Luminis aeterni lumen, lux lucis origo

Orbis et astrorum, iubar aetheris, aeris auctor,

Pax elementorum, naturae conditor et fons,

Sideris innumeri numerus quem non latet omnis,

5

Nomina dans astris et stellas cursibus aptans

Immobilesque iubens septem constare triones,

Axe licet uoluente polo stent sidera pigra,

Qui numeras cunctas quas praefert litus harenas,

Scis, Deus, et pelagi quantos ferat unda liquores

10

Per freta cuncta maris totum factura coactu.

Omnia nosse Deum, quia condidit omnia solus,

Quis dubitet? Quod nosse iubes caelestia norunt,

Quod tu scire uetas ignorant omnia caeli.

Nam tua iussa parant ut sint elementa ministra:

15

Fulgura crebra micant collisis nubibus euro

Et tonitrus imbresque mouent aut fulmina caelo

Missa cadunt hiemesque cient comitante fragore;

Verberis igniti uolitant per inane flagella

Et rutilat radians crinitum missile flamma.

20

Iustitiae monitor, sed plus pietatis amator,

Celsior excelsis, specie sed pulcrior omni,

Virtutum uirtus, dulcedine dulcior omni,

Lucidus omnituus uel lumine clarior omni,

Editor omniparens, sed non tamen edite ab ullo,

25

Qui placidos pluuiis das descendentibus imbres.

Sic annona datur cunctis animantibus esca

Et natura parens per tempora cuncta ministrat,

Sic plumis uestitur auis, sic frondibus herbae,

Sic calamos nutrita seges stans armat aristis

30

Et tunicis uestita ceres pubescit adulta,

Sic uiridis flauescit ager sine semine iacto.

Creditor extorquet sub uomere faenus arator,

Vsura praestatur edax, centesima grandis

Redditur utque placet uota credentis auari,

35

Debitor exoptat millesima reddere lucra.

Non exactorem pudor imprimit aut dolor ullus

Afficit exactum; contraria uota duorum

Conueniunt solusque dolet captator iniquus

Annonae pretiique uorax, inimicus amicis,

40

Omnibus aduersus, populis insontibus hostis,

Nam sua damna uocat compendia publica mundi,

Nil opibus propriis quacumque ex parte minutis;

Extinctam dolet esse famem, bene diues egenus.

Semper auarus inops, pauper sub diuite nummo

45

Aestuat et custos alieni thuris odorat.

Iudicio punita suo mens semper auara

Dat poenas animi, quae se dum nescit amare

Diligit heredem, cui seruat cuncta fidelis.

Nec bona praesentis hic tantum perdere uitae

50

Contingit miseris, perdunt bona cuncta futura:

Numquid eris pius, alme Deus, iam morte perempto

Illi quippe magis qui proditur impius in se

Et sibi uel cunctis solacia tota negauit?

Non exempla docent damnati diuitis ignes

55

Pauperis et requies, qui post sua membra beatus

Abrahae portante sinu per saecla quiescit?

Diuitis extincti tormenta exspectat egestas

Immitesque uices alterna sorte rependit.

Serica quem tenuis, quem mollia lina grauabant,

60

Qui solet aestiuum membris sudantibus ostrum

Poscere, deposito confractus murice denso,

Cuius et in digitis non sedit crassius aurum

Et licet exiguae non ferret pondera gemmae,

Inter anhelantes tormenta ultricia flammas

65

Supplicium crudele luens exaestuat ardens

Et tolerat poscitque rogans ardente palato

Vt gelidum digito mereatur lingua liquorem,

Sed negat hoc immane chaos; crudele profundum

Diuidit inter aquas et saeua incendia mortis,

70

Quae sine fine manent et stant sub perpete nexu.

Et miser hic qui diues erat non uixit egenter;

Vestibus indutus Tyriis processit et ostro,

Delicias consumpsit edax, reus inde uocatus,

Pauperibus miseris quod trux alimenta negabat,

75

Nam sibi diues erat dapibus conuiua repletus.

Si tales damnare placet sub perpete poena

Qui sibi, non aliis, proprium dependere curant,

Quid passurus erit qui nec sibi praestitit umquam

Aut qui aliena rapit praedo temerarius audax,

80

Cuius facta gemens plaudit spoliatus egenus?

Hi nam sunt, quos sola iuuant conuiuia, praedae

Gutturis et uentris curam sine laude ferentes,

Ignari quia quisquis erit praesentis amator

Vitae animaeque suae non diligit ille, sed odit;

85

Contemptor uitae magis hic seruator habetur.

Nil opus est praeferre Deo. Sententia prisca est:

"Summum crede nefas animam praeferre pudori".

Si maius scelus est animam praeferre pudori,

Quam sit grande nefas animam praeferre datori,

90

Demere dum liceat quicquid dedit et cui confert?

Ergo Deum si uerba colunt et mens ueneretur;

Nil opus est praeferre Deo, Deus omnis amor sit

Ante <artus> animamque; simul conubia natos

Posponat mens pura Deo totamque salutem

95

Reiciat, contemnat opes, patrimonia damnet

Et securus erit uitae melioris amator

Temporibus sine fine datis, sine limite perpes.

Quod spectat finem fragile est totumque caducum.

Quam sit insipiens contemnere uelle perenne

100

Et modico quaesisse die peritura repente,

Abrahae doceant iam nos exempla parentis

Qui natum senior susceptum tardius unum

Spe cito contempsit, iussus produxit ad aram

Aptauitque neci nimia pietate cruentus;

105

Nudato mucrone pater, ferus ille sacerdos,

Stabat in officio iam iam feriturus amatum

Et pius immitis, non tristis fronte doloris,

Non lacrimis udando genas, non unguibus ora

Dilacerans; lamenta silent et uerbera cessant.

110

Non dat pectoribus, pietas secura minatur

Exitium sine morte truci per funera nati

Qui deuotus erat, qui ad uulnera colla parabat.

Hostia grata iacens et uictima mente quieta

Displicuit placuitque simul, quia corde fideli

115

Et pater obtulerat nec natus uota negabat.

Mox Pater omnipotens arietem surrogat aris:

Hostia praestatur non orbatura parentes.

Si deus ullus erat Saturnus falcifer umquam,

Hoc faceret puerosque neci subduceret omnes,

120

Annua quos pietas flebat miseranda parentum,

Heu, non orbaret dilecto pignore natis.

Qui planctos mortesque facit per sacra rogatus,

Nescio sed minus a quo deplacatur ademit

Quod praestare potest <id> si non praestat ut adsit.

125

Nam Deus omnipotens, uerus Deus, omnia praestans

Non cupit insontum mortes uitasque nocentum

Non cito consumit, ueniae dum cuncta reseruat.

Nam quod Isac iussit pius hostia <patris ut esset>,

Non crudelis erat concessum auferre parenti

130

Per patris tam grande nefas aut uota probare

Censuit amborum (non est temptator habendus)

Aut ignarus erat quem mens humana lateret

(Cum ratione iubet fieri quaecumque iubebit),

Sed uoluit monstrare Deus qua mente rogetur,

135

Qualiter Omnipotens se uult et iussit amari.

Ostendit cunctis ut nil praeponier umquam

Debeat aeterno Domino qui cuncta creauit,

Cuius amore pio sunt contemnenda pericla

Vel quaecumque placent animis et quicquid amatur.

140

Sic iactura fiat; praestat compendia damnum;

Temporis exigui si sint dispendia uitae,

Semper et aeternae felicia lucra dabuntur.

Nec nudo sermone decet promittere tanta.

Quid pater Abraham, quid Isac meruisse leguntur?

145

Horum posteritas repleuit gentibus orbem.

Barbaries nec sola datur de germine iusto

Et Romana manus hoc est de sanguine fusa.

Dat maior gentile genus germanus et hostis

Et minor eduxit nos munera pacis amantes.

150

Subiciat quisquam: "sanctorum uera propago

Pacis amatores merito iusteque creauit;

Numquid et immites, qui gaudent sanguine fuso,

Debuerat proferre simul feritate cruentos?"

Haec illum responsa domant faciuntque silere:

155

Non agnoscit iners animi, rationis egenus,

Tempora quod mundi rebus sunt capta duabus:

Aut pax est aut bella fremunt; quicumque duorum

Alterutrum mos tempus habet nec tertia res est

Tempora quae teneat. Dedit ergo tempora princeps

160

Omnia perpetui generi manifestius Isac.

Aetatem mundi retinens descendit origo,

Continuans dominata manet per saecula mundi.

Nec tempus retinet tantum, spatiatur in orbem,

Qua profert tollitque diem sol luminis index,

165

Qua nescit lustrare polos, qua flammeus urit;

Imperat et pelago; caelum possedit origo

Sancta prophetarum, tenet et loca magna piorum.

Omnia possedit benedicti lata propago.

Sed nec solus erat quem spes secura futuri

170

Egregie faceret praesentem temnere uitam.

Ignea tres pueros fornax exceperat ardens

Nomine pro Domini; sed mox tepuere calores,

Frigidus ignis erat, gelidis incendia flammis

Mirantur cecidisse, simul non feruor anhelat

175

Torridus aut aditum lambebat flamma camini

Crinibus ignitis ieiuna alimenta recusat

Fastidita fames, reiecto fomite pingui

Non fuit ignis edax. Quem roris spiritus afflans

Imbrifer extinxit mitissimus angelus intrans,

180

Cuius erat similis diuinae prolis imago.

Non uestis flammata uiris, non crinis adustus,

Pruna nec extremae laesit uestigia plantae

Conculcata licet totiens gradientibus illis.

Illaesos pueros expauit Persa tyrannus:

185

"Egrediantur" ait Dominum confessus eorum

Plenius atque suum solium iubet omnis adoret

Parthicus imperio subiectus regis et aulae.

Saeua Danielem rabies atque ora leonum

Non tetigere pium cui destinat insuper escam

190

Magna Dei pietas, ieiuno utroque leone.

Quis petit et uixit uenator inermis harena?

Amphitheatrales qui non tremuere furores,

Cum crepitante sono productor uerberat auras

(Longius assistens Massylum ex arte lacessit

195

Lintea fluxa trahens uenabula longa tenenti

Poplite subnixo, dura sub pelle lacerto,

Inguinibus strictis, munito pectore nisa),

Cum residens caueis inter spectacula festa

Vota facit populus ualida ne bestia noxa

200

Sanguineum referat satians in morte ruborem?

Quando duos pariter suscepit harena leones

Praesidio sic apta fugae spatiosior orbis,

Clausa patensque simul bis seno cardine uerso?

Hinc uir adest atque inde fera, stans unus ad unum;

205

Hinc armata manus ferro, hinc dentibus ora.

Et tamen auxilio supra caput imminet alter,

Morsibus illisis ne bestia membra iacentis

Vexet et horrorem faciat dilecta uoluptas.

Quis, rogo, tam saeuas rabies compescere uindex

210

Armatus praesumpsit homo? Clarissimus ille

Alcides, quem monstra ferunt domuisse nefanda,

Qui uirtute polos meruisse est dictus et astra,

Vix unum extinxit captum per colla leonem,

Si tamen hunc uerax per saecula fama locuta est.

215

Sed hic plena fides hominis pietate Tonantis

Exegit uirtutis opus, miracula summa.

Ille Dei famulus fuerat, non forte Dianae,

Quae solet insontum fuso gaudere cruore,

Sanguinis humani numquam satiata cateruis

220

Hospitibus caesis; humana tabe madescens

Taurica per Colchos crudelis uirginis ara.

Petrus apostolico digne subnixus honore,

Discipulus Domini, crucis almae signifer et dux

Gentibus innumeris positus sub lege fideli,

225

Retia post pelagi uilissima piscis aquosi

Praeco Dei sollers et ueri dogmatis index,

Ianitor aethereus uel primus in orbe sacerdos

Temporibus placidis Christo regnante; tonanter

Quanta docens populos turbis miracula fecit,

230

Impendens Asiae nulla mercede salutem

Europaeque simul, nixus uirtute magistri?

Et ne Roma diu nesciret munera Christi,

Hanc Paulo comitante petit, pia iussa sequendo.

Exorat precibus magum per celsa uolantem,

235

Simona mendacem sternit spectante Nerone.

Ficta Dei proles nimia est collapsa ruina.

Sic imitatorem sed non imitabilis ignis,

Fulmina mentitum percussum fulmine uero

Sacrilegum cecidisse ferunt Salmonea regno.

240

Ecce quid alma fides exegit ab arce Tonantis

Vt uitas mortesque daret sermone fideli.

Mors cita, uita redux uerbo mandante cucurrit.

Naturae famulatus adest seruire paratus,

Obsequitur Dominique uices cognoscit agentem.

245

Exigit hoc semper spes, mens pia, uita fidelis;

Viuere quos libuit sub tali tramite uitae,

Omnia iam constat precibus cito posse mereri.

Quid? Si cuncta uelim miracula currere sollers,

Non mihi sufficient mortalis tempora uitae,

250

Multa licet maneant sub quouis limite longo.

Sed si forte legat haec carmina nostra profanus

Quem lateat lex sancta Dei, ne incredulus extet

Impendat quid pura fides, praesumptio simplex,

Nec tamen aeternum modico pro tempore quaerat

255

Et neget Abraham tantum fecisse beatum

Vel quoscumque docet sancta scriptura fideles,

Historias curram Danaum gentisque Quirini,

Qui pro laude sua uel qui pro regno alieno

Mentibus infectis animosae cladis amore

260

Ausi omnes scelerare manus de morte suorum

Aut certe de strage sua. Menoecea Creontis

Statius ostendit quia fuso sponte cruore,

Vt pater orbatus furiarum regna teneret,

Thebanos proprio perfudit sanguine muros.

265

Si consanguineos scelus est iugulare propinquos

Et furiale nefas, in se conuertere ferrum

Hoc facinus nec nomen habet. Sed nemo profecto

Miretur hominum tam saeua piacula gentis:

Non aliter potuit sceptrum transire profanum

270

Ad successores quod gesserat Oedipus umquam

(Nam ferus ipse Creon Iocastae proximus heres

Et germanus erat); quasi lex est ipsius aulae

Criminibus lacrimisque ducum sua regna dicare.

Codrus Apollinei tripodis responsa petiuit;

275

Accipit infelix, aliena causa triumphi,

Vestibus indutus famuli post arma tyranni.

Nam cui bella negant fecerunt iurgia mortem;

In dubiis mors est inopem simulare tyranno.

Ausa Leonidae nocturnaque bella legantur.

280

Castra inimica petens inuasit nocte silenti

Et fuit una cohors tantum munita tenebris.

Nox erat umbo uiris, manus haec confisa periclis,

Spe mortis praesumpta suae; qui luce repulsa

Millenos petiere uiros spernendo salutem.

285

Inuadunt populos, obscura strage cruentant;

Dum nescit quemcumque ferit quicumque repugnat,

Obtruncat socium, carum prosternit amicum,

Amputat ignarus fratrem iugulatque propinquum.

Dum pater obscura defendi nocte putatur,

290

Sic ibi procubuit nati pietate peremptus;

Viueret et uitam longo produceret aeuo,

Ni sobolem genitor nimiae pietatis haberet.

Foedera naturae rumpuntur crimine sancto

Nec reor esse nefas Persis occidere patres

295

Quos sua iura probant thalamis asciscere matres.

Ara Philaenorum Libycas possedit harenas

Limitis exusti, fratrum memoranda sepulcra;

Extiterunt aliis tamquam sibi mentis auarae.

Nec caespes fecundus erat, sed limes adustus.

300

Soluerat in cineres coctas plaga feruida glebas,

Hinc sitis inde fames steriles retinebat harenas;

Portio telluris tantum concessa Medusae,

Solis adusta rotis, nigris infecta uenenis,

Ignibus aethereis, gelidis obsessa cerastis;

305

Inter serpentum glacies atque aeris aestus

Ignorat mutare uices per tempora tellus,

Puniceum retinens ingenti sole ruborem.

Illic securi spatiantur ubique chelydri

Defendit quos flamma nocens, uel nulla potestas

310

Est ibi ceruorum quorum sub iure tenentur.

Quid facerent fratres, si florea rura petissent,

Si tellus fecunda foret nimis ubere glebae

Aut si uipereis non esset noxia tellus

Flatibus et nullas mandarent sibila mortes?

315

Nonne per extremos issent, qua flammeus axis

Extendit, qua zona polos rubicunda calore

Aut hiemis glacies aeterno frigore tristis,

Semper anhelantis torpens ignara uaporis?

Haec plaga germanos numquam prohiberet euntes,

320

Limite sed posito niueas mensura pruinas

Finderet et Scythicas retineret pacta paludes.

Quae Romanus amor patres implere coegit,

Dicere si ualeam, uero sermone probabo.

Optima nam uindex exempla ac pessima Brutus,

325

Horror amorque nouus, ciuis pius, impius auctor,

Iure pater patriae; natis et regibus hostis

Atque pudicitiae laesae castissimus ultor

Post regale nefas, quod castae ingessit adulter,

Iure maritali genialis praedo pudoris.

330

Quod scelus admisit, postquam fera regna tyranni

Expulit et gemino praestrinxit consule Romam

Annua festiuis disponens fascibus acta?

Regia bella gerens naturae bella peregit,

Membra cruore suo perfudit ab hoste reuersus

335

Consul et in sobolis uertit pia colla secures

Hostibus aptatas, funesta fraude profanas,

Ciuibus hostiles orbatricesque suorum.

Ibat in exequias iuuenum execranda senectus;

Vnus erat uitae natorum et funeris auctor.

340

Hoc scelus admissum? Tam saeuo crimine non est

Dulcis amor patriae, qui patrem fecit amarum

Aut fecit non esse patrem iam prole perempta

Pro quibus arma tulit, hostes qui in pignore praebet.

Alter erat senior qui natam perculit ense.

345

Quando dolens genitor planctus de pignore fecit?

Affectus perimit, ne condemnanda libido

Tolleret ingenua cum libertate pudorem.

Causa pudicitiae naturae iura diremit,

Libertatis amor uicit pietatis amorem.

350

Immemor hinc generis factus, non immemor Vrbis,

Sanguinis oblitus fecit de patre nouercam.

Virginis eximiae pater impius esse recusat

Ne sit auus famuli; pondus dicionis honestas

Extimuit, formido fuit lasciua uoluptas

355

Illicitosque toros obsceno crimine captos

Horruit iratus; gemitus uirtute doloris

Fudit uirginei truculentus funeris heres,

Libertatis honos solacia planctibus egit.

Militis armati tantum potuisse dolorem

360

Miramur populi, quia captus amore pudoris

Hostis erat generis, prolis mors, sanguinis haustus.

Quid Torquata manus? Nato pro laude periclum

Intulit ostendens quae sit censura parentis.

Nam nec culpa fuit. Patriae pugnando triumphum

365

Vulneribus dedit ille suis quibus hoste perempto

Contigit extingui, tamquam superata iuuentus.

Quamuis nemo suas strauit post bella cohortes,

Reliquias gladii gladio feruente necauit

Addo quod inuictum dantemque ex hoste tropaea

370

Moenibus ereptis patriae de clade duelli.

Quis, rogo, dux princeps <uim> umquam est uictoribus ausus

Aut quis adoratum populo laudante per urbes

Inter uictrices audax post bella cohortes

Atque triumphales post horrida proelia currus

375

Percuteret sublime caput, lamenta triumphis

Iungeret et laetis misceret tristia rebus?

Oppressit uotiua dolor, festiua recedunt,

Publica funereo turbantur gaudia luctu.

Paenituit uicisse ducem, cui gloria mortem

380

Intulit, et miles bellorum prospera fleuit.

Dum lueret uictor poenas uirtutis honestae,

Maxima iustitium uictoria grande parauit.

Vindicat hostiles gemitus fera dextra parentis,

Sanguinis ingessit pietas inimica dolorem;

385

Barbara quem rabies hostili cuspide missa

Si fudisset atrox, res publica tota doleret,

Pullati proceres, uadimonia nulla fuissent,

Crinibus effusis lacerasset pectora palmis

Illustris matrona dolens, plebeia lacertos

390

Scinderet ungue secans, uultus pia turba modestos;

Vt quondam Iliades fleuerunt Hectora matres,

Nympharum ceu turba suum tunc planxit Achillem,

Vt Brutum planxit maesta cum plebe senatus

(Non aetas, non sexus erat qui funus acerbum

395

Non gemeret reputando suum), Torquata propago

Sic est plancta diu scelere prostrata parentis.

Scaeuola flammipotens dextrae cum temneret ignis,

Constituit punire manum, licet ipse fefellit,

Non manus audaces animos; plus praestitit error

400

Vt sine morte ducis uir tantum laudis haberet.

Non Romana nurus doluit per bella maritum,

Non genitor natum planxit, non nata parentem,

Non orbata parens defleuit funera nati

Nec germanorum mortem fleuere sorores;

405

Nec bellum pax ulla ligat pretiumue redemit:

Vna manus tantum bellum compressit inermis.

Quid Romanus eques? Vasto telluris hiatu

Praecipiti iactu demersus sponte per umbras

Curtius ingemuit, cum uiuum terra cadauer

410

Sorberet armato deterrens funere manes.

Fortis et incolomis populo mirante sepultus,

Vir galeatus adhuc ferrato pectore uisus

Inter Tartareas sic descendisse tenebras.

Pallida gens Erebi, poenarum portio tristis,

415

Tertia sors, quae lucis inops damnata laborat,

Credidit Alcidem praedam repetisse secundam

Aut alium uatem casus renouasse sinistros,

Amphiarae, tuos, quem perfida uendidit uxor.

Quid Romana fides? Legatio Punica missus,

420

Terror Agenoridum, maior Carthaginis hostis,

Regulus impleuit, horrendae mortis amator,

Odia; constipans magnum cum plebe senatum

Compulit infelix ad inexorabile pactum,

Captis lege data Poenorum in uiscera ferrum

425

Per iugulos transire suos et pectora dura.

Immemor uxoris natos contempsit et Vrbem,

Libertatis opem, nec ferrea uincla tenebant

Captiuum tunc forte ducem; iam liber agebat

Inter patricios, praetores atque tribunos

430

Plebis adorandae, domuit quae uiribus orbem.

Institit occidi, ne esset post bella superstes

Hostis Elissaeus quem par fortuna tenebat

Cum duce Troiugenum. Qui tempta luce reuersus

In sua membra furens tormentis intulit artus,

435

Peruigil extingui gauisus lumine nudo,

Vt plus terreret Tyrios de morte minaci

Quam gladiis, cum bella daret pugnamque cieret.

Mox senis emeritum formidauere cadauer.

Intemerata fides ad quae fera bella Saguntum

440

Compulit atque famem uel saeua incendia mortis?

Hannibal inclusis nullo surgente reatu,

Praeter quod fuerant Romanae gentis amici,

Crimen amicitiae reputans, pro laude periclum

Intulit et poenas exegit ab urbe fideli,

445

Perfida quas lueret sub iusto uindice turba.

Intoleranda semel tolerauit mensibus octo;

Quae nec sponte fidem uiolat nec clade coacta,

Victa caterua fame; gladios ut uinceret hostis,

Incendit patriae populos cum moenibus urbis

450

Et sibi dat cum morte fugas; secura sepulcri

Poscit ab igne neces, hostis sua iure triumpho

Subducens et colla iugo. Rogus omnibus unus,

Moenia sunt patriae tumulus, cinis omnibus unus.

Sic Numantini pro libertate cremati

455

In cineres iacuere suos cum moenibus urbis.

Nec iuga Romani fuerant metuenda senatus:

Parcere uictor amat, sed debellare rebelles

Vrget et hortatur; ueniam donare sueuit;

Pacis et armorum similes portasse triumphos,

460

Inuenisse magis cui dent post bella salutem

Quam bellis punire uolunt. Sic <urbs> tamen illa

Libera conspirans flammis ciuilibus arsit,

Non iram metuens clari post bella senatus,

Sed ueniam; qui liber erat, seruire recusat,

465

Nec <mortis> pauor est, <pauor est> dominatio sola

Mentibus ingenuis, necdum sperauerat ullus

Quae nos aeternae speramus munera uitae.

Sed ne forte uiris tantum data uerba putentur

Et quasi sexus iners, fragili sub corpore mollis

470

Laudis onus metuens, ne sit sibi fama superstes

Tormentis quaesita suis, aeterna recuset

Plurima dona Dei, laudis mala femina summae

Materiem retinere potest; audacius illis

Deprensis nihil est, animos de crimine sumunt

475

Datque nimis grandem mulieribus ira furorem.

Vnde igitur furiale nefas assumere possunt,

Inde pios animi rapiant sub pectore motus

Et faciant quod honesta decet, quod fama pudoris

Exigit et uitae prodest sub laude futurae.

480

Iudith Holofernem castissima finxit amare

Et sibimet peperit de ficto crimine laudem

Castra ducis metuenda uiris ingressa uirago.

Inter belligeros fremitus et tela cruenta,

Inter et ensiferas saeuo sub Marte cateruas

485

Ingreditur uestita fide, munita pudore

Et quod tanta manus non est aggressa uirorum,

Nocte sub obscura perfecit femina sola

Et duce truncato uiduauit castra tyranni;

Quae caput ad patriae proceres portauit et urbem,

490

Ciuibus una dedit cum libertate triumphum.

Femineo mucrone perit dux fortis et audax;

Quem non bella domant, domuit promissa uoluptas;

Haec sperata licet, non est perfecta libido

Et certae noctis poenas persoluit adulter

495

Impollutus adhuc nullo sub crimine facti.

Femina prima ducum Nino uiduata marito

Inuasit thalamos et regnum prolis amatae

(Exhibet infelix incesto pectore matrem

Et sibi socrus erat fili turpissima coniux);

500

Bella diu gessit iuuenem mentita sub armis.

Quis neget et Scythicae Tamyris crudelia bella

Cum duce Persarum Cyro sub fraude peracta?

Vltrix facta sui post tristia funera nati,

Cum regale caput demissum sanguine multo

505

Clausit in utre cruor, quem mens furiata dolore

Fuderat innumera iuuenum ceruice recisa.

Casta quid Euadne fecit Capaneia coniux?

Dum post sulphureos iaculati fulminis ictus

Ignibus appositis arderent ossa mariti,

510

Conscendit mors uiua rogos. Viduamne uocamus

Quae simul infernum cum coniuge uenit ad orbem?

Diues Dido fugax extincti coniugis ultrix

Vrbis Elissaeae perfectis moenibus amplae

Ipsa pyram manibus propriis construxit ut aram,

515

Quam pedibus furiata suis conscendit et arsit.

Impulit ad flammas accurrere funera uiua

Aut amor Aeneae, ueniens aut terror Iarbae.

Quid formosa nurus populo spectante pudica

Post maculam thalami Lucretia casta peregit,

520

Quam tulit infelix alieni poena furoris?

Vt rea procubuit nullo surgente reatu,

Concidit ense suo mansitque superstes adulter

Qui solus feriendus erat mercede pudoris.

Milia femineis numerantur ubique cateruis

525

Exempla scelerum; modicae uel laudis amore

Aut certe fecere pie pro numine uano.

Conficti sermone dei quos fabula mendax

Extulit et miseros incassum adorare coegit,

Vnde nihil meriti, sed uitae damna tulerunt,

530

Cum sit nemo deus nisi noster ubique tremendus.

Omnia praecepti solo sermone creantur

Ipsius imperio, per quem stant cuncta per aeuum.

Ecce Deus uerus, de quo nil fingitur, in quem

Fabula nulla cadit, quem numquam uerba diserti

535

Exornant aut forte notant, cui tempora nil dant

Aut tollunt currente die. Qui saecula mutat

Nec mutant hunc saecla tamen, quia quod fuit hoc est,

Hoc erit aeternus, qui praesens constat ubique.

Omnia dat tollit minuitque uolatile tempus;

540

Incrementa Deus uel detrimenta recusat;

Idem semper erit, numquam mutabilis aeuo,

Qui cum sit Dominus se uult tamen esse parentem:

Exhibet impendit praebet; testatus adoptat

Nos genitos uocitare suos; nos ergo fideles

545

Viuere debuimus tamquam factoris imago,

Quos doceat factura Dei pietate magistra.

Rex pie, bellantum comitata potentia supplex

Fit; quodcumque iubes, effectus iussa sequuntur.

Stat famulans natura Deo constructa elementis,

550

Nescia quid iubeas, donec praecepta repente

Audiat et Domino citius parere laboret.

Exultans iussisse sibi gauisa ministra

Perficit iniuncta placido sermone iubentis

Et rerum natura parens famulata tremescit

555

Per quem celsa poli tellus mare sidera constant

Et gestit seruile pauens. Quota portio rerum

Nos sumus audaces ut contemnamus acerbe

Imperium caeleste truces? Par causa locatur

Nostra Deique simul: qui uult sua uota uenire,

560

Impleat ipse Dei. Simili dicione uoluntas

Seruorum dominique manet pietate modesta.

Qualiter optamus nostra spe uota mereri,

Cum nos iussa Dei fieri contemnimus ultro?

Nec sumus ignari quid sit fas quidue nefastum;

565

Gens scelerata sumus, nil de pietate merentes,

Quorum primus ego plus quam peccator habendus.

Quando fatebor enim scelerum simul omne, reatum

Pectoris et carnis? Non si mihi ferrea uox sit,

Ora tot exurgant quot dentes ossibus albent

570

Aut mihi sint linguae quantos caput omne capillos

Pectinat, explebo numerum sine fraude fidelem,

Sed satis est dixisse reum sub crimine cuncto;

Quod tua iussa uetant, solus peccasse fatebor,

Omne quod horrescis non me fecisse negabo.

575

Quid prodest cuicumque nefas celare peractum,

Cum iudex et testis ades Deus unus et idem?

Sacrilega quasi mente putem non omnia nosse

Aut aliquid nescire Deum, cui fraude nocebit

Mens mea quod reticet, cum, si confessio simplex

580

Indicet admissum, uenia sperata sequetur.

Qui negat, ipse sibi ueniam iam sponte negauit.

Ergo ego confiteor miseranda mente reatum

Plenum, grande malum, non uno crimine partum;

Nam scelus omne meum numeros superabit harenae

585

Littoris et pelagi uincent mala nostra liquores.

Non puto diluuium tantos punisse reatus

Quantos ipse gero culparum pondere pressus.

Flumina me scelerum rapiunt quatiuntque procellae

Et peccatorum torrens simul obruit unda;

590

Me delictorum merserunt fluctibus amnes,

Vsque animam uenit unda meam, grauis horror aquarum.

Hei mihi, quod facinus non uno tempore gestum,

Vt mea facta luam, tempus conuenit in unum.

Nunc ubi sit pietas, ubi sit miseratio prisca

595

Aut tua quo, Domine, clementia nota recessit?

Oblitusne mei es? Precor, obliuiscere non me,

Omnipotens, sed facta mea. Grauor undique pressus,

Vincla ligant, tormenta domant, consumit egestas;

Ludibrium generis, dolor omnibus atque inimicus

600

Factus et exutus magna de parte bonorum,

Crinibus intonsus, pannis squalentibus usus.

Notus et ignotus desunt, abiere parentes

Et quibus impendi mox discessere propinqui

Vel quicumque fuit subito discessit amicus;

605

Agmina seruorum fugiunt, tempsere clientes

Nec doluere meam tanta sub clade ruinam.

Irascente Deo solacia cuncta negantur.

Hoc superest ut uita cadat, nisi parcere mitis

Iusseris afflicto, quem sic fregere dolores.

610

Punisti errantem, nunc iam miserere fatenti.

Paenitet en peccasse nimis, iam parce flagello;

Nam nequeo tolerare miser tot cladibus actus.

Accipe, quaeso, satis, precibus ne clauseris aures

Nostris, sancte, tuas, qui das praecepta benignus

615

Ira hominis cum sole cadat de corde furentis

Et ueniam nox ipsa ferat; qui praecipis ut sit

Septies et frater clementior atque modestus,

Fac fieri quod et ipse iubes, miserere roganti

Et lacrimas intende meas, quas fundo diurne

620

Tristis et extenso prostratus corpore plango.

Me miserum! qui tanta fero, cui tanta parasti

Supplicia scelerum, peccans licet acrius uri

Debueram, qui saeua diu delicta peregi.

Addo quod et uita breuis est, mors longa moratur.

625

Magnus es, Omnipotens, qui scis cui iusta parasti.

Eripe me his, inuicte, malis in corpore sanum,

Exitio succurre meo. Lassatus anhelo,

Tot fractus hinc inde malis. Ignoscere gaudes;

Eripuit tua sancta, Pater, clementia morti

630

Agmina peccantum (ueniam donare suetus

Ad quaesita reis ueniam conuersus adoro);

Post scelus euasit uitae melioris honestas.

Tu pius et clemens populo peccante Niniue

Iratus non es, potius miseratus eorum es

635

Suppliciumque necis spondes ........

Qui ueniam missurus eras uitamque parabas

Exitium mortis iam praedicante propheta,

Mendacemque facis famulum sermone fideli;

Iona tamen sine fraude reus mendacia uerba

640

Prodidit et ueniam meruit post uiscera ceti.

In cruce pendentem ueniam meruisse latronem

Nouimus et dominum uenientem in Tartara Christum.

Ergo, Deus, miserere mei; iam te rogo solum.

Qualiter ipse uides, me paenitet ante quod egi:

645

Omne nefas placitum iam nunc suspiria damnant.

Flumina dant oculi, gemitus praecordia rumpunt

Et lacrimis maduere genae; ieiunia reddo

Pallidus et macie confectus pectora tundo.

En genibus cur uis palmas extendo supinas,

650

Cum manibus tibi uincla leuo stridente catena,

Carceris horrorem, suspendia, uerbera passus

Obscenamque famem quam maior traxit egestas.

Me miserum, quanto cecidi de culmine lapsus!

Ille <ego> qui quondam retinebam iura togatus,

655

Exemi de morte reos, patrimonia nudis

Diuitias mea lingua dedit rapuitque tenenti

Ac seruile iugum uel libertatis honorem;

Nam quod in accusando odi defensor amaui;

Impunitates uendens poenasque nocentum

660

Insontumque simul pretio delicta coegi

Ad caput <haec> hinc inde meum, quibus opprimor, olim.

Nunc tamen agnoui sine te nil posse moueri

Grande uel exiguum, medium minimumque profundum.

Da mihi iam ueniam, finem concede malorum,

665

Vincula solue mea, stridentes frange catenas,

Pelle famem, disclude sitim, compesce dolores,

Omne quod admisi facinus crimenque relaxa.

Iam miserere mei; custodia longa fatigat

Inter anhelantes gemitus cladesque diurnas.

670

Nil peto difficile (spes est mihi posse mereri),

Nil licet, Omnipotens, per saecula cuncta profecto

Sit tibi difficile. Prosint mihi tanta flagella,

Ad ueniam sit poena ferax; meminisse iuuabit,

Cum pius indulges et haec ad gaudia transfers.

675

Erige prostratum, uindex, attolle iacentem

Et repara afflictum tali sub clade malorum.

Quae per me cecidit per te spes nostra resurgat.

Munere percipiam Domini redeunte fauore

Quicquid amara dies quodcumque <et> tempus ademit.

680

Obsessamque domant densata repagula linguam

Et pontem factura iacet sermonibus oris;

Interpres mentis, secreti pectoris index,

Echo uoluntatis tacitae uel cordis imago

Verbere distinctas spargit per murmura uoces

685

Omne nefas atque omne bonum dictura loquendo;

Dentibus adduntur rubicundo labra labello.

Lucida redde, precor, qui tempora subtrahis Iob

Aspera, restituens quicquid malus hostis ademit.

Arida qui reparas antiquis mortibus ossa

690

Quae membris rediere suis clamante propheta

Atque homines factura rubent reptante cruore.

Vmor ad absumptas intrauerat ante medullas,

Nascuntur uenae, iam neruis membra ligantur,

Iam tegit ossa cutis multos distenta per artus;

695

Quaerit colla caput, constringit guttura ceruix,

Verticis eximii replentur et ossa cerebro;

Inde duces oculi gemmato lumine uibrant

Et palpebra tegunt lucis nudantque fenestras,

Scaena capillorum fundens a fronte coronam

700

Tempus et omne caput uestit de crine decorum

Atque supercilium gemino superimminet orbi.

Naribus obductis duplex data semita uento

Et geminae rubuere genae, lanugine malae

Crispantur reuirentis adhuc post ossa senectae

705

Mortua temporibus multis olimque sepulta.

Ordine muratum dentes cinxere palatum

Vt bene uerba sonent ipsis modulantibus ora,

Accedunt umeris remorum more lacerti,

Brachia iunguntur, uola nascitur et manus omnis,

710

Vnguibus armantur digiti sub dispare forma.

Curuis spina latus complectitur aspera costis,

Pectora circumstant crates iugulique ligantur;

Cetera membrorum currit compago per artus,

Vsibus officiis aptantur cuncta ministra.

715

Aedificant hominem longae fragmenta ruinae.

Ante tamen quam membra forent compage ligata

Iam prior auris erat, quae audiuit uerba Tonantis.

Persarum rector timuit post regna bubulcum

Inter prata pecus, sed post regnauit in arce.

720

Me, rogo, iam repara sub libertate solutum

Clade catenarum ferrato pondere pressum.

Sit uitae requies, animae sint otia fessae,

Sit secura dies, sit nox cum munere noctis,

Sit fortuna redux, sit uirtus usque senectam,

725

Sit uenerandus honos et quicquid uota precantur

Aut amissa dolent, totum pietate reforma.

Nosco quid iratus uel quid mitissimus ipse

Des, Pater; aduerto, non est formido salutis,

Sed ueniam sperare licet. Res ipsa probauit

730

Quod uiuus sum: mortis inops pietate reseruor,

Non ira, nam si Domini grauis ira fuisset,

Non me differres, subita sed morte necares,

Ne peterem ueniam quam numquam, sancte, negasti

Aut ut non essem prorsus cui parcere posses.

735

Seruatum reparare iube pietate sueta

Vt merear cantare tuas per carmina laudes.

Quamuis nemo tua praeconia congrua dixit

Aut umquam dicturus erit, nam formula laudis

Temporibus tribus ire solet, tu temporis expers.

740

Numquid habes, Deus, ante tuum uel post cadit in te?

Si laudator abest, narrator plenus adesset,

Sed quis opus narrare tuum sermone ualebit?

Suspexisse Deum satis est de corde trementer

Et lacrimis precibusque piis ueneranter adire:

745

Sint reduces sensus, mens sana in corpore sano,

Sit mihi longa dies felici tramite uitae,

Sit bona uel perpes felix numerosa propago,

Sit sine tormentis post corpus uita futura.

Noxia mens non sit, non sit rea, non sit iniqua,

750

Sit requies animae quae mox purgata quiescat.

Iudicio, Deus alme, tuo detur inde triumphus,

Inter odoratos flores et amoena uirecta

In nemus aeternum ueniam sedesque beatas

Et grates exceptus agam de fasce malorum,

755

Additus insonti populo sub sorte piorum."