque uirens et semper florida tinus.

Non illinc narcissus abest, cui gloria formae

Igne Cupidineo proprios exarsit in artus,

410

Et quoscumque nouant uernantia tempora flores.

His tumulus super inseritur. tum fronte locatur

Elogium, tacita firmat quod littera uoce:

'Parue culex, pecudum custos tibi tale merenti

Funeris officium uitae pro munere reddit'.