Corippus Iohannis 3

Altre sezioni


At ducis inuicti iactabant pectora curae,

Sollicitusque suis nullum per membra soporem

Accipit, et dulci non claudens lumina somno

Peruigil in mediis disponit munia castris.

5

Circumquaque duces uallantes agmine denso

Consilium pariter summis de rebus habebant,

Tractatu uario noctem sermone trahentes.

Gaudia militiae referunt tristesque labores

Quaeque Latinus agit uincens exercitus orbem,

10

Nunc bene commissas referentes ordine pugnas,

Nunc male gesta nouo memorantes bella dolore.

Dum diuersa canunt ductor sic forte locutus:

"Qualis in aduentu fuerat tunc Africa nostro,

O socii, saeuis esset dum maxima regnis

15

Vltio missa dei, tristem quae rite tyrannum

Vandalicumque genus centeno perderet anno!

Geilamir infandus qua ui uexauerat Afros

Perdideratque nocens, magnus quo tempore ductor

Sub iuga Sidonias misit Belisarius arces,

20

Principibus captum praesentans urbe tyrannum!

Quam celeri cursu summis tot bella peracta

Viribus, aut quae digna uirum fortuna secuta est!

Ibat in adductas densis exercitus umbras

Arboribus, rapidi nec solis torridus ardor

25

Militiae nocuit, feruens aestate perusta,

Quamquam autumnus erat, Phoebi candentis et axe

Tristia bella magis calida inferrentur harena.

Nec minus et capto, facta iam pace, tyranno

Laeta fuit. plenam Libyam cultamque reliqui,

30

Inque statu proprio me discedente remansit

Et melior (sum namque memor): fecunda, redundans

Frugibus et fructus lumen fundentis oliuae

Et latices laeti turgens referebat Iacchi.

Pax erat alta locis. quae tanta insania belli?

35

Quis furor exarsit miseris insanus in aruis?

Quae mouet immerito quatiens Bellona flagello

Innumeras gentes? uel quae succedit Erinys

Et Phaethonteos commiscens gentibus ignes

Omnia sic mergit, ualida labente ruina?

40

Dic age, quisquis ades quaesiti temporis index."

Gentius egregius respondens uoce magistro,

Ipse magister, ait: "digno uenerande fauore,

Rector summe ducum, nutantis destina terrae,

Spes Libyae nostrique fauor uirtusque triumphi,

45

Impia quae fuerit belli nascentis origo

Nos latet, abstrusis penitus contecta latebris.

Vester Caecilides illa de parte tribunus,

Si iussus coepti referat discrimina belli,

Cuncta docere potest: ciuis quippe omnia nouit

50

In patria commissa sua, gentesque locosque

Auctoremque mali prisci seu temporis iram."

Praecipitur placidis Liberatus dicere uerbis.

Paruit ille celer, plana sic uoce locutus:

"Nitor, summe ducum, causas narrare malorum

55

Et iussis parere tuis. dum dicere tempto,

Flamma nocens surgit, gelidus praecordia sanguis

Turbat et attentae uix prodit fabula linguae.

Praecipis ipse meos iterum me ferre labores,

Dum refero saeuum quod pertulit Africa bellum.

60

Sed quia celsa premunt dominantis iussa magistri,

Hinc procul esto, dolor: magno iam uinceris ausu.

Parendum est iussis humilique pauore sequendum.

Principio geminas iam senserat Africa pestes:

Nunc iterum geminas sentit miseranda ruinas.

65

Finibus in nostris orta est, quae creuit in orbe,

Impietas. Guenfan miseris est tristis origo

Antala nascente fero. nam tempore prisco

Pax erat in cunctis Libyae tutissima terris.

Gaudebat miseranda nouis ornata coronis

70

Africa. nectebant flauis gestamen aristis

Agricolae, solitoque rubens in palmite Bacchus

Paxque sua laetam fulgens ornabat oliua.

Vsque ad ter denos Antalae floruit annos

Nascentis, nostrique potens pars maxima mundi

75

Claruit, ut toto praefulgens Lucifer axe

Stellarum flammas flamma meliore reuincit.

Quae dedit in nostris proles Guenfeia terris,

Summe pater, capiti ipsorum generique reserua.

Paruulus ille feris mox contigit ubera labris,

80

Terribili monitu iam iam flammante Megaera

Fama uolat metuenda canens. namque Ammonis ipse

Templa petit simulata pater. tunc prolis iniquae

Fata tremenda rogans mactat de more profano

Horrida sacra Ioui, tristes et Apollinis aras

85

Inde petens Phoebi tripodas laurusque requirit.

Funditur horrendis sanguis maestissimus aris,

Omnigenumque pecus mactat uittata sacerdos,

Fata mouens: raptis primum quaesiuit in extis

Inspiciens (series patuit longissima) fibras,

90

Diraque perpetuis imponit uiscera flammis.

Inde ferox rapitur, subito correpta furore

Terribilis, mersosque simul per uiscera cultros

Imprimit ipsa sibi. multus de corpore sanguis

Influit, et crebro geminat cum uulnere ferrum.

95

Erigit alta comas, tunc flammea lumina torquet

Subsiliens, saltusque rotat flexusque malignos

Corporis acta sui. rubor igneus inficit ora

Numinis icta nota; ludunt ceruixque comaeque

Inque umeros utrosque cadunt. praecordia raucis

100

Flatibus alta sonant; miscentur murmura, uoces

Tunc dubiae, plenumque agitant suspiria pectus.

Non aliter primos surgens Vulcanus ad ignes

Follibus obductis tumidos concurrere uentos

Arte mouet, flammasque ciens Eurosque sonantes

105

Asperat, exhaustas renouans fornace procellas.

Tunc mala fata canens dictis respondet iniquis:

"Vandalicas, Guenfan, pariter Libycasque ruinas

Fata trahunt, Maurisque iugum frenosque resoluunt.

Antala crescente tuo furor omnis et ira

110

Horribili miserum turbabunt lampade mundum.

Flammea Tisiphone tortis saeuire chelydris

Incipit, erexitque rigentes uertice crines

Aera per uacuum. nigris infusa uenenis

Ora madent, foedant oculis linguisque trisulcis

115

Temperiem, diroque horrescunt tempora tabo.

Sanguine Vandalico uideo decurrere riuos

Montibus. en Libycas exurunt ignibus urbes!

En praedam exhaustis rapiunt <raptam>que reclaudunt!

Cur tamen, o superi, tantum turbare paratis?

120

Omnia mixta simul. quid † multim † crescere Mauris?

En iterum pereunt. quid iuuit tempore paruo

Virtute indomita partam meruisse ruinam?

Hic leuat, hic perdet multas cum nomine gentes

Infans, et uario rapiuntur tempora fato.

125

Africa namque suum factorem fessa rogabit,

Quem colit ipsa deum, quem fas cognoscere dignos.

Tunc Orientis opes Romani maximus auctor

Nominis, heu, nostros mandat praesumptus in axes.

Classibus ecce suis totum conterritat orbem.

130

Iam puer indomitus subito pallore tremescit

Classis in aduentu: iuga iam supportat anhelus:

Pondera magna domant: ardet dirumpere uincla

Indigna ceruice ferens, ruptisque catenis

En iterum bellare parat. concursus ad illum

135

Ecce uenit, mundumque puer subuertere currit.

Quid iuuat hic nimium perituras surgere gentes

Orbis ab occasu? quid tantum surgit in altum

Vnde cadat rursus? nostris praesumptus ab aruis

En spoliis oneratus abit, tandemque reuersus

140

Proluit, heu, nostro concretos sanguine campos!"

Talia dicentis uultus in terga retorsit

Concussa ceruice furor: subitoque tremescens

Conticuit uastoque ad terram pondere fluxit,

Et dubium murmur defessa per ora cucurrit.

145

Sic, ubi lymphigeros deducit fistula tractus

Aere cauo, liquidus dum currens funditur amnis

Rauca sonans: placitum si fluxos sistere ductus,

Obice contorto patulum celer arte magister

Obstruit amnis iter, uertex truncatur aquarum

150

Obicibus clausis, ad fontem refluit amnis,

Et reliquus fessa transcurrit riuulus unda.

Responsis sublata nouis gaudetque siletque:

Namque humilis gens illa fuit. tamen omnis in illum

Spesque metusque coit: sacrum seruantque fouentque,

155

Promissoque sibi fatorum munere gaudent.

Septimus et decimus nascentem sumpserat annus,

Cum puer infaustis admouit bracchia furtis.

Cacus ut Herculeis cariturus luce lacertis

Noctis iter metuendus init, raptumque retraxit

160

Ductorem patremque gregis colloque leuauit

Obnixus portatque furens et pergit in antrum.

Strangulat inde premens constricto gutture pugno.

Corruit ante pedes aries prostratus anheli,

Laniferi spes una gregis. tunc ense reclauso

165

Deripit astrictam magno cum pondere pellem.

Viscera nuda patent. frustis conciditur † altis

Omne pecus, uerubusque trementes conserit artus.

Vritur horrendum flamma torrente cadauer.

Ignibus in mediis semiustum sorbet anhelans

170

Intrepidus totumque fero consumpsit hiatu.

Tempore iam ex illo saeuis adulescere furtis

Incipit obscurisque fauentes pascere praedis.

Contrahit inde uiros secumque ad furta nefandus

In mediis tacitos exhortans ire tenebris

175

Arte docet, totumque trahit iam raptor ouile

Iamque armenta boum. celsisque abscondere praedam

Montibus abstrusisque latebras quaerere saxis

Et loca tuta parat. capta subsidere ualle

Vandalicasque latens audet temptare phalangas.

180

Quantos ille duces, quantos truncauerat hostes

Obsidione premens mediis in faucibus ense,

Barbaricasque trahens peruerso numine turmas

Impius in latis prostrauit cuspide campis!

Iam tempus miseros fatis urgebat acerbis

185

Regnaque centeno properans iam fregerat anno.

Tunc primum in nostris urbes succendere terris

Et populare casas et campis currere Frexes

Coeperat, infensasque ausus committere pugnas.

Inde mouens uires [tunc Naffur anhelus]

190

Atque omni de plebe uiros, tunc Naffur anhelus

Vicina de parte premit. nos linquere terras

Et dulces terrore lares sors impia pulsat.

Feruet praedo ferox: nullis iam uita salutis

Certa locis. acti fatis urgemur iniquis.

195

Tempore Vandalici perierunt gaudia regni

Nostra simul. uersos miseris tunc flere penates

Contigit et tutas indignis quaerere terras.

Hildimer infaustis gessit tunc proelia signis,

Insuetus conferre manum: non uiribus ullis

200

Vinceret, aut tantis poterat concurrere signis.

Illius aduerso rumpuntur stamina fato

Montibus in mediis, casus qua terret iniquus:

Saepe irata piis seruat Fortuna nocentes.

Constiterant iam signa iugis siluisque superba:

205

Desuper ab scopulis acies uallauerat hostem,

Nec spes ulla fugae pressis, nec fidere turbae

Nec uitam sperare fuit, nec sistere contra

Iam poterant: tantum scopulis tardatur iniquis

Illa manus. ruptis tegitur gens impia saxis,

210

Vallibus et scissis muratus cingitur hostis.

Siluarum in medio locus est nemorumque malignus,

Vndique praecisis munitus rupibus ingens.

Arduus ipse licet summoque cacumine ductus

Emineat, densisque tegantur saxa salictis,

215

Per iuga siderei plano cum uertice campi

Funduntur: uia nulla patet, uix semita, tortis

Vndique fracta uiis, celsi fastigia campi

Sola capit. densa clauduntur deuia silua.

Hildimer ut saeptas uidit munimine fossas

220

Atque in praecipiti, nullo iam tramite, pugnae

Stare locos, saeuum timuit temptare periclum.

Tunc acies propriis densas consistere signis

Ipse iubet, saeptos dubius quo tendat in hostes.

Omnia peruersis ueniunt contraria fatis.

225

Axe premens medium Phoebus iam lampade caelum

Feruidus omnis erat: siccis exarserat ardor

Faucibus et nimius miseros commouerat aestus.

Forte sitis quosdam gelidas deduxit ad undas.

Post tergum rediere uiri: nam longius amnis

230

Tunc aberat. plenos portabant fontibus utres

Haud procul inde caua spectantes ualle ministri.

Primus ut infaustas contingens Vandalus undas

Laudauit cessasse sitim, tunc cetera cursu

Ad latices iam turba coit: sic fata trahebant,

235

Sic Fortuna nocens damnauerat agmina leto.

Signifer ecce super mutandum credere signum

Ausus de summis reduces contorsit habenas

Montibus: hunc sequitur densis exercitus armis.

Inuia rupta patent: quaerunt dum prendere cautes,

240

Post tergum redeunt. fugientes credidit hostis

Et summo de monte furit. perterruit omnes

Casus et ille duces. raptantur signa retrorsum

Versa fuga. non campus erat quo currere posset

Liber equus laxisque leuis transiret habenis.

245

Per rupes scopulosque metu perque ardua montis

Saxa cadunt seseque suo iam pondere mergunt.

Fata premunt miseros, currens et territat hostis:

Ardet et insequitur. cunctis de partibus ingens

Turba cadit, seseque suis per pectora telis

250

Transfodiunt. alii ueniunt in tela cadentum

Praecipites, alios pondus ciuile repellit.

Sic pariter turbata ruunt de montibus altis

Agmina densa uirum. mixtis uectator et armis

Fortis equus, rapidi iactatus turbine cursus,

255

Confluit et dominum uasto sub pondere frangit:

Ceu glaucam ueniens grando destringit oliuam

Arboris excutiens concusso uertice fructus,

Tunc † preceps pariter ad terram pondere nimbi

Et tener excutitur quassatus grandine ramus.

260

Non uirtus inimica uiros, sed fata premebant

Inuida, quae tantam properabant perdere gentem.

Hinc acies confracta redit, regemque trementem,

Annorum fessum numero casuque pauentem,

Deicit, et sceptrum saeuo dedit inde tyranno.

265

Tunc doluit princeps dirupto foedere regni,

Tunc Libyam solitis quaesiuit Roma triumphis.

Sed tamen in modico perierunt tempore cladis

Multa satis: dirum senserunt omnia bellum.

Namque inter geminas pressa est tunc Africa pestes:

270

Hinc feruens bellum, spolians premit inde tyrannus.

Subtrahit a miseris almae Fortuna salutis

Praesidium mortemque alterno Marte minatur.

Quem fugiant? qua parte cadant? praedantur ubique,

Terror ubique uiris. saeuas sic tota per illas

275

Maxima terrarum est Libye nudata rapinas,

Vt perit in dubiis puppis, heu, naufraga uentis.

Poenorum has pestes solito miseratus ademit

More pius princeps, Afris solacia fessis

Summa ferens, uictorque malum deiecit utrumque,

280

Sidonios patres titulis melioribus augens.

Vestra manus miseros mortis de faucibus Afros

Eripuit fessisque iugum crudele retraxit.

Africa surrexit uestris erecta triumphis:

Gaudia post luctus terrae donastis amicae,

285

Dum premitis gentes, totum dum uincitis orbem.

Intremuere feri uestra uirtute subacti

Maurorum tunc bella duces, tunc proelia quisque

Vestra pauens alacer frenos et iura cucurrit

Principis ultro pati. florens haec gaudia sensit

290

Nostra decem tellus plenos laxata per annos,

Et, quamuis fuerint fato pellente rebelles,

Ante magis cecidit quam praedam tolleret hostis.

Non † mentis consensit † tunc Africa bellum

Te uigilante, pater. spectauit Leucada pugnas

295

Virtutemque tuam. pinguescunt sanguine campi,

Ossibus albescunt, feriuntur uomere rapta

Ex umeris capita et sparsi per gramina trunci

Ense tuo. cunctis notum est quid gesseris illo

Marte, fauente deo. tantis signare tropaeis

300

Quis potuit campos? ornasti, magne, decorans

Et Solomoniacos auxisti saepe triumphos.

† aspice ille semul bellum temptauit Iaudas

Et tulit: ante tamen campos quam uidit apertos

Et mediis tremuit Romanos currere siluis. †

305

At Stutias orsus nostra de parte duellum.

Haec rabies, haec ira fuit, haec addita rebus

Cura nefanda piis: bellum ciuile reuixit.

Tunc Carthago feras dirupto foedere praedas

Sensit et infandum non aequo Marte periclum.

310

Sed tamen hic celeri deuictus tempore cessit:

Hunc Membressa suis uidit concurrere campis,

Hunc eadem petiisse fugam, cum maximus hostes

Fudisset modicis uictor Belisarius armis.

Te quoque per medias uidit Victoria pugnas,

315

Fortis et irruptis truncabas agmina castris

Ense graui, similique uiros uirtute necabas

Germano spargente ferum uictumque tyrannum.

Te Cellas Vatari miro spectabat amore,

Te Autenti saeuos mactantem uiderat hostes.

320

Tunc facta est nostrae requies pinguissima terrae.

Non bellum, non praedo rapax, non miles auarus

Rustica tecta subit, temptatur nulla supellex,

Omnia plena bonis: Libyae pax tuta per orbem.

Tunc fecunda Ceres, tunc laetus pampinus uuis,

325

Pictaque gemmiferis arbor splendebat oliuis.

Miles et in propriis laetatur sedibus insons.

Cultor in omni parte suas plantare nouellas

Coeperat, et ductos iungens ad aratra iuuencos

Arua serebat ouans, placidusque a monte canebat.

330

Ausus et ad lunam laetus cantare uiator.

Diues opum pax pinguis erat. mercator ubique

Quisque canit. resonant securis carmina terris

Dulcia uoxque leuis. gaudens hinc cantat arator,

Inde uiator ouans. mulcebant ergo Camenae

335

Et uariis hominum releuabant pectora musis.

Libertas iam plena fuit, sed tempore paruo.

Inuida sunt misero fatorum stamina mundo.

Cur, Lachesis, hominum tenui pendentia filo

Fata tenes? leuiter pellis: iam rumpitur orbis

340

Fortibus aut aeris referes ferrique catenis

Cuncta mouens terror premeret, non rumperet ira

Iamque nouas melior reparauerat Africa uires

Atque hominum uastare genus mundumque labantem

Coeperat. his nostris ueniens feruebat in oris.

345

Numquam audita fuit mortis tam tristis imago,

Non orbis nouitate rudis, non tempore Pyrrhae.

Nam miseros monstris conturbans letifer annus

Miscuerat superis manes, seseque uidebant

Vulnera diuinis homines hausisse sagittis,

350

Tum uarias pestes ima consurgere terra

Aspectusque feros. iam nullus terror acerbis

Mortibus: haud leto metuens sua lumina clausit,

Aetas si qua ruit. lacrimis priuatur amaris

Humanum genus, et plangentia lumina non sunt,

355

Dum sibi quisque timet. nullus tunc reddidit ullum

Funeris obsequium: sonuit non luctus in orbe,

Non sponsus sponsam fleuit, non nupta maritum,

Nulla parens natos doluit natiue parentem.

O male corda nouam nusquam plangentia mortem!

360

Iustitium meruit, sed nullis lumina tectis

Effundunt lacrimas: uilis mors omnibus illa.

Iam Libycis uacuae cessabant ciuibus urbes;

Rarus et in multis domibus uix unus oberrans

Diuitias longa quaerebat lite parentis.

365

Immeritus iam plenus opum, qui mille parentum

Heres erat. non notus auis patrimonia, fructus,

Argentum uestesque simul flauumque metallum

Abstulit, et tantis impleuit praedia rebus

Insaturus. magnis cumulata est arca sacellis,

370

Et tamen ardor inops numquam satiatur auaris.

Coniugiis caluere nouis, uiduasque potentes

Accipiunt; nullis uirgo quaesita maritis:

Coniugis ob nummos defuncti quaeritur uxor,

Virginibus dos parua datur; sic tempore diro

375

Nulla maritales curauit reddere luctus.

Hinc fora cuncta patent, et tristes surgere lites

Incipiunt. saeuit toto discordia mundo

Iurgia saeua mouens. pietas omnino recessit.

Iustitiam nullus compuncta mente secutus.

380

Inde est quod miseris ira dictante flagella

Omnipotens genitor, dilato tempore nullo,

Addidit et lites cunctis iratus ademit.

Erigit a nostris nascentem finibus hostem.

Hic fratris mortem concussa mente dolebat,

385

Sed uirtus non ulla fuit qua surgere posset.

Dum tamen occultum conseruat pectore bellum,

Militis innumeras fatum miserabile sensit

Diminuisse manus. gentes non laesit amaras

Martis amica lues: metuens tamen ille cauebat

390

Ne mala praedatae caperet contagia terrae.

Ast ubi pulsa lues, Martis succedere feruor

Coepit et infandas acies ad bella coegit.

Misit ad extremas Libyae sitientis harenas,

Sole ubi tellurem nimio siccauerat olim

395

Fulmine deiectus Phaethon, populosque malignos

Edocuit nostrisque impleuit cladibus aures.

Iamque ferae gentes Libycum funduntur in axem.

Raptor ubique furens per nostras currere terras

Et uastare casas ignemque immittere tectis

400

Incipit et flammis succendere feruidus urbes.

Vt Solomon uidit tantum consurgere bellum,

Romanas acies cunctis de partibus actas

Contrahit, aduersis properans concurrere fatis.

Ilicet infausto mandatur pagina cursu,

405

Et ruit ecce uolans, aequo non Marte coactus,

Maurorum ductor, miseri Solomonis amicus,

Romanis rebus nimium semperque fidelis

Cusina † Mastracianos secum † uiribus ingens.

Qui Tripolis tunc ductor erat, conuenit et audax

410

Pelagius: sed gentiles durosque Mecales

Secum ad bella trahens faustis non uiribus ibat:

Ifuraces fictos suscepit nescius artis.

Mens obscura manet quotiens, Fortuna, minaris.

Heu, Solomon miserande, tuis hos iungere castris

415

Debueras. tractus uersis contraria fatis

Semper agit: nullus poterit uitare quod instat.

Vltima iamque dies nostras peruenerat oras:

Iam Libyam minitans properabat perdere fatum.

Congreditur mediis commiscens proelia siluis

420

Impauidus fidensque suis. iam uicerat hostes,

Iamque acies aduersa fugax auertere terga

Coeperat acta metu, feruens iamque ipse per hostes

Currit et euersas sequitur per deuia turmas:

Cum subito dirupta fides. Fortuna retorsit

425

Vultus retro suos. Lachesis tunc stamina rupit,

Laesaque peruersas retulit Victoria pinnas.

Inuenere suum tunc tristia fata ministrum.

Guntarith infelix nostrum conterruit agmen:

Funditus hic potuit Romanas uertere uires.

430

Non uictum Fortuna minax, non presserat hostis,

Non metus acer agens: sed uertens mente maligna

Signa refert fingitque fugam. quem uidit ut omnis

Versa cohors trepidum, sequitur campisque magistrum

Deserit in mediis miscentem proelia fossis.

435

Haec fors dura nouas tunc hostibus addidit iras

Virtutemque simul, nostris letumque metumque

Obscenamque fugam, turpi quae perdere gentes

Morte solet. sequitur densis iam fortior armis

Hostis acerba furens. ipso impendente tumultu

440

Occidit, heu, duris transfixo pectore telis

Immeritus Solomon. tunc omnis uertitur ordo.

Martis more furens nullus iam rebus amicus

Mansit, sed praedam rapiens per bella cucurrit

Omnis amica manus. fleuit tunc tristis arator

445

Disiunctos fugiens hostes rapuisse iuuencos.

Tunc omnes periere domus, tunc cuncta supellex.

Nec solus pauper casu concussus in illo

Succubuit: diues pariter cum paupere mersus.

Post Solomonis opes libertas facta rapinis,

450

Nec pars ulla fuit belli secura maligni.

Raptor ubique furens urbes succendit et agros.

Nec seges aut arbor, flagrans quae soluitur igne,

Sola perit: quae peste carent armenta peredit,

Omnis et a dominis calcata est Africa Mauris.

455

Pro dolor! in campis acies iam sistere nulla

Nec potuit clausos miles defendere muros:

Irascente deo traduntur cuncta rapinis.

Perfidus et Stutias iterum per bella cucurrit

Antala dominante suo, meruitque tyrannus

460

Omnia sub domino praedans discurrere Mauro.