anthologia Latina 17 = Hosidii Getae Medea

Testo base di riferimento: R. Lamacchia, 1981

Cura dell'edizione digitale: F. Ragni, 2009

Altre sezioni


HOSIDII GETAE

 

MEDEA

 

MED.

Esto nunc Sol testis et haec mihi Terra precanti

Et Dirae ultrices et tu, Saturnia Iuno:

Ad te confugio, nam te dare iura loquuntur,

Conubiis. si quid pietas antiqua labores

5

Respicit humanos, nostro succurre labori,

Alma Venus, aut quicumque oculis haec aspicis aequis.

Accipite haec meritumque malis aduertite numen.

Quid primum deserta querar? conubia nostra

Reppulit et sparsos fraterna caede penates.

10

Quid Syrtes aut Scylla mihi, quid uasta Charybdis

Profuerit mediosque fugam tenuisse per hostis?

Improbe Amor, quid non mortalia <pectora> cogis?

Iussa aliena pati iterumque reuoluere casus,

Ire iterum in lacrimas: sed nullis ille mouetur

15

Fletibus; infixum stridit sub pectore uulnus.

Exstinctus pudor atque inmitis rupta tyranni

Foedera et oblitus famae melioris amantis

Oblitusue suae est; lacrimae uoluuntur inanes.

Nusquam tuta fides, uana spe lusit amantem,

20

Crudelis! quid, si non arua aliena domosque

Ignotas peteret? haec pro uirginitate reponit?

Heu pietas, heu prisca fides! [et haec] captiua uidebo

Reginam thalamo cunctantem ostroque superbo,

Haut impune quidem, si quid mea carmina possunt!

 

CHORVS COLCHIDARVM

 

CHOR.

25

Rerum cui summa potestas,

Precibus si flecteris ullis,

Et si pietate meremur,

Nostro succurre labori.

Et tu, Saturnia Iuno,

30

Cui uincla iugalia curae,

Oculis haec aspicis aequis?

Nemorum Latonia custos,

Triuiis ululata per urbes,

Sic nos in sceptra reponis?

35

Quid, o pulcherrime coniunx,

Potuisti linquere solam,

Per tot discrimina rerum

Nequiquam erepte periclis?

Manet alta mente repostum,

40

Quam forti pectore et armis,

Quaesitas sanguine dotes.

Felix, heu nimium felix,

Dum fata deusque sinebant!

Nescis, heu perdita, necdum

45

Quae te dementia cepit,

Caput obiectare periclis?

Haec nos suprema manebant,

Hoc ignes araeque parabant?

Nostram nunc accipe mentem

50

Vaginaque eripe ferrum

Ferroque auerte dolorem!

 

CREON - MEDEA

 

CR.

Femina, quae nostris errans in finibus hostis,

Flecte uiam uelis; neque enim nescimus et urbem

Et genus inuisum et non innoxia uerba;

55

Hostilis facies occurrat et omina turbet.

MED.

Nullae hic insidiae nec tanta superbia uictis,

CR.

Non ea uis animo nec sic ad proelia ueni.

CR.

Non ut rere meas effugit nuntius auris

Vnde genus ducis uarium et mutabile semper:

60

Tu potes unanimes armare in proelia fratres

Funereasque inferre faces et cingere flamma;

Pacem orare manu et uertere sidera retro

Atque odiis uersare domos. tibi nomina mille,

Mille nocendi artes fecundaque poenis

65

Viscera notumque furens quid femina possit.

Cede locis pelagoque uolans da uela patenti!

MED.

Rex, genus egregium, liceat te uoce moneri.

Pauca tibi e multis, quoniam est oblata facultas,

Dicam equidem, licet arma mihi mortemque mineris:

70

Ne pete conubiis natam! meminisse iuuabit,

Dissice compositam pacem, miserere tuorum!

CR.

Ne tantos mihi finge metus nec omine tanto

Prosequere! causas nequiquam nectis inanes.

Stat sua cuique dies; non ipsi excindere ferro

75

Caelicolae ualeant, fati quod lege tenetur,

Nec mea iam mutata loco sententia cedit.

MED.

Non equidem inuideo genero dignisque hymenaeis,

Non iam coniugium antiquum quod prodidit oro:

Tempus inane peto, liceat subducere classem,

80

Extremam hanc oro ueniam. succurre relictae,

Dum pelago desaeuit hiems; miserere parentis,

O genitor! et nos aliquod nomenque decusque

Gessimus: scis ipse neque est te fallere quicquam.

Nunc uicti, tristes (quoniam fors omnia uersat),

85

Submissi petimus terram litusque rogamus

Innocuum: neque te ullius uiolentia uincat.

CR.

Quid causas petis in me exitiumque meorum?

Quicquid id est, timeo uatum praedicta priorum.

Eia, age, rumpe moras: quo me decet usque teneri?

MED.

90

Quem sequimur quoue ire iubes, ubi ponere sedes?

CR.

Ire ad conspectum cari genitoris et ora,

Dum curae ambiguae, dum spes incerta futuri.

MED.

Nunc scio quid sit amor! hospitio prohibemur harenae,

Nec spes ulla fugae, nulla hinc exire potestas

95

Quassataeque rates geminique sub ubere nati

Et glacialis hiems aquilonibus asperat undas.

Si te nulla mouet tantae pietatis imago,

Indulge hospitio noctem non amplius unam,

Hanc sine me spem ferre tui: audentior ibo.

CR.

100

Desine iam tandem: tota quod mente petisti,

Largior et repetens iterumque iterumque monebo:

Si te his adtigerit terris Aurora morantem,

Vnum pro multis dabitur caput.

 

VOX DEINTVS - CHORVS

 

VOX

O digno coniuncta uiro, dotabere, uirgo!

105

Ferte facis propere, thalamo deducere adorti,

Ore fauete omnes et cingite tempora ramis.

CHOR.

Velamus fronde per urbem

Votisque incendimus aras.

Heu, corda oblita tuorum,

110

Vatum praedicta priorum,

Fati sortisque futurae!

Spe multum captus inani,

Mactat de more bidentis

Phoeboque patrique Lyaeo,

115

Cui uincla iugalia curae,

Cumulatque altaria donis.

Tremere omnia uisa repente,

Fibrae apparere minaces,

Vox reddita fertur ad aures:

120

Thalamis neu crede paratis!

Funus crudele uidebis.

Carpebant membra quietem,

Animalia somnus habebat,

Ferali carmine bubo

125

In fletum ducere uoces:

Tristis denuntiat iras.

Quae tanta insania, ciues,

Velati tempora ramis?

Thalamo deducere adorti,

130

Quaeso, miserescite regi!

Recubans sub tegmine fagi

Diuino carmine pastor

Vocat in certamina diuos:

Ramo frondente pependit.

135

Quae te dementia cepit,

Saxi de uertice pastor,

Diuina Palladis arte

Phoebum superare canendo?

Raptim secat aera pinnis

140

Fugiens minoia regna,

Ausus se credere caelo

Vitamque relinquit in auras.

Demens uidet agmina Pentheus:

Caput a ceruice reuulsum.

145

Incensas pectore matres,

Vocat agmina saeua sororum:

Iuuenem sparsere per agros.

 

MEDEA - NVTRIX

 

MED.

En, quid ago? uulgi quae uox peruenit ad aures?

Obstipui, magnoque irarum fluctuat aestu

150

Durus amor; taedet caeli conuexa tueri.

Quae potui, infelix! quae meme in omnia uerti,

Cui pecudum fibrae, caeli cui sidera parent,

Heu, Furiis, incensa feror! stat gratia facti:

Illum ego per flammas et mille sequentia tela

155

Per uarios casus, per tot discrimina rerum,

Eripui leto; fateor me, arma impia sumpsi.

Sed quid ego haec autem nequiquam ingrata reuoluo?

Quid loquor aut ubi sum? ictum iam foedus et omnes

Compositae leges. credo, mea uulnera restant.

NVTR.

160

Non hoc ista sibi tempus spectacula poscit,

Sed cape dicta memor, duri solacia casus,

Sensibus hic imis nostram nunc accipe mentem:

Heu, fuge crudelis terras, fuge litus auarum!

MED.

Cara mihi nutrix, claudit nos obice pontus,

165

Deest iam terra fugae, rerum pars altera adempta est.

Hac gener atque socer patriaque excedere suadet.

NVTR.

Tu ne cede malis, sed contra audentior ito

Et quocumque modo fugias<que> ferasque laborem,

Tu modo posce deos ueniam, tu munera supplex

170

Tende petens pacem causasque innecte morandi

MED.

Carminibus: forsan miseros meliora sequuntur.

MED.

Nunc oblita mihi tot carmina, uox faucibus haesit;

Mens immota manet et caeco carpitur igni.

Carmina uel caelo possunt deducere lunam,

175

Sistere aquam fluuiis, deducere montibus ornos.

Has herbas atque haec Ponto mihi lecta uenena

Ipse dedit [mihi]: nihil ille deos, nil carmina curat.

NVTR.

Quid struis? aut qua spe inimica in gente moraris?

MED.

Aut pugnam aut aliquid iam dudum inuadere magnum,

180

Seu uersare dolos seu certae occumbere morti.

 

IASON - SATELLES - MEDEA

 

IAS.

Quod uotis optastis, adest: timor omnis abesto.

Hic domus, hic patria est, nullum maris aequor arandum;

Soluite corde metum tandem tellure potiti

Per uarios casus. bene gestis corpora rebus

185

Procurate, uiri; iuuat indulgere choreis.

SAT.

Vnde tremor terris? qua ui maria alta tumescunt?

Quid tantum Oceano properant se tingere soles?

Nescio quid certum est: in nubem cogitur aer.

Aspice conuexo nutantem pondere mundum,

190

Et fratris radiis obnoxia surgere Luna.

IAS.

Media fert tristis sucos, nigrisque infecta uenenis,

Quo thalamum eripiat atque ossibus implicet ignem.

Fare age, quid uenias, iam <i>stinc et comprime gressum.

MED.

Ad te confugio, precibusque inflectere nostris,

195

O dulcis coniunx, non haec sine numine diuum

195a

Eueniunt.

Tanta meae si te ceperunt taedia laudis,

Hos cape fatorum comites, his moenia quaere!

IAS.

Non fugis hinc praeceps, dum praecipitare potestas,

Iam propiore die? nescis, heu perdita, nescis

200

Nec quae te circumstent deinde pericula cernis!

MED.

Hanc quoque deserimus sedem; tibi ducitur uxor.

Cui, pater et coniunx, quondam tua dicta relinquor?

Et sedet hoc animo, dotalis regia cordi est

Externique iterum thalami.

205

Mene fugis? hoc sum terraque marique secuta?

Hic labor extremus, longarum haec meta uiarum,

Hi nostri reditus exspectatique triumphi?

Quid tua sancta fides? iterum crudelia retro

Fata uocant. tantis nequiquam erepte periclis,

210

Mene fugis? per ego has lacrimas, per siquis amatae

Tangit honos animum, per inceptos hymenaeos,

Per conubia nostra et mensas quas aduena adisti

Te precor: miserere animi non digna ferentis.

Namque aliud quid sit, quod iam implorare queamus?

215

Ipse mihi nuper Libycis tu testis in undis,

Dum rauca adsiduo longe sale saxa sonabant,

infixure† mari tantis surgentibus undis,

Luctantis uentos tempestatisque sonoras

Compressi et rabiem tantam caelique marisque.

220

Vnius in miseri exitium proque omnibus unum

Obieci caput, id sperans fore munus amanti.

Sed quid ego ambages et iussa exorsa reuoluo?

Nil super imperio moueor; sperauimus ista

Tempore, quo primum fortes ad aratra iuuencos

225

Semine ab aetherio spirantis naribus ignem

Obieci: satis immanis dentibus hydri

Erupit legio et campo stetit agmen aperto,

Telorum seges et iaculis increuit acutis,

Ferrea progenies duris caput extulit aruis.

230

Illi inter sese magna ui uulnera miscent

Confixique suis telis et pectora duro

Transfossi ligno animasque in uulnera ponunt.

Aurum in gens coluber seruabat in arbore ramos,

Nec uisu facilis nec dictu effabilis ulli.

235

Ille manu patiens immania terga resoluit.

Vt me conspexit, flammantia lumina torquens

Ceruicem inflexam posuit somnosque petiuit.

Si te nulla mouet tantarum gloria rerum,

Sin absumpta salus nec habet fortuna regressum,

240

Si nulla est regio, miseris quam det tua coniunx,

I, decus, i, nostrum! faciat te prole parentem

Egregia interea coniunx melioribus, opto,

Auspiciis. possem hinc asportare Creusam!

Spero <e>quidem mediis, si quid pia numina possunt,

245

Supplicia hausurum scopulis: dabis, improbe, poenas,

Quod minime reris, rebus iam rite paratis.

IAS.

Desine meque tuis incendere teque querellis;

Nam mihi parta quies, nullum maris aequor arandum,

Nec ueni, nisi fata locum sedemque dedissent.

MED.

250

Heu tot incassum fusos patiere labores,

Nec uenit in mentem fumans sub uomere taurus,

Iam grauior Pelias et aena undantia flammis

Squamosusque draco et quaesita<e> sanguine dotes?

IAS.

In regnis hoc ausa tuis:

255

Haec loca non tauri spirante<s> naribus ignem

Nec galea densisque uirum seges horruit hastis,

Nec uim tela ferunt: mitte hanc de pectore curam.

MED.

Nam quis te, iuuenum confidentissime, nostras

Iussit adire domos? pelagine erroribus actus

260

An fratris miseri letum ut crudele uideres?

IAS.

Siue errore uiae seu tempestatibus acti,

Quis deus in fraudem, quae <te> dementia cepit

Commaculare manus, fraterna caede penates?

Aut ego tela dedi aut uitam committere uentis

265

Hortati sumus? quae dura potentia nostra?

MED.

Nil nostri miserere nihil mea carmina curas?

Efficiam posthac ne quemquam uoce lacessas,

Nec dulcis natos Veneris nec praemia noris.

IAS.

Quid causas petis et inrita iurgia iactas?

270

Iamque uale, melior quoniam pars acta diei est.

MED.

Vtere sorte tua, susceptum perfice munus.

IAS.

Nunc iter ad regem nobis; quod te adloquor hoc est.

MED.

Num fletu ingemuit nostro aut miseratus amanti?

Et dubitamus adhuc? lacrimantem et multa uolentem

275

Dicere deseruit rapidusque intecta recessit.

Quid labor aut benefacta iuuant? mea tristia facta

Fessa iacent. ubi nunc nobis deus ille magister

Et Furiis agitatus amor et conscia uirtus?

Nam quid dissimulo aut quid me ad maiora reseruo?

280

Stat casus renouare omnis, [et] dare lintea retro,

Rursus et casus abies uisura marinos

Te sine, frater, erit. quod si mea numina non sunt,

Flectere si nequeo superos, Acheronta mouebo!

 

CHORVS

 

CHOR.

Dictis exarsit in iras

285

Insani Martis amore,

Poenorum qualis in aruis

Venantum saepta corona,

Fulua ceruice leaena;

Qualis mala gramina pastus,

290

Tractu se colligit anguis,

Tumidum quem bruma tegebat:

Caput altum in proelia tollit,

Linguis micat ore trisulcis;

293a

<qualis * * *>

Furiis agitatus Orestes

295

Armatam facibus matrem

Ardens agit aequore toto

Patri<a>s<que> obtruncat ad aras;

Furit ululata per urbem

Qualis trieterica Baccho

300

Inter deserta ferarum,

Palla subcincta cruenta,

Vocat agmina saeua sororum;

Qualis philomela sub umbra,

Pectus signata cruentum,

305

Late loca questibus implet,

Maerens miserabile carmen,

Cantu solata laborem;

307a

<qualis miserabilis Orpheus>

Grauiter pro coniuge saeuit

Deserti ad Strymonis undam:

310

Te solo in litore secum

Anima fugiente uocabat,

Scirent si ignoscere Manes.

 

NVNTIVS - CHORVS

 

NVNT.

Quo feror? unde abii? <rumpit> pauor, ossaque et artus

Perfudit toto proruptus corpore sudor,

315

Genua labant, <gelidus> oculos stupor urget inertis

Arrectaeque horrore comae et uox faucibus haesit.

CHOR.

Quo res summa loco? unde haec tam clara repente

Tempestas sine more furit? maria omnia caelo

Miscuit, ingeminant a ruptis nubibus ignes.

320

Fare mihi atque haec edissere uera roganti.

NVNT.

Aedibus in mediis quaeque ipse miserrima uidi

(Horresco referens): palla subcincta cruenta

In medioque focos, nocturnas inchoat aras

Intenditque locum sertis et fronde coronat

325

Funerea, crinem uittis innexa cruentis,

Vnum exuta pedem uinclis, in ueste recincta,

Spargens umida mella soporiferumque papauer;

Sparserat et latices simulatos fontis Auerni,

Sanguineam uoluens aciem manibusque cruentis

330

Pro molli uiola casiaque crocoque rubenti

Vrit odoratam nocturno in lumine cedrum

Scillamque elleborosque grauis et sulpura uiua

Obscuris uera inuoluens lacrimisque coactis

Voce uocans Hecaten et non memorabile numen

335

Ferro accincta uocat.

Haec effata silet, oculis micat acribus ignem

Exspectans quae signa ferant, haud ignara futuri.

Eripiunt subito nubes caelumque diemque

Et tremefacta solo tellus, micat ignibus aether.

340

Continuo auditae uoces uagitus et ingens;

Visus adesse pedum sonitus et saeua sonare

Verbera; uisaeque canes ululare per umbras

Aduentante dea, refluit<que> exterritus amnis

Et pauidae matres pressere ad pectora natos.

345

Exhinc Gorgoneis Allecto infecta uenenis

Exsurgitque facem adtollens atque intonat ore:

"Respice ad haec; adsum dirarum ab sede sororum,

Bella manu letumque gero."

Talia †cernentem tandem† sic orsa uicissim:

350

"Venisti tandem, mecum partire laborem,

Tu, dea, tu praesens animis inlabere nostris.

Dissice compositam pacem, sere crimina belli

(Namque potes), colui uestros si semper honores."

Talibus Allecto dictis exarsit in iram

355

Horrendum stridens rabidoque haec addidit ore:

"O germana mihi, mitte hanc de pectore curam,

Nunc si bellare paras, et luctu miscere hymenaeos

Funereasque inferre faces et cingere flamma,

Quicquid in arte mea possum, meminisse necesse est

360

Quantum ignes animaeque ualent; absiste precando."

Dixerat: adtollens stridentis anguibus alas,

Ardentis dare uisa faces super ardua linquens.

Illa dolos operi flammisque sequacibus iras

Iungebat, et duplicem gemmis auroque coronam

365

Consertam squamis serpentum; flamma uolantem

Implicat inuoluitque domum caligine caeca,

Prospectum eripiens oculis; mihi frigidus horror

Membra quatit gelidusque coit formidine sanguis:

Improuisum aspris ueluti qui sentibus anguem

370

Aut uidet aut uidisse putat, metuensque pericli

Incipit effari nec uox aut uerba sequuntur.

Idque audire sat est; quo me decet usque teneri?

Vadite et haec regi[na] memores mandata referte.

 

NVTRIX - MEDEA

 

NVTR.

Hoc habet, haec melior magnis data uictima diuis.

375

Talia coniugia et talis celebrent hymenaeos!

MED.

Tu secreta pyram, natorum maxima nutrix,

Erige tuque ipsa pia tege tempora uitta,

Verbenasque adole pinguis nigrumque bitumen.

Sacra Ioui Stygio, quae rite incepta paraui,

380

Perficere est animus finemque imponere curis.

NVTR.

Discessere omnes medii spatiumque dedere.

 

MEDEA - FILII - VMBRA ABSYRTI

 

MED.

Heu stirpem inuisam et fatis contraria nostris!

Huc ades, o formose puer, qui spiritus illi!

Sic oculos, sic ille manus, sic ora ferebat!

385

Perfidus! et cuperem ipse parens spectator adesset.

FIL.

Parce pias scelerare manus! aut quo tibi nostri

Pulsus amor? si iuris materni cura remordet,

Natis parce tuis aut nos rape in omnia tecum!

Quo res cumque cadunt, unum et commune periclum.

ABS.

390

Aspice nos! adsum dirarum ab sede sororum,

Infelix simulacrum, laniatum corpore toto:

MED.

Quid dubitas? audendum dextra, nunc ipsa uocat res.

Auctor ego audendi, fecundum concute pectus.

Si concessa peto, si poenas ore reposco,

395

Nullum in caede nefas: amor non talia curat.

FIL.

Hostis amare, quid increpitas mea tristia fata?

MED.

Suggere tela mihi finemque impone labori!

Sanguine quaerendi reditus.

FIL.

Nec te noster amor pietas nec mitigat ulla,

400

Nec uenit in mentem natorum sanguine matrem

Commaculare manus? nostri tibi cura recessit

Et matri praereptus amor?

MED.

Crimen amor uestrum spretaeque iniuria formae

His mersere malis. fratrem ne desere frater.

405

Poenarum exhaustum satis est, uia facta per hostis

Et genus inuisum dextra sub Tartara misi.

Iamiam nulla mora est currus agitare uolantis.

 

IASON - NVNTIVS - MEDEA EX ALTO

 

IAS.

Ei mihi, quid tanto turbantur moenia luctu?

Quaecumque est fortuna, mea est; quid denique restat?

410

Dic age, namque mihi fallax haut ante repertus.

NVNT.

En perfecta tibi promissa coniugis arte

Munera! ingentem luctum ne quaere tuorum.

Sed si tantus amor menti, si tanta cupido est,

Expediam dictis et te tua fata docebo.

415

Conspectu in medio, cum dona imponeret aris,

(Ah, uirgo infelix!) oculos deiecta decoros,

Vndique conueniunt per limina laeta frequentes

Matres atque uiri cumulantque altaria donis.

Religione patrum biforem dat tibia cantum,

420

Cum subito dictuque oritur mirabile monstrum.

Ecce leuis summo descendere corpore pestis

Incipit ac totis Vulcanum spargere tectis,

Regalisque accensa comas, accensa coronam;

Membra sequebantur, artus sacer ignis edebat.

425

Diffugiunt comites, et quae sibi quisque timebat,

Tecta metu petiere et sicubi concaua furtim

Saxa petunt, furit immissis Vulcanus habenis.

Nec uires heroum infusaque flumina prosunt

Quaesitaeque nocent artes, miserabile dictu!

430

Illa autem per populos aditumque per auia quaerit

Arte noua speculata locum paribusque reuinxit

Serpentum spiris uentosasque addidit alas,

Ense leuis nudo, perfusos sanguine currus.

IAS.

Quo sequar? aut quid iam misero mihi denique restat?

435

Me, me, adsum qui feci, in me omnia tela

Conicite, hanc animam quocumque absumite leto!

Funeris heu tibi causa fui; dux femina facti!

MED.

Huc geminas nunc flecte acies et conde sepulchro

Corpora natorum, cape dona extrema tuorum.

440

Et tumulum facite et tumulo super addite carmen:

Saeuus amor docuit natorum sanguine matrem

Commaculare manus, et luctu[m] miscere hymenaeos.

IAS.

Te super aetherias errare licentius auras,

IAS.

Crudelis mater! tanton me crimine dignum

445

Duxisti et patrios foedasti funere uultus?

Arma, uiri, ferte arma, date tela, ascendite muros!

MED.

Quo moriture ruis? thalamos ne desere pactos!

Hortator scelerum, nostram nunc accipe mentem:

Siue animo siue arte uales, [opta ardua pinnis

450

Astra sequi] et si adeo dotalis regia cordi est

****** nostrasne euadere, demens,

Sperasti te posse manus? opta ardua pinnis

Astra sequi clausumque caua te condere terra

Et famam exstingui ueterum sic posse malorum.

455

Haec uia sola fuit, haec nos suprema manebat

Exitiis positura modum.

Sat fatis Venerique datum est: feror exul in altum

Germanum fugiens et non felicia tela

Vltra anni solisque uias. quid denique restat?

460

Et longum, formose, uale, et quisquis amores

Aut metuet dulces aut experietur amaros.

HOSIDII GETAE

Hosidii Getae addiderunt edd. Tertull. de praescript. haer. c. 39 coll. ( Bu. adn. p. 149)