LIBER SECVNDVS

De eo ubi Saulus, qui et Paulus, admonente Spiritu sancto segregatus uenit ad Paphum, ubi erat Paulus proconsul; et cum praedicanti magus obsisteret, increpans eum quod solem non uideret, mox Paulus proconsul credidit.

Spiritus accensam uerbo radiante lucernam

Sub modio lucere uetans "Secernite Saulum"

Dixit "in oris opus". Quem mox sacrauit euntem

Imposita Petrus ille manu, cui sermo Magistri

5

Omnia posse dedit. Cyprum Salaminaque linquens

Pergit adire Paphum, quae fertur amoribus olim

Dedita sacrilegae mansisse libidinis antrum

Aligerosque uagos studio coluisse procaci.

Hinc operum procedit apex, quia gratia maior

10

Ad delicta uenit; culpas huic posse remitti

Exemplum iam Paulus erat. Quam splendida laudum

Materia est adiecta uiro! Primordia casta

In luxus regione serit, fructusque pudicos

Multiplicat lasciuus ager. Cui nescia post haec

15

Difficilisque foret cum sic uideatur honestas

De turpi coepisse loco, pars ne qua uacaret

A meritis ieiuna? Tamen molitur iniquus

Eloquio certare magus; contraria semper

Virtuti fecere uiam; iaculata retorquens

20

Ecclesiae bellator ait: "Fallacia monstrat

Quo pereas genitore satus; confinia mortis

In tenebris patiere tuis, neque cernere solem

Tempus adusque datur rerumque attendere formas

Artificem quibus esse negas." Tunc nubila uultum

25

Caeruleis fixere notis, et pectoris atri

Venit in ora color; quaerit iam calle negato

Quo duce tutus eat, cuius pede gressibus instet,

Quis tribuat miseratus opem; uacuasque per auras

Erroris palpauit iter. Pro consule Paulus

30

Mox didicit lucere fidem, cui causa uidendi

Nox aliena fuit. Non sunt noua, Paule, salutis

Obsequia; e tenebris lucem bene surgere nosti.

Omnia secretam reserant documenta figuram:

Si libeat uigili pulsare latentia sensu,

35

Iure docens Paulus miracula condere coepit

Ex oculis, iubar unde sui micat altius oris

Amisso crescente die; sic nuper iniquum

Subdere dignus erat tenebrisque fatentibus hostem

Vincere qui caecus meruit sine fine uidere.

De eo ubi sanctus Paulus Antiochiae synagogam ingressus manu silentium indixit; ibique de egressu Israelitici populi ex Aegypto per mare et ubi diuersa mirabilia facta sunt in deserto, uel de testimonio Iohannis Baptistae eo quod perhibuit de Iesu pariter praedicauit.

40

Antiochi dictam de nomine uisitat urbem

Paulus et extemplo properat dare uerba cateruis

Quas synagoga tenet dextraque silentia mandans,

"Nostis" ait "patribus tellus Aegyptia nostris

Qua posuit feritate iugum, crudelibus aruis

45

Quos rapuit per signa Deus, quibus omnia cedens

Mutauit natura uices cum uirga fugauit

Terga maris fluctusque suis stetit exul ab oris

Puluereo de calle placens pontique facultas

Obsequio est subiecta pedum, redeunte profundo

50

Naufragium factura reis, quae uertere iussa

Per uarios sua iura modos his strauit arenas,

His cumulauit aquas; iustis uia, sontibus unda.

Cum percussa silex uenis spumauit apertis

Aequoreos enixa lacus de uertice sicco

55

Flumineum largita uadum, non pristina morem

Gessit origo suum ueterem nec praebuit usum

Dona nouella ferens, quam lex aeterna coegit

Non innata sequi disiunctaque semine monstrans

Posse dari, de rore dapes, de caute liquores.

60

Nam ne pauca piis fluerent miracula causis,

Saxa uomunt latices, et inundant nubila panes,

Aeriusque liquor solidis induruit escis,

Quaeque diu uacuas tenuerunt agmina fauces

Frugiferis saturantur aquis, nimbique coloni

65

Dant epulas, pluuiamque uorant, et manditur imber.

Sic inuicta manus, sic gratia plena Creantis

Scit querulos nutrire greges et ponere sacros

In patria meliore choros, ut uentris amoeni

Fructus ad aeternae florescat semina uitae.

70

Dauitica nam stirpe satus genetrice Maria

Christus adest, quem tota canunt oracula uatum

Venturum sub carne Deum seseque creantem

Virgineos intrare sinus. Euoluite quicquid

Sabbata uestra tegunt: Typicae documenta figurae

75

Perspicitis fulgere sacri praesepibus Agni,

Cuius ab igne senes hauserunt dicta prophetae,

Et dedit ante loqui quod coepit postea nasci.

Clamauit uirtute potens Baptista Iohannes:

"Non ego sum; post me ueniet cui tangere non sum

80

Calciamenta pedum dignus neque soluere summam

Quae ligat excelsas humilis corrigia plantas.""

Quam bene uox Pauli cecinit praecepta lauacri

Permiscens antiqua nouis! Nec Epistola cessat

Haec iterare docens: "Patres baptismate nostri

85

In Rubro fulsere freto sub nomine Moysi

Per legem cum petra simul sequeretur euntes;

Nam petra Christus erat. Quid, adhuc, gens dura, requiris?

In libris sonat ecce tuis: "Ne credere tardes."

Consule signa maris, quae mystica dona susurrant

90

Temporibus uentura crucis, cum sanguine Iesus

Tinxit aquas laterisque uno de uulnere fluxit

Quod uitae tria dona daret. Rubor aequoris ille

Causa futura fuit: Sic Conditor abluit omnes,

Sic emit; hic pretii color est in gurgite ponti,

95

Apparentque uado miracula debita ligno."

De eo ubi sanctus Paulus iterum in eadem synagoga de passione Christi uel de monumento et resurrectione sub testimonio Dauitico praedicauit; et cum aliqui credidissent Iudaeis prohibentibus ne loqueretur, dixit se gentibus praedicaturum; et qui erant gentiles ibidem crediderunt.

Saepius obscuris radios infundere feruens

Mentibus haec rursus memorauit in ordine Paulus:

"Postquam signa Dei carnis uestitus amictu

Christus ubique dedit faciens manifesta quod orbi

100

Venerit ipse salus, stimulis agitata furoris

Impia turba fremens petit hunc a iure Pilati

Suspendi figique cruci: Terrena propago!

Vota quod optanti non possint omnia ferre,

Sponte salutiferi cesserunt munera Christi,

105

Qui libertatis pretium tibi uenit ab astris

Perdita restituens tumulisque iacentia tollens.

Respice quam proprio maneas obnoxia regi;

Ne pereas, uult ipse mori; post tristia facta

Quin etiam custode dato signare sepulcrum

110

Ad geminum uoluere nefas Dominoque paratam

Surgendi damnare uiam. Pro caeca uoluntas!

Quae putat aeternum mortali lege teneri

Et non posse sibi post funera reddere membra

Qui totiens aliena leuat. Meministis ab ore

115

Dauiticae resonare lyrae: "Corrupta uetabis

Sanctum nosse tuum." Poteratne in puluere leti

Ferre moras qui uita manet, quem suscitat Auctor

Nil patiens de morte Deus? Mors denique uicta est

Vincendi transgressa modum, quae iudice tacto

120

Linquere iussa reos, spoliis uacuata uetustis

Per sua bella cadit; ueniensque absoluere uinctos

Non retinendus erat; sors ultima coepit Auerni

Iam uita praesente mori, quaeque omnia subdens

Ante fuit, tunc ipsa perit; triduoque peracto

125

Lucis iter quod fecit adit, quo tota resurgit

In Domino natura suo; de lege uidetis

Laxari non posse neces; hunc quaerite cuius

Sanguine mundati regno sociamur herili,

In cuius iam parte sumus sub pignore carnis

130

Quam uoluit portare Deus." Tunc dogmata quosdam

Ecclesiae dant ista uiros. Vetuere loquelas

Vlterius proferre pias. O semper inanis,

O sterilis Iudaea tibi, quae semina uitas,

Ne fructus afferre queas! Quibus ore magistro

135

Paulus ait: "Vos ista quidem, uos nosse deceret,

Ast aliis hoc lumen erit, nam Scripta fatentur:

"Lumen in extremis posui te gentibus esse.""

Gentiles stupuere globi fontemque secuti

Sumere promissae cupiunt nouitatis honorem

140

Et lympha genetrice sati meruere renasci.

Conuenior ratione loci pro munere tanto

Historiae pulsare fidem, quae prodidit olim

Cum populos gentesque duas in uentre Rebecca

Ferret et angustis includeret agmina muris

145

Consuleretque rogans oranti corde Tonantem,

Responsum meruisse Dei: "Prior" inquit "in istis

Inferior breuiorque manet, maiorque minori

Seruiet, et iuuenis palmae potietur honore."

Quicquid in hoc utero fecunda puerpera gessit,

150

Ecclesiae conceptus habet, formamque sequentem

Gentilis concursus agit, qui crescit in aluo

In qua uictor erat; quod iam meminisse necesse est

Et studiis celebrare bonis, famulemur ut illi

Cuius ab affectu nos contigit ante uocari

155

Quam nasci, qui dona prius quam tempora praestat.

De eo ubi sanctus Paulus in Lystris claudum ex utero matris qui numquam ambulauerat praedicante eo fidem habere incipientem curauit; cui sacrificare uoluerunt; quos allocutus de ueteri eorum superstitione admonuit ut Christo credere nunc deberent.

Iamque Lycaonios incedens passibus agros

Lystram Paulus adit. Fuit hac tunc claudus in urbe

Supplicio comitante satus, uestigia ferre

Nescius ex utero; membris pars coeperat aegri

160

Se nascente mori. Comperto dogmate Pauli

Quo monitore piae tendunt ad sidera mentes,

Mox uoluit diuina sequi. Bene, claude, iacebas

Has primum graditure uias; petis aethera sensu

Cum necdum mouearis humo, pedibusque negatis

165

Longius ire uales. Paulus speculatus in imo

Pectore quid caperet claudique fidelis amorem

In uerbo iam stare Dei sic clarius infit:

"Surge citus rectusque tuis imponere plantis!"

Exsequitur praecepta salus, et calle nouello

170

Progreditur persona uetus motuque frequenti

Pulsat ubique solum perque omnia currere temptans

Saepe timet, quod nescit, iter, modo gressibus ortus

Annoso languore senex; quod ut agmina cernunt,

Exclamant diuumque uocant ac serta ministrant,

175

Vt mactanda feri procedat uictima tauri.

Paulus ad haec tunicam rumpit festinus aperta

Sic prohibens ratione uiros: "Sollemnia nobis

Cur, precor, ista datis, fragili quos corpore constat

Terrena sub lege premi? Fuit impius olim

180

Religionis honor, cum numina fusa metallis

Artifices timuere sui, cum templa dicarent

Abscisis de rupe deis. Tunc forte licebat

Innocuos mactare greges fibrasque tepentes

Consulere et uocem pecudis morientis in extis

185

Quaerere; nunc libeat uanis cessantibus aris

Aeterno parere Deo, qui semina uitae

Praebuit et uariis prouentibus arua locauit,

Cuius ab imperio plenis consurgit aristis

De grano moriente seges palmesque recisus

190

Vulnere conceptas fecundius educat uuas,

Quo moderante polum succedunt solibus imbres,

Tempora temporibus, quae cum fugitiua recurrunt

Post sua terga, uagi constantia permanet anni.

Discite iam uerum sacra de Virgine natum

195

In terris celebrare Deum nec uota feratis

Lanigero damnosa gregi, quos liberat Agnus

Vnicus, ablutum qui sanguine comparat orbem."

His dictis instructa fides; sed corporis usus

In geminum processit opus duplicemque figuram

200

Personat una salus, toto quod in aequore mundi

Ecclesiae duo sunt populi per uerba duorum,

Cui plenas captura duas facit esse carinas.

Namque haec humano generi collata uicissim

Claudorum docuere pedes, quibus adstat imago

205

Singula quaeque gerens, populo communis utrique.

Quem Petrus antiquis tribuit consurgere plantis

Ad portam uicinus erat; gens uenit ab illo

Circumcisa loco, Psalmi, Lex, atque Prophetae

Cui Christi cecinere diem. Quem Paulus ab aruis

210

Erigit ad templi numquam consederat aedes

Longinqua tellure iacens, quia gentibus orsus

Coepit ab ore pio solidae uestigia mentis

In turbas proferre rudes populoque mederi

Quem latuit uox prisca Dei. Sic claudus uterque

215

Cum properat, genus omne leuat, gentisque salutem

Personae signauit iter, quae gloria rerum

Contulit ut Petro Paulum gerat ordo secundum,

Qui fundamentis manet architectus in illis.

Vt tamen Auctoris memoremus ad omnia laudes,

220

Hi duo sunt caeci properantibus undique turbis

Qui Domino dixere simul: "Fili optime Dauid,

Da tenebras exire graues, da cernere lucem

Quam nescimus adhuc!" Subitum tunc illa medelae

Semper amica manus iubar intulit, atque reliquit

225

Nox oculos, exulque dies illuminat orbes,

Expauitque redux inopina crepuscula uisus.

Hos populos liquet esse duos quos noxia uenae

Caecauit natura suae; clementia Iesu,

Cum celebrauit iter, cum tempora carnis habere

230

Se uoluit, de luce nouat purgatque figuram

Quam delicta dabant, moxque integra fulsit imago

Quae meruit sentire Deum: Pars iuncta cerebro

Maxima sunt oculi; creat hos in munere Christus,

Qui caput et splendor rerum est. Pars omnibus ima

235

Sunt in fine pedes; hos sanat in aggere cura

Vocis apostolicae, quoniam speciosa uocantur

Quae pacem cunctis portant uestigia terris.

Exortum est lumen tenebris per dona Magistri.

Hi statuunt gressus quibus est sors tradita uerbi,

240

Vt uigeat medicina sequens bonitate prioris

Paulatimque salus in totum transeat orbem.

De eo ubi sanctus Paulus post multa in praedicatione certamina Iudaeis baptizatis pertulit quaestionem ne ex gentibus baptizaret priusquam circumciderentur. Vnde Ierosolimis consuluit et beatus Petrus admonuit, quod omnes Apostoli sunt secuti, hoc gentibus non imponi.

Iam rabidas hominum Paulus superauerat iras;

Velificante fide subitas uomuere procellas

Iudaica de nube doli non primitus ulli

245

Posse lauacra dari quam circumcisio carnis

Accedat de Lege Dei. Gens dura, quid ultra

Ad lapides ferrumque uocas? Hoc umbra figurae,

Non species mansura fuit; simulata relinque,

Quae iam certa uides; Christi processit ab ore

250

Vita manens omnesque iubet de fonte renasci

Qui ueniunt. Cur membra secent partemque resoluant

Cum totum saluare queant? Ne quaere uetusto

More premi nouitatis opem deflexaque retro

Lumina constitui postquam uia rectior omnes

255

Dirigit et caesis illustrat sentibus orbem.

Lite sub ambigua Paulus loca tendit ad urbis

Cui radiant monimenta crucis sanctosque reuisit

Iuris apostolici proceres, quibus omnia praesens

Quae sint gesta refert. Petrus, cui maxima cura est

260

Commissos augere greges, ad pascua cunctos

Se duce laeta uocans has explicat ore loquelas:

"Cernitis Aeternum saeclis memorata uetustis

Quae populo docili cecinerunt ore Prophetae

In nobis complesse Deum, qui maluit emptor

265

Omnibus esse salus, nullum discernere passus

In pretio quo uita redit; mihi iussit apertam

Gentibus hanc monstrare uiam; quid uota morari

Tardarique iuuat, quidue haec aenigmata cana

Misceri cum luce noua? Quos gratia purgat,

270

Vt ueniant lex nulla uetat. Caelestis amoris

Materia est festina fides; hanc Christus adoptat,

Hanc facit esse suam; qua quisque merebitur uti,

Circumcisus adest et iure renascitur undis."

Pastorem statuere sequi; placet ergo ministros

275

Ire simul scriptisque piis absoluere gentes;

Hoc illis non stare iugum; tamen esse cauendum:

Ne simulacra colant, quorum libamina semper

Exsecranda forent; ne suffocata cruore

Quae maculantur edant; ne saeuior hoste libido

280

Hos impura premat quos lux baptismate mundat.

Clarius ut liqueant huius documenta figurae,

Et progressa prius cur iam discedat imago,

Principium meminisse iuuat: Deus inquit: "Abraham,

Vt testamentum tibi nunc subolique perenne

285

Constituas in carne meum, praeputia ferro

Circumcide libens et foedera necte superna."

Secretam scrutemur opem, uideamus in isto

Vulnere pacta Dei quae testamenta recondit

Praescius, ut terris consortia iungat Olympi,

290

Quae didicit iurare puer qui primus ad undam

Repperit ecclesiae currentem fonte Rebeccam.

Corporis ille locus quo circumciditur Abram

Luxuriam lasciuus habet uitiique minister

Naturae sub lege iacet; pater ipse futurus

295

Seminis unde salus ad uitam pullulat orbis

Euacuat quod culpa grauat; truncata libido

Virgineum promittit opus; haec namque propago

Diuinum concepit iter; hinc sacra Maria est

Ad partum generata nouum, quae coniugis expers

300

Mater inest, natusque Dei de uirginis aluo

Emicat atque hominem Mediator in omnia complet

Hinc terrena leuans, illinc caelestia praestans.

Praeterit ergo uetus Christo nascente figura;

Haec facies ius omne nouat, cultroque fugato

305

Spiritus ardescens cor circumcidit in undis.

Qui sanantur aquis ne figant uulnera membris.

De eo ubi sanctus Paulus a Spiritu sancto prohibetur in Asia praedicare; qui Mysiam quoque transiens ad Macedoniam peraccessit quia Macedonem quendam in uisione stantem uiderat et rogantem ut ad Macedoniam dignaretur potius proficisci.

Nescius interea curis laxare quietem,

Paulus in orbe docet uerbique ligonibus omnes

Excolit et fidei cogit flauescere messem

310

Errorum fugiente gelu; quem Spiritus almus

Haec Asiae proferre uetat, nec Mysia quiuit

Diues agris huius tunc semina ferre salutis,

Fecundo ieiuna solo. Vir quippe Macedo

In somnis haec uisus ait: "Miserere, precamur;

315

Illyricos dignare sinus." O gratia quantum

Improuisa parat! Subito flammantur amore

Qui positum iam tempus habent. Sic nocte fugata

Doctiloquus conuertit iter, fructuque loquelae

Vescitur esuriens Macedonia perque soporis

320

Dona salutiferam meruit comprendere linguam.

Quaestio crebra sonat: "Si plenus munere largo

Praedicat Omnipotens: "Non ueni perdere mundum

Sed saluare magis", faciat quae causa negari

Haec aliis aliisque dari, cum prodiga Iesu

325

In commune uelit pietas succurrere cunctis?"

Suppetit affatim exemplorum copia, nosque

Lectio multiplicem docet hac in parte figuram,

De qua pauca canam: Luca narrante relatus

E populo quidam Christo comes ire rogabat,

330

Quem secum prodire uetat, qui deinde tacentem

Sponte uocat. Nouit mundans interna Magister

Quae uerbum iam corda ferant, quos obstruat intus

Error iniquus adhuc, ut tunc doctrina ministret

Officium cum tuta uenit, "Ne sancta", quod inquit,

335

"Incipiant uiolare canes coenoque grauati

In margaritas uertant contagia porci."

Altera res etiam superest in carmine dura,

Sed quibus ex ueteri patuerunt omnia fonte

Ore datas tenui facile est aduertere guttas:

340

Exodus ille liber memorat uelamina sacri

Pontificis, qua nempe queat splendescere ueste

Officiique habitum nitido componere cultu;

Qui segmentatus mediis altaribus adstat,

Quas inter species parili numerantur amictu

345

In femore exuuiae, quibus indumenta pudori

Progrediens ad templa locet stupeatque sacerdos

Obstrictis renibus mysteria castus adire.

Quod statuit lex prisca magis deuinctaque iussit

Tunc haec membra tegi quae possidet atra libido

350

Cum properat libare Deo, laxata relinquens

Coniugio post sacra tamen, ne parcior usus

Ad subolis non staret opus sterilisque marito

Connubii frigeret amor, cum certa propago

Hoc sollemne gerens nullos admitteret umquam

355

Externa de stirpe uiros, ubi nomine prisco

Ex adytis perdurat honor prolesque per aeuum

Sanctificanda redit. Vicibus supplenda creandi

Ecclesiae nunc alma fides sine fine pudicos

Pontifices iubet esse suos et quaerit in omni

360

Cauta tribu quos rite probet, nec sanguinis iste

Sed meriti successus erit. Tamen illa figura,

Qua sine nulla uetus subsistit littera, demum

Hac melius nouitate manet uariatque recurrens

Alterna ratione uices, ne forte sacerdos

365

Tunc generare uelit cum necdum mente capaces

Cernit adesse greges cumque instat, nouerit ardor

Discendique fames ut apertius ora resoluat,

Ne quisquam ieiunus eat. Nam semine uerbi

Prolem posse dari Paulus quoque saepius inquit

370

"Filioli" dicendo "mei." Iuuat ergo parumper

Eloquium genitale premi studiumque docentem

Dispensare suum, laxans pro tempore uires

Ingenii strictasque ferens, ne fusa profani

Conculcata terant, mundatis sancta reseruans.

375

Fas uetat inde queri; culpis hoc imputet Adae

Venae poena suae; quid enim rea fauce parentum

Progenies sibi iure petat? Sator ille benignus

Ni donare uelit quicquid temerarius error

Corrupto natale tulit, uia sola salutis

380

Affectus parcentis erit; miseratio semper

Conditione caret; praestans indebita, Christus

His pius accelerat iustusque his munera tardat.

De eo ubi sanctus Paulus a pythonissa puella, quae clamabat credi debere Paulo quia seruus Dei excelsi esset, spiritum Pythonem iussit exire; ob hoc caesus et missus in carcerem est cum Sila, ubi terrae motu nocte his psallentibus uincula omnium sunt soluta; et cum se carcerarius uoluisset occidere, prohibuit; quem cum suis postea baptizauit.

In Macetum terris cum moenia nota Philippi

Doctoris celebraret iter, bacchata puella

385

Sub stimulo Pythonis ait: "Paulum esse ministrum

Aeterni scitote Dei." Professio uera

Mendaci de teste sonat, uocemque fidelem

Perfidus auctor habet; sed non defertur honori

Quod cogit formido loqui, nec mente cohaeret

390

Nudus amore timor. Paulus miseratus ab atro

Daemone corda premi nolensque licere profano

Diuinas aperire uias "Fuge" dixit "et ista

Vlterius temptare caue!" Nil iussa moratus,

Hostis abest, uacuamque domum possessor iniquus

395

Deserit, ac profugo mulier sanata periclo

Conticuit de laude uiri; quae coepta peregit

Plusque tacens hoc esse docet, de munere uulgi

Haec quaestum faciebat heris, quos turbidus implet

Quo caret illa furor, populique procacis in aure

400

Seditione fremunt Romanis obuia sacris

Sacra dari ritusque nouos exire per orbem

Et ueteres cecidisse deos. Tunc agmina raptim

Fustibus innumeris eliso corpore Pauli

Conueniunt ubi carcer erat, quem sedibus imis

405

Includunt comitante Sila, uestigia quorum

Ligno mersa cauo uinclis tenuere beatis.

O felix de clade locus! Cui clara refulgent

Lumina pro tenebris, in quo dedit esse perennem

Nox antiqua diem; niueam translatus in aulam

410

Ecclesiae cunctisque ferens modo dona salutis

Quam bene carcer erat! Tota concurritur urbe

Qui primus noua tecta petat quiue oscula figat

Postibus et tacta sacretur parte cylindri.

Iam nocturna quies per corpora serpere fessa

415

Coeperat; exsiluit tellus imitata ruinam,

Visceribus concussa suis, et claustra relaxans

Mota uagatur humus, seruitque canentibus hymnum

Tempestas famulata soli. Pro, quanta patescis

A nullo superanda fides! Veniente periclo

420

Poena fugit, geminoque metu discrimina crescunt,

Vt perdant tormenta locum. Tremefactus ab alto

Excutiens sua membra toro cum libera custos

Cerneret antra necis, gladii mucrone retecto

In iugulum uult ferre manum; sed non licet illi

425

Paulo teste mori, cuius solamine uitam

Repperit atque suo meruit de carcere solui;

Descendensque domum sacris fomenta ministrat

Vulneribus liquidamque parat sibi redditus undam

Caelestem tacturus aquam; nam corda saluti

430

Figere Paulus amans cunctos simul amne fluenti

Diluit, aetherei patuit cui luminis ante

Gratia non perimi, creuit post uita renasci.

Blandiloquis olim capta est sermonibus Eua

Deceptura uirum; nunc improbus ora puellae

435

Qui tunc daemon agit repetensque ad crimina sexum

De quo praedo fuit, multis uentura canendo

Peccati conceptor erat; sed apostolus Adam

Iam melior, caeleste leuans in imagine signum,

Qui fuerat terrenus homo nec certa recepit.

440

Nam fallit quod ab hoste uenit, metuamus ut omnes

Hoc audire nefas nec corrumpamur amari

Melle doli, si uera canat qui falsa ministrat.

De eo ubi sanctus Paulus Athenis, ubi a populo seminiuerbius uocabatur, cum Epicureis et Stoicis philosophis certauit et post apud magistratus plura disseruit arae quam uiderat faciens mentionem, et Dionysius primus Areopagita cum aliquibus credidit.

Ingeniis claras et linguis Paulus Athenas

Ingreditur tumidamque feris conflictibus urbem

445

Eloquio torrente premit, quem turba profari

Doctisonis mirata modis "Quibus" inquit "ab oris

Verborum fluit iste sator?" Plebs nescia Paulum

Semina ferre uocat fruiturque errore magistro

Vera loquens; namque hic fecundus in orbe uiator

450

Ambulat atque colit, cuius labor omnibus instat,

Vt crescat diuinus ager purgataque fructum

Mens humana ferat, lolii ne sordeat herbis

Quam segetes portare decet. Manus aemula cogit

Ad proceres hunc ire simul, quibus edidit adstans:

455

"Cecropidae, quos fama canit sermone diserto

Gymnasiis uernare suis, ubi praesidet altus

Sacrilegae nouitatis amor, uos cernimus aram

Ignoto posuisse Deo, qui condidit astra,

Qui pelagus terrasque dedit, quem uita parentem

460

Vt moueamur, habet, cuius spiramus ab igne,

Cuius imago sumus, de quo cecinere poetae

Hinc hominum constare genus, quem praedico: "Cuncta

Sanxit ab ore suo." Cur haec diuina uocatis

Quae facitis uacuoque metu caeleste putatis

465

Auxilium quod gignit humus? Natura metalli

Visceribus iacet ima soli, quibus eruta sumit

Ingenii fabricantis opem, seu numina templis

Hinc ueniant seu uasa focis; sibi causa timori est

Ars operata deos; Dominum super omnia fusum

470

Claudere nemo potest paruisque artare figuris;

Quod capitur minus est spatio capientis. In auro

Materia est; opifex rerum non sustinet usum

Quem simulant quos ipse creat. Quam dura luetis

Crimina! Quam stultam sese sapientia uestra

475

Iudicii est sensura die cum corpora Christus

Surgere cuncta iubet tormentaque fine carebunt

Vtque reos cruciet, seruat quos deuorat ignis!

Sic caro iuncta Deo carnales expiat actus,

Et commissa sibi coram hac examinat ultor

480

Qua uoluit moriente pati, quam funeris expers

Viuificare uolens post tartara reddidit astris."

Haec multos ad dona uocant. Dionysius ipse

Primus in arce loci noua praemia iungit honori

Complexusque fidem sic incipit esse sophista.

485

O lupe, Paule, rapax! Dedit hoc benedictio Iacob

Nomen habere tibi; quid iam remanebit in orbe

Quod non ore trahas postquam sollertia Graia

Cessit et inuictas in dogmate uincis Athenas?

Cur Epicureus uel Stoicus impia soli

490

Bella cient? Reserare opus est quo nomine multi

Sectarum coiere greges. Vitam ambo beatam

Elegere sequi, quam corpore diligit alter,

Hic animi uirtute colit; dat et actio Pauli

Ad uitam praecepta piam; sic themate iuncto

495

Hi magis alternis soluerunt uocibus ora;

Corporis atque animae commissus partibus exstat

Plenus homo, sed nunc studiis diuersa sequentes

Ambo uolunt quod neuter habet; uas lumine plenum

Subdit utrumque Deo, "Video" clamans "caro menti

500

Quam sit iniqua meae", rursusque salubriter infit

Non propria de parte geri quod gratia donat.

Hoc celebremus iter, uita est quia Christus et ipse

Se uocat esse uiam, per se gradiamur ut ad se,

Sanctaque ne pedibus posset cessare lucerna,

505

Praeco datus fidei uestigia suggerit orbi.

De eo ubi sanctus Paulus Corinthum ueniens inuenit Aquilam nomine praedicantem; apud quem et mansit exercens simul et scenofactoriam artem in qua erant praediti, hoc est tabernaculorum factionem, ubi eum Christus admonuit ne praedicare cessaret; et omnes ibidem crediderunt.

Attica discedens iam liquerat agmina Paulus

Eloquiis superata piis bimarisque Corinthi

Moenia iuncta petens populosam repperit urbem,

Quae, licet alterni contingeret aequoris undas,

510

Perpetuas sitiebat aquas; ibi Ponticus ille

Aquila tunc praeceptor erat, uir plurima laudis

Instrumenta gerens, cuius se Paulus amico

Contulit hospitio sociam dignatus adire

Artis amore domum; nam scenifactor uterque

515

Pollebant operis studiis et dogmate Legis.

Christus ait: "Nunc, Paule, doce; non obuiat ullus

Me comitante tibi; quae sit mihi moenibus istis

Turba uides; insiste loquens; ego pectora firmo."

Ista monent nullos umquam de munere tardo

520

Posse queri gratis quod dat clementia Christi.

Tecta sub ambiguo lateat ne forte figura,

Qua dabitur ratione canam: De nomine saepe

Argumenta trahi documentaque maxima gigni

Scripturae cecinere piae. Iuuat altius ergo

525

Quaerere qui Paulo carus coniungitur hospes

Factus in arte comes, sub cuius imagine causae

Sic uocitatus erat qualiue decorus honore est

Hac quoque parte placens: Aquilae natura fidelis

Sponte gerit quod forma tenet; nam debilis aeuo

530

Et declinatis senior iam uisibus ales

Flammiuomo sub sole iacet pennasque grauatas

Eius in igne fouet nocturnaque lumina pandit

Atque oculos radiis ardentibus ingerit aegros

Ad ueterem reditura diem; sic dona caloris

535

Languida sumit auis, cuius de fomite uires

Accipit et prisci reparat dispendia saecli;

Cui ne sola forent quae feruidus incutit aestus

Per laticum purganda uadum, ter mergitur undis

Et senium deponit aquis iuuenemque decoris

540

Effigiem de fonte leuat. Quis apertior actus

Religionis erit? Cum ueri lumine Solis

Tangimur, antiqui contagia soluimus aeui

Accedente fide; lympha mox matre renati

Conspicimur nouitate rudes; infantia rursus

545

Fit recidiua seni, geminoque manantibus ortu

Hic melior natalis adest. Bene conscius huius

Alitis exempli, quem Spiritus egit opimam

In cithara uersare manum, "Renouaberis" inquit

"More aquilae"; qua lege datur sentire probatis

550

Laude placere typi quod firmant cantica iusti.

Nec uacat ars Pauli socio celebrata sub ipso

Secreti uirtute boni; tentoria quippe

Fortia mobilibus fabricabat in aggere tectis;

Longius haec abiens peregrinus ubique uiator

555

Erigit atque hiemes solesque his pellibus arcet.

Nos quoque per culpam prima de sede repulsi

Exilio mundi iacimur; uia reddita tandem

Qua patriae repetamus iter; munimina nobis

In castris sint, Paule, tuis, ne criminis imbres

560

Tempestas mundana ferat scelerumque uapores

Ignitus temptator agat; sub tegmine tali

Tuta salus nullum discriminis excipit ictum

Nec prostrata feri succumbit uiribus hostis.

Mystica signa duces praemittunt laudibus artis:

565

Pisces Petrus agens homines capit; aequoris hospes

In sacris persistit aquis. Habitacula Paulus

Dum terrena leuat, docet ut caelestia condat

Factaque saepe manu nunc construit atria uerbo.

De eo ubi sanctus Paulus in Epheso cum duodecim uiros de Spiritu sancto interrogasset, nec nomen hoc se audisse dixerunt quod ab Iohanne fuerint baptizati; quos Paulus quia baptismum Iohannis inuenturi nomine fuisse perdocuit, eosdem in Christi baptismate baptizauit, et Spiritus sanctus eis mox linguas uarias tribuens superuenit.

Vlteriora sequens lustratis finibus arua,

570

Conueniens Ephesum Paulus docet atque ibi quosdam

Prospiciens adstare uiros, "An Spiritus almus

Venerit his?" quaesitor ait; qui fonte Iohannis

Se dudum maduisse ferunt; nam nominis huius

Expertes hucusque trahi; quos flumine sacro

575

Abluit et sanctus mox Spiritus ora repleuit

Verborumque dedit solitis uirtutibus imbrem.

Saepius arma mouent ista de parte profani

Et bellare parant, quibus ut contraria possim

Fundere tela loquens, tu nunc mihi largius ora,

580

Spiritus alme, riga, sint ut tibi dogmata digna

Quae dederis! Tu uocis iter, tu semita linguae,

Tu dicture, ueni qui per tua munera semper

Quod reddamus agis donique resuscipis usum!

Nomine uenturi praecursor in orbe Iohannes

585

Exhibuit baptisma suum Dominoque parauit

Ipse uiam memorans cunctis baptisma futurum

Post aliud, quod iure datur, quod trina potestas

Illustrare solet; sed quod magis eligit huius

Tangere Christus aquas, formam facit omnibus ad se

590

Currere, fonte pio sacram ne deserat undam

Vlterius mortale genus, quam corpore mundo

Et Dominus dignatus erat cum diluit amnem

Per famulum mergente Deo. Iam flumine tacto

Discipulis hoc cessit opus, quos dogmata plures

595

Baptizasse canunt; serui cessare lauacrum

Fas fuerat ueniente Dei praenuntius ex quo

Dixerat ista prius; quo fecit tempore Iesus

Iam plenum baptisma geri uelut ante Iohannes,

Cur solitum propriumque daret? Quae regula Paulum

600

Compulit ut Christi deberent fonte renasci.

Quem non uenturum sed iam uenisse Iohannes

Insinuans digito caelestem prodidit Agnum,

Hunc peccata canens a cuncto tollere mundo.

Quid geminum baptisma cupis simulare, profane?

605

Dissona non iterant; repetitio rem tenet ipsam,

Non aliam, bisque illa foret quae primitus esse

Coepit et ipsa redit; nam cum discordet origo

Principii finisque sequens, et singula dici

Et patet esse semel, nulloque errore grauantur

610

Quae collata simul possunt diuisa probari.

Cum tamen haeretico nigredine plenus Auerni

Polluitur quicumque lacu, si lumen habere

Ecclesiae uult fonte piae, non cogit ad undam

Nostra fides hunc ire iterum quia nomine trino

615

Dogmata praua trahunt, nec qui sed quid dare possint

Explorare solet positae quem uera fateri

Instituere manus, solusque repellitur error

In diuersa trahens quod Spiritus efficit unum.

Hos etiam bis sex memorat Scriptura fuisse.

620

O sacer et felix numeri modus! Agmine fuso

Cum meruere cibi damnorum semine nasci,

Iuris apostolici lata est tot gloria uasis.

De eo ubi in Epheso, cum sanctus Paulus diuersis modis tribueret sanitatem, septem Iudaei daemoniaco manus imponere praesumpserunt, dicentes se in Christi hoc nomine quem Paulus praedicabat efficere; quos daemon rogatus et responso reddito laceratos effugauit; quod populus agnoscens uenit ad baptismum. Sed aliqui libros magicos incenderunt quinquaginta nummorum milibus aestimatos.

Iam sermone potens Ephesi conuerterat urbem

Paulus, et aethereis fulgebat gloria signis.

625

Cumque per innumeros nutarent saucia morbos

Corpora (nec miseros operata refecerat aegros

Artificum medicina manu) uelamina sacra

Absentes petiere sibi, quibus adfuit ardens

Vt caderet uapor ille fides finemque calori

630

Altera flamma daret; semicinctia denique Pauli

Atque ablata palam sudaria fusa per artus

Languorum pressere focos, membrisque repostae

Ad nihilum fluxere lues; uigor omnia curans

Tactus erat, nullaeque domus a munere cessant

635

Quod medica de ueste ferunt. Virtute sub ipsa

Spirituum quoque turbo minax, uelut irrita fumi

Pars per inane fugit, ne fabrica pulchra Creantis,

Quae plasmata solo caelestis imaginis instar

Traxit et auctoris speciem pro pignore gestat,

640

Hospite sit polluta suo templumque decoris

Inficiat praedonis odor. Quo tempore septem

Iudaea de stirpe uiri noua proelia temptant.

Sic prius affati: "Quem Paulus nomine Iesum

Praedicat, hunc tibimet pariter proponimus et nos;

645

Peruasum dimitte locum." Vox reddita contra,

"Christus qui sit" ait, "qui Paulus" sentio; "nam uos

Ignotos uitare licet". Cognosce furorem,

Gens inimica, tuum; daemon regnare fatetur

Quem uenisse negas, atque hoc conuinceris ipso

650

Quo stimulante ruis, cui non datur ore placere

Quod terrore mouet; contraria dicere uoto

Causa Dei prohibet, quam lex comitatur amoris.

Haec est uera fides. Quae tunc spectacula plebi

Quamue triumphalem Domino uincente coronam

655

Contigit inde geri, rabido cum murmure frendens

Daemonis ira suis bene noxia rumpit amictus

Dissecat et facies fugiuntque pericula uicti

Nudaque praecipiti conuertunt terga pauore!

Quid, Iudaea ferox, iam non de clade timebis,

660

Quae socio sic hoste peris, cui criminis auctor

Punitorque idem est, ne sit te iudice pulsus,

Qua simul est peccante reus? Mox fama per urbem

Sparsit ubique uolans et daemonis edere uocem

Quod uirtus est summa Dei. Concurrere gaudent

665

In latices intrare pios maculasque uetustas

Fonte lauare nouo sanctisque nitescere lymphis,

E quibus una datur simul insons omnibus aetas.

Ast alii magicis ponunt incendia libris,

Vt mereantur aquas, et uitant ignibus ignes.

670

Ardua flamma nimis, cuius super aera fulgor

Euolat et caelum tales petiere fauillae.

Quinquaginta etiam pretium posuere libellis

Milia nummorum quoniam meruere nocentes

Sic abolere nefas. Huius haec causa figurae est:

675

Lege sacer numerus delicta resoluit, ut olim

Diluit in toto Dauid sua crimina Psalmo

Contractusque fugat; nam quinquagesimus annus

Cum Iubilaeus adest, proprii distractio ruris

Antiquo donatur hero; seruire coactos

680

Libertas amissa petit; mala debita laxat

Creditor, et limen patriae uetus aspicit exul.

Quinquaginta etiam cubitis distenditur arca,

Quae depressa uadis atque aequore tuta salutem

Sub numero pietatis agit seruataque crescit

685

Per spatii parcentis opem, quia Christus ubique

Condidit Ecclesiam uenia fabricante capacem,

Quae sic coepta fretis latissima funditur aruis.

De eo ubi Ephesi contra sanctum Paulum Demetrius argentarius qui Dianae aedes faciebat argenteas, seditionem concitauit. Post cuius allocutionem ad theatrum irati pariter cucurrerunt, ubi nihil praeualuit strepitus insanorum.

Infelix Ephesi Demetrius arte locabat

Sacrilegis delubra locis argentea suetus

690

Soluere uota suae pretio maiore Dianae;

Cedere cuncta uidens prisci monumenta furoris

Ingemit et uanas his uocibus excitat iras:

"Non pudet, o socii, nostram cecidisse Dianam

Quam mundi suspexit honor? Mortalibus ultra

695

Quae speranda salus si non per saecula possunt

Fine carere dei? Quae nunc simulacra sacellis,

Quae poterunt dare tura focis? Quos aduena Paulus

Territat et quicquid gerimus pro nomine diuum

Muta metalla uocat, quorum discedit ab urbe

700

Religio pulsique fugam petiere Penates.

Hei mihi, iam uideo subitis lapsura ruinis

Condita fana diu, templi quoque nobilis aedem

In cineres stragemque dari! Quam prendimus arcem

Quamue tenemus opem, quibus interclusa facultas

705

Est operum crimenque foret fecisse Dianam?

Pergite! Tempus adest. Labor ultimus omnia secum.

Si desperat, habet; sola est uia uincere uictis

Formidare nihil; restat sors certa triumphi

Pro superis mouisse manus. Insurgite telis,

710

Et, quam uota deam celebrant, hanc arma reposcant!"

His dictis plebs mota fremit, magnamque Dianam

Communi clamore uocant, ac praepete cursu

Itur in obscenum cum seditione theatrum.

Non alio decuit causas meritumque Dianae

715

Lasciuos tractare foro; capit area turpis

Concilii deformis opus; tamen impetus amens

Fluxit ut in uacuas oculis qui labitur auras

Nullaque dispersus retinet uestigia fumus.

O miseranda manus! Cui tu praestare laboras

720

Perpetuam cur esse putas? Te teste sacellis

Eruitur fugitiua suis. Quo iure pauescis,

Qua pereunte doles caeloque adiungere temptas

Quam terris remanere negas? Nunc ordo figurae

Explorandus erit latebrisque uidendus apertis:

725

Dicitur e solo Demetrius atria demens

Argento posuisse deae, cum plura capaci

Protulerit natura sinu quibus ista metallis

Fingeret, ut fusis animantur uultibus aera

Ingeniique manus promittunt uiuere cautes.

730

Quod si sanctiloquos uoluamus ab ordine libros,

Inueniemus iter, puris quia sensibus aurum

Comparat, argentum nitidis Scriptura loquelis.

Nam Psalmus licet ista canat; tamen, inclite Moyses,

Altius hoc memoras populo cum talia dictas:

735

"Aurum atque argentum templorum ferte decori."

Quod iacet interius menti non dura metalli

Materies sub corde latet, sed apertius illud

Exagitat quod Christus amat; mens obtulit aurum

Cui fuerit pretiosa fides, pariterque ministrat

740

Argentum cui uoce sonant bona tympana cordis,

Vt Dominum duo iuncta colant: de pectore sensus,

De sermone sonus; sic aurum dogmata Legis

Argentumque petunt hoc ad pia templa parari.

Nos, quia templa sumus si crimina cuncta recedant,

745

Praescia uerba monent, quod apostolus ipse reuelat.

Corde salus credentis erit confessio uoce.

Sacrilego res una fuit: Demetrius aedes

Condidit argento, cuius facundia mouit

Hos animos, ut norma probet sine iudice sensu

750

Numina uana coli nec de uirtute uenire

Pectoris istud opus, cui pars haec sola dicatur

Quae rationis inops nudam serit ore loquelam.

De eo ubi sanctus Paulus in Troia in cenaculo usque ad noctem praedicans lampades fecit incendi; ibique Eutychus adolescens dormiens in fenestra cecidit de tertio cenaculo et imo mortuus est repertus; in quo Paulus incubuit dicens animam eius intra ipsum esse; et resuscitatus puer ubi Paulus docebat ad primum est cenaculum reuocatus.

Tu quoque signa ferens titulos in carmine nostro,

Troia, repone tuos et laudibus adde triumphos,

755

Qui magis ex uero fulgent tibi clarius actu

Quam quae pomposo reboant tua bella cothurno.

Lingua colona Dei cum semina feta saluti

Spargeret, in seram produxit tempora noctem

Plus animis factura diem; micuere coruscae

760

Lampades, ut uerbi lucerent igne fideles.

Solus ab excubiis uiuacibus Eutychus exul

Mersa sopore graui commisit membra fenestrae.

O male parta quies! O semper dedita somno

Pectora, nuda bono! Quantis patet ille ruinis

765

Quem nox sola tenet numquamque resuscitat aegrum

Ad meliora caput! Nescit uigilare periclo

Qui patitur dormire Deo. Quid inane fenestrae

Quaeris, adulte, chaos quidue hac in parte quiescis

Qua ruiturus eris? Res est inimica saluti

770

Pendula celsa sequi furtiuaque somnia prono

Carpere uelle toro; poteras meliore cubili

In uerbo recubare Dei Pauloque monente

Eius uelle aditum cui limine peruia recto

Ianua nomen inest, per quam de fonte leuatae

775

Ad uitam gradiuntur oues; hanc quaerite cuncti

Si rabidas fauces cura est morsusque cruentos

Euitare lupi, cuius lacerabitur ore

A pastore fugax qui sparsos uocibus agnos

Euocat atque gregem propria de morte redemptum

780

Non sinit insidiis et amari uulnere dentis

Rursus ab hoste capi. Maesto sonuere tumultu

Atria; concurrit gemitu miserata frequenti

Turba uidere locum qui funere tristis acerbo

Laetitiam facturus erit; cui Paulus adhaerens

785

Pectore "uiuit" ait; quam uocem uita secuta est,

Morsque repulsa fugit. Quantum tua, Christe, potestas

In famulis operata facit! Tu redditus astris

Aequalisque Patri de maiestate perenni

Iura superna regis. Sed quod caro corpore matris

790

Virginis orta tibi regnum spoliauit Auerni

Viuaque de proprio reuocasti membra sepulcro

Teque probans uoluisse mori qua parte resurgis

Et qua natus eras tam ferrea uincula soluis,

Lux aliis alterna redit te auctore simulque

795

Exemplo donata tuo, qui subdita dudum

Cogis et electis succumbere Tartara seruis.

Interea felix surgit de morte cadauer

Et meliore uia tria per cenacula sospes

Ducitur ad Paulum, cuius conspectibus insons

800

Coepit adesse puer uitae iam dignus honore

Cum leti conuertit iter. Quae gloria facti

Instruit ad ueterem causas aperire figuram:

Fulta tribus cameris Noe describitur arca

Ecclesiae documenta gerens; stetit ordine primae

805

Pars hominum, pecudesque gradum tenuere secundae,

Tertia sors addicta feris; quae cuncta per undas

Arca quadrata tulit, uelut in baptismate fontis

Omnibus est nunc una salus, sed moribus unus

Non ualet esse locus; nam nidos fertur in illa

810

Aedificasse Noe, quem Iustum dicit Hebraeus

Et Requiem, quod Christus inest, qui diuidit aequus

Praemia certa suis. Quisquis uirtutis amator,

Iungitur alta petens Noe; stat proximus infra

Ingenio breuiore minor; sors dedita saeuis

815

Tartareum tenet ima sinum. Sic Eutychus ergo

Prima parte cadens inferni perditus oris

Haesit et humana uacuus ratione ferarum

Coepit habere locum; cui postquam pectore Paulus

Incubuit uerbumque suum sapientia fudit,

820

Ore leuans animam carnali lege peremptam,

Ad Dominum de morte redit, quod Epistola clamat:

"Qui dormis, iam surge citus!" rursusque perurget:

"Teque uigil de morte leua!" Super ardua trina

Promeruit iam stare puer, quia dogmate trino

825

Comperit aeternae quae sit substantia uitae.

De eo ubi sanctus Paulus in litore maioribus natu ex Asia conuocatis ualedixit plurima allocutus et admonens, significans quia annis tribus eis continuis praedicasset, dicens se Hierosolymam iturum et plura passurum uel quod ultra eum non uiderent, admonens eleemosynam fieri; moxque genu posito orans turbis lacrimantibus est profectus; quibus dato osculo perrexit ad nauem.

Iamque peragratis Paulus stationibus orbis

Ad Solymam uenturus erat, quo Spiritus illum

Pergere saepe monet; cupiens in litore noto

Perpetuum memorare uale, simul undique sacros

830

Euocat has reddens caro de pectore uoces:

"O dilecta manus quae Christi militat armis!

O summo plebs nata Deo! Meministis amoris

Et studii documenta mei; gentilia promptus

Agmina Iudaicosque tuli sine fine furores,

835

Vt uitae praecepta darem nullumque lateret

In populo narrata fides. A sanguine uestro

Mundus semper ero nec debitor oris auari

Clausa talenta luam sterilemque in semine uerbi

Ieiunus culpabit ager; uos conuenit inde

840

Vsuram praestare piam cum uenerit Auctor,

Qui meriti discussor erit seruosque reposcet

Mensurae crementa suae. Mihi germina ferre

Sensibus ardor erat, quae passim credita sulcis

Sparsimus; at fructus tenues mala terra dolebit.

845

Vado uidere crucis uenerandam gentibus urbem,

Quo me iussa uocant; uarii luctamen agonis

Hic dabitur certare mihi, nam cuncta subibit

Qui cursum complere uolet; mitissima sors est

Poenarum quas uota gerunt regnique facultas

850

Perpetuo pro rege pati. Seruate, ministri,

Ecclesiam Christi, pretium quam sanguine nobis

Fecit in orbe suo; famuli retinere laborent

Quod Dominus de morte dedit. Non cernitis ultra

Iam faciem uultusque meos; uigilantius, oro,

855

Commissos lustrate greges, quia dente rapaci

Conuenient ad ouile lupi; custodia peccat,

Cum spoliis si raptor eat; pastoris inertis

Fraude perit quod praedo capit. Sed et acrior hostis

Intus erit, grauiusque malum discordia portat

860

Quae uulnus sub pace creat; ne cedite duris;

Virtuti damnosa quies, nullumque coronat

In stadio securus honor; sua gloria forti

Causa laboris erit, rarusque ad praemia miles

Cui pax sola fuit; uictoria semen ab hoste

865

Accipit; hinc oritur. Dominus plantaria uestra

Fecundare ualet, qui per sua dona uenire

Ad sua dona facit quodque adiuuat ipse ministrat.

Non ego diuitias luxu fallente superbas

Alterna mercede tuli nec munera sumpsi

870

Vos potius quam uestra petens; me scitis ut istae

Cum sociis pauere manus. Assuescite gazas

In lucis proferre uias operumque locare

Thesauros in sede poli; nil proderit aurum

Defossis quaesisse locis, si claudat auarus

875

Quod celabat humus; quod non in paupere surgit,

In tellure iacet caecoque reuoluitur antro

Obscura peccante manu; laxate supernis

Corda, precor, monitis, neque respuat ullus egeno

Tecta parare gregi, quo suscipit hospite Christum."

880

Sic postquam fatus dedit oscula, cum simul orans

Flexit in arua genu strictique doloribus omnes

Ad lacrimas fluxere pias longeque per undas

Obtutu comitante sequi meruere carinam;

Dumque per oppositas extendunt lumina nubes,

885

Additur in pelagus oculis uia, raptaque flabris

Puppis adhuc nota est et mulcet imagine mentes,

Affectuque animi crescit mensura uidendi.

Sed quod ait: "Tribus haec annis praecepta saluti

Nocte dieque dedi", patet hac ratione figura:

890

Qui canit Ecclesiae tria dogmata saepius edit

Historicum, morale sonans, typicumque uolumen.

Sic etenim ternas capiunt sex uasa metretas,

Quae ueteri de Lege nouo rubuere liquore.

Forma sacrificii perfecti prisca canistro

895

Tres panes offerre iubet; quibus additur illud

Discipulis quod Christus ait iam nocte roganti

Tres panes debere dari; nox ista profecto est

Mundus, ut, hic si quis uerbi desideret escas,

Exhibeas, quaesite, dapes doceasque uolentem

900

Quod Pater et Natus, quod sanctus Spiritus unus

Sit Deus et numerum triplicat substantia simplex.

Nec semel hoc pia iussa canunt. "Angariat" inquit

"Te quicumque petens ut pergas praeuius unum,

Cetera uade simul duo milia." Nonne uidentur

905

Hoc mandata loqui: Si quis te consulit errans

Ignarusque uiae, quid sit Deus edere malis,

Prode Patrem, subiunge libens, quod Filius et quod

Spiritus est almus, numero tres et tamen unus.

Hinc Iudaea uacans, sterilis quae dicitur arbor,

910

Expectata tribus fructum non attulit annis,

Quod triplici spernens tractare uolumina sensu

In fidei numeris nescit dare munera Christo.

De eo ubi sanctus Paulus a Iudaeis in templo Hierosolymis tentus est. Quibus cupientibus eum interficere tribunus eripuit iniectis duabus catenis. Qui Hebraice allocutus est qua fuerit ad Dominum ratione conuersus; et cum dixisset quia iussisset ei inde discedere et gentibus praedicare, clamauerunt debere eum tolli, ne uiueret; et uestimenta sua in aera uel puluerem iactauerunt; uel de quaestione quae aborta est de contrarietate uerborum.

Nobile iam templum Salomonis Paulus adire

Coeperat et ueteris sollemnia reddere Legis.

915

Corripit hunc Iudaea manus rabidoque tumultu

Conclamant necis esse reum, sed in arma tribunus

Euolat et uinctum geminis iubet esse catenis.

Quae tamen astrictis incumbunt dura lacertis

Non animum tormenta ligant, quod Epistola Pauli

920

Lumine plena canit uinciri posse ministros,

Vinciri non posse fidem, uerbumque tenere

Suppliciis non esse datum. Gradibusque sub ipsis

Constitit Hebraeo plebi sermone locutus:

"O fratres patresque uiri! Me nostis in oris

925

His uenisse rudem; doctrinae deditus omni

Legis amore fui; uobis modo testibus utor,

Quorum scripta ferens ardebam caede Damasci

Christicolas punire greges et finibus orbis

Hanc prohibere fidem. Sed non mortalia possunt

930

Auctori certare suo. Descendit ab astris

Lux oculos clausura meos, et ab igne corusco

Aucta dies latuit, caligantesque tenebrae

Orbibus incumbunt, quarum mihi tempore creuit

Adueniens cum nocte iubar. Discernere causas

935

Euentus post facta solet; bene uidimus umbras,

Vsuri iam Sole nouo. Sed et auribus haesit

Clamor ab ore Dei; repetito nomine Saule

Me Christus terrore quatit, ne signifer ultra

Auderem bellare sibi. Quo iure negabo

940

Quo feriente cado, cuius de munere pronus

Attollor meliore uia perque ardua surgo

Sublimisque sequor felicia dona ruinae!

Iam satis, o ciues, crudelia mouimus arma.

Nil dubium pars illa docet quae teste beata

945

Fungitur hoste suo. Quid adhuc libet esse nocentes?

De tenebris lucete meis cui fontis ab undis

Est uisum largita fides et mortis imago

Viuere coepit aquis." Heu! Numquam saxea tellus

Seminibus fecunda suis, uacuique laboris

950

Qui sterilem patiuntur humum. "Post denique Iesus

Haec mihi uisus ait: "Procul, hac procul urbe relicta

Pergere, Saule, para; non est tibi credula nostri

Nominis; ad gentes potius cane uerba salutis.""

Protinus hanc uocem querulae rapuere phalanges;

955

Proiciunt uestes ac puluere longius acto

Ventosa leuitate fremunt, uarioque fragore

Personat in Pauli rabidum discrimina uulgus.

O Iudaea nocens! Auctorem perdere uitae

Cum cuperes, sic dicta dabas; fuit optio linqui

960

Quem uelles clamosa tibi, sed ab ore cruento

Triste petis malesuada nefas et gaudia Paschae

Electo latrone colis geminasque furorem

Saeua pio, placata reo. Certamine cuncto

Te spolias uacuamque locas cum durior ipsis

965

In Stephanum tormenta iacis, deponis amictum

Et nunc ueste cares, primi quia poena parentis

Est cognata tibi ueterisque in corpore portas

Transgressoris onus, contraria fontis honori

Ne renoueris aquis. Adam sub criminis ortu

970

Cognouit quod nudus erat, documentaque noxae

Hinc misero patuere suae; te mortis origo

Crebra subit, cui plena malis interserit ira

Bis habitum quem culpa creat. Iam bella tribunus

Vocibus his ardere uidens fera uincula Paulo

975

Addidit et castris torquendum misit iniquis.

Nota querela locis ut sit superanda canemus:

Paulus gesta loquens socios ibi lumina dudum

Conspexisse suos, uocem tamen auribus illam

Non hausisse refert; at tunc, quo tempore caecus

980

Decidit, et uocem comites audisse leguntur.

Sic uariat narrantis opus. Sed utrumque necesse est

Concinat haud dubium; nam tunc audisse feruntur,

Accepisse sonum, nunc non audisse profecto.

Haec rationis erit simplex uia: Iure negatur

985

Vox quoniam confusa loqui, neque creditur illud

A sermone dari quod non in pectore condit

Accipiens; dubia tantum stimulatus ab aure

Ambiguusque fragor solas diuerberat auras;

Sic audisse simul, sic non audisse leguntur;

990

Altera pars sonitus, certae est pars altera uocis,

Et fert atque refert geminam res una figuram.

De eo ubi sanctus Paulus in castris tortus et flagellis est caesus. Contra quem Iudaei quadraginta coniurauerunt ne comederent aut biberent priusquam occiderent Paulum euntem ad tribunum Lysiam. Quod cum prodidisset propinquus Pauli, nocte a tribuno missus est Caesaream ad Felicem praesidem, ubi causam dixit cum Iudaeis et oratore eorum et postea apud Festum successorem, a quo appellauit ad Caesarem; uinctum enim Felix seruari fecerat successori.

Agmina supplicii feruentia corpore Pauli

Poenarumque graues euoluere uersibus iras

Causa monet, sed lingua pauet. Fugiamus ab ista

995

Parte, dolor, ueritique nefas tam triste premamus

Eloquium, ne forte legens sua fletibus ora

Compleat et largis humescat pagina guttis.

Nec tamen haec poterant animos satiare cruentos;

Ardet amor scelerum cupiuntque in sanguine Pauli

1000

Sacrilegas uersare manus. Quae dura malorum

Vota! Quater deni uesanae stirpis alumni

Imposuere sibi non ullum sumere potum

Primitus atque cibum quam parta caede daretur;

Hinc magis esse dapes. O pallida cordis imago!

1005

Pocula sunt, Iudaea, tibi meliora cruoris

Quam laticis, nullasque uolens contingere mensas

Esuris ad facinus saturamque cadauere iusti

Quaeris habere famem. Non haec ieiunia Moyses

Condidit exemplo tot consummata diebus,

1010

Vt memoras, quot tela moues; totque inspicis annis

Secretas patuisse uias ubi diuite nimbo

Fluxerunt de rore cibi rupisque uicissim

Arida fudit aquas, in quo meruere parentes

Diuina bonitate frui donisque supernis

1015

Enutrire animas. Numero crudelis ab ipso

Tu saeuire uenis pollutaque foedera iungis

Agminis, ut plures faciat mors una nocentes.

Comperit haec Lysias Pauli uulgante propinquo

Quoue parent aduersa loco; monet ocius ergo

1020

Clam sua iussa tegi noctisque in tempore cautus

Obscurum praeuenit opus lectisque maniplis

Imperat ut tuto Paulum comitentur honore.

Gloria de meritis a te, delator honeste,

Non aliena foret, quodque est ad praemia rarum,

1025

Proditione places; nec te constantia laedit

Quam sceleri seruare times; in crimine uirtus

Crimen erit, cumque ad facinus sociantur iniqui,

Est ibi culpa fides, quam tunc in laudibus ornat

Verus honor cum causa pia est. Stipantibus armis

1030

Caesaream mox Paulus adit, quo turba cucurrit

Rhetore fulta suo, qui praesidis aure potitus

Irrita uerba dedit. Contra sic denique Paulus

"Optime praeses", ait "dudum te nouimus omnes

Iustitiae documenta sequi comitemque modestam

1035

Consiliis hanc esse tuis quae gratia suadet

Fidere nec dubium tali sub iudice fari.

Non Legis templique pium uiolauimus usum

Nec sermone uago populares mouimus auras.

Vrbibus ex Asiae uenientes soluere dona

1040

Coepimus ad purum semper spectantia uotum.

Quis, rogo, liber erit si res facit ista nocentem?

Eloquor haud metuens (neque enim discrimina nouit

Formidare fides) audent quam dicere sectam

Luminis esse uiam nec discordare nouellis

1045

Iura uetusta patrum; fas est modo credere cunctos

Corpora de tumulis iam posse resurgere postquam

Detulit inde suum qui condidit omnia Christus."

Obstupuit Felix amisso nomine, uincla

Quem faciunt aliena reum quorum obice Paulus

1050

Stringitur et Festi seruatur praesidis anno.

Linquimus hic, nimium ne gaudia nostra morentur

(Ad Latium iam, Paule, ueni!) certamina crebro

Quae fuerint agitata foro quantique legantur

Iudaici fluxisse doli; nam talia Paulus

1055

"Caesaris ad solium uos prouoco; Caesaris" inquit,

"Appello Romanus opem". Cui Festus: "Abibis,

Vt cupis, Augusti citius uisure tribunal."

Non stimulante metu fugiens discrimina Paulus

Iudicii uitauit onus; mens anxia semper

1060

Pro uita meliore mori; sed muneris auctor

Praeconi testique suo iam dixerat olim

Quod Romam uenturus erat. Clementia Iesu

Omnibus in terris fidei sitientibus haustum

Pocula dat de uase suo cunctosque rigari

1065

Multifluo sermone iubet, meruitque uenustas

Nominis occidui de lumine crescere uerbi.

De eo ubi sanctus Paulus sub custodia militari ad Italiam nauigans, ita ut etiam Syrtes incideret et nauis instrumenta disrupta sint, quattuordecim diebus pertulit tempestatem, ut nec solem nec stellas uiderent nec cibum sumerent; qui postea allocutus est desperantes quod ei a Domino nuntiante angelo sint concessi hortatusque est eos ut panem sicut ipse comebat acciperent, et sic ad Melitem insulam peruenerunt; ibi fracta naui omnes incolumes sunt eiecti.

Soluerat Eoo classem de litore uector

Austri nactus opem, cuius spiramine laeta

Crebrescente uia uelique patentibus alis

1070

Aequora findebat puppis. Sed mite quid umquam

Ventorum tenuere doli? Mox flatibus Euri

Rupta quies pelagi, tumidisque incanduit undis

Caerulei pax ficta maris; furit undique pontus

Attollensque suas irato gurgite moles

1075

Denegat abreptae uestigia certa carinae,

Quae suspensa polis deiectaque iungitur aruis

Terrarum caelique sequax. Caret artis amicae

Praesidiis manus apta rati, gelidoque pauore

Deponunt animos nigroque sub aere caeci

1080

Naufragium iam iamque uident, clausoque profundo

Mortis imago patet. Vastas percurrere syrtes

Historica ratione uocor lacerosque rudentes

Et claui fragmenta sequi, sed non ego linguam

Tam fragilem committo uadis rapidasque procellas

1085

Aufugiam temptare diu, ne forte canenti

Obruat exiguam uiolentior unda loquelam.

Tangere pauca refert; tutas conabor arenas:

Praeuia fluctiuagae latuerunt sidera puppi,

Nec solis radiis sub nubibus emicat axis,

1090

Cumque dies multos iam rite peregerit orbis,

In pelago nox una fuit, quo tempore nullis

Indulsere cibis. Quanta est, heu, poena timoris

Supplicium nescire famis! Dat semina causis

Res mala saepe bonis. Tam clari nautica pubes

1095

Militiaeque cohors hominis tempsisset honorem

Prosperiore freto; cuius custodia tandem

Soluitur, et saeuo uenerantur ab aequore uecti

Quem portum sensere suum. Gerit illa ruina

Ne lateat quod Paulus erat sanctusque patescat

1100

Assertore mari; raptis elementa laborant

Luminibus monstrare uirum, mediisque tenebris

Apparet radiata fides; fit laurea iustis

Ex pretio quod terror agit, mansuraque uirtus

Crescit in aduersis, quae testibus usa periclis

1105

Ad meritum discrimen habet. Stans denique Paulus

Conclamata piis animat sic pectora uerbis:

"O utinam nostris uoluisses, fida iuuentus,

Consiliis parere prius ne litora Cretae

Linqueres insani rabiem passura profundi!

1110

Non pelagi caelique minas, non triste tulisses

Iacturae populantis onus, nec turbine tanto

Desperata salus gemeret confinia mortis.

Quae tamen humanum transcendunt gaudia uotum,

Haec facile est praestare Deo, cui muneris usus

1115

Hic potior quem nemo putat; nam missus ab astris

Angelus hoc placido ueniens denuntiat ore:

"Quam turbam uehit ista ratis tibi rector Olympi

Contulit, ut nullis figatur naufraga saxis."

Credite, uera forent nec spe frustrabor inani

1120

Qui merui promissa Dei, concessaque nobis

Insula portus erit, cuius statione licebit

Arrepta tellure frui nauisque solutae

Prospectare grauem nullo discrimine casum."

His dictis ruit ira maris, sublataque dudum

1125

Lux reuocata micat, uelamine noctis aperto

Pandere uisa solum quod praebuit hospita nautis

Sicanio lateri remis uicina Melite.

Ante tamen rabidos quam uincant aequoris aestus,

"Soluite" proclamat Paulus "ieiunia fessi

1130

Et quarto decimo, sicut nos uescimur" inquit

"Iam panem gustate die". Memoranda figurae

Sacramenta piae ualeant qua lege probemus:

Tempore quo primi fulserunt lumina mensis

Hoc numero currente die de carnibus agni

1135

Turba iubetur ali, quarum munimine tacto

Libera Niliacas meruit uitare tenebras;

Hinc spatio simili Paulus de gurgite mundi

Quos auferre cupit secum conuiuere suadet

Et sacrum libare cibum, uestigia Moysi

1140

Obseruata legens; quorum speculantibus actum

Haec duo sunt diuersa locis sed proxima causis,

Et repetita salus uno de fonte leuatur:

Agnus Christus inest, panis quoque Christus habetur

De caelo, quod et ipse docet; qui corpore Iesum

1145

Sumpserit hoste caret, nec iam sua iura Pharao

Aegyptusque tenet; mox omnia daemonis arma

His merguntur aquis, quibus ille renascitur infans

Qui captiuus erat; salsae quoque fluctus abyssi

Linquitur, et tetri superantur stagna draconis,

1150

Ereptoque gregi largitur pascua Christus,

Nominibus propriis, pastor iam uerus edenti.

Hinc etiam Ecclesiae gerit aurea luna figuram

Quae quarto decimo de primo lampadis ortu

Conspicitur iam plena die, quia corpore Iesu

1155

Creuit in orbe suo lucem factura perennem.

De eo ubi sanctus Paulus in Melite insula, dum foco sarmenta congregaret, manum eius uipera tenuit; quem cum barbari dicerent homicidam et crederent moriturum, ille uiperam iactauit in focum; quem ita incolumem sunt mirati ut quem superueniente tumore arbitrati fuerant interire, Deum appellarent.

Pelleret ut Paulus crescentia frigora nimbis,

Contulerat sarmenta focis; cui uipera fixit

Daemonis arma ferens surgentibus obuia flammis

Antiqua feritate manum gelidique ueneni

1160

Vulnus in igne dedit. Quid adhuc, male noxia serpens,

A Domino reuocare cupis ueteresque rapinas

In legis nouitate paras? Quid, mortis amatrix

Cuius es ipsa parens, instauras bella redemptis?

Praedo uenis sed praeda iaces letumque ministrans

1165

Arboris alternis consumeris, improba, ramis,

Postque crucem Christi mors est tibi portio ligni.

Haud procul hinc aberant agrestia corda gerentes,

Barbarica de gente sati, qui murmure diro

Insonuere simul: "Satis est ex crimine fusi

1170

Sanguinis iste reus, nullis iam tutus in oris,

Cui pelagus tellusque furent." Mortalia tractant

Et diuina probant. Digito nam bestia pendens

Excutitur proiecta rogis; bene reddita flammae

Quam dedit ipsa prius, quae culpae protulit ignem

1175

Vnde gehenna calet; glacies tepefacta ueneni

Soluitur in cineres, gelidaeque superbia pestis

Ex ardore perit; focus hic rapidique uapores

Non solitas uires capiunt atque arida secum

Nutrimenta ferunt. Sed tu modo decoquis anguem

1180

Vsa tuo feruore, fides; tibi subditur hostis

Frigidus inque uicem faciens incendia flagrat

Vipereo fumante gelu. Veniente tumore

Labi posse ferunt. Quantum per inania currit

Mens ignara boni! Iam tunc de corpore Pauli

1185

Virus abest oculis cum squameus exiit horror

Quem serpens antiqua dabat; purgatus in amne

Aethereo Christique cruci sua membra relegans

Nescit ab angue mori; uorat haec quae flamma uenenum

A sacris uim sumpsit aquis, quibus ustus anhelat

1190

Qui dolet ad patriam ueteres remeare colonos.

Incolumem sic stare diu mirata iuuentus

Hunc ait esse deum; tandem, rudis incola, disce

Qua regnet uirtute polis qui talia confert,

Vt famulos hoc esse putes. Nunc causa figurae

1195

Plenius in clari cernenda est munere facti:

Anguis, origo necis (nam mors hinc edita nomen

De morsu peccantis habet) contraria iustis

Vult retinere manum, quoniam manus apta ministrans

Iure uocatur opus; talem qui senserit hostem

1200

Impiger excutiat Dominique uaporibus urat.

Paulus, ut admoti cognouit furta pericli

Serpere uelle sibi, caelestia tela capessens

Pressit in igne dolos, cuius de fomite crescens

Est accensa fides, est sensibus additus ardor,

1205

Hicque calor populis processit ab ubere fontis.

De eo ubi sanctus Paulus tribus mensibus in Melite insula hiemans, postquam patrem Publii priorem regionis eiusdem desperatum uel ceteros sanauit aegrotos, flante Austro nauigans et diuersa loca maris terraeque praeteriens Romam usque peruenit.

Mensibus hibernis tribus in regione Melite

Multiplicem dat Paulus opem Publiique parentem

Finitima de clade leuat, quo munere uiso

Vndique praecipites subitam rapuere salutem.

1210

Pullulat interea nitidi coma frondea ueris,

Quo iuuenescit humus senio fugiente pruinae,

Suscipiensque ratem uelis cedentibus auster

Praebuit aligeras placidis in fluctibus undas.

Hunc spirare decet quem personat ore propheta,

1215

Qui speciem fidei torrentem cantat in austro.

Sic quoque substratis ad gaudia nostra procellis

Plurima quaeque legens distinctis oppida uicis

Venit ad excelsae sublimia culmina Romae.

Altius ordo petit duo lumina dicere mundi

1220

Conuenisse simul tantisque e partibus unum

Delegisse locum, per quem sua sidera iungant

Omnia qui fidei uirtutibus arua serenant.

Quae licet innumeris tendatur causa figuris,

Pauca referre uolens isdem praestantibus edam:

1225

Petrus in Ecclesiae surrexit corpore princeps;

Haec turrita caput mundi circumtulit oris;

Conueniunt maiora sibi, speculentur ut omnes

Terrarum dominae fundata cacumina sedes.

Gentibus electus Paulus sine fine magister

1230

Aequius huic praesens oris diffundit habenas

Quae gentes praelata monet; quodque intonat istic

Vrbis cogit honor, subiectus ut audiat orbis.

Dignaque materies Petri Paulique coronae

Caesareas superare minas et in arce tyranni

1235

Pandere iura poli summumque in agone tribunal

Vincere, ne titulos paruus contingeret hostis.

Aegyptus mundi formam gerit: Inde uocari

Quae meruit ducibus plebs est commissa duobus

In quibus officium fraternus nexuit ortus.

1240

Idola tot Romae, mundo collecta subacto

Quae fuerant, tenebris obnoxia corda premebant;

Liber et hic populus, quem uinxerat ante Pharao,

Exuit Aegypti totidem ductoribus umbras

Perque lauacra Dei, quae tunc maris egit imago,

1245

Vitae nactus iter caelestem repperit escam.

His etiam germanus amor, quibus amplius actus

Quam natura dedit, geminos quos edidit astris

Non eadem tamen una dies, annique uoluto

Tempore sacrauit repetitam passio lucem,

1250

Et tenet aeternam socialis gratia palmam.