Catullus carmina 64

Altre sezioni


Peliaco quondam prognatae uertice pinus

Dicuntur liquidas Neptuni nasse per undas

Phasidos ad fluctus et fines Aeetaeos,

Cum lecti iuuenes, Argiuae robora pubis,

5

Auratam optantes Colchis auertere pellem

Ausi sunt uada salsa cita decurrere puppi,

Caerula uerrentes abiegnis aequora palmis.

Diua quibus retinens in summis urbibus arces

Ipsa leui fecit uolitantem flamine currum,

10

Pinea coniungens inflexae texta carinae.

Illa rudem cursu prima imbuit Amphitriten.

Quae simul ac rostro uentosum proscidit aequor,

Tortaque remigio spumis incanduit unda,

Emersere freti candenti e gurgite uultus

15

Aequoreae monstrum Nereides admirantes.

Hac, illa atque alia uiderunt luce marinas

Mortales oculis nudato corpore Nymphas

Nutricum tenus extantes e gurgite cano.

Tum Thetidis Peleus incensus fertur amore,

20

Tum Thetis humanos non despexit hymenaeos,

Tum Thetidi pater ipse iugandum Pelea sentit.

O nimis optato saeclorum tempore nati

Heroes, saluete, deum genus, o bona matrum

Vos ego saepe meo, uos carmine compellabo,

25

Teque adeo eximie taedis felicibus aucte,

Thessaliae columen, Peleu, cui Iuppiter ipse,

Ipse suos diuum genitor concessit amores.

Tene Thetis tenuit pulcherrima Nereine?

Tene suam Tethys concessit ducere neptem,

30

Oceanusque, mari totum qui amplectitur orbem?

Quae simul optatae finito tempore luces

Aduenere, domum conuentu tota frequentat

Thessalia, oppletur laetanti regia coetu;

Dona ferunt prae se, declarant gaudia uultu.

35

Deseritur Scyros, linquunt Pthiotica Tempe

Crannonisque domos ac moenia Larisaea,

Pharsaliam coeunt, Pharsalia tecta frequentant.

Rura colit nemo, mollescunt colla iuuencis,

Non humilis curuis purgatur uinea rastris,

40

Non glebam prono conuellit uomere taurus,

Non falx attenuat frondatorum arboris umbram,

Squalida desertis rubigo infertur aratris.

Ipsius at sedes, quacumque opulenta recessit

Regia, fulgenti splendent auro atque argento.

45

Candet ebur soliis, collucent pocula mensae,

Tota domus gaudet regali splendida gaza.

Puluinar uero diuae geniale locatur

Sedibus in mediis, Indo quod dente politum

Tincta tegit roseo conchyli purpura fuco.

50

Haec uestis priscis hominum uariata figuris

Heroum mira uirtutes indicat arte.

Namque fluentisono prospectans litore Diae

Thesea cedentem celeri cum classe tuetur

Indomitos in corde gerens Ariadna furores,

55

Necdum etiam sese quae uisit uisere credit,

Vt pote fallaci quae tum primum excita somno

Desertam in sola miseram se cernat harena.

Immemor at iuuenis fugiens pellit uada remis,

Irrita uentosae linquens promissa procellae.

60

Quem procul ex alga maestis Minois ocellis,

Saxea ut effigies bacchantis, prospicit, eheu!

Prospicit et magnis curarum fluctuat undis,

Non flauo retinens subtilem uertice mitram,

Non contecta leui nudatum pectus amictu.

65

Non tereti strophio lactentis uincta papillas,

Omnia quae toto delapsa e corpore passim

Ipsius ante pedes fluctus salis alludebant.

Sed neque tum mitrae neque tum fluitantis amictus

Illa uicem curans toto ex te pectore, Theseu,

70

Toto animo, tota pendebat perdita mente.

A! misera, assiduis quam luctibus externauit

Spinosas Erycina serens in pectore curas

Illa tempestate, ferox quo tempore Theseus

Egressus curuis e litoribus Piraei

75

Attigit iniusti regis Cortynia templa.

Nam perhibent olim crudeli peste coactam

Androgeoneae poenas exsoluere caedis

Electos iuuenes simul et decus innuptarum

Cecropiam solitam esse dapem dare Minotauro.

80

Quis angusta malis cum moenia uexarentur,

Ipse suum Theseus pro caris corpus Athenis

Proicere optauit potius quam talia Cretam

Funera Cecropiae nec funera portarentur,

Atque ita naue leui nitens ac lenibus auris

85

Magnanimum ad Minoa uenit sedesque superbas.

Hunc simul ac cupido conspexit lumine uirgo

Regia, quam suauis exspirans castus odores

Lectulus in molli complexu matris alebat.

Quales Eurotae progignunt numina myrtus

90

Auraue distinctos educit uerna colores,

Non prius ex illo flagrantia declinauit

Lumina, quam cuncto concepit corpore flammam

Funditus atque imis exarsit tota medullis.

Heu misere exagitans immiti corde furores,

95

Sancte puer, curis hominum qui gaudia misces,

Quaeque regis Golgos quaeque Idalium frondosum,

Qualibus incensam iactastis mente puellam

Fluctibus in flauo saepe hospite suspirantem!

Quantos illa tulit languenti corde timores!

100

Quanto saepe magis fulgore expalluit auri,

Cum saeuum cupiens contra contendere monstrum

Aut mortem appeteret Theseus aut praemia laudis.

Non ingrata tamen frustra munuscula diuis

Promittens tacito succepit uota labello.

105

Nam uelut in summo quatientem bracchia Tauro

Quercum aut conigeram sudanti cortice pinum

Indomitus turbo contorquens flamine robur

Eruit (illa procul radicitus exturbata

Prona cadit, late quaecumuis obuia frangens),

110

Sic domito saeuum prostrauit corpore Theseus

Nequiquam uanis iactantem cornua uentis.

Inde pedem sospes multa cum laude reflexit

Errabunda regens tenui uestigia filo,

Ne labyrintheis e flexibus egredientem

115

Tecti frustraretur inobseruabilis error.

Sed quid ego a primo digressus carmine plura

Commemorem, ut linquens genitoris filia uultum,

Vt consanguineae complexum, ut denique matris

Quae misera in gnata deperdita laetabatur,

120

Omnibus his Thesei dulcem praeoptarit amorem,

Aut ut uecta rati spumosa ad litora Diae

Venerit, aut ut eam deuinctam lumina somno

Liquerit immemori discedens pectore coniunx?

Saepe illam perhibent ardenti corde furentem

125

Clarisonas imo fudisse e pectore uoces,

Ac tum praeruptos tristem conscendere montes,

Vnde aciem in pelagi uastos pertenderet aestus,

Tum tremuli salis aduersas procurrere in undas

Mollia nudatae tollentem tegmina surae,

130

Atque haec extremis maestam dixisse querelis,

Frigidulos udo singultus ore cientem.

"Sicine me patriis auectam, perfide, ab aris,

Perfide, deserto liquisti in litore, Theseu?

Sicine discedens neglecto numine diuum

135

Immemor a! deuota domum periuria portas?

Nullane res potuit crudelis flectere mentis

Consilium? tibi nulla fuit clementia praesto;

Immite ut nostri uellet miserescere pectus?

At non haec quondam blanda promissa dedisti

140

Voce mihi, non haec misere sperare iubebas,

Sed conubia laeta, sed optatos hymenaeos;

Quae cuncta aerii discerpunt irrita uenti.

Nunc iam nulla uiro iuranti femina credat,

Nulla uiri speret sermones esse fidelis;

145

Quis dum aliquid cupiens animus praegestit apisci,

Nil metuunt iurare, nihil promittere parcunt;

Sed simul ac cupidae mentis satiata libido est,

Dicta nihil metuere, nihil periuria curant.

Certe ego te in medio uersantem turbine leti

150

Eripui, et potius germanum amittere creui,

Quam tibi fallaci supremo in tempore deessem;

Pro quo dilaceranda feris dabor alitibusque

Praeda, neque iniacta tumulabor mortua terra.

Quaenam te genuit sola sub rupe leaena,

155

Quod mare conceptum spumantibus expuit undis,

Quae Syrtis, quae Scylla rapax, quae uasta Charybdis,

Talia qui reddis pro dulci praemia uita?

Si tibi non cordi fuerant conubia nostra,

Saeua quod horrebas prisci praecepta parentis,

160

At tamen in uestras potuisti ducere sedes,

Quae tibi iucundo famularer serua labore,

Candida permulcens liquidis uestigia lymphis

Purpureaue tuum consternens ueste cubile.

Sed quid ego ignaris nequiquam conquerar aureis,

165

Externata malo, quae nullis sensibus auctae

Nec missas audire queunt nec reddere uoces?

Ille autem prope iam mediis uersatur in undis,

Nec quisquam apparet uacua mortalis in alga,

Sic nimis insultans extremo tempore saeua

170

Fors etiam nostris inuidit questibus aures.

Iuppiter omnipotens, utinam ne tempore primo

Gnosia Cecropiae tetigissent litora puppes,

Indomito nec dira ferens stipendia tauro

Perfidus in Creta religasset nauita funem,

175

Nec malus hic celans dulci crudelia forma

Consilia in nostris requiesset sedibus hospes!

Nam quo me referam? quali spe perdita nitor?

Idaeosne petam montes? a! gurgite lato

Discernens ponti truculentum ubi diuidit aequor?

180

An patris auxilium sperem? quemne ipsa reliqui,

Respersum iuuenem fraterna caede secuta?

Coniugis an fido consoler memet amore?

Quine fugit lentos incuruans gurgite remos?

Praeterea nullo litus, sola insula, tecto,

185

Nec patet egressus pelagi cingentibus undis;

Nulla fugae ratio, nulla spes; omnia muta,

Omnia sunt deserta, ostentant omnia letum.

Non tamen ante mihi languescent lumina morte,

Nec prius a fesso secedent corpore sensus,

190

Quam iustam a diuis exposcam prodita multam,

Caelestumque fidem postrema comprecer hora.

Quare facta uirum multantes uindice poena,

Eumenides, quibus anguino redimita capillo

Frons exspirantis praeportat pectoris iras,

195

Huc huc aduentate, meas audite querelas,

Quas ego uae! misera extremis proferre medullis

Cogor inops, ardens, amenti caeca furore.

Quae quoniam uerae nascuntur pectore ab imo,

Vos nolite pati nostrum uanescere luctum,

200

Sed quali solam Theseus me mente reliquit,

Tali mente, deae, funestet seque suosque."

Has postquam maesto profudit pectore uoces,

Supplicium saeuis exposcens anxia factis,

Annuit inuicto caelestum numine rector.

205

Quo motu tellus atque horrida contremuerunt

Aequora concussitque micantia sidera mundus.

Ipse autem caeca mentem caligine Theseus

Consitus oblito dimisit pectore cuncta

Quae mandata prius constanti mente tenebat,

210

Dulcia nec maesto sustollens signa parenti

Sospitem Erechtheum se ostendit uisere portum.

Namque ferunt olim, classi cum moenia diuae

Linquentem gnatum uentis concrederet Aegeus,

Talia complexum iuueni mandata dedisse.

215

"Gnate mihi longa iocundior unice uita,

Gnate, ego quem in dubios cogor dimittere casus,

Reddite in extrema nuper mihi fine senectae,

Quandoquidem fortuna mea ac tua feruida uirtus

Eripit inuito mihi te, cui languida nondum

220

Lumina sunt gnati cara saturata figura;

Non ego te gaudens laetanti pectore mittam,

Nec te ferre sinam fortunae signa secundae,

Sed primum multas expromam mente querelas,

Canitiem terra atque infuso puluere foedans,

225

Inde infecta uago suspendam lintea malo,

Nostros ut luctus nostraeque incendia mentis

Carbasus obscurata dicet ferrugine Hibera.

Quod tibi si sancti concesserit incola Itoni,

Quae nostrum genus ac sedes defendere Erechthei

230

Annuit, ut tauri respergas sanguine dextram,

Tum uero facito ut memori tibi condita corde

Haec uigeant mandata, nec ulla obliteret aetas,

Vt, simul ac nostros inuisent lumina colles,

Funestam antemnae deponant undique uestem,

235

Candidaque intorti substollant uela rudentes,

Quam primum cernens ut laeta gaudia mente

Agnoscam, cum te reducem aetas prospera sistet.

Haec mandata prius constanti mente tenentem

Thesea ceu pulsae uentorum flamine nubes

240

Aerium niuei montis liquere cacumen.

At pater, ut summa prospectum ex arce petebat,

Anxia in assiduos absumens lumina fletus,

Cum primum inflati conspexit lintea ueli,

Praecipitem sese scopulorum e uertice iecit,

245

Amissum credens immiti Thesea fato.

Sic funesta domus ingressus tecta paterna

Morte ferox Theseus qualem Minoidi luctum

Obtulerat mente immemori talem ipse recepit.

Quae tum prospectans cedentem maesta carinam

250

Multiplices animo uoluebat saucia curas.

At parte ex alia florens uolitabat Iacchus

Cum thiaso Satyrorum et Nysigenis Silenis,

Te quaerens, Ariadna, tuoque incensus amore.

Quae tum alacres passim lymphata mente furebant

255

Euhoe bacchantes, euhoe capita inflectentes.

Harum pars tecta quatiebant cuspide thyrsos,

Pars e diuulso iactabant membra iuuenco,

Pars sese tortis serpentibus incingebant,

Pars obscura cauis celebrabant orgia cistis,

260

Orgia, quae frustra cupiunt audire profani,

Plangebant aliae proceris tympana palmis

Aut tereti tenuis tinnitus aere ciebant,

Multis raucisonos efflabant cornua bombos

Barbaraque horribili stridebat tibia cantu.

265

Talibus amplifice uestis decorata figuris

Puluinar complexa suo uelabat amictu.

Quae postquam cupide spectando Thessala pubes

Expletast, sanctis coepit decedere diuis.

Hic, qualis flatu placidum mare matutino

270

Horrificans Zephyrus procliuas incitat undas

Aurora exoriente uagi sub limina Solis,

Quae tarde primum clementi flamine pulsae

Procedunt, leuiterque sonant plangore cachinni,

Post uento crescente magis magis increbescunt

275

Purpureaque procul nantes a luce refulgent,

Sic tum uestibuli linquentis regia tecta

Ad se quisque uago passim pede discedebant.

Quorum post abitum princeps e uertice Pelei

Aduenit Chiron portans siluestria dona;

280

Nam quoscumque ferunt campi, quos Thessala magnis

Montibus ora creat, quos propter fluminis undas

Aura parit flores tepidi fecunda Fauoni,

Hos indistinctis plexos tulit ipse corollis,

Quo permulsa domus iucundo risit odore.

285

Confestim Penios adest, uiridantia Tempe,

Tempe, quae siluae cingunt super impendentes,

Naiasin linquens doris celebranda choreis,

Non uacuos: namque ille tulit radicitus altas

Fagos ac recto proceras stipite laurus,

290

Non sine nutanti platano lentaque sorore

Flammati Phaethontis et aeria cupressu.

Haec circum sedes late contexta locauit,

Vestibulum ut molli uelatum fronde uireret.

Post hunc consequitur sollerti corde Prometheus,

295

Extenuata gerens ueteris uestigia poenae,

Quam quondam silici restrictus membra catena

Persoluit pendens e uerticibus praeruptis.

Inde pater diuum sancta cum coniuge natisque

Aduenit, caelo te solum, Phoebe, relinquens

300

Vnigenamque simul cultricem montibus Idri:

Pelea nam tecum pariter soror aspernata est

Nec Thetidis taedas uoluit celebrare iugalis.

Qui postquam niueis flexerunt sedibus artus,

Large multiplici constructae sunt dape mensae,

305

Cum interea infirmo quatientes corpora motu

Veridicos Parcae coeperunt edere cantus.

His corpus tremulum complectens undique uestis

Candida purpurea talos incinxerat ora,

At roseo niueae residebant uertice uittae,

310

Aeternumque manus carpebant rite laborem.

Laeua colum molli lana retinebat amictum,

Dextera tum leuiter deducens fila supinis

Formabat digitis, tum prono in pollice torquens

Libratum tereti uersabat turbine fusum,

315

Atque ita decerpens aequabat semper opus dens,

Laneaque aridulis haerebant morsa labellis,

Quae prius in leui fuerant extantia filo;

Ante pedes autem candentis mollia lanae

Vellera uirgati custodibant calathisci.

320

Haec tum clarisona pellentes uellera uoce

Talia diuino fuderunt carmine fata,

Carmine, perfidiae quod post nulla arguet aetas.

O decus eximium magnis uirtutibus augens,

Emathiae tutamen opis, clarissime nato,

325

Accipe, quod laeta tibi pandunt luce sorores,

Veridicum oraclum. Sed uos, quae fata sequuntur,

Currite ducentes subtegmina, currite, fusi.

Adueniet tibi iam portans optata maritis

Hesperus, adueniet fausto cum sidere coniunx,

330

Quae tibi flexanimo mentem perfundat amore

Languidulosque paret tecum coniungere somnos

Leuia substernens robusto bracchia collo.

Currite ducentes subtegmina, currite, fusi.

Nulla domus umquam tales contexit amores,

335

Nullus amor tali coniunxit foedere amantes,

Qualis adest Thetidi, qualis concordia Peleo.

Currite ducentes subtegmina, currite, fusi.

Nascetur uobis expers terroris Achilles,

Hostibus haud tergo, sed forti pectore notus,

340

Qui persaepe uago uictor certamine cursus

Flammea praeuertet celeris uestigia ceruae.

Currite ducentes subtegmina, currite, fusi.

Non illi quisquam bello se conferet heros.

Cum Phrygiae Teucro manabunt sanguine terrae,

345

Troicaque obsidens longinquo moenia bello

Periuri Pelopis uastabit tertius heres.

Currite ducentes subtegmina, currite, fusi.

Illius egregias uirtutes claraque facta

Saepe fatebuntur gnatorum in funere matres,

350

Cum in cinerem canos soluent a uertice crines

Putridaque infirmis uariabunt pectora palmis.

Currite ducentes subtegmina, currite, fusi.

Namque uelut densas praecerpens messor aristas

Sole sub ardenti flauentia demetit arua,

355

Troiugenum infesto prosternet corpora ferro.

Currite ducentes subtegmina, currite, fusi.

Testis erit magnis uirtutibus unda Scamandri,

Quae passim rapido diffunditur Hellesponto,

Cuius iter caesis angustans corporum aceruis

360

Alta tepefaciet permixta flumina caede.

Currite ducentes subtegmina, currite, fusi.

Denique testis erit morti quoque reddita praeda,

Cum teres excelso coaceruatum aggere bustum

Excipiet niueos percussae uirginis artus.

365

Currite ducentes subtegmina, currite, fusi.

Nam simul ac fessis dederit fors copiam Achiuis

Vrbis Dardaniae Neptunia soluere uincla,

Alta Polyxenia madefient caede sepulcra,

Quae, uelut ancipiti succumbens uictima ferro,

370

Proiciet truncum summisso poplite corpus.

Currite ducentes subtegmina, currite, fusi.

Quare agite, optatos, animi coniungite amores.

Accipiat coniunx felici foedere diuam,

Dedatur cupido iam dudum nupta marito.

375

Currite ducentes subtegmina, currite, fusi.

Non illam nutrix orienti luce reuisens

Hesterno collum poterit circumdare filo;

<>

Anxia nec mater discordis maesta puellae

380

Secubitu caros mittet sperare nepotes.

Currite ducentes subtegmina, currite, fusi.

Talia praefantes quondam felicia Pelei

Carmina diuino cecinere e pectore Parcae.

Praesentes namque ante domos inuisere castas

385

Heroum et sese mortali ostendere coetu

Caelicolae nondum spreta pietate solebant.

Saepe pater diuum templo in fulgente reuisens,

Annua cum festis uenissent sacra diebus,

Conspexit terra centum procumbere tauros.

390

Saepe uagus Liber Parnasi uertice summo

Thyiadas effusis euantis crinibus egit,

Cum Delphi tota certatim ex urbe ruentes

Acciperent laeti diuum fumantibus aris.

Saepe in letifero belli certamine Mauors

395

Aut rapidi Tritonis era aut Rhamnusia uirgo

Armatas hominumst praesens hortata cateruas.

Sed postquam tellus scelere est imbuta nefando,

Iustitiamque omnes cupida de mente fugarunt,

Perfudere manus fraterno sanguine fratres,

400

Destitit exstinctos natus lugere parentes,

Optauit genitor primaeui funera nati,

Liber ut innuptae poteretur flore nouercae,

Ignaro mater substernens se impia nato

Impia non uerita est diuos scelerare penates;

405

Omnia fanda nefanda malo permixta furore

Iustificam nobis mentem auertere deorum.

Quare nec talis dignantur uisere coetus,

Nec se contingi patiuntur lumine claro.