Interea ductor munitis agmine signis

Iam tutum carpebat iter, sociisque reductis

Successit paruae defessus moenibus urbis.

Hic populi satiata fames. post bella salutem

5

Hic licuit spectare uiris. hic ardor equorum

Pulsus aquis tristisque fames per pabula cessit.

Fouit equos olim sitiens per flumina miles

Optatis gauisus aquis, casusque priores

Commemorans gelidis infundit corpora lymphis.

10

Percipiunt epulis paruas post tempora uires

Laetificumque bibunt post tristia bella Lyaeum.

Nox terris nunc atra ruit mundique labores

Distulit, obscuro confundens omnia caelo.

Hanc sequitur madidus curis solacia somnus

15

Dulcia <iam> referens, tacitisque amplectitur alis.

Soluerat effuso nutantia lumina cornu

Noctis amica quies. tunc corda oblita malorum

Atque sui iacuere uirum, nimioque labore

Cetera defessis proflabant corpora membris.

20

Dux tamen insomnem turbato tempore noctem

Protrahit, innumeras uoluens sub pectore curas.

Concussus pietate pater, tot funera deflens,

Ingemuit lacrimasque dedit. Ricinarius illic

Solamen ductoris erat sociusque laborum.

25

Hic mala mixta bonis pariter semperque ferebat,

Non humili cum plebe iacens, grauitatis amicus

Et uirtute potens, animam qui ponere numquam

Pro patria timuit. nouit ferus omnia Perses

Facta uiri, ingenium, uires, consulta, labores,

30

Martis opus clarum, pacemque fidemque benignam;

Nouit in infensis quae fecit et Africa Mauris,

Nouit et ipse pater secum tolerasse labores

Saepe uirum. sic creuit amor, sic grata uoluntas

Inter utrumque manet. patrem putat ille Iohannem,

35

Ille putat genitum proprium de sanguine natum.

Ergo inter sese tristis narrabat uterque

Peruigil, infausti referens pia funera campi.

Dux prior haec: "uana est hominum uigilantia certe

Non uigilante deo. propriis non uiribus ullus

40

Vincere bella potest. solus qui conterit hostes

Omnipotens, qui cuncta mouet uertitque ruitque.

Non tamen excelso nimium Romana propago

Inuisa est domino, tanta inter milia pressos

Quod uoluit saluare meos. reparare ruinam

45

Accelerare placet, pugnam temptare repente,

Dum uictor securus adest uictumque fugacem

Esse putat. uicti quotiens uicere superbos

Marte uiros! datur et paucis uictoria maior.

Consule, care, magis nostris quid competat armis."

50

Tunc placidus grauitate sua Ricinarius ora

Soluit, amica duci referens consulta iubenti:

"Diuinum spectare pium est, o summe magister,

Auxilium. pugnas iterum temptare quid instas?

Virtus nota mouet magnaeque potentia dextrae?

55

Non tamen ambiguis caput obiectare periclis

Nunc opus est. hostes fecit fors saeua superbos

Audacesque iuuans. fugientum proelia semper

Frigent corda metu. mortis confracta pauore

Virtus magna timet. belli sufferre tumultus

60

Paucorum est, post bella magis quae caede recenti

Concussere uiros. sparsa est pars maxima nostra,

Sed manet incolumis. hanc fortis collige, ductor,

Et uires reparare iube gentesque require

Alterna de parte ciens, quae nostra fideles

65

Foedera semper habent. has motis praecipe cannis

Et signis † aperire † suis. exercitus omnis

Conueniens sic tutus erit, uenalia quippe

Inueniens quaecumque uolet. pecuaria secum

Multa trahunt gentes. uenient ad litora puppes

70

Et Cererem Bacchumque ferent. iam tempus apertum

Aequor habet. quassas reparabunt agmina uires

Oblitaeque metus renouabunt proelia turmae."

Consilium placuit: fidique magister amici

Optima dicta tenens celeres mandata ministros

75

Ferre iubet cunctis. sonipes discurrit ubique

Ductoris praecepta ferens, gentesque suosque

Praecipitanter agunt. nullus per bella repulsus

Sic potuit renouare celer fera proelia ductor,

Quiuit ut egregius uigilanti corde Iohannes.

80

Non illum fortuna prior Mauorte secundo

Inflatum erexit nec tunc contraria fregit,

Immotum uirtute sua. iam roscida surgens

Oceano gelidas Aurora remouerat umbras.

Ductor ut albentem uidit consurgere lucem,

85

Lauit aquis geminasque manus uultusque gerentes

Puluere concretos hesterno Marte capillos

Orauitque ferens palmis haec uerba supinis:

"Omnipotens genitor, uirtus et gloria rerum,

Certa salus mundique sator, qui foedere certo

90

Omnia disponens uertisque regisque mouendo:

Tempora permutas nec tu mutaris in illis,

Quattuor explicitum uoluens successibus annum

Bis senisque diem claudens aequalibus horis:

Ordine cuncta nouas nec tu renouaris ab ullo,

95

Idem auctor dominusque manens et conditor orbis.

Credo, summe pater, tua sit quod magna potestas,

Et fateor: miseras gentes sua pessima fallant

Numina quae credunt. permittis saepe probari

Ipse tuos, pietate tamen celer erigis idem.

100

Appropia fessisque tuis solacia praesta.

Erige Romanas acies, prosterne superbas

Massylas, quae bella uolunt, nostraeque ruinae

Festinus succurre, precor, et consule rector."

Haec orans uultus lacrimis implebat inundans

105

Concussus pietate pater, Libyaeque periclum

Sollicitus pensans iterumque iterumque gemebat.

Hic pater omnipotens, lacrimas et uerba dolentis

Suscipiens, Latias uoluit reualescere uires.

Adueniunt socii, Martis quos sparserat horror

110

Hostilisque metus. multos tunc esse magistro

Incolumes referunt, Iunci spectare sequentem.

Gaudia parua salus sociorum audita creauit

Solamenque mali. ductor tunc contrahit omnes

Aere ciens. rara trepidi cinxere corona.

115

Circumstant tristes lacrimasque in pectore fundunt.

Quos bonus affatur miti cum uoce magister,

Exhortans releuansque uiros, et talibus infit:

Non lacrimis, iuuenes, animos confringere fortes

Est opus in bello. numquam Romana iuuentus

120

Frangitur aduersis. nimium cur fletis, amici?

En socii ueniunt mediis ex hostibus omnes

Incolumes, alios Iunci superesse docentes.

Si uiuunt socii, nihil est quod quisque sub hoste

Amisisse putet. praedam quam forte doletis

125

Nunc uobis rapuisse uiros, seruata manebit

Augeturque magis. tumidos quos cernitis hostes

Caede leui, discent grauiter quid proelia possunt

Romanusque uigor. tunc uestras tollere praedas

Maurorumque simul solita uirtute iuuabit.

130

Soluite maerentes animos, expellite curas

Indignosque metus uestris arcete, Latini,

Pectoribus. ueniet rebus uictoria nostris."

Laetificans alios referebat talia ductor:

Ipse dolens uultus hilares simulabat amicis.

135

Spem dabat aspectu, curas nam corde premebat.

Inde petens Iunci Romanum contrahit agmen,

Disposuitque duces, numeros fortesque tribunos

In proprios remeare locos, reparare fouendo

Quadrupedes fessos, pugnam sperare sequentem.

140

Corripit ipse uiam, gradiens per litoris oras,

Quo socios posset uictu reparare diurno.

Inde superna petit contemptis moenia ripis.

Vrbs Laribus mediis surgit tutissima siluis

Et muris munita nouis, quos condidit ipse

145

Iustinianus apex, orbis dominator Eoi

Occiduique potens, Romani gloria regni.

Huc socios ductor celeres occurrere iussit

Atque duces gentesque sibi, quas ipse fideles

Nouerat esse suis primo in certamine signis.

150

Nuntius infelix Tyriam concusserat urbem,

Proelia dira ferens et saeui funera campi.

Obstupuere quidem: sed spes fidissima rebus

Vna fuit, saluum retulit quod fama magistrum.

Coniugis interea miserae peruenit ad aures

155

Haec eadem pinnata ducis. stupefacta relinquit

Corda calor subitoque tremens oppalluit ore.

Mox miseranda cadit: caelum terramque tenebris

Eripuit cum luce dolor. tunc mortis imago

Clausa diu tenuit resolutis lumina neruis.

160

Accurrunt famulae dominamque leuare cadentem

Nituntur celeres, refouent et pectora palmis.

Spiritus in gelidis tenuis recalescere membris

Vix potuit. manibus ... erecta resedit,

Nec mouet obtutus, amens et saucia luctu

165

Immemor atque sui. mentem mox fessa recepit

Ceu dubiam, primo luctus sic orsa dolore est:

"Cor dolet, et nullas effundunt lumina guttas.

Cur miserae nullas prorumpunt ora querelas?

Luctibus in tantis animis dolor excidit ardens?

170

An dolor ipse magis lacrimas et uerba negauit?

Mene peregrinam sors haec miserabilis urgens

In Libyam duxit, pelago terraque secutam

Coniugis arma mei? cur non per bella cucurri?

Nunc pariter miseros caperent fors saeua sepulcri

175

Clausa duos ruptae subito telluris hiatu.

Dulcia consertis strinxissem pectora palmis

Miscuissemque simul corpus complexa mariti.

Dulce mori miseris: iterum comes ire per umbras

Atque utinam fatis cupidae licuisset amanti!

180

Ah miserande, iaces aeternum clausus harena,

Quem gentes tremuere ferae. uirtutis adegit

Causa mori. quidnam populo fugiente redire

Solus et innumeras uoluisti pellere turmas,

Heu nimium confise tui quo uersa recurram

185

Quoue ruam? auxilium cuius captiua rogabo?

Tu miserae requies, tecum transire profundum

Non timui secura mei, cum feruidus Auster

Iactasset trepidas fluctu surgente carinas.

Te sine per diras potero remeare procellas,

190

Infelix coniunx, tanto uiduata marito?

O mihi si medios rupissent prospera luctus

Fata trahente die, tantos nec ferre labores

Passa diu mors saeua foret, sed sorte recenti

Manibus ore mei fruerer sociata Iohannis."

195

Sidoniam tantis implebat luctibus urbem

Cum lacrimis miseranda gemens: ululatibus augent

Ardua tecta sonos. cunctorum lumina salsos

Effundunt fontes, gemitus pia pectora rumpunt.

At pater alternans Athanasius ordine curas,

200

Sollicitus rerum patriaeque suaeque salutis,

Agmina cuncta mouet latis incedere campis

Et forti properare duci. ueneranda senectus

Euigilanter agit populos: reuerentia tanti

Pulsat amorque uiri. grauitas seniumque laborque

205

Verbaque blanda iuuant tristes mulcentia mentes.

Ergo tot impensas genitor tunc ire iubebat

Et socios urgebat agens, fortique magistro

Consilium gratus senior mandabat amicum.

Nec non egregius dispensans omnia Petrus,

210

Ceu foret ille senex, magno mandata parenti

Ferre iubet celeres iterumque referre ministros.

Quam, reuerende puer, Libyen cum patre tueri

† an patris † pietas animum mouet! hoc ego quidquid

Esse putem † dicam ueratus † mirabile signum est,

215

Has puer ut tenero discernas pectore curas.

Iam gentes rumore tuo pauitantque tremuntque

Deficiuntque metu, palmis oculisque timorem

Audito parui signantes nomine Petri.

At famuli pariter cura praestantius omni

220

Pro rebus magnoque laborant ... magistro,

Pellentes dubias exire in proelia turmas,

Hortanturque uiros flectuntque mouentque docendo.

Hic prece nunc socios, asper nunc increpat ille.

Odit amare moras angusto in tempore ciuis.

225

Quippe dolor pietasque uirum magnique Iohannis

Pulsat amor mentes. placidos modo pectore uultus

Versat et absentes animis auditque uidetque

Sollicitus, dominumque rogat pro nomine tanti

Proque salute ducis. pauitat secumque uolutat,

230

Atque animis tam dura putans pia corda fatigat,

Quo pater ille modo, quo nunc Ricinarius una.

Scilicet infando tristantur pectora casu.

Ardet adire uiam, dilectas cernere turmas,

Oscula uel plantis optans libanda magistri,

235

Cunctaque disponit cura bene cautus in omni.

Plaustra gemunt onerata uiis altisque camelis

Feruet iter: ferrum resonantia concutit aera.

Omnia per latos conuectant horrea campos

Armaque multa uiris more expendenda Latinis.

240

Iamque duces hinc inde ruunt fortesque tribuni

Victricesque ferunt aquilas atque agmina densant.

Mittitur et sollers geminas componere partes

Stephanides iuuenis discreta mente Iohannes.

Namque inter sese duri iam semina belli

245

Saeuus Ifisdaias et fidus Cusina iunctis

Tunc habuere odiis. bellum iam corda futurum

Coeperat alterno succendere barbara motu,

Inuidia geminante iras. hunc ergo magister

Inter utrumque iubet placidam componere pacem

250

Et sedare uiros ipsasque arcessere gentes

Subsidio rerum. nec duras flectere mentes

Aut animos alius posset placare feroces.

Hic poterat rabidas uerbis mansuescere tigres

Atque feros facili mulcens sermone leones

255

Serpentumque malum dictis arcere uenenum.

Distulit † ille tamen † alterna parte furentes

Compressitque nefas et pactum gentibus auxit

Arte noua. quos saepe metus, quos ille labores

Inter utrumque tulit, tantas dum flecteret iras!

260

Pro patria libuit tot saeua pericula ferre.

Composuit gentes pariterque ad proelia mouit.

Conuenit ergo fremens, uariis ornatus in armis,

Innumerasque acies Maurorum in proelia ductor

Cusina fidus agit. commotis omnia cannis

265

Arua gemunt: solidant latos uestigia campos.

Ille duces proprios triginta fortior armat:

Et quamuis numero milleni quemque sequantur,

Romanis gaudet sese tamen esse magister

Militibus medium, quos princeps maximus orbis

270

Ipse dedit pacis socios pugnaeque ministros.

Illis fretus erat gentesque et bella domabat.

Venit Ifisdaias centum cum milibus ardens,

Arsuris et latos impleuit tarua campos:

Sed numerus uirtute minor. † tamen ornat † in armis,

275

Hostiles acies uisu terrente, per hostes

Proelia dum miscet densis asperrima telis.

Auxiliumque dedit rebus famulatus Iaudas,

Cum nato comites bis senis milibus armans.

Omnia castra simul praefectus Bezina ducit

280

Conueniens agrosque suis pecuaribus implet.

Ductor ut innumeris firmauit robora turmis,

Signa mouet gentesque feras diffundit ut amnes,

Proelia dura petens. campis Mammensibus Austur

Rustica funereis sternebat corpora telis,

285

Byzacii partem rapiens praedamque secundam.

Antalas rursus proprium tunc iunxerat agmen

Partibus aduersis seseque in bella ferebat.

Nuntia pinnatis uentos transuerberat alis,

Syrtica castra petens, uenientis fama magistri.

290

Cuncta per ora uolat. tumidos modo territat hostes

Aspera uerba canens, tantasque ad proelia gentes

Praesidio uenisse ducis; modo concitat iras,

Dum ferus imbelles Antalas esse cateruas

Maurorum, signis qui se iunxere Latinis,

295

Arte refert solita. Carcasan obuius ire

Tunc uoluit feruens. reuocat Guenfeius hostis

Consiliis uerbisque docens. haec insuper addit:

"Vincere si quaeris Romanos, maxime rector,

Accipe dicta libens, quae sint peragenda, salutis.

300

Non opus est istis committere proelia terris.

Fortis adhuc miles nullis concussus et asper

Exitiis per bella furit. nec Marte furentes

Ferre quibus populis poteris nec stare Latinis

Ante famem. sed castra moue retroque fugaces

305

Finge uias. sequitur nostras exercitus ingens

Quippe fugas. quaecumque uirent, attriuimus arua.

Ast illi nihil inuenient. aut spargitur hostis

Aut fame deficiet. fera tunc si proelia temptes,

Victor eris uictosque fames ferrumque necabit."

310

Consilium infelix placuit, fossasque leuauit.

Insequitur fortis fugientia castra magister,

Ingeminans iter omne suum. iam proximus hosti

Proelia temptabat iunctis committere signis.

Sed quia ductori necdum concesserat horam,

315

Distulit arma deus melioribus apta triumphis.

Namque per extensos pergebant agmina campos,

Puluis et aduersi apparebat certius hostis

Haud procul esse uiris. uirtus crescebat acerbis

Mentibus et pugnam iam iam temptare parabant,

320

Cum subito calefacta dies. nam Phoebus anhelis

Altior ibat equis, medio libratus in axe,

Vindicat umbra duas breuior quo tempore plantas.

Africus igniuomus terras exurere flabris

Incipit et populi uires furiasque resoluit.

325

Flamine cuncta rigent igniti corpora uenti:

Aret lingua uiris, facies rubet, altus anhelat

Pectora pulmo ciens mittitque e naribus ignem.

Aspera subtracta feruescunt ora saliua

Et furit exustus siccis in faucibus ardor.

330

Omnis ab internis umor fluit † anxius † extis

Perfunditque cutem, quem mox exsiccat iniquus

Aeris ipse calor tepidumque a corpore sumit.

Vidit ut hoc ductor, dilato Marte Iohannes

Castra super dulces posuit sitientia fontes.

335

Confluit ad gelidas ardens exercitus undas,

Incumbuntque siti. quo more canalibus horti

Innumerae densantur apes, cum sole sub alto

Iam sese e pastu referunt riuoque fluenti

Mellificum bibit agmen aquas: sic igne perustum

340

Per ripas ruit omne genus. non frena retardant

Cornipedes domitos, non quae super ora camelos

Vincula rara tenent. mixtum genus omne bibebat

Vndiuagos latices. ardent sitiuntque bibentes.

Hic genibus fixis, manibus bibit ille cauatis,

345

Pronus aquas alius lambit de flumine lingua.

Ille cadum potans, pateram tenet alter et urnam.

Flumina iam minuunt. ipsis impressat harenis

Belliger ora, super foedant quas saepe mouendo

Quadrupedes, mixtasque fimo nec respuit undas

350

Turba siti feruens: miseros sic flatus agebat.

Syrtica castra tamen, nimio turbata pauore,

Saeua sub alternis urebat flamma periclis.

Namque super uento grauior timor ipse fatigans

Ingeminansque sitim gentes pellebat amaras

355

Ire procul: retinet sed uictos Africus igne

Impediens populos. captiuos comprimit Afros

Horrida mors. miseros praedo urget, flamma retardat,

Lancea terga ferit miserorum, pectora turbat

Africus igne calens. campis prostrata cadebat

360

Turba gemens: moritur uariis per deuia fatis.

Hic uenti flammis, hic saeui uulnere ferri,

Hic ab utroque cadit: gladiis nam corpora fundunt

Halitus in summo tenuis quibus ore remansit.

Iam grauior flatus ueniens Maurusia turbat

365

Corpora, morte premens. mixti per prata cadebant

Fessi quadrupedes: uitam sors saeua negabat.

Sed tamen infensas urgens timor ire cateruas

Per deserta iubet. nec iam sua castra locare

Permittit terror, sed longas pellit ad oras

370

Massylas gentes. bis quinis Africus ingens

Auxerat igniuagis exurens cuncta procellis:

Tot fugiens hostes acies inimica diebus

Se procul a fessis posuit terrore Latinis.

Ductoris iussu hostes explorare tribunus

375

Caecilides numero pariter comitante feroci

Vectorum egreditur, quibus hic uirtute placebat.

Forma uiri magno fuerat iam nota magistro,

Non minor Herculeis prosternens uiribus hostes.

Hic leuitate celer, nimia uirtute tremendus,

380

Consilio maturus erat. Maurusia quamquam

Obsidione uias gens aspera clauserat omnes,

Ille tamen melior cautis percusserat armis

Saepe feras gentes. tremuit prostratus Ilaguas

Marte uirum, tremuit Frexes et Naffur anhelus.

385

Vandalicae gentis timuit hunc ille tyrannus,

Diligit hunc fortem nimium pater ipse magister.

Ipse laborantem propriis prospexit in armis

Saepe uirum: captos suscepit Marte rebelles

Illius e manibus. nouit Romana iuuentus

390

Fortia facta uiri, tantis gauisa tropaeis.

Ergo missus abit. Iunci populator iniquus

Arua tenens uicina mari, securus et errans

Omnia summissis urebat praedia flammis.

Ceperat ille suas noctis per opaca latebras,

395

Sollicitaeque celer successit moenibus urbis

Hostes per medios: tanta est fiducia ferri.

Non ignota cano. timuit non ille periclum

Pro patria superare sua. sic iussa magistri

Perficere et tantos potuit sufferre labores.

400

Ingreditur portas, hostis secreta requirit,

Circuit hostiles digressus in ordine fossas,

Cognoscitque locos per amica silentia lustrans.

Hinc redit ad socios: magnum petit <inde> magistrum.

Iamque per innumeras euaserat ipse cateruas

405

Praedonum impauidus. postquam tentoria longe

Marmaridum uidit saeuaeque pericula gentis

Non super esse suis, et passim comperit hostes

Deuastare locos, animus consurgit in iram,

Et sociis sic orsus ait: "si dicta feremus

410

Sola duci, non plena fides est. nam loca tantum

Quae teneant fossae, cuncti nos scire fatemur.

Consilium gentis summo perferre magistro

Vtilitas haec rebus erit perfecta Latinis.

Tempus adest, socii: † rarus iam † rapiamus ab hoste,

415

Dum locus est, qui cuncta duci manifesta resoluant

Carcasan arcana sui." nec plura locuto

Obuius ecce uenit Varinnus, belliger ille

Terribilis quondam, tristi stipante caterua.

Hic pinnatus erat, non quem lacerauerat ante

420

Ensipotens Solumuth. † generis tamen asper uterque †

Sanguine proximior sese per bella ferebat.

Hunc ubi prospiciens contra Liberatus euntem

Vidit et erectis temptantem proelia dextris,

Irruit ipse prior turmasque inuadit equestres.

425

Inde ferum Veuman ualido per pectora pilo

Transadigit, Marzinque neci nigrumque Lamaldan

Et Zeias dedit ense graui, fortemque Tifilan

Et Burcanta Nathunque ferit Sarzunque Tilinque

Ensiferumque Nican: comites quis mittit ad umbras

430

Terribilem Masan et uibrantem missile Dextrum.

Audacem Petrus Tafaran confixerat hasta,

Quem petit infensis luctantem Iammada telis.

Hunc tamen exceptum Petrus mucrone peremit,

Verticis alta rotans truncatis tempora uenis.

435

Stephanus Altisan, Tarah ferit ense Iugurtam,

Muriferum Priscus Ielidassenque Carosus,

Siluutis Zembrum, † Grorgius inficit † Auspur,

Vulnere perfodiens contortae cuspidis inguen.

Victa phalanx uersum dederat Maurusia dorsum:

440

Victorum sequitur pubes ueloxque tribunus.

Surgit ad aethereos nubes densissima campos,

Puluere facta fugae. duro sonat ungula cornu

Et latet aspersis campus coopertus harenis.

Cornipedum fodiens densis calcaribus armos

445

Hostis uterque uolat. sequitur tunc agmina puluis

Significatque uias. dirupto carcere uentus

Non aliter teneras flatu conuoluit harenas,

Cum tumidus Boreas, Scythica iam liber ab aula,

Perfurit in campos: turbo uolat horridus ante

450

Contortus uirtute Noti gyroque coactus

Verrit harenosas conturbans aequora terras.

Iamque secutus erat miles fugitiua per agros

Agmina Marte furens, bellatricesque cateruas

Spargebat tepido fundens per gramina ferro.

455

Despicit ipse tamen dedignaturque tribunus

Sternere caede uiros, uiuos sed prendere certans

Veloci uolitabat equo, pilumque retorquens

Grandia percussis iactabat corpora membris.

Quattuor electos rapiens ex agmine Mauros

460

Vinxit et implicitis praestrinxit bracchia nodis

Seruauitque uiros, magno secreta magistro

Qui referant linguisque suis arcana resoluant.

Varinnum prensis rapuit uirtute capillis

Et suspendit equo. tremuit dextraque pependit

465

Infelix Nasamon. quem protinus ille remissum

Strauit humi ueloxque super fera pectora sedit,

Descendens leuitate sua, tortisque lacertis

Aspera per geminas substrinxit uincula palmas.

Ducitur hinc uictus, manibus post terga reuinctis,

470

Cum sociis Varinnus atrox, uultuque remisso

Ductoris stetit ante pedes. tunc omnis in illum

Turba coit currens studio Romana tuendi

Massylique duces, cupidi condiscere causas

Et quae sit manifesta fides. uictorque referre

475

Caecilides sic iussus ait: "tua maxima seruans

Optime iussa ducum, Christo pugnante cucurri

Per medios hostes et castra feralia uidi,

Quae fixere uiri miseris Iuncensibus aruis.

Ingressus trepidam bellis cingentibus urbem

480

Condolui. illic magna tamen miracula uidi:

Namque iacent nullis circumdata moenia muris,

Praesidio munita dei. non turribus illam

Ardua pinnati defendunt culmina tecti.

Mansuescit gentes uerbi uirtute sacerdos:

485

Sic parat indociles caelestis gratia mentes.

Ille potest monitis rabidos lenire leones

Et placare feras. mansuescunt corda luporum

Atque auidis teneros non laedunt morsibus agnos.

Hortaturque simul iubeas properare sequendo,

490

Proelia Romanis confidens prospera rebus,

Si uenias. lacrimis non desinet ille precando

Pro populis armisque tuis castrisque Latinis,

Exorans iugiter nostros ut conterat hostes

Omnipotens humiletque sua uirtute superbos.

495

Hos ego digressus nimio sudore rebelles

Detinui, qui cuncta tibi secreta resoluant

Gentis iniqua suae doceantque ex ordine mentem."

Finierat dictis quae gesserat acta tribunus.

At ductor uinctos iam dudum lumine toruo

500

Despiciens iratus ait: "qui mentibus ausus?

Dicite, furciferi. quae uos sors dira coegit

Hinc Libycos bellis iterum remeare per agros

Et uetitas temptare uias solitisque rapinis

Poenorum spoliare domos gentesque Latinas?

505

Carcasan uicisse putat? quem tempore certo

Subiciet per bella deus uinctumque uidebit

Plebs Romana suis captiuatumque sub armis.

Ante tubam memora quis mentem terror adegit

Insidiis, uestrosque dolos fraudesque tuorum."

510

Tunc Nasamon pinnatus ait: "me cuncta fateri

Iussio dura premit. mortem licet ipsa minentur

Verba mihi meritam, narrans tamen omnia dicam.

Carcasan nostris dux est fortissimus armis.

Huius in auspicio nostri spes maxima regnist

515

Et manifesta manet. cecinit sic gentibus Ammon

Fatidicus nostris, donans per proelia Mauris

Byzacii campos, Carcasan ire superbum

Per Libycos populos et pacem reddere mundo.

Ammonis his dictis gentes Bellona coegit

520

Innumeras uestros iterum remeare per agros.

Ipse quidem ductor tecum committere pugnam

Iam uoluit. uertens animos Guenfeius hostis

Distulit arma uiri mentemque a Marte reflexit,

Consilio sed ualde graui. tu quippe fugaces

525

Quos populos nunc rere magis, non terror acerbus

Hos agitat uictiue pauent. ut uestra fatiget

Castra fames, finxere fugam, uobisque labores

Arte parant. gentes nostras ne crede fugaces,

Si ueniat princeps totumque exhauriat orbem

530

Secum ad bella mouens. nec Maximianus apertas

His potuit conferre manus, cum sceptra teneret

Romani princeps populi uictorque per omnes

Poenorum gentes bellis transiret acerbis.

At modo, cum donet responsis certior Ammon

535

Prospera bella suis, Laguatan cedere † suis †

Aut fugisse putas? uelles hoc, ductor acerbe.

Sed non sic tua fata uolent." tunc uerba furentis

Indignans saeuire diu, sic ora resoluit:

"† ut † magis hos nostros teneatis certius agros."

540

Sic ait et quinque erectis iubet ordine lignis

Stipite suspendi morientum colla bicorni

Iussu praecipiti: celeres fecere ministri.