E tenebris tantis tam clarum extollere lumen

Qui primus potuisti illustrans commoda uitae,

Te sequor, o Graiae gentis decus, inque tuis nunc

Ficta pedum pono pressis uestigia signis,

5

Non ita certandi cupidus quam propter amorem

Quod te imitari aueo; quid enim contendat hirundo

Cycnis, aut quidnam tremulis facere artubus haedi

Consimile in cursu possint et fortis equi uis?

Tu pater es, rerum inuentor, tu patria nobis

10

Suppeditas praecepta, tuisque ex, inclute, chartis,

Floriferis ut apes in saltibus omnia libant,

Omnia nos itidem depascimur aurea dicta,

Aurea, perpetua semper dignissima uita.

Nam simul ac ratio tua coepit uociferari

15

Naturam rerum, diuina mente coorta,

Diffugiunt animi terrores, moenia mundi

Discedunt, totum uideo per inane geri res.

Apparet diuum numen sedesque quietae

Quas neque concutiunt uenti nec nubila nimbis

20

Aspergunt neque nix acri concreta pruina

Cana cadens uiolat semperque innubilus aether

Integit, et large diffuso lumine ridet.

Omnia suppeditat porro natura neque ulla

Res animi pacem delibat tempore in ullo.

25

At contra nusquam apparent Acherusia templa

Nec tellus obstat quin omnia dispiciantur,

Sub pedibus quaecumque infra per inane geruntur.

His ibi me rebus quaedam diuina uoluptas

Percipit atque horror, quod sic natura tua ui

30

Tam manifesta patens ex omni parte retecta est.

Et quoniam docui, cunctarum exordia rerum

Qualia sint et quam uariis distantia formis

Sponte sua uolitent aeterno percita motu

Quoue modo possint res ex his quaeque creari,

35

Hasce secundum res animi natura uidetur

Atque animae claranda meis iam uersibus esse

Et metus ille foras praeceps Acheruntis agendus,

Funditus humanam qui uitam turbat ab imo

Omnia suffundens mortis nigrore neque ullam

40

Esse uoluptatem liquidam puramque relinquit.

Nam quod saepe homines morbos magis esse timendos

Infamemque ferunt uitam quam Tartara leti

Et se scire animi naturam sanguinis esse

Aut etiam uenti, si fert ita forte uoluntas,

45

Nec prorsum quicquam nostrae rationis egere,

Hinc licet aduertas animum magis omnia laudis

Iactari causa quam quod res ipsa probetur

Extorres idem patria longeque fugati

Conspectu ex hominum, foedati crimine turpi,

50

Omnibus aerumnis affecti denique uiuunt,

Et quocumque tamen miseri uenere parentant

Et nigras mactant pecudes et manibu' diuis

Inferias mittunt multoque in rebus acerbis

Acrius aduertunt animos ad religionem.

55

Quo magis in dubiis hominem spectare periclis

Conuenit aduersisque in rebus noscere qui sit;

Nam uerae uoces tum demum pectore ab imo

Eliciuntur et eripitur persona, manet res.

Denique auarities et honorum caeca cupido

60

Quae miseros homines cogunt transcendere finis

Iuris et interdum socios scelerum atque ministros

Noctes atque dies niti praestante labore

Ad summas emergere opes, haec uulnera uitae

Non minimam partem mortis formidine aluntur.

65

Turpis enim ferme contemptus et acris egestas

Semota ab dulci uita stabilique uidetur

Et quasi iam leti portas cunctarier ante;

Vnde homines dum se falso terrore coacti

Effugisse uolunt longe longeque remosse,

70

Sanguine ciuili rem conflant diuitiasque

Conduplicant auidi, caedem caede accumulantes;

Crudeles gaudent in tristi funere fratris

Et consanguineum mensas odere timentque.

Consimili ratione ab eodem saepe timore

75

Macerat inuidia ante oculos illum esse potentem,

Illum aspectari, claro qui incedit honore,

Ipsi se in tenebris uolui caenoque queruntur

Intereunt partim statuarum et nominis ergo

Et saepe usque adeo, mortis formidine, uitae

80

Percipit humanos odium lucisque uidendae,

Vt sibi consciscant maerenti pectore letum

Obliti fontem curarum hunc esse timorem,

Hunc uexare pudorem, hunc uincula amicitiai

Rumpere et in summa pietatem euertere suadet.

85

Nam iam saepe homines patriam carosque parentis

Prodiderunt, uitare Acherusia templa petentes.

Nam ueluti pueri trepidant atque omnia caecis

In tenebris metuunt, sic nos in luce timemus

Interdum, nilo quae sunt metuenda magis quam

90

Quae pueri in tenebris pauitant finguntque futura.

Hunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest

Non radii solis neque lucida tela diei

Discutiant, sed naturae species ratioque.

Primum animum dico, mentem quam saepe uocamus,

95

In quo consilium uitae regimenque locatum est,

Esse hominis partem nilo minus ac manus et pes

Atque oculi partes animantis totius exstant.

Sensum animi certa non esse in parte locatum,

Verum habitum quendam uitalem corporis esse,

100

Harmoniam Grai quam dicunt, quod faciat nos

Viuere cum sensu, nulla cum in parte siet mens;

Vt bona saepe ualetudo cum dicitur esse

Corporis, et non est tamen haec pars ulla ualentis.

Sic animi sensum non certa parte reponunt;

105

Magno opere in quo mi diuersi errare uidentur.

Saepe itaque in promptu corpus quod cernitur aegret,

Cum tamen ex alia laetamur parte latenti;

Et retro fit uti contra sit saepe uicissim,

Cum miser ex animo laetatur corpore toto;

110

Non alio pacto quam si, pes cum dolet aegri,

In nullo caput interea sit forte dolore.

Praeterea molli cum somno dedita membra

Effusumque iacet sine sensu corpus onustum,

Est aliud tamen in nobis quod tempore in illo

115

Multimodis agitatur et omnis accipit in se

Laetitiae motus et curas cordis inanis.

Nunc animam quoque ut in membris cognoscere possis

Esse neque harmonia corpus sentire solere,

Principio fit uti detracto corpore multo

120

Saepe tamen nobis in membris uita moretur;

Atque eadem rursum, cum corpora pauca caloris

Diffugere forasque per os est editus aer,

Deserit extemplo uenas atque ossa relinquit;

Noscere ut hinc possis non aequas omnia partis

125

Corpora habere neque ex aequo fulcire salutem,

Sed magis haec, uenti quae sunt calidique uaporis

Semina, curare in membris ut uita moretur.

Est igitur calor ac uentus uitalis in ipso

Corpore qui nobis moribundos deserit artus.

130

Quapropter quoniam est animi natura reperta

Atque animae quasi pars hominis, redde harmoniai

Nomen, ad organicos alto delatum Heliconi;

Siue aliunde ipsi porro traxere et in illam

Transtulerunt, proprio quae tum res nomine egebat.

135

Quidquid id est, habeant: tu cetera percipe dicta.

Nunc animum atque animam dico coniuncta teneri

Inter se atque unam naturam conficere ex se,

Sed caput esse quasi et dominari in corpore toto

Consilium quod nos animum mentemque uocamus.

140

Idque situm media regione in pectoris haeret.

Hic exsultat enim pauor ac metus, haec loca circum

Laetitiae mulcent; hic ergo mens animusquest.

Cetera pars animae per totum dissita corpus

Paret et ad numen mentis momenque mouetur.

145

Idque sibi solum per se sapit, et sibi gaudet,

Cum neque res animam neque corpus commouet una.

Et quasi, cum caput aut oculus temptante dolore

Laeditur in nobis, non omni concruciamur

Corpore, sic animus nonnumquam laeditur ipse

150

Laetitiaque uiget, cum cetera pars animai

Per membra atque artus nulla nouitate cietur.

Verum ubi uementi magis est commota metu mens,

Consentire animam totam per membra uidemus

Sudoresque ita palloremque exsistere toto

155

Corpore et infringi linguam uocemque aboriri,

Caligare oculos, sonere auris, succidere artus,

Denique concidere ex animi terrore uidemus

Saepe homines; facile ut quiuis hinc noscere possit

Esse animam cum animo coniunctam, quae cum animi ui

160

Percussast, exim corpus propellit et icit.

Haec eadem ratio naturam animi atque animai

Corpoream docet esse. ubi enim propellere membra,

Corripere ex somno corpus mutareque uultum

Atque hominem totum regere ac uersare uidetur,

165

Quorum nil fieri sine tactu posse uidemus

Nec tactum porro sine corpore, nonne fatendumst

Corporea natura animum constare animamque?

Praeterea pariter fungi cum corpore et una

Consentire animum nobis in corpore cernis.

170

Si minus offendit uitam uis horrida teli

Ossibus ac neruis disclusis intus adacta,

At tamen insequitur languor terraeque petitus

Suauis et in terra mentis qui gignitur aestus,

Interdumque quasi exsurgendi incerta uoluntas.

175

Ergo corpoream naturam animi esse necessest,

Corporeis quoniam telis ictuque laborat.

Is tibi nunc animus quali sit corpore et unde

Constiterit pergam rationem reddere dictis.

Principio esse aio persubtilem atque minutis

180

Perquam corporibus factum constare. id ita esse

Hinc licet aduertas animum ut pernoscere possis.

Nil adeo fieri celeri ratione uidetur,

Quam sibi mens fieri proponit et incohat ipsa.

Ocius ergo animus quam res se perciet ulla,

185

Ante oculos quorum in promptu natura uidetur.

At quod mobile tanto operest, constare rotundis

Perquam seminibus debet perquamque minutis,

Momine uti paruo possint impulsa moueri.

Namque mouetur aqua et tantillo momine flutat

190

Quippe uolubilibus paruisque creata figuris.

At contra mellis constantior est natura

Et pigri latices magis et cunctantior actus;

Haeret enim inter se magis omnis materiai

Copia, nimirum quia non tam leuibus exstat

195

Corporibus neque tam subtilibus atque rotundis.

Namque papaueris aura potest suspensa leuisque

Cogere ut ab summo tibi diffluat altus aceruus:

At contra lapidum collectum spicarumque

Noenu potest. igitur paruissima corpora proquam

200

Et leuissima sunt, ita mobilitate fruuntur.

At contra quaecumque magis cum pondere magno

Asperaque inueniuntur, eo stabilita magis sunt.

Nunc igitur quoniam est animi natura reperta

Mobilis egregie, perquam constare necessest

205

Corporibus paruis et leuibus atque rotundis.

Quae tibi cognita res in multis, o bone, rebus

Vtilis inuenietur et opportuna cluebit.

Haec quoque res etiam naturam dedicat eius,

Quam tenui constet textura quamque loco se

210

Contineat paruo, si possit conglomerari,

Quod simul atque hominem leti secura quies est

Indepta atque animi natura animaeque recessit,

Nil ibi libatum de toto corpore cernas

Ad speciem, nil ad pondus: mors omnia praestat

215

Vitalem praeter sensum calidumque uaporem.

Ergo animam totam perparuis esse necessest

Seminibus, nexam per uenas uiscera neruos;

Quatenus, omnis ubi e toto iam corpore cessit,

Extima membrorum circumcaesura tamen se

220

Incolumem praestat nec defit ponderis hilum.

Quod genus est Bacchi cum flos euanuit aut cum

Spiritus unguenti suauis diffugit in auras

Aut aliquo cum iam sucus de corpore cessit;

Nil oculis tamen esse minor res ipsa uidetur

225

Propterea neque detractum de pondere quicquam,

Nimirum quia multa minutaque semina sucos

Efficiunt et odorem in toto corpore rerum.

Quare etiam atque etiam mentis naturam animaeque

Scire licet perquam pauxillis esse creatam

230

Seminibus, quoniam fugiens nil ponderis aufert.

Nec tamen haec simplex nobis natura putanda est.

Tenuis enim quaedam moribundos deserit aura

Mixta uapore, uapor porro trahit aera secum.

Nec calor est quisquam, cui non sit mixtus et aer.

235

Rara quod eius enim constat natura, necessest

Aeris inter eum primordia multa moueri.

Iam triplex animi est igitur natura reperta;

Nec tamen haec sat sunt ad sensum cuncta creandum,

Nil horum quoniam recipit mens posse creare

240

Sensiferos motus, qui dant quae mente uolutant.

Quarta quoque his igitur quaedam natura necessest

Attribuatur. east omnino nominis expers;

Qua neque mobilius quicquam neque tenuius exstat,

Nec magis e paruis et leuibus ex elementis;

245

Sensiferos motus quae didit prima per artus.

Prima cietur enim, paruis perfecta figuris;

Inde calor motus et uenti caeca potestas

Accipit, inde aer; inde omnia mobilitantur,

Concutitur sanguis, tum uiscera persentiscunt

250

Omnia, postremis datur ossibus atque medullis

Siue uoluptas est siue est contrarius ardor.

Nec temere huc dolor usque potest penetrare neque acre

Permanare malum, quin omnia perturbentur

Vsque adeo <ut> uitae desit locus atque animai

255

Diffugiant partes per caulas corporis omnis.

Sed plerumque fit in summo quasi corpore finis

Motibus: hanc ob rem uitam retinere ualemus.

Nunc ea quo pacto inter sese mixta quibusque

Compta modis uigeant rationem reddere auentem

260

Abstrahit inuitum patrii sermonis egestas;

Sed tamen, ut potero summatim attingere, tangam.

Inter enim cursant primordia principiorum

Motibus inter se, nil ut secernier unum

Possit nec spatio fieri diuisa potestas,

265

Sed quasi multae uis unius corporis exstant.

Quod genus in quouis animantum uiscere uulgo

Est odor et quidam calor et sapor, et tamen ex his

Omnibus est unum perfectum corporis augmen.

Sic calor atque aer et uenti caeca potestas

270

Mixta creant unam naturam et mobilis illa

Vis, initum motus ab se quae diuidit ollis,

Sensifer unde oritur primum per uiscera motus.

Nam penitus prorsum latet haec natura subestque

Nec magis hac infra quicquam est in corpore nostro

275

Atque anima est animae proporro totius ipsa.

Quod genus in nostris membris et corpore toto

Mixta latens animi uis est animaeque potestas,

Corporibus quia de paruis paucisque creatast.

Sic tibi nominis haec expers uis facta minutis

280

Corporibus latet atque animae quasi totius ipsa

Proporrost anima et dominatur corpore toto.

Consimili ratione necessest uentus et aer

Et calor inter se uigeant commixta per artus

Atque aliis aliud subsit magis emineatque

285

Vt quiddam fieri uideatur ab omnibus unum,

Ni calor ac uentus sorsum sorsumque potestas

Aeris interimant sensum diductaque soluant.

Est etiam calor ille animo, quem sumit, in ira

Cum feruescit et ex oculis micat acrius ardor.

290

Est et frigida multa comes formidinis aura

Quae ciet horrorem membris et concitat artus.

Est etiam quoque pacati status aeris ille,

Pectore tranquillo qui fit uultuque sereno.

Sed calidi plus est illis quibus acria corda

295

Iracundaque mens facile efferuescit in ira.

Quo genere in primis uis est uiolenta leonum,

Pectora qui fremitu rumpunt plerumque gementes

Nec capere irarum fluctus in pectore possunt.

At uentosa magis ceruorum frigida mens est

300

Et gelidas citius per uiscera concitat auras

Quae tremulum faciunt membris exsistere motum.

At natura boum placido magis aere uiuit,

Nec nimis irai fax umquam subdita percit

Fumida, suffundens caecae caliginis umbra,

305

Nec gelidis torpet telis perfixa pauoris:

Interutrasque sitast, ceruos saeuosque leones.

Sic hominum genus est. quamuis doctrina politos

Constituat pariter quosdam, tamen illa relinquit

Naturae cuiusque animi uestigia prima.

310

Nec radicitus euelli mala posse putandumst,

Quin procliuius hic iras decurrat ad acris,

Ille metu citius paulo temptetur, at ille

Tertius accipiat quaedam clementius aequo.

Inque aliis rebus multis differre necessest

315

Naturas hominum uarias moresque sequaces;

Quorum ego nunc nequeo caecas exponere causas

Nec reperire figurarum tot nomina quot sunt

Principiis, unde haec oritur uariantia rerum.

Illud in his rebus uideo firmare potesse,

320

Vsque adeo naturarum uestigia linqui

Paruula quae nequeat ratio depellere nobis,

Vt nil impediat dignam dis degere uitam.

Haec igitur natura tenetur corpore ab omni

Ipsaque corporis est custos et causa salutis;

325

Nam communibus inter se radicibus haerent

Nec sine pernicie diuelli posse uidentur.

Quod genus e thuris glebis euellere odorem

Haud facile est quin intereat natura quoque eius.

Sic animi atque animae naturam corpore toto

330

Extrahere haud facile est quin omnia dissoluantur.

Implexis ita principiis ab origine prima

Inter se fiunt consorti praedita uita

Nec sibi quaeque sine alterius ui posse uidetur

Corporis atque animi sorsum sentire potestas,

335

Sed communibus inter eas conflatur utrimque

Motibus accensus nobis per uiscera sensus.

Praeterea corpus per se nec gignitur umquam

Nec crescit neque post mortem durare uidetur.

Non enim, ut umor aquae dimittit saepe uaporem

340

Qui datus est, neque ea causa conuellitur ipse,

Sed manet incolumis, non, inquam, sic animai

Discidium possunt artus perferre relicti,

Sed penitus pereunt conuulsi conque putrescunt.

Ex ineunte aeuo sic corporis atque animai

345

Mutua uitalis discunt contagia motus

Maternis etiam membris aluoque reposta,

Discidium <ut> nequeat fieri sine peste maloque;

Vt uideas, quoniam coniunctast causa salutis,

Coniunctam quoque naturam consistere eorum.

350

Quod superest, siquis corpus sentire refutat

Atque animam credit permixtam corpore toto

Suscipere hunc motum quem sensum nominitamus,

Vel manifestas res contra uerasque repugnat.

Quid sit enim corpus sentire quis afferet umquam,

355

Si non ipsa palam quod res dedit ac docuit nos?

At dimissa anima corpus caret undique sensu;

Perdit enim quod non proprium fuit eius in aeuo,

Multaque praeterea perdit cum expellitur aeuo.

Dicere porro oculos nullam rem cernere posse,

360

Sed per eos animum ut foribus spectare reclusis,

Difficilest, contra cum sensus ducat eorum;

Sensus enim trahit atque acies detrudit ad ipsas;

Fulgida praesertim cum cernere saepe nequimus,

Lumina luminibus quia nobis praepediuntur.

365

Quod foribus non fit; neque enim, qua cernimus ipsi,

Ostia suscipiunt ullum reclusa laborem.

Praeterea si pro foribus sunt lumina nostra,

Iam magis exemptis oculis debere uidetur

Cernere res animus sublatis postibus ipsis.

370

Illud in his rebus nequaquam sumere possis,

Democriti quod sancta uiri sententia ponit,

Corporis atque animi primordia singula priuis

Apposita alternis uariare, ac nectere membra.

Nam cum multo sunt animae elementa minora

375

Quam quibus e corpus nobis et uiscera constant,

Tum numero quoque concedunt et rara per artus

Dissita sunt dumtaxat; ut hoc promittere possis,

Quantula prima queant nobis iniecta ciere

Corpora sensiferos motus in corpore, tanta

380

Interualla tenere exordia prima animai.

Nam neque pulueris interdum sentimus adhaesum

Corpore nec membris incussam sidere cretam,

Nec nebulam noctu neque aranei tenuia fila

Obuia sentimus, quando obretimur euntes,

385

Nec supera caput eiusdem cecidisse uietam

Vestem nec plumas auium papposque uolantis

Qui nimia leuitate cadunt plerumque grauatim,

Nec repentis itum cuiusuiscumque animantis

Sentimus nec priua pedum uestigia quaeque,

390

Corpore quae in nostro culices et cetera ponunt.

Vsque adeo prius est in nobis multa ciendum,

Quam primordia sentiscant concussa animai

Semina corporibus nostris immixta per artus,

Et quam in his interuallis tuditantia possint

395

Concursare coire et dissultare uicissim.

Et magis est animus uitai claustra coercens

Et dominantior ad uitam quam uis animai.

Nam sine mente animoque nequit residere per artus

Temporis exiguam partem pars ulla animai,

400

Sed comes insequitur facile et discedit in auras

Et gelidos artus in leti frigore linquit.

At manet in uita cui mens animusque remansit.

Quamuis est circum caesis lacer undique membris

Truncus, adempta anima circum membrisque remota

405

Viuit et aetherias uitalis suscipit auras.

Si non omnimodis, at magna parte animai

Priuatus, tamen in uita cunctatur et haeret;

Vt, lacerato oculo circum si pupula mansit

Incolumis, stat cernundi uiuata potestas,

410

Dummodo ne totum corrumpas luminis orbem

Et circum caedas aciem solamque relinquas;

Id quoque enim sine pernicie non fiet eorum.

At si tantula pars oculi media illa peresa est,

Occidit extemplo lumen tenebraeque sequuntur,

415

Incolumis quamuis alioquist splendidus orbis.

Hoc anima atque animus uincti sunt foedere semper.

Nunc age, natiuos animantibus et mortalis

Esse animos animasque leuis ut noscere possis,

Conquisita diu dulcique reperta labore

420

Digna tua pergam disponere carmina uita.

Tu fac utrumque uno sub iungas nomine eorum,

Atque animam uerbi causa cum dicere pergam,

Mortalem esse docens, animum quoque dicere credas,

Quatenus est unum inter se coniunctaque res est.

425

Principio quoniam tenuem constare minutis

Corporibus docui multoque minoribus esse

Principiis factam quam liquidus umor aquai

Aut nebula aut fumus - nam longe mobilitate

Praestat et a tenui causa magis icta mouetur;

430

Quippe ubi imaginibus fumi nebulaeque mouetur.

Quod genus in somnis sopiti ubi cernimus alte

Exhalare uaporem altaria ferreque fumum;

Nam procul haec dubio nobis simulacra geruntur -

Nunc igitur quoniam quassatis undique uasis

435

Diffluere umorem et laticem discedere cernis

Et nebula ac fumus quoniam discedit in auras,

Crede animam quoque diffundi multoque perire

Ocius et citius dissolui in corpora prima,

Cum semel ex hominis membris ablata recessit.

440

Quippe etenim corpus, quod uas quasi constitit eius,

Cum cohibere nequit conquassatum ex aliqua re

Ac rarefactum detracto sanguine uenis,

Aere qui credas posse hanc cohiberier ullo,

Corpore qui nostro rarus magis incohibescit?

445

Praeterea gigni pariter cum corpore et una

Crescere sentimus pariterque senescere mentem.

Nam uelut infirmo pueri teneroque uagantur

Corpore, sic animi sequitur sententia tenuis.

Inde ubi robustis adoleuit uiribus aetas,

450

Consilium quoque maius et auctior est animi uis.

Post ubi iam ualidis quassatum est uiribus aeui

Corpus et obtusis ceciderunt uiribus artus,

Claudicat ingenium, delirat lingua, <labat> mens,

Omnia deficiunt atque uno tempore desunt.

455

Ergo dissolui quoque conuenit omnem animai

Naturam, ceu fumus, in altas aeris auras;

Quandoquidem gigni pariter pariterque uidemus

Crescere et, ut docui, simul aeuo fessa fatisci.

Huc accedit uti uideamus, corpus ut ipsum

460

Suscipere immanis morbos durumque dolorem,

Sic animum curas acris luctumque metumque;

Quare participem leti quoque conuenit esse.

Quin etiam morbis in corporis auius errat

Saepe animus; dementit enim deliraque fatur

465

Interdumque graui lethargo fertur in altum

Aeternumque soporem oculis nutuque cadenti,

Vnde neque exaudit uoces nec noscere uultus

Illorum potis est, ad uitam qui reuocantes

Circumstant lacrimis rorantes ora genasque.

470

Quare animum quoque dissolui fateare necessest,

Quandoquidem penetrant in eum contagia morbi.

Nam dolor ac morbus leti fabricator uterquest,

Multorum exitio perdocti quod sumus ante.

<>

475

<>

Denique cur, hominem cum uini uis penetrauit

Acris et in uenas discessit diditus ardor,

Consequitur grauitas membrorum, praepediuntur

Crura uacillanti, tardescit lingua, madet mens,

480

Nant oculi, clamor singultus iurgia gliscunt,

Et iam cetera de genere hoc quaecumque sequuntur,

Cur ea sunt, nisi quod uemens uiolentia uini

Conturbare animam consueuit corpore in ipso?

At quaecumque queunt conturbari inque pediri,

485

Significant, paulo si durior insinuarit

Causa, fore ut pereant aeuo priuata futuro.

Quin etiam subito ui morbi saepe coactus

Ante oculos aliquis nostros, ut fulminis ictu,

Concidit et spumas agit, ingemit et tremit artus,

490

Desipit, extentat neruos, torquetur, anhelat

Inconstanter, et in iactando membra fatigat.

Nimirum quia uis morbi distracta per artus

Turbat agens animam spumas, <ut> in aequore salso

Ventorum ualidis feruescunt uiribus undae.

495

Exprimitur porro gemitus, quia membra dolore

Afficiuntur et omnino quod semina uocis

Eiciuntur et ore foras glomerata feruntur

Qua quasi consuerunt et sunt munita uiai.

Desipientia fit, quia uis animi atque animai

500

Conturbatur et, ut docui, diuisa seorsum

Disiectatur eodem illo distracta ueneno.

Inde ubi iam morbi reflexit causa reditque

In latebras acer corrupti corporis umor,

Tum quasi uaccillans primum consurgit et omnis

505

Paulatim redit in sensus animamque receptat.

Haec igitur tantis ubi morbis corpore in ipso

Iactentur miserisque modis distracta laborent,

Cur eadem credis sine corpore in aere aperto

Cum ualidis uentis aetatem degere posse?

510

Et quoniam mentem sanari, corpus ut aegrum,

Cernimus et flecti medicina posse uidemus,

Id quoque praesagit mortalem uiuere mentem.

Addere enim partis aut ordine traicere aequumst

Aut aliquid prorsum de summa detrahere hilum,

515

Commutare animum quicumque adoritur et infit

Aut aliam quamuis naturam flectere quaerit.

At neque transferri sibi partis nec tribui uult

Immortale quod est quicquam neque defluere hilum.

Nam quodcumque suis mutatum finibus exit,

520

Continuo hoc mors est illius quod fuit ante.

Ergo animus siue aegrescit, mortalia signa

Mittit, uti docui, seu flectitur a medicina.

Vsque adeo falsae rationi uera uidetur

Res occurrere et effugium praecludere eunti

525

Ancipitique refutatu conuincere falsum.

Denique saepe hominem paulatim cernimus ire

Et membratim uitalem deperdere sensum;

In pedibus primum digitos liuescere et unguis,

Inde pedes et crura mori, post inde per artus

530

Ire alios tractim gelidi uestigia leti.

Scinditur atque animae haec quoniam natura nec uno

Tempore sincera exsistit, mortalis habendast.

Quod si forte putas ipsam se posse per artus

Introrsum trahere et partis conducere in unum

535

Atque ideo cunctis sensum deducere membris,

At locus ille tamen, quo copia tanta animai

Cogitur, in sensu debet maiore uideri;

Qui quoniam nusquamst, nimirum ut diximus <ante>,

Dilaniata foras dispergitur, interit ergo.

540

Quin etiam si iam libeat concedere falsum

Et dare posse animam glomerari in corpore eorum,

Lumina qui linquunt moribundi particulatim,

Mortalem tamen esse animam fateare necesse,

Nec refert utrum pereat dispersa per auras

545

An contracta suis e partibus obbrutescat,

Quando hominem totum magis ac magis undique sensus

Deficit et uitae minus et minus undique restat.

Et quoniam mens est hominis pars una, loco quae

Fixa manet certo, uelut aures atque oculi sunt

550

Atque alii sensus qui uitam cumque gubernant,

Et ueluti manus atque oculus naresue seorsum

Secreta ab nobis nequeunt sentire neque esse,

Sed tamen in paruo liquuntur tempore tabe,

Sic animus per se non quit sine corpore et ipso

555

Esse homine, illius quasi quod uas esse uidetur

Siue aliud quid uis potius coniunctius ei

Fingere, quandoquidem conexu corpus adhaeret.

Denique corporis atque animi uiuata potestas

Inter se coniuncta ualent uitaque fruuntur;

560

Nec sine corpore enim uitalis edere motus

Sola potest animi per se natura nec autem

Cassum anima corpus durare et sensibus uti.

Scilicet auulsus radicibus ut nequit ullam

Dispicere ipse oculus rem sorsum corpore toto,

565

Sic anima atque animus per se nil posse uidetur.

Nimirum quia per uenas et uiscera mixtim,

Per neruos atque ossa, tenentur corpore ab omni

Nec magnis interuallis primordia possunt

Libera dissultare, ideo conclusa mouentur

570

Sensiferos motus quos extra corpus in auras

Aeris haud possunt post mortem eiecta moueri

Propterea quia non simili ratione tenentur.

Corpus enim atque animans erit aer, si cohibere

Sese anima atque in eos poterit concludere motus

575

Quos ante in neruis et in ipso corpore agebat.

Quare etiam atque etiam resoluto corporis omni

Tegmine et eiectis extra uitalibus auris

Dissolui sensus animi fateare necessest

Atque animam, quoniam coniunctast causa duobus.

580

Denique cum corpus nequeat perferre animai

Discidium quin in taetro tabescat odore,

Quid dubitas quin ex imo penitusque coorta

Emanarit uti fumus diffusa animae uis,

Atque ideo tanta mutatum putre ruina

585

Conciderit corpus, penitus quia mota loco sunt

Fundamenta, foras anima emanante per artus

Perque uiarum omnis flexus, in corpore qui sunt,

Atque foramina? multimodis ut noscere possis

Dispertitam animae naturam exisse per artus

590

Et prius esse sibi distractam corpore in ipso,

Quam prolapsa foras enaret in aeris auras.

Quin etiam finis dum uitae uertitur intra,

Saepe aliqua tamen e causa labefacta uidetur

Ire anima ac toto solui de corpore <uelle>

595

Et quasi supremo languescere tempore uultus

Molliaque exsangui <trunco> cadere omnia membra.

Quod genus est, animo male factum cum perhibetur

Aut animam liquisse; ubi iam trepidatur et omnes

Extremum cupiunt uitae reprehendere uinclum.

600

Conquassatur enim tum mens animaeque potestas

Omnis et haec ipso cum corpore collabefiunt;

Vt grauior paulo possit dissoluere causa.

Quid dubitas tandem quin extra prodita corpus

Imbecilla foras in aperto, tegmine dempto,

605

Non modo non omnem possit durare per aeuum

Sed minimum quoduis nequeat consistere tempus?

Nec sibi enim quisquam moriens sentire uidetur

Ire foras animam incolumem de corpore toto

Nec prius ad iugulum et supera succedere fauces,

610

Verum deficere in certa regione locatam;

Vt sensus alios in parti quemque sua scit

Dissolui. quod si immortalis nostra foret mens,

Non tam se moriens dissolui conquereretur,

Sed magis ire foras uestemque relinquere, ut anguis.

615

Denique cur animi numquam mens consiliumque

Gignitur in capite aut pedibus manibusue, sed unis

Sedibus et certis regionibus omnibus haeret,

Si non certa loca ad nascendum reddita cuique

Sunt, et ubi quicquid possit durare creatum

620

Atque ita multimodis partitis artubus esse,

Membrorum ut numquam exsistat praeposterus ordo?

Vsque adeo sequitur res rem neque flamma creari

Fluminibus solitast neque in igni gignier algor.

Praeterea si immortalis natura animaist

625

Et sentire potest secreta a corpore nostro,

Quinque, ut opinor, eam faciundum est sensibus auctam.

Nec ratione alia nosmet proponere nobis

Possumus infernas animas Acherunte uagari.

Pictores itaque et scriptorum saecla priora

630

Sic animas intro duxerunt sensibus auctas.

At neque sorsum oculi neque nares nec manus ipsa

Esse potest animae neque sorsum lingua, neque aures;

Haud igitur per se possunt sentire neque esse.

Et quoniam toto sentimus corpore inesse

635

Vitalem sensum et totum esse animale uidemus,

Si subito medium celeri praeciderit ictu

Vis aliqua ut sorsum partem secernat utramque,

Dispertita procul dubio quoque uis animai

Et discissa simul cum corpore disicietur.

640

At quod scinditur et partis discedit in ullas,

Scilicet aeternam sibi naturam abnuit esse.

Falciferos memorant currus abscidere membra

Saepe ita de subito permixta caede calentis,

Vt tremere in terra uideatur ab artubus id quod

645

Decidit abscisum, cum mens tamen atque hominis uis

Mobilitate mali non quit sentire dolorem

Et simul in pugnae studio quod dedita mens est:

Corpore reliquo pugnam caedesque petessit,

Nec tenet amissam laeuam cum tegmine saepe

650

Inter equos abstraxe rotas falcesque rapaces,

Nec cecidisse alius dextram, cum scandit et instat.

Inde alius conatur adempto surgere crure,

Cum digitos agitat propter moribundus humi pes.

Et caput abscisum calido uiuenteque trunco

655

Seruat humi uultum uitalem oculosque patentis,

Donec reliquias animai reddidit omnis.

Quin etiam tibi si lingua uibrante minanti

Serpentis cauda procero corpore utrumque

Sit libitum in multas partis discidere ferro,

660

Omnia iam sorsum cernes ancisa recenti

Vulnere tortari et terram conspergere tabo,

Ipsam seque retro partem petere ore priorem

Vulneris ardenti, ut morsu premat, icta dolore.

Omnibus esse igitur totas dicemus in illis

665

Particulis animas? at ea ratione sequetur

Vnam animantem animas habuisse in corpore multas.

Ergo diuisast ea quae fuit una simul cum

Corpore; quapropter mortale utrumque putandumst,

In multas quoniam partis disciditur aeque.

670

Praeterea si immortalis natura animai

Constat et in corpus nascentibus insinuatur,

Cur super anteactam aetatem meminisse nequimus

Nec uestigia gestarum rerum ulla tenemus?

Nam si tanto operest animi mutata potestas,

675

Omnis ut actarum exciderit retinentia rerum,

Non, ut opinor, id a leto iam longius errat;

Quapropter fateare necessest quae fuit ante

Interiisse et quae nunc est nunc esse creatam.

Praeterea si iam perfecto corpore nobis

680

Inferri solitast animi uiuata potestas

Tum cum gignimur et uitae cum limen inimus,

Haud ita conueniebat uti cum corpore et una

Cum membris uideatur in ipso sanguine cresse,

Sed uelut in cauea per se sibi uiuere solam

685

Conuenit, ut sensu corpus tamen affluat omne.

Quare etiam atque etiam neque originis esse putandumst

Expertis animas nec leti lege solutas.

Nam neque tanto opere adnecti potuisse putandumst

Corporibus nostris extrinsecus insinuatas -

690

Quod fieri totum contra manifesta docet res.

Namque ita conexa est per uenas uiscera neruos

Ossaque, uti dentes quoque sensu participentur;

Morbus ut indicat et gelidai stringor aquai

Et lapis oppressus subsit si frugibus asper -

695

Nec, tam contextae cum sint, exire uidentur

Incolumes posse et saluas exsoluere sese

Omnibus e neruis atque ossibus articulisque.

Quod si forte putas extrinsecus insinuatam

Permanare animam nobis per membra solere,

700

Tanto quique magis cum corpore fusa peribit.

Quod permanat enim dissoluitur, interit ergo.

Dispertitus enim per caulas corporis omnis

Vt cibus, in membra atque artus cum diditur omnis,

Disperit atque aliam naturam sufficit ex se,

705

Sic anima atque animus quamuis integra recens <in>

Corpus eunt, tamen in manando dissoluuntur,

Dum quasi per caulas omnis diduntur in artus

Particulae quibus haec animi natura creatur,

Quae nunc in nostro dominatur corpore nata

710

Ex illa quae tunc periit partita per artus.

Quapropter neque natali priuata uidetur

Esse die natura animae nec funeris expers.

Semina praeterea linquuntur necne animai

Corpore in exanimo? quod si linquuntur et insunt,

715

Haud erit ut merito immortalis possit haberi,

Partibus amissis quoniam libata recessit.

Sin ita sinceris membris ablata profugit

Vt nullas partis in corpore liquerit ex se,

Vnde cadauera rancenti iam uiscere uermis

720

Exspirant atque unde animantum copia tanta

Exos et exsanguis tumidos perfluctuat artus?

Quod si forte animas extrinsecus insinuari

Vermibus et priuas in corpora posse uenire

Credis nec reputas cur milia multa animarum

725

Conueniant unde una recesserit, hoc tamen est ut

Quaerendum uideatur et in discrimen agendum,

Vtrum tandem animae uenentur semina quaeque

Vermiculorum ipsaeque sibi fabricentur ubi sint,

An quasi corporibus perfectis insinuentur.

730

At neque cur faciant ipsae quareue laborent

Dicere suppeditat. neque enim, sine corpore cum sunt,

Sollicitae uolitant morbis alguque fameque.

Corpus enim magis his uitiis affine laborat

Et mala multa animus contage fungitur eius.

735

Sed tamen his esto quamuis facere utile corpus

Cui subeant; at qua possint uia nulla uidetur.

Haud igitur faciunt animae sibi corpora et artus.

Nec tamen est utqui perfectis insinuentur

Corporibus; neque enim poterunt subtiliter esse

740

Conexae neque consensu contagia fient.

Denique cur acris uiolentia triste leonum

Seminium sequitur, uulpes dolus, et fuga ceruis

A patribus datur et patrius pauor incitat artus,

Et iam cetera de genere hoc cur omnia membris

745

Ex ineunte aeuo generascunt ingenioque,

Si non, certa suo quia semine seminioque

Vis animi pariter crescit cum corpore quoque?

Quod si immortalis foret et mutare soleret

Corpora, permixtis animantes moribus essent,

750

Effugeret canis Hyrcano de semine saepe

Cornigeri incursum cerui tremeretque per auras

Aeris accipiter fugiens ueniente columba,

Desiperent homines, saperent fera saecla ferarum.

Illud enim falsa fertur ratione, quod aiunt

755

Immortalem animam mutato corpore flecti.

Quod mutatur enim dissoluitur, interit ergo.

Traiciuntur enim partes atque ordine migrant;

Quare dissolui quoque debent posse per artus,

Denique ut intereant una cum corpore cunctae.

760

Sin animas hominum dicent in corpora semper

Ire humana, tamen quaeram cur e sapienti

Stulta queat fieri, nec prudens sit puer ullus,

<>

Nec tam doctus equae pullus quam fortis equi uis.

765

Scilicet in tenero tenerascere corpore mentem

Confugient. quod si iam fit, fateare necessest

Mortalem esse animam, quoniam mutata per artus

Tanto opere amittit uitam sensumque priorem.

Quoue modo poterit pariter cum corpore quoque

770

Confirmata cupitum aetatis tangere florem

Vis animi, nisi erit consors in origine prima?

Quidue foras sibi uult membris exire senectis?

An metuit conclusa manere in corpore putri

Et domus aetatis spatio ne fessa uetusto

775

Obruat? at non sunt immortali ulla pericla.

Denique conubia ad Veneris partusque ferarum

Esse animas praesto deridiculum esse uidetur,

Exspectare immortalis mortalia membra

Innumero numero certareque praeproperanter

780

Inter se quae prima potissimaque insinuetur;

Si non forte ita sunt animarum foedera pacta

Vt quae prima uolans aduenerit insinuetur

Prima neque inter se contendant uiribus hilum.

Denique in aethere non arbor, non aequore in alto

785

Nubes esse queunt nec pisces uiuere in aruis

Nec cruor in lignis neque saxis sucus inesse.

Certum ac dispositumst ubi quicquid crescat et insit.

Sic animi natura nequit sine corpore oriri

Sola neque a neruis et sanguine longius esse.

790

Quod si posset enim, multo prius ipsa animi uis

In capite aut umeris aut imis calcibus esse

Posset et innasci quauis in parte soleret,

Tandem in eodem homine atque in eodem uase manere.

Quod quoniam nostro quoque constat corpore certum

795

Dispositumque uidetur ubi esse et crescere possit

Sorsum anima atque animus, tanto magis infitiandum

Totum posse extra corpus durare genique.

Quare, corpus ubi interiit, periisse necessest

Confiteare animam distractam in corpore toto.

800

Quippe etenim mortale aeterno iungere et una

Consentire putare et fungi mutua posse

Desiperest. quid enim diuersius esse putandumst

Aut magis inter se disiunctum discrepitansque,

Quam mortale quod est immortali atque perenni

805

Iunctum in concilio saeuas tolerare procellas?

Praeterea quaecumque manent aeterna necessest

Aut quia sunt solido cum corpore respuere ictus

Nec penetrare pati sibi quicquam quod queat artas

Dissociare intus partis, ut materiai

810

Corpora sunt quorum naturam ostendimus ante,

Aut ideo durare aetatem posse per omnem,

Plagarum quia sunt expertia, sicut inanest

Quod manet intactum neque ab ictu fungitur hilum,

Aut etiam quia nulla loci fit copia circum,

815

Quo quasi res possint discedere dissoluique,

Sicut summarum summast aeterna, neque extra

Quis locus est quo diffugiant neque corpora sunt quae

Possint incidere et ualida dissoluere plaga.

Quod si forte ideo magis immortalis habendast,

820

Quod uitalibus ab rebus munita tenetur,

Aut quia non ueniunt omnino aliena salutis

Aut quia quae ueniunt aliqua ratione recedunt

Pulsa prius quam quid noceant sentire queamus,

Praeter enim quam quod morbis cum corporis aegret,

825

Aduenit id quod eam de rebus saepe futuris

Macerat inque metu male habet curisque fatigat

Praeteritisque male admissis peccata remordent.

Adde furorem animi proprium atque obliuia rerum,

Adde quod in nigras lethargi mergitur undas.

830

Nil igitur mors est ad nos neque pertinet hilum,

Quandoquidem natura animi mortalis habetur.

Et uelut anteacto nil tempore sensimus aegri,

Ad confligendum uenientibus undique Poenis,

Omnia cum belli trepido concussa tumultu

835

Horrida contremuere sub altis aetheris oris,

In dubioque fuere utrorum ad regna cadendum

Omnibus humanis esset terraque marique,

Sic, ubi non erimus, cum corporis atque animai

Discidium fuerit quibus e sumus uniter apti,

840

Scilicet haud nobis quicquam, qui non erimus tum,

Accidere omnino poterit sensumque mouere,

Non si terra mari miscebitur et mare caelo.

Et si iam nostro sentit de corpore postquam

Distractast animi natura animaeque potestas,

845

Nil tamen est ad nos qui comptu coniugioque

Corporis atque animae consistimus uniter apti.

Nec, si materiem nostram collegerit aetas

Post obitum rursumque redegerit ut sita nunc est

Atque iterum nobis fuerint data lumina uitae,

850

Pertineat quicquam tamen ad nos id quoque factum,

Interrupta semel cum sit repetentia nostri.

Et nunc nil ad nos de nobis attinet, ante

Qui fuimus, <nil> iam de illis nos afficit angor.

Nam cum respicias immensi temporis omne

855

Praeteritum spatium, tum motus materiai

Multimodis quam sint, facile hoc accredere possis,

Semina saepe in eodem, ut nunc sunt, ordine posta

Haec eadem, quibus e nunc nos sumus, ante fuisse.

Nec memori tamen id quimus reprehendere mente;

860

Inter enim iectast uitai pausa uageque

Deerrarunt passim motus ab sensibus omnes.

Debet enim, misere si forte aegreque futurumst,

Ipse quoque esse in eo tum tempore, cui male possit

Accidere. id quoniam mors eximit, esseque probet

865

Illum cui possint incommoda conciliari,

Scire licet nobis nil esse in morte timendum

Nec miserum fieri qui non est posse neque hilum

Differre an nullo fuerit iam tempore natus,

Mortalem uitam mors cum immortalis ademit.

870

Proinde ubi se uideas hominem indignarier ipsum,

Post mortem fore ut aut putescat corpore posto

Aut flammis interfiat malisue ferarum,

Scire licet non sincerum sonere atque subesse

Caecum aliquem cordi stimulum, quamuis neget ipse

875

Credere se quemquam sibi sensum in morte futurum.

Non, ut opinor, enim dat quod promittit et unde,

Nec radicitus e uita se tollit et eicit,

Sed facit esse sui quiddam super inscius ipse.

Viuus enim sibi cum proponit quisque futurum,

880

Corpus uti uolucres lacerent in morte feraeque,

Ipse sui miseret; neque enim se diuidit illim

Nec remouet satis a proiecto corpore et illum

Se fingit sensuque suo contaminat astans.

Hinc indignatur se mortalem esse creatum

885

Nec uidet in uera nullum fore morte alium se

Qui possit uiuus sibi se lugere peremptum

Stansque iacentem <se> lacerari uriue dolere.

Nam si in morte malumst malis morsuque ferarum

Tractari, non inuenio qui non sit acerbum

890

Ignibus impositum calidis torrescere flammis

Aut in melle situm suffocari atque rigere

Frigore, cum summo gelidi cubat aequore saxi,

Vrgeriue superne obtritum pondere terrae.

"Iam iam non domus accipiet te laeta, neque uxor

895

Optima nec dulces occurrent oscula nati

Praeripere et tacita pectus dulcedine tangent.

Non poteris factis florentibus esse, tuisque

Praesidium. misero misere aiunt "omnia ademit

Vna dies infesta tibi tot praemia uitae."

900

Illud in his rebus non addunt "nec tibi earum

Iam desiderium rerum super insidet una."

Quod bene si uideant animo dictisque sequantur,

Dissoluant animi magno se angore metuque.

"Tu quidem ut es leto sopitus, sic eris aeui

905

Quod superest cunctis priuatu doloribus aegris.

At nos horrifico cinefactum te prope busto

Insatiabiliter defleuimus, aeternumque

Nulla dies nobis maerorem e pectore demet."

Illud ab hoc igitur quaerendum est, quid sit amari

910

Tanto opere, ad somnum si res redit atque quietem,

Cur quisquam aeterno possit tabescere luctu.

Hoc etiam faciunt ubi discubuere tenentque

Pocula saepe homines et inumbrant ora coronis,

Ex animo ut dicant "breuis hic est fructus homullis;

915

Iam fuerit neque post umquam reuocare licebit."

Tamquam in morte mali cum primis hoc sit eorum,

Quod sitis exurat miseros atque arida torrat,

Aut aliae cuius desiderium insideat rei.

Nec sibi enim quisquam tum se uitamque requirit,

920

Cum pariter mens et corpus sopita quiescunt.

Nam licet aeternum per nos sic esse soporem,

Nec desiderium nostri nos afficit ullum.

Et tamen haudquaquam nostros tunc illa per artus

Longe ab sensiferis primordia motibus errant,

925

Cum correptus homo ex somno se colligit ipse.

Multo igitur mortem minus ad nos esse putandumst,

Si minus esse potest quam quod nil esse uidemus;

Maior enim turba et disiectus materiai

Consequitur leto nec quisquam expergitus exstat,

930

Frigida quem semel est uitai pausa secuta.

Denique si uocem rerum natura repente

Mittat et hoc alicui nostrum sic increpet ipsa

"Quid tibi tanto operest, mortalis, quod nimis aegris

Luctibus indulges? quid mortem congemis ac fles?

935

Nam si grata fuit tibi uita anteacta priorque

Et non omnia pertusum congesta quasi in uas

Commoda perfluxere atque ingrata interiere,

Cur non ut plenus uitae conuiua recedis

Aequo animoque capis securam, stulte, quietem?

940

Sin ea quae fructus cumque es periere profusa

Vitaque in offensast, cur amplius addere quaeris,

Rursum quod pereat male et ingratum occidat omne,

Non potius uitae finem facis atque laboris?

Nam tibi praeterea quod machiner inueniamque,

945

Quod placeat, nil est: eadem sunt omnia semper.

Si tibi non annis corpus iam marcet et artus

Confecti languent, eadem tamen omnia restant,

Omnia si pergas uiuendo uincere saecla,

Atque etiam potius, si numquam sis moriturus,"

950

Quid respondemus, nisi iustam intendere litem

Naturam et ueram uerbis exponere causam?

Grandior hic uero si iam seniorque queratur

Atque obitum lamentetur miser amplius aequo,

Non merito inclamet magis et uoce increpet acri?

955

"Aufer abhinc lacrimas, balatro, et compesce querelas.

Omnia perfunctus uitai praemia marces.

Sed quia semper aues quod abest, praesentia temnis,

Imperfecta tibi elapsast ingrataque uita

Et nec opinanti mors ad caput astitit ante

960

Quam satur ac plenus possis discedere rerum.

Nunc aliena tua tamen aetate omnia mitte

Aequo animoque agedum †magnis† concede: necessest."

Iure, ut opinor, agat, iure increpet inciletque.

Cedit enim rerum nouitate extrusa uetustas

965

Semper, et ex aliis aliud reparare necessest:

Nec quisquam in barathrum nec Tartara deditur atra.

Materies opus est ut crescant postera saecla;

Quae tamen omnia te uita perfuncta sequentur;

Nec minus ergo ante haec quam tu cecidere, cadentque.

970

Sic alid ex alio numquam desistet oriri

Vitaque mancipio nulli datur, omnibus usu.

Respice item quam nil ad nos anteacta uetustas

Temporis aeterni fuerit, quam nascimur ante.

Hoc igitur speculum nobis natura futuri

975

Temporis exponit post mortem denique nostram.

Numquid ibi horribile apparet, num triste uidetur

Quicquam, non omni somno securius exstat?

Atque ea nimirum quaecumque Acherunte profundo

Prodita sunt esse, in uita sunt omnia nobis.

980

Nec miser impendens magnum timet aere saxum

Tantalus, ut famast, cassa formidine torpens;

Sed magis in uita diuum metus urget inanis

Mortalis casumque timent quem cuique ferat fors.

Nec Tityon uolucres ineunt Acherunte iacentem

985

Nec quod sub magno scrutentur pectore quicquam

Perpetuam aetatem possunt reperire profecto.

Quamlibet immani proiectu corporis exstet,

Qui non sola nouem dispessis iugera membris

Obtineat, sed qui terrai totius orbem,

990

Non tamen aeternum poterit perferre dolorem

Nec praebere cibum proprio de corpore semper.

Sed Tityos nobis hic est, in amore iacentem

Quem uolucres lacerant atque exest anxius angor

Aut alia quauis scindunt cuppedine curae.

995

Sisyphus in uita quoque nobis ante oculos est

Qui petere a populo fascis saeuasque securis

Imbibit et semper uictus tristisque recedit.

Nam petere imperium quod inanest nec datur umquam,

Atque in eo semper durum sufferre laborem,

1000

Hoc est aduerso nixantem trudere monte

Saxum quod tamen <e> summo iam uertice rursum

Voluitur et plani raptim petit aequora campi.

Deinde animi ingratam naturam pascere semper

Atque explere bonis rebus satiareque numquam,

1005

Quod faciunt nobis annorum tempora, circum

Cum redeunt fetusque ferunt uariosque lepores,

Nec tamen explemur uitai fructibus umquam,

Hoc, ut opinor, id est, aeuo florente puellas

Quod memorant laticem pertusum congerere in uas,

1010

Quod tamen expleri nulla ratione potestur.

Cerberus et furiae iam uero et lucis egestas,

Tartarus horriferos eructans faucibus aestus

Qui neque sunt usquam nec possunt esse profecto.

Sed metus in uita poenarum pro male factis

1015

Est insignibus insignis, scelerisque luella,

Carcer et horribilis de saxo iactu' deorsum,

Verbera carnifices robur pix lammina taedae;

Quae tamen etsi absunt, at mens sibi conscia factis

Praemetuens adhibet stimulos torretque flagellis

1020

Nec uidet interea qui terminus esse malorum

Possit nec quae sit poenarum denique finis

Atque eadem metuit magis haec ne in morte grauescant.

Hic Acherusia fit stultorum denique uita.

Hoc etiam tibi tute interdum dicere possis

1025

"Lumina sis oculis etiam bonus Ancu" reliquit

Qui melior multis quam tu fuit, improbe, rebus.

Inde alii multi reges rerumque potentes

Occiderunt, magnis qui gentibus imperitarunt.

Ille quoque ipse, uiam qui quondam per mare magnum

1030

Strauit iterque dedit legionibus ire per altum

Ac pedibus salsas docuit super ire lacunas

Et contempsit equis insultans murmura ponti,

Lumine adempto animam moribundo corpore fudit.

Scipiadas, belli fulmen, Carthaginis horror,

1035

Ossa dedit terrae proinde ac famul infimus esset.

Adde repertores doctrinarum atque leporum,

Adde Heliconiadum comites; quorum unus Homerus

Sceptra potitus eadem aliis sopitu' quietest.

Denique Democritum postquam matura uetustas

1040

Admonuit memores motus languescere mentis,

Sponte sua leto caput obuius obtulit ipse.

Ipse Epicurus obit decurso lumine uitae,

Qui genus humanum ingenio superauit et omnis

Restinxit, stellas exortus ut aerius sol.

1045

Tu uero dubitabis et indignabere obire?

Mortua cui uita est prope iam uiuo atque uidenti,

Qui somno partem maiorem conteris aeui

Et uigilans stertis nec somnia cernere cessas

Sollicitamque geris cassa formidine mentem

1050

Nec reperire potes tibi quid sit saepe mali, cum

Ebrius urgeris multis miser undique curis

Atque animi incerto fluitans errore uagaris."

Si possent homines, proinde ac sentire uidentur

Pondus inesse animo quod se grauitate fatiget,

1055

E quibus id fiat causis quoque noscere et unde

Tanta mali tamquam moles in pectore constet,

Haud ita uitam agerent, ut nunc plerumque uidemus

Quid sibi quisque uelit nescire et quaerere semper

Commutare locum quasi onus deponere possit.

1060

Exit saepe foras magnis ex aedibus ille,

Esse domi quem pertaesumst, subitoque <reuertit>,

Quippe foris nilo melius qui sentiat esse.

Currit agens mannos ad uillam praecipitanter,

Auxilium tectis quasi ferre ardentibus instans;

1065

Oscitat extemplo, tetigit cum limina uillae,

Aut abit in somnum grauis atque obliuia quaerit,

Aut etiam properans urbem petit atque reuisit.

Hoc se quisque modo fugit, at quem scilicet, ut fit,

Effugere haud potis est, ingratis haeret et odit

1070

Propterea, morbi quia causam non tenet aeger;

Quam bene si uideat, iam rebus quisque relictis

Naturam primum studeat cognoscere rerum,

Temporis aeterni quoniam, non unius horae,

Ambigitur status, in quo sit mortalibus omnis

1075

Aetas, post mortem quae restat cumque, manenda.

Denique tanto opere in dubiis trepidare periclis

Quae mala nos subigit uitai tanta cupido?

Certa quidem finis uitae mortalibus astat

Nec deuitari letum pote quin obeamus.

1080

Praeterea uersamur ibidem atque insumus usque

Nec noua uiuendo procuditur ulla uoluptas.

Sed dum abest quod auemus, id exsuperare uidetur

Cetera; post aliud, cum contigit illud, auemus

Et sitis aequa tenet uitai semper hiantis.

1085

Posteraque in dubiost fortunam quam uehat aetas,

Quidue ferat nobis casus quiue exitus instet.

Nec prorsum uitam ducendo demimus hilum

Tempore de mortis nec delibare ualemus,

Quo minus esse diu possimus forte perempti.

1090

Proinde licet quot uis uiuendo condere saecla;

Mors aeterna tamen nilo minus illa manebit,

Nec minus ille diu iam non erit, ex hodierno

Lumine qui finem uitai fecit, et ille,

Mensibus atque annis qui multis occidit ante.