Postquam consilium ductor cognouit iniquum

Atque omnes patuere doli gentisque nefandae

Persensit crudele nefas, tunc cuncta reuoluens

Obtutu tacito mentis discurrit acumen

5

Per partes uarias, quae sint peragenda requirens.

Vincere quippe grauis melius sapientia gentes

Quam uirtus armata potest. moderamine iusto

Percenset uarias relegens celer ordine curas

Atque animo per cuncta uolat. sic praepes hirundo

10

Inquirens teneras pullis circumuolat escas:

Proximior terris uirides modo conspicit herbas

Itque reditque locis, ramos nunc arboris altae

Explorat, tacitis proscindit et aera pennis.

Tandem consilium pacata mente resedit

15

Et sociis sic ductor ait: "non uiribus audet

Carcasan nostris fretus concurrere telis,

Arte sed asper agit, Latias uexare cohortes

Et fugere inde parans. fugiat licet improbus astu,

Non tamen effugiet: tanta superabitur arte.

20

Castra locanda mihi mediis Iuncensibus aruis,

Quae modo raptor habet. si fors committere pugnam

Ausus erit mecum, planis fundetur in aruis:

Nam melius miles campis concurret apertis

Liber equo, pilo feriens uel harundinis ictu.

25

Sin fugitiua locis gens impia cesserit illis,

Litora praecipimus nullasque exire iubemus

Impensas terris. perient nihilominus hostes

Nec poterunt sufferre diu, gentesque nefandas

Concutiens obscena fames sine Marte necabit.

30

At nos aequor alit, uenalia tempore certo

Cuncta ferens, Cereremque simul Bacchumque ministrat.

Castra mouete, uiri, comptisque incedite signis."

Vix ea fatus erat: campos contexerat omnes

Altus eques lentusque pedes, rumpuntque per agros

35

Agmina densa uirum fremitusque increscit equorum.

Senserat hoc cautis Carcasan monitus alis

Antalasque ferox. subito crepitante tumultu

Castra mouent. timidi planis consistere campis

Deseruere locos fossasque in montibus altis

40

Constituere metu et celsis cinxere camelis.

Litora Romanus densis exercitus armis

Occupat et latos implent tentoria campos,

Massylique duces medios posuere Latinos.

Hinc atque hinc cunctos cannas fixere per agros

45

Atque omnes tenuere uias. tunc litore ab omni

Contrahit ipse rates portuque stare Larisco

Iussit et impensis socios gentesque leuauit

Dispensans per castra pater numerosque Iohannes.

Dum trahit ille dies digna fortissimus arte

50

Et gentes cruciare parat, consurgit oborta

Seditio, populosque furor per castra Latinos

Insanis urget stimulis. iam murmure crebro

Exacuunt dubias contra sua pectora mentes.

Pro dolor! armatas reuocant in uiscera dextras

55

Quisque sibi propriisque parant ceruicibus enses.

Quis furor ille fuit, quo sic exarserat omnis

Funditus ipse suas Latiaris perdere miles

Tunc acies? mentes miseras sors saeua trahebat.

Non metuis, Romane, ducem? tot bella, tot hostes,

60

Quos circum fossas certum est posuisse, caueto.

En Libyam per bella paras cum gentibus una

Vertere et infensis miseram petis, improbe, telis.

Heu pietas! ubi sancta fides? fors saeua laborat

De manibus partos populis auferre triumphos.

65

Coeperat obliquo ductorem lumine miles

Respiciens iam dura loqui sociumque quietos

Exagitare animos auresque implere susurro.

Nec iam odiis posuere modum, sed uoce nefanda

Impia uerba ferunt. siluam uelut ignis adurit

70

Appositus primaeque mouent incendia flammae,

Cum tenuis scintilla leues succendere frondes

Incipit aut fragiles crepitant cum fomite culmi:

Fumum atrum primum paruamque exire fauillam

Saepe uides, mox se uacuas Vulcanus ad auras

75

Erigit et densos tedunt mala flamina colles:

Sic caeci mentes paulatim acuere furore,

Sic rupere minas: " quonam, miseranda iuuentus,

Hunc sequeris per bella ducem? quo fessa trahuntur

Agmina? quo rursus miseris mors saeua paratur?

80

Heu, uiles animas uario discrimine fundit

Et merces non ulla datur. nos Marte cruento

Mortibus affecit: Romanus sanguis harenas

Proluit et mixto nigrescunt aequora tabo.

Nos sitis atque fames, flammis nos Africus ussit,

85

Et meritis non ullus honor. concurrite, ciues.

Saxa, faces, gladios, quidquid furor, ira ministrat,

Diripite: infando careat pars nostra labore

Morte ducis meriti." diro sic castra tumultu

Exagitata fremunt atque impia murmura crescunt.

90

Contrahitur furibunda manus coetuque coacto

Exacuunt dubias ... feruoribus iras

Decernuntque nefas. clamor tentoria miscet

Horrificus, saeuis resonat clangoribus aether,

Non aliter dubiis quam ferret proelia fossis

95

Omnia conturbans Nasamon. ductoris ut aures

Contigit ille sonus, "quisnam crepitante tumultu

Exagitat mea castra furor, perquirite," dixit

"Et celerem remouete gradum." dux Tarasis ante

Egreditur trepidus rerum condiscere causas.

100

Vt strepitus sensit dubios murmurque uirorum,

Accessit placidis populos sedare loquelis.

Nec ducis hos facies nec uerba precantia flectunt

Nec Romanus honor: animis reuerentia cessit.

Ausi quin etiam lapides temptare minaces.

105

Vrgebat sors saeua uiros fatumque futura

Morte premens miserosque dies suprema trahebat.

Vertitur ad dubium pedibus celer inde magistrum

Nuntius, et saeuas insani militis iras

Exarsisse ferens bellum ciuile repente

110

Ortum ait. infremuit ductor telumque uerendus

Corripuit, fossasque furens et castra reliquit

Egrediens uirtute sua, comitesque secuti

Atque duces et fida manus. tunc aggere celso

Constitit atque graui populos sic uoce furentes

115

Admonuit metuenda: "ferum me nempe putabas,

Miles, acerba furens? si fas ciuilibus armis

Iusque datum est, en sum: propera, si bella uetari

Me pereunte putas, si Martis causa Iohannes.

Ciuibus haecne fides? si sic Romana recessit

120

Ex animis pietas, certe iam gentibus istis

Bella geram. noster fortis semperque fidelis

Cusina rebus erit, gentes comitesque ducesque.

Vos ignaua manus nostris discedite castris.

Vadite. iam ueniat commotis Cusina cannis:

125

Noster Ifisdaias propriis cum gentibus assit

Bezinaque et uelox acies famulantis Iaudae.

Vix ea fatus erat: densis Maurusia signis

Agmina per latos ruperunt undique campos

Auxilio uentura ducis. tunc saeuior arma

130

Corripuit Romana manus, fossasque per omnes

Ferrati micuere uiri: nec torpor acerbas

Percussit mentes aut densus terruit hostis.

Hos tamen aspectus proprii terrorque magistri

Atque monens placido sapiens Ricinarius ore

135

Coeperat attonita restringere mente furores.

Deposuere minas: tristis discedit Erinys.

Paenituit furuisse uiros: summittere colla

Nunc humili cum uoce uolunt, non gentibus acti,

Sed rerum memores. mouit pietasque fidesque

140

Principis atque metus, grauitas uirtusque magistri

Et placidis reuocans Ricinarius agmina uerbis.

Praecipit alternas acies astare parumper

Pace sub ancipiti mandatque haec uerba Latinis:

"Cernite quot gentes rerum pia iussa sequantur,

145

Et pudeat uoluisse nefas. sin forte paratis

Aspera bella sequi mentemque implere malignam,

Dicite. cognoscam, quaenam suprema uoluntas

Vestra manet: socios saluem perdamne rebelles?"

Nec minus ut Caesar medio impendente tumultu

150

Romanos potuit uerbis terrere superbis:

Erubuit stupefacta phalanx, humilique magistrum

Sic pia uoce rogat: "paucos furor impius egit

Hoc sceleris temptare genus, quos iusta nocentes

Vltio rite manet. sontes sua poena sequatur:

155

Nos humiles ductoris eri praecepta sequemur."

Has inter uoces auctores criminis insons

Turba trahit uinctosque duci pro crimine tanto

Tradidit et culpam deuota mente piauit.

Facta quies populis: sceleris uindicta nefandi

160

Composuit mentes. ductoris maior in omnes

Hinc gentes terror: sedato milite laetus

Ingreditur fossas. deuota mente fatentur

Nunc hilares socii dictis parere iubentis.

Ilicet inde iubet rauco stridentia cantu

165

Aera ciere acies. commotis litora signis

Deserit et campis posuit sua castra Catonis.

Syrticus at raptor munitis tuta tenebat

Castra locis. sed dira fames iam coeperat omne

Marmaridum turbare genus. pecuaria tantum

170

Sunt epulis, nam nulla Ceres. cognouit ut ingens

Romani ductor populi, concludere gentes

Obsidione parans certis tunc signa diebus

Abstinuit siluisque acies exclusit iniquis.

Iamque dies alterque dies dilatus ab armis

175

Arte ducis. gentes dubias se credere campis

Efficit ipsa quies. certum putat esse pauorem

Infelix Nasamon: in planis ponere terris

Castra soluta iubet. nimium iam morte propinqua

Audaces animos et saeuas sumpserat iras.

180

Conuocat e mediis deducens agmina fossis

Consilium ductor. stetit aggere celsior ipse.

Tunc lecti uenere duces fortesque tribuni,

Atque suo ueniens condensus in agmine miles

Per numeros turmasque ruit, rebusque fidelis

185

Contrahitur Massyla manus sic mixta Latinis,

Ceu Romana ferox. cunctos amor ipse magistri

Terribilisque metus campis occurrere iussit

Vnanimes: habitus gentes discernit utrasque.

His tunicas ferrum, his, nudis de more lacertis,

190

Purpura picta dabat uario permixta colore.

Hos clipeus, hos caetra tegit. stat casside celsus

Miles et implicitae Maurus uelamine pallae:

Ast alius longos remouens a fronte capillos,

Missilibus nixus geminis et poplite flexo

195

Aut dura solidam defigens cuspide terram.

Quos ductor medius dictis affatur amicis:

"Romani comites, fessae spes unica terrae,

Certa salus Libyae uestris nunc pendet in armis.

Iam bellum finire decet durosque labores:

200

Pugnandum est." gauisae acies gentesque Latinae

Signa mouent. uox una fremit, populique ducesque

Massylaeque manus magno cecinere fragore.

Promittunt animos curritque per agmina laeto

Murmure cuncta sonus. non sic agitata resultant

205

Aequora uenturos longe signantia uentos.

Sensit ut egregius populorum uota Iohannes,

Consilio meliore docet quae prima salutis

Causa fuit rebusque data est uictoria summis.

Vt fremitus pressit dextraque silentia iussit,

210

Attoniti siluere uiri, faciemque loquentis

Suspiciunt: animi iussis auresque parantur.

Affatur socios clara sic uoce magister:

"Haec, socii, transacta dies: nec crastina pugnae

Apta datur, domino quoniam sacrata per orbem est.

215

Quare agite, o proceres, Christo famulemur ouantes.

Praesidium lacrimis humiles oremus ab illo,

Et ueniet, confido, citum: gentesque malignas

Confringet uirtute deus nostrosque labores

Respiciet nostrisque dabit noua gaudia rebus.

220

Ast ubi perfectis caelestia munera sacris

Obtulerit domino uenerandus rite sacerdos

Votaque Romanus persoluerit ordine miles,

Ponemus mensas. ne longe pascite campis

Quadrupedes, epulis quoniam de more receptis

225

Castra mouere placet, non tristia mittere bella,

Sed tantum properare locis, ut luce sequenti,

Mox primo mundum consurgens margine Phoebus

Flammiuomis continget equis, committere pugnam

Vicinis liceat feruenti caede Lataris.

230

Nec longum quassabit iter, sonipesque pedesque

Fortis erit, gentesque feras uirtute necabit."

Assurgunt clamore uiri plauduntque fauentque

Exultantque animis. redeunt in castra cohortes.

Nec minus et Nasamon diuersa in parte rebellis,

235

Consilium infandi faciens pro tempore belli,

Impia cognatae contraxerat agmina turbae,

Atque alias Libyam bellis quas scindere gentes

Compulerat praedonis amor sortisque nefandae

Extrema iam morte dies. Guenfeius una,

240

Aspera bella ciens, animo consulta reuoluit,

Impatiens differre diu. tamen ordine primus

Carcasan sic orsus ait: "uicina Iohannis

Castra premunt et saeua fames iam comprimit omnes.

Gentibus una salus celerem committere pugnam,

245

Dum solidae uires membrorum robore constant.

Nam pecudum spes sola epulis et lymphiger amnis

Sustentat suprema uiros. iam farris ab omni

Defecit Nasamone genus. memorare Lyaeum

Non opus est: iuuat unda fluens. si uincimus hostes,

250

Omnia Maurus habet, prostrato milite castra

Diripiens tot plena bonis. immota manebunt

Securo responsa mihi, quae corniger Ammon

Sorte dedit, Latias bello superare cateruas."

"Crastina festa dies populo peragenda Latino est"

255

Excipit Autiliten. "Romanus proelia miles

Nulla pauet solitis sacris. tunc arma mouere

Nostra iube. incomptos subito rumpamus in hostes,

Dum medio calet hora die, dum cuncta sub umbris

Corpora fessa iacent nimio lassata calore.

260

Praeterea geminas tantum rescindere fossas

Est uirtutis opus. duri primum ipsa Iohannis

Castra tene, densasque simul fortesque cohortes

Audacesque duces collectis elige signis,

Et Latias sic posce manus. ibi sanguine multo

265

Certandum est. reliquas acies, quo castra nefandus

Cusina ductor habet, condensas Guarsana ducat.

Hic quoque certa manus Romani militis ardet.

Est etiam dux ipse ferox, disperdere gentes

Romana pro parte parans, dum plaudit honorum

270

Inflatus titulis, dum dicitur esse magister,

Dum consanguineus, genitus de matre Latina.

Hac sibi laude placens fortis fidusque uideri

Vult inimicus atrox. alios nec nominet hostes

His uictis Nasamon: cuncti tua castra sequentur.

275

Sic dabitur nostris fortis uictoria signis."

Consilio assensere uiri gentesque nefandae

Infremuere animis acuuntque in proelia mentes.

Condidit unda diem Oceano: nox atra secuta est.

Tunc Phoebus disiunxit equos, tunc Cynthia iunxit,

280

Dum renouat nostras uires. haec surgit ab undis,

Mergitur alter aquis. placidam per membra quietem

Accipit omne genus, dulcique impressa sopore

Cetera per campos fessis animalia membris

Somnus habebat iners, pecudes uariasque uolucres

285

Horribilesque feras gelidosque in litore pisces,

Cum uigil insomnem, flagrans iam Marte, Iohannes

Ducebat noctem cautoque in pectore sollers

Voluebat magnas dispensans ordine curas.

Quem iuxta sapiens Ricinarius horrida bella

290

Pectore pensabat placido sensuque sagaci

Percurrens uarias relegebat in ordine causas.

Alternis animos releuabant uocibus ambo

Mutuaque ex oculis arcebat fabula somnos.

O quotiens adiere pares dominumque potentem

295

Pro rerum, populi, Libyae propriaque salute

Cum lacrimis petiere diu! nec fundit inanes

Tristis uterque preces. orantes uidit ab alta

Sede pater, terrarum orbem qui fulmine terret,

Et finem imposuit tanto per bella labori.

300

Marmaridum interea nocturnis dedita sacris

Castra fremunt, statuuntque aras et inania poscunt

Numina. producunt pecudes altaria circum

Et fundunt miserum riuis per prata cruorem.

Hi mactant Gurzil, alii tibi, corniger Ammon;

305

Hi Sinifere colunt, quem Mazax numina Martis

Accipit atque deum belli putat esse potentem,

Mastiman alii. Maurorum hoc nomine gentes

Taenarium dixere Iouem, cui sanguine multo

Humani generis mactatur uictima pesti.

310

Pro scelus infaustum! gemitus miserabilis, auras

Vndique concutiens, clamoribus aethera pulsat.

Imprimit hic ferrum iugulis et uocibus ipsum

Numen agit dubiasque uocans exire per umbras

Solis iter temptare iubet. tunc more profano

315

Diripiunt pecudum fibras et fata requirunt.

Presserat ista deus, surdumque ad carmina numen

Omne fuit: nulli retulit responsa sacerdos.

Phoebus ab extremi resplendens margine caeli

Oceani rumpebat aquas meliorque resurgens

320

Lumine fulgentes radios tendebat in orbem

Felici nascente die. iamque ordine certo

Christicolae ueniunt populi, Romana iuuentus

Magnanimique duces signis comitantibus una.

Dux ubi distensis habuit tentoria uelis

325

Vna cum primis media inter castra Iohannes,

Hic magnum statuit uelans altare sacerdos

Et solito sacris circumdedit undique peplis

More patrum: instituuntque choros et dulcia psallunt

Carmina deflentes humili cum uoce ministri.

330

Ast ubi sacrati tetigit dux limina templi

Ingrediens, gemitus populi rupere dolentes.

Lumina confundunt lacrimis: uox undique caelos

Pulsat et infensis tot conscia pectora pugnis

Percutiunt. "delicta patrum dimitte, rogamus,

335

Nostraque, Christe" gemunt et tensis aethera palmis

Suspiciunt dominique sibi solacia poscunt.

Ipse inter primos, genibusque et corpore flexo,

Pro populo exorans motus pietate Iohannes

Ex oculis lacrimas fundebat fluminis instar,

340

Percutiensque suum geminato uerbere pectus

Talia uoce rogat: "mundi sator, unica rerum

Vita salusque, deus, terrae, maris, aetheris auctor

Omnipotens, caelum et terram uirtutibus implens

Vndiuagumque salum uel quidquid gignitur orbe,

345

Aeraque et taetrum populi pallentis Auernum,

Imperium tu solus habes, tibi summa potestas

Et laus et regnum magnaeque potentia dextrae.

Respice iam tandem Romanos, respice, summe,

Atque pius succurre, pater, gentesque superbas

350

Frange, precor, uirtute tua: dominumque potentem

Te solum agnoscant populi, dum conteris hostes

Et saluas per bella tuos. nunc sculptile damnat

Omne genus, uerumque deum te, magne, fatemur."

Haec memorans terras oculorum fonte rigabat

355

Compulsus pietate pater, Libyaeque periclum

Mente dolens rerumque graues populique labores.

Nec minus umectans iuxta Ricinarius ora

Luminibus fundebat aquas supplexque Latinis

Auxilium populis uultu maerente rogabat.

360

Magnanimique duces umecto pectore fletus

Ad caelum misere suos fortesque tribuni,

Atque omnes pariter lacrimosa uoce cohortes

Ante deum fudere preces. summusque sacerdos

Munera pro populis, onerans altare, Latinis

365

Obtulit atque aras lacrimarum fonte rigauit.

Tunc precibus placidis patrem benedixit honorans

Et solitas reddens Christo dedit ordine laudes.

Munus erat summi domino acceptabile caeli,

Sanctificans mundansque simul genus omne Latinum.

370

Adiungens ducibus "fortis Putzintule," dixit

"Cum numeris signisque tuis, quo Cusina fidus

Signa tenet, propera. pariter tu, Geisirith ingens,

Iunge uiro socios: dignum releuare fideles.

At tu contractis iuuenum modo, Sinduit, armis,

375

Fortis Ifisdaias ubi gentem et signa locarit,

Romanas coniunge acies. tibi proximus ille

Fronimuth acer erit numerosque et signa iuuabit."

Imperat ille uiris: et iam sua quisque secutus

Signa per extensos acies construxerat agros

380

Miles, et hostiles properabant undique turmae.

Primaque Marmaridum † clipeatis agmina campis

Cum magno clamore ruunt hastasque reductis

Mittere temptantes uibrant in bella lacertis.

Zabeas hic, hic Bruten erat, quos deinde secuti

385

Mille duces. celsum subtexens lancea caelum

Densa uolat: clipeis uenientia uulnera uitant.

Militis aera gemunt. inter tot tela furentum

Romano nullum maculatum est sanguine ferrum.

Primus init Martem fortissimus ipse Iohannes

390

Hastam concutiens mediosque irrumpit in hostes

Et ferit aduersi conto caua pectora Sasfi.

Ille cadit reuolutus equo, fluuiumque cruoris

Dat specus irruptum siccasque infundit harenas.

Protinus Ifnaten sequitur, quem cuspide longa

395

Auersum post terga ferit, qua spina sedentis

Colligat incuruas nodorum robore costas.

Ossibus haerentem recipit dum feruidus hastam

Luctaturque diu ducens, uenit ecce superbus

Mirmidonis tremulumque intentat mittere telum.

400

Ille tamen rapiens morientis missile torsit,

Conixus uirtute sua, mediumque per hostem

Transadigit tetigitque nouo praecordia ligno.

Arduus ingenti Tameneum perculit hasta

Et deiecit equo. Narti rapit ense sinistram

405

Cum clipeo, iugulumque premit mucrone Samasci,

Colla secat Fileti, transuerberat ilia Palmi,

Per faciem Calamena ferit naresque genasque

Dentibus infractis ferro rapit: horrida quassant

Membra solum et uasta gemuerunt arua ruina.

410

Nec procul aduersum pilo ferit obuius Ancum,

Et calido figit Manti mox pectora ferro,

Mastumaeque latus transuersam compulit hastam

Per geminum uirtute fremens, Salpinque supinum

Sternit humi conto: morientem desuper hostem

415

Percutit acer equo. nigro de corpore sanguis

Emicat alta petens calidasque irrorat harenas.

Ocius Autiseran sequitur, quem cuspide fixum

Impellens deiecit humi, Caggunque Taninque

Altifatanque necat pectusque impressit Anesti.

420

Mucrone Autufadin iugulat piloque superbum

Conserit Ontisiren. Canapi caput ense rotauit

Et rigido Tubian strauit per gramina ferro.

Compulsat post terga acies Nasamonis iniqui.

Has sequitur Romanus eques fortesque tribuni

425

Armigerique ducis: medius uolat ipse magister.

Inuadunt turbantque uiri fugitiua per agros

Agmina Marmaridum, mactant sternuntque premuntque.

Hinc redit expulsus Nasamon atque agmine facto,

Cusina qua proprias permixto milite turmas

430

Signaque fida regit, cuneum facit. obuius ille

Ire parans dictis iuuenes affatur amicis:

"Romani comites et gens o nostra fidelis,

Nunc fortes monstrate animos uiresque fidemque.

Laguatan sufferte minas: nec terreat hostis

435

Vos ueniens. iam uictor adest, en, cuncta Iohannes

Signa mouens Romana simul. uos ite per hostes.

Dum ueniet, laudet fortes rebusque fideles.

Nota uiri uirtus: oculis placuisse magistri

Laus uobis o quanta, uiri." sic Cusina mentes

440

Incendens dubias socios ad bella coegit

Irarumque simul per cunctos semina fudit.

Moti animi pro laude uiris. fortissima campis

Irrupit Romana manus mixtusque Latinis

Maurus eques, densosque uolat dux ipse per hostes

445

Militibus medius feruens, fortesque tribuni

Arma Latina ferunt. Nasamonum more cateruas

Excipiunt hastasque parant et spicula tendunt.

Aspera tunc primis miscentur proelia turmis.

It clamor caelo, puluis simul aethera complet

450

Obscurans cum sole diem. subtexitur aer

Missilibus densis neruoque uolatile ferrum

Spargitur et crebris discurrit lancea nimbis.

Corpora pars, pars arua capit: feriuntque caduntque

Hinc atque hinc gentes. magna uirtute premebant

455

Marmaridae: sed spes uenientis fida magistri

Sola ducem comitesque simul populosque leuauit.

Ductor ut agnouit fama uolitante Iohannes

Cusina quod fidus camporum in parte prematur

Marte graui ualidoque armorum pondere nutet,

460

Talibus ipse suos uerbis accendit in hostes:

"Romanum imperium, gentes quascumque fideles

Subiectasque uidet, ciues putat esse Latinos.

Hac pietate placens totum sibi subdidit orbem,

Dum releuat uirtute humiles humilatque rebelles.

465

Cusina bella gerit, nostris fidissimus armis,

Marte sub ancipiti: quem si non laeserit hostis,

Nomen erit nostrae mansurum in saecula famae.

Cernatur Romana fides uirtusque laborque.

Eia agite, o iuuenes, tanto in discrimine Martis

470

Auxilio releuate uirum gentesque superbas

Deicite et uestros, socii, saluate clientes."

Sic ait, et motis ruperunt agmina signis.

Terga dabat iam fida manus Maurusia campis,

Laguatan iam uictor erat. Putzintulus una

475

Cusinaque et uictis cedebat Geisirith armis.

Respiciunt subito uenientis signa Iohannis

Percipiuntque animos et mollia colla retorquent

Alipedum: celeres pugnam uirtute reposcunt.

Acer in aduersos feruens Putzintulus hostes

480

Ante uolat rupitque prior. tunc sternit Imastan

Vulnere confossum ualido, fortemque Nifaten

Ense ferit nigrique secat fera colla Mamonis.

Diuidit aduersi ferro caput obuius Irti,

Sanguis et immixto perfundit membra cerebro.

485

Proximus infensi ueniens per guttur Amanti

Transadigit ualidum letali uulnere telum.

Vocis iter clausit: fluitans cruor inde per ora

Per geminumque micat subducta cuspide uulnus.

Hunc procul ardentem media inter tela suorum

490

Ifuracum uidere duces: tunc agmine facto

Aduersum pariter ferrum tot milia torquent

Quisque suum. clipeo uenientes suscipit hastas.

Vulnera nulla pauens loricam tempserat ille,

Confisus uirtute sua. dum lancea circum

495

Densa uolat, dirum sentit sub pectore ferrum

Dux, heu, magnanimus. nec fractus uulnere tanto

Sic socios hortatur ouans: "uictoria, ciues,

Vestra manet. pugnate, uiri, gentesque nefandas

Inferiis mactate meis. si uincitis hostes,

500

Tum uideo, tum uiuo magis, gaudensque per umbras

Laguatan gentes propriis aptabo triumphis.

At uos incolumes uno minus ardua celsis

Excipiet portis summo Carthago triumpho."

Talia dicentem comites iam uulnere fessum

505

Suscipiunt hilaremque animis in castra reponunt.

Hic socius Deciis infernas ibat ad umbras

Felix morte sua. nomen post bella beatum

Semper erit semperque manet memorabile letum,

Dum fera bella legent aeuo ueniente minores.

510

At Romana manus iussu ducis horrida turbans

Agmina per cunctos fertur, cornuque reflexo

Stridula raucisonis compellit spicula neruis:

Condensos ueluti fundunt caua nubila nimbos

Grandinis et latos destringunt culta per agros:

515

Sternitur alta seges, uiridis nec pampinus uuas

Vindicat ipse suas, arbor nec densior ulla

Defendit teneros foliorum tegmine ramos.

Horrida tum neruis uolitans pulsatur harundo,

Vulnera certa ferens: nullum sine sanguine telum

520

Corruit aut campo uolucres cecidere sagittae.

Nunc fortis sonipes, densus nunc sternitur hostis:

Omne rubet tepidum Massylo sanguine ferrum.

Succedit pilata manus, cunctosque per agros

Corpora felici sternebant caede tribuni.

525

Militis arma calent: nullum est sine sanguine Mauro

Romani ferrum populi. dolor excutit iras.

Quis tot acerba ducum dederant quae funera campis,

Quis uarias mortes aut dictis explicet hostes

Prostratos captosque ferens, quosque ipse magister

530

Deiecit uirtute uiros? sine nomine plebes

Marmaridae periere simul. sed carmine paucos

E multis signabo meo, quos fama priores

Attulit ad cunctas uolitans ex hostibus aures.

Armipotens, hostes cernens obstare, Iohannes

535

Irruit in densas acies turmasque rebelles

Letifero mucrone secat, ceu messor acuta

Falce metit segetes maturo tempore sollers:

Et modo cum teneris culmos compressat aristis

Laeua manus, nunc dextra secat, nunc fune tenaci

540

Colligat innumeros gaudens per rura maniplos.

Syrticus Altilimas ductoris uulnere uictus

Corruit, execto fusus per gramina collo.

Tunc Alacanza ruit magnum pinnatus in hostem

Missile uibrato, conturbans calce frequenti

545

Celsum cornipedem: sed nil conterritus ille

Amputat ense caput. truncum uidere cadentem

Lumina fessa suum: morientis lingua loquelam

Rumpere non potuit, sonuit tamen. inde furentem

Deicit Esputredan Tamatoniumque, Iugurtam

550

Congressus uirtute premit Tursumque trucidat.

Audilimanis equum retro ferit: horrida neruos

Ossaque dura pedum secuerunt uulnera ferri.

Voluitur in tergum sonipes, nec corpore toto:

Nam celsos necdum terrae summiserat armos.

555

Fortis adhuc rectaque ferus ceruice laborat:

Surgere pertemptans dominum deturbat harenae.

Vulnera congeminans uictor per membra Iohannes

Venit in obnixum stricto mucrone uerendus,

(En tumidum) frontemque quatit. tunc aspera ferrum

560

Sanguine confuso permiscuit ossa cerebro.

Hastam deinde tenens campo uolat. horrida Flacci

Perfodit hic minitans transacto pectora pilo

Tergaque dura uiri. sanguis per uulnus utrumque

Emicat et calidae perfundit gramina terrae.

565

Celsior aduersi conto fodit ardua membra

Cernisai trepidique celer praecordia Derci.

Tunc mucrone latus Grachi ferit, inde Minisae

Colla metit saeuumque secat per tempora Cutin.

Viuentem Camalum pressit: rapit ipse capillis

570

Captiuumque trahit, propriis quem deinde ministris

Tradidit, atque alias sequitur per deuia turmas.

Labbas infenso torquens hastile lacerto

Nisus magnanimum telo temptare magistrum:

Sed postquam uires ueniens persensit iniquas,

575

Infelix ueniam summissa uoce rogabat:

"Ossa per Euantis digno bene compta sepulcro,

Quae talem genuere uirum, per maxima Petri

Facta futura tui, cuius iam fama per hostes

Tanta uolat gentesque feras et regna fatigat,

580

Perque tuae uirtutis opus, quo uictus Ilaguas,

Huic animae concede, precor, post crimina uitam

Meque tuis, uictor, serua post bella triumphis.

Nam tali seruire iuuat." qua uoce reflexus

Vulnera continuit: uelox tamen illigat ambos

585

Post tergum implicitos mordaci fune lacertos.

Mitis in immitem Ricinarius irruit Vrtanc

Perque uiri pectus rigidam celer impulit hastam.

Corruit ante pedes, belli pars magna nefandi,

Magni animi iuuenis, numquam placabilis Vrtanc,

590

Atque solum diro foedauit sanguine. Meilan

Deinde petit ualidum ualida quem cuspide uictor

Deicit impulsum tepidaeque infigit harenae.

Fulmineo caput ense metens obtruncat Alantas

Et nigrum Sacoma ferit. per prata cadentem

595

Horruit acer equus mollemque obtriuit harenam

Vngula pressa metu, uoluitque in terga redire.

Sed leuis excusso Ricinarius alta flagello

Ilia concutiens latis pauidum impulit ire

Cornipedem campis. ui postquam corpus ademptum

600

Transiit impulsus sonipes, tunc Marte secundo

Funera conuoluens et telis Syrtica miscens

Agmina per latos uolitabat feruidus agros.

Tunc celerem prosternit Afun fortemque Nicandrum,

Asperaque infixo geminauit uulnera Sucro.

605

Inde necat Tanadum fortemque sternit Erancun,

Ense ferit Tinudum piloque infigit Enipten.

Bulmitzis Tumudan conto premit, inde Licurdan

Fortis agit campis: telum per terga rebellis,

Per fibras pariter discurrens pectora rupit.

610

Celsus equo fidens fertur super agmina Succur.

Hunc Solumuth sequitur. quem dum non prendere posset,

Fraxineam torquens per campos eminus hastam

Alipedis ualido transuerberat ilia ferro:

Vulnere quo uictus sonipes grauitate ruinae

615

Confregit dominum. belli sine uulnere Succur

Infelicem animam Stygias transmisit ad umbras.

Non illum saluauit equus leuitate per hostes,

Quo sibi fisus erat, nec fractum conscia uirtus

Eripuit fatis aut sacro numine Gurzil.

620

Armiger ense caput ductoris nomine Varti

Amputat ex umeris, † palineque astit enerdi

† mee tiluzant Dorotis ferro necat ....

Execuit ...............................

Cornipedem Anzatal tum currens Fastita fixit

625

Missile contorto. fugit ilico mille per hostes

Permixtusque suis ..................

Carcasan, tanta concussus caede suorum,

Per medios hostes ductoris signa † retorsit

Milia multa trahens. uenientem uidit ....

630

Heros magnanimus. felicia tela Iohannis

Armigeri rapit ipse manu piloque superbus

Irruit aduersumque petit per uulnera <pectus>

Et ferit intrepidus. sanguis per tela cucurrit

Vulnere summa fluens uestesque aspergit eriles.

635

Extemplo turbatae acies pereunte tyranno

Marmaridum petiere fugam. iam nullus in hostem

Contorsit telum, sed laxis fertur habenis

Currere compulsus sonipes. nec fidere castris

Iam potuit Nasamon: latos moriturus in agros

640

Currit eques mixtusque pedes. Romana sequuntur

Signa ducesque simul, numeri fortesque tribuni:

Et laetus pariter felici Marte Iohannes

Ante uolat densas sternens per prata cateruas.

Planus erat campus, liber quo currere posset

645

Miles et infensas telis effundere turmas.

Inuadunt mactantque uiri gentilia passim

Corpora Marmaridum. poenas dat uictus Ilaguas

Ifuracumque acies et mixto <Naffure> Frexes.

Dant animas gladiis. Romani militis ira

650

† ey

P

L

Condun

Per ramosque sedent. ibi feruidus in...

655

Ceu uenator, aues uisco qui fallit et arte.

Sanguinis ex omni fluitantes arbore riui