Omnipotens aeterne Deus, fons auctor origo

Inuentor genitor nutritor rector amator

Cunctorum quae mundus habet, quae celsa polorum,

Quae caeli secreta tegunt produntque parumper,

5

Sidereus quod ab axe globus super astra rotatur,

Pendula quod tremula uibrant face sidera flammas

Et stellae sub luce latent, sub nocte refulgent,

Nuntius aurorae quod lucifer emicat ardens,

Vt fugat astra poli, fugiturus lucis habenas,

10

Quod calor est solis, quo splendet frigida luna

Partita cum fratre uices sua tempora lustrans,

Ne simul inuadant mundum sine luce tenebrae

Credaturque chaos spatio sub noctis adesse,

Quod tu cum faceres mundum uirtute negasti.

15

Tu Deus inspiras ut sol auriga uocetur,

Non quia uectus equis est quattuor axe rotato,

Sed quia praefectus sol quattuor est elementis,

Quattuor alternat sollers auriga colores;

Permutat iussus sol tempora quattuor anni,

20

Non ausus transire uices sub lege perenni

Praefixas dicione tua; non ille uapores

Auget sponte sua, medios nec temperat ignes

Aut gelidum dat forte iubar nisi praeduce iussu

Imperii per saecla tui sine fine manentis:

25

Militia famulante sua seruire fidelis

Oceano, mundo uel caelo teste probatur.

Sic opus omne tuum uisibile non latet orbem.

Te, Deus, auctorem, te nouimus omnia patrem,

Te pariter dominum, qui das exordia rebus

30

Et finem, sine fine parens exordia nescis,

Spes hominum, rerum princeps mundique superstes.

Sanctus ubique tuus complectitur omnia, princeps,

Spiritus immensam penetrans per saecula molem;

Nam quasi aer fusus sic omnia contegit implens,

35

Singula non partim, generaliter omnia nutrit,

Totus ubique iuuans et totus ubique ministrans.

Quae uibrans natura dedit, quaecumque creantur

Aut generata ualent, haec spiritus inserit almus:

Corporeos artus fouet erigit urget et auget,

40

Continuanda manent et succidenda labuntur;

Mentibus insidit, penetrat caput ossa medullas,

Pectora cor sensus animam praecordia mentem

Illustrat, uenas oculos et uiscera replet.

Quidue latet, quem cuncta gerunt, quo cuncta reguntur,

45

Temporis et spatii quem spiritus omnis et ignis

Laudat et aeternum uenerantur cuncta parentem?

Nec caeli secreta uacant, quae spiritus auctor

Non habeat; uirtute tua, quae solis in orbem

Lunaresque amplexa globos dominatur agitque,

50

Quicquid habet pietatis opus simul <obtinet> orbis;

Qui nihil est, nisi lege tua seruetur in aeuum:

Circulus haerebit, nisi iusseris ire meantem,

Et stellatus honos; mox sphaera uolubilis haeret

Ac mutent elementa uices per saecla morantes

55

Et cadet ante diem sublimis machina rerum;

Sed tu lege tua retines qua cuncta coerces.

Nam quis stare queat contra tua iura reluctans?

Aut tibi quis reputet, si perdere iusseris orbem,

Quem ipse repente iubens solo sermone creasti?

60

Quo libuit genuisse Deum ante omnia Christum,

Semine quem uerbo conceptum corde ferebas,

Quo sine non umquam fuerat mens sancta parentis,

Multa profunda potens sollers pia prouida perpes

Simplex celsa leuis uibrans immensa serena

65

Viuida cunctiparens mens innumerabilis una.

Ergo Deum Deus auctor ouans eructuat ore.

Corde sacer genitus mox constitit ipse parenti,

Et consors cum patre manens et spiritus unus,

Trina mente Deus, Deus auctor, temporis expers,

70

Multiplici uirtute potens, pietate modestus

Innumera, caelis elementis fluctibus astris

Impendens ut stare queant, famulanter adorent,

Angelica dicione preces sine fine canentes.

Omnibus his praestat dilato fine manere

75

Vt uigeant homines pisces armenta uolucres

Et pecus atque ferae, quicquid natura creatrix

Nutrit ad innumeros diuersi sanguinis ortus.

Qui nasci dignatus homo est membratur in aluo

Sanguine femineo concretus spiritus almus

80

Fitque Deus post templa poli sub carne figura

Passibilis, mortalis homo sine fine perennis.

Et tenuis per cuncta uapor iam mollior igni

Irrepsit tenerumque parat per uiscera corpus.

Induitur compage Deus, structura ligatur

85

Ossibus et neruis, pinguescunt intro medullae,

Hinc cruor, hinc humor, solidatur musculus omnis

Et caro plasmatur. Qui sanctus spiritus illic

Egerit, ipse potens nouit qui cuncta creauit;

Qualiter aure Deus, uerbo fetante marito,

90

Virgineos intrasse sinus dignatur et aluum

Terrarum caelique capax anhelantis et ignis,

Aeris et pelagi, sed non capiendus ab isdem,

Claustra puerperii passus sub lege creandi

Vel quaecumque subit diuersi temporis aetas.

95

Haec fragilis humana iacens natura meretur

De pietate sua, qua non uult perdere mundum,

Quem fecit sanxitque regens per saecla manere.

Ergo ubi corporeos artus dominator et auctor

Induit et caelum patri seruire reliquit

100

(Vt putat insipiens omnis rationis egenus

Nam quicumque sapit nouit quia sic tulit artus

Et fuit in terris, ut nec caeleste tribunal

Linqueret, omnipotens numquam sine patre probatus,

Nam pius et genitor numquam sine pignore dictus,

105

Spiritus immensus sanctus bonus arbiter index,

Tertius unus idem primus mediusque perennis)

Ast ubi terrenum sumpsit cum corpore pondus

Immortale genus, mortalia dura subiuit

Vt posset monstrare Deum, quia lumina carnis

110

Non nisi corpoream possent spectare figuram.

Nam quaecumque daret princeps miracula carni,

Sanctis haec homines euentibus acta putarent.

Addo quod, humanis uitium est generale cateruis,

Hoc credant quod uisus habet spernantque relata.

115

Credimus inde Deum mundo uenisse uidendum

Vt faceret uirtutis opus per mille cateruas.

Mentibus obsessis insana clade furoris,

Spiritus impatiens animas quascumque grauabat,

Tabe fluens quaecumque cutis madefacta rubebat

120

Ossibus et neruis resoluta carne retectis

Praestatur de clade salus: reparare sepultos

Nouit et exanimes iterum reuocare saluti.

Ipse oculos gemmare iubet sub fronte micantes

Ignotumque diem mirantur nosse tenebrae

125

Quem simul ex utero matris natura negarat.

Mortua pars hominis, pars altera uiua iacebat

Vsque Dei iussus; post sanus et integer omnis

Redditur atque uapor uitalis in ossa cucurrit.

Quod de parte uiri fecit de corpore toto

130

Praestitit, orba parens fleret cum funera nati.

Nec semel ista dedit, nam ut sit sibi uirgo superstes

Imperat, exsurgit uel Lazarus ante sepultus,

Quattuor exemptus transacta luce dierum.

Stagnis insolitis solitus decurrere sanguis

135

De muliere perit, dempto simul amne cruoris.

Corripit hic febres, uentos compescit in undis

Per quas Christus iter Petro ueniente peregit,

Cum miraretur stringi natura liquorem

Fluctibus aequoreis domini sub pondere uictis.

140

Vertit aquas ut uina fluant, mirabile donum:

Pocula sunt latices et fluminis ebriat unda.

Copia panis abest et copia panis abundat.

Milia uirtutum sunt admiranda; sed ut quid

Miremur dominum tantum potuisse polorum,

145

Discipuli famulique sui cum tanta per orbem

Gentibus innumeris omnes fecisse legantur,

Aduena sermo fidem cum spargeret ore piorum

Et simul indociles docilesque audire moneret

Supplicium post grande crucis reditumque supernae

150

Lucis ad aethereos tractus thronumque parentis

Caelestis, ueniens cum linguas funderet ignis

Spiritus, alme, tuus, nostro commercia mundo

Consona dissimili infundens sermone beatis.

Tu Deus es quem terra tremit, quem mundus adorat:

155

Te mandante pluunt nubes et ab igne coruscant,

Fluctibus assumptis pelagi sub sidera caeli;

Te mandante poli post nubila maesta serenant.

Surgere tu uentos et crescere turbine facto

Praecipis, ut rabidae perturbent cuncta procellae

160

Et mare caeruleum rapiant super aethera nimbi

Tu rursus reprimis flatus recidentibus euris

Et mare purpureum tranquillo marmore tendis,

Vt post ima freti ludant super aequora pisces,

Horrida monstra natent et belua gestiat ingens.

165

Hoc est nempe fretum quod se diuisit et haesit

In partes hinc inde duas, cum turba piorum

Impia regna fugit, Moseo principe gentis;

Rursus aquae reduces repetunt loca prisca fluentis,

Cum fugitiua manus de fluctibus omnis abesset.

170

Tunc demersus obit populus, qui saeua parabat

Israelitarum plebi, quae facta superstes

Vindice naufragio: tali sub clade doletur

Qui fuit ante metus; mox libera turba Tonantis

Mutatum miratur iter: uia prisca salutis

175

Semita mortis erat nec seruans membra sepulcro.

Africus interea motus uirtute iubentis

Illaesurus adest, nulla comitante procella,

Delicias portare parans nouus ingruit imber,

Innumeras dat nimbus aues, datur esca polorum,

180

Angelica de parte cibus, sitientibus autem

Flumina petra dedit nullo fodiente ligone.

Et ne plura loquar, tua sunt quaecumque uidentur

Vel quae nemo uidet; tibi debent omnia quod sunt,

Tu tamen ipse quod es nulli debere probaris

185

Et quasi qui debes sic omnibus omnia reddis.

Est tibi cura, Deus, de quicquid ubique creasti;

Ne tantum succumbat opus, stat cura minorum

Et speciale iubes tam quam generale tueri.

Sic fit mater humus qua germina cuncta creantur,

190

Sic mare ueliuolum mercator nauta uagatur

Telluremque nouam circumspicit impiger hospes

Et complexus amat non cognitus aduena ciues.

Foedere concordi, quia uis, elementa tenentur

Tam longa conexa mora, sic iuncta ligantur

195

Vt disiuncta tamen concordi lite probentur.

Si disiuncta fiant, soluetur machina rerum,

Si coniuncta forent, omnis natura periret.

Tu, Deus omnipotens, nosti quod feceris orbem

Semine quo caelos, solem lunamque creasti

200

Vel caeli quaecumque gerunt, unde esse dedisti

Ex nihilo simul; esse tamen diuersa putamus.

Ad nihilum reditura iterum sunt omnia, cum tu

Iusseris esse chaos, solus mansure superstes,

Angelicis animisque piis adorande cateruis.

205

Qualiter ergo labor nullus fuit ante iubendo,

Omnia cum fierent, sic nec labor ullus erit iam,

Iusseris ut finem, cum plurima saecula norint.

Te seraphim cherubimque Deum dominumque precantur,

Te chorus angelicus, laudans exercitus, orat,

210

Thronus et incessans humili te uoce precatur;

Agmina te astrorum, te signa et sidera laudant

Auctorem confessa suum, te fulmen adorat,

Te tonitrus hiemesque tremunt, te grando procellae,

Te glacies nimbique pauent, te spiritus omnis

215

Personat, imber hiems pelagus nix frigus et aestas.

Te tellus fecunda uocat, te suspicit aer,

Vnda super caelos tibi supplicat et polus omnis,

Flumina te metuunt, te fontes stagna paludes

Voce sua laudant, te nubila crassa coruscant

220

Te luce alba dies, te nox obscura tenebris,

Te bona temperies, te tempora cuncta precantur,

Ver aestas autumnus hiems redeuntibus annis.

Per te fetat humus, per te, Deus, herba uirescit,

Frondescunt siluae, spirat flos, germinat arbor;

225

Quos peccatorum retinent tot milia uinclos?

Illud praetereo quod parui pendimus omnes,

Quod caelo tellure fretis atque aere toto,

Ignibus aethereis et lumine dignior omni

Est homo quem libuit per se formare Tonantem.

230

Nam diuersa Dei solo sermone creantur:

Illic iussor erat, nos autem operarius aptat.

Addo quod innumerae pestes mortale minantes

Membrorum de parte sua dant saepe salutem.

Messis aristatas acuit per culmina fruges,

235

Palmite gemmato post pampinus admouet uuas

Et numquam caritura comis pinguescit oliua.

Te fera, te pisces pecudes armenta uolucres

Turba cerastarum laudat, genus omne ueneni

Sibilat ore fero, lingua uibrante trisulca,

240

Et tibi, quicquid habet reputans, debere fatetur.

Auctorem uitae gaudet stridore minaci

Materies laudare necis poterasque, creator,

Non angues, non omne nocens permittere nasci,

Vt uitas hominum tantum mors una tulisset.

245

Sed nos quoque rei cognoscimus omnia quae res

Fecerit ista dari: data sunt per crimina nostra,

Quod praecepta Dei passim contemnimus omnes.

Nec modo peccatum, subrepsit moribus olim;

Olim primus homo transcendit iussa Tonantis,

250

Ingratus quia factus erat caelestis imago,

Iura potestatis retinens super omnia solus

Et semper, nisi iussa Dei contemneret audax.

Mox quod factus erat, nullo peccante creatus

Peccauit. Quid nos miseri de crimine nati?

255

Principio nostrae peccator originis auctor

Damnatur sub lege necis uel clade perenni.

Continuat nobis similis, heu, poena manere

Nec similis nos culpa tenet: semel incidit ille

Vna lege reus, nos multis legibus error

260

Contemptis retinet captiuos sorte reatus.

Cur non debuimus sortis peiora mereri

Vipera quid praestet cauda et ceruice recisa,

Quid serpens maculosa iuuet medicina fatetur,

Aspidis obliquae quid pinguia membra medantur,

265

Informes ursi, fuluus leo, quid lupus audax.

Et quodcumque malum uindex natura creauit

Miscuit optandam dira cum morte salutem.

Quid quod mortiferis animalibus induit auctor

Vt sentire queant reddant sectantibus iras

270

Et prorsus non sint non se inuadentibus hostes?

Non pudet hoc homines? Gens importuna probamus

Iustitiam retinente fera; pro dedecus ingens!

Anguis agit ignarus opus, nos improba turba,

Quid nos? Iustitiam noscentes temnimus actu

275

Plectibili. "At ueniam ignorantia iure meretur,

Forte sit et nobis haec excusatio certa".

Ne furtim noceant angues quaeruntur in herba;

Quaerimus immites et per deserta leones,

Ne gregibus sparsis uastent cultoribus agros;

280

Sectatur uenator aprum, cui retia figit,

Vinea ne pereat sub morsu dentis adunci.

Ceruus ut occumbat (quaerit medicina medullas);

Quid nocuit per rura lepus, quid damma uel hircus?

Quos medicina iubet haec ut capiantur ad usus,

285

Vt sub fraude cadant uenantum <aut> ante molossos?

Quid pisces meruere freti, quid turba uolucrum?

Peruasit gens nostra fretum, peruaditur aer

Vt capiantur aues ex nulla parte nocentes,

Quae natura negat per nos elementa petuntur:

290

Per pelagus celebratur iter; seclusus ab undis

Nauigat audaces quatiens super aequora remos.

Parua putant homines fluctus transire nocentes,

Insuper armati medias grassantur in undas.

Aut bellator aquas aut iam pirata uagatur

295

Sollicitat glaucumque fretum mucrone cruento

Et bellum ignotis transfert manus hospita terris.

Non sat erant terrae tolerant quae bella cruenta?

Vt uel in externos tantum produceret hostes

Impatiens armata manus, cur tela propinquis

300

Impulsant peraguntque, nefas, ciuilia bella?

Nec solum ciuile sat est, socerosque patresque

Germanosque petunt saeuo certamine fratres.

Nec modo temptatur nouiter, primordia mundi

Hoc taetrum doluere nefas hominumque secundum

305

Conspexere pii perfusum sanguine fratris.

Gessit hoc impietas, et postea conditor Vrbis,

Et quasi lex fuerit, miserum sic uenit in usum.

Faucibus obsessis cadit a latrone uiator;

Quid fur nocturnus, prauo uelatus in actu

310

Ne capiatur, agat ferro comitante per umbras,

Multorum nos saeua docent exempla priorum.

Quid quod adulterium dulces male uenit in usus

Incestique nefas agitat plectenda libido?

Inuadunt plures alieni caespitis agros

315

Et domibus iunxisse domus non iure modesto

Ac promissa fides non custoditur amico.

Nobilium plures decepti fraude clientes,

Canities despecta senum laesique parentes

Infantumque animas nullo pro crimine raptant;

320

Nam quae tam paruis fecisset culpa reatum?

Iam genitos utinam tantum fera dextra feriret!

Et necdum natos properant in uentre ferire.

Externos pariterque suos furit impia mater

Conceptus damnare, sui nec cura pericli est.

325

Quae bibit impietas truculenta impune uenenum?

Repperit hoc quis grande nefas ut non sibi mortem

Hauriat os quodcumque bibit? Minus ecce nouerca

Audet in externos genitos quam mater agit rem.

Dextra nouercalis iam natos mittit ad umbras,

330

Ante mori genetrix quam nasci pignora cogit.

Haec mala sufficerent; faciunt peiora nocentes.

Mortua quin etiam non linquunt membra quieti,

Sollicitant animas mortis iam lege quietas

Cantibus infaustis, herbis atque arte nefanda

335

Et responsa petunt tenebris de uoce sepulcri.

Excantauit agens animam maga nocte propheta

Fascibus <his> scelerum cur non grauiora mereri

Omnia debuimus, qui sic peccamus inique?

Sol lux clara dies luna stellaeque micantes

340

Vel quaecumque Deo famulantur sidera magno

Militia praeclara poli uel pontus et aer

Et tellus accepta Dei praecepta reseruant

Ac deuota pie per saecula mille morantur;

Nec tam longa mouet diuersi temporis aetas

345

Vt legem seruare negent aut tempora mutent

Contra iura Dei, contra praecepta Tonantis.

Splendet sole dies, illustrat Cynthia noctes

Et quasi gemmatum distingunt sidera caelum.

Aestuat undosum pelagus, ceu fluctibus astra

350

Impetat, et terram spumis operire minatur

Nec tamen egreditur transgresso limite punctum:

In sua regna furens confringitur et redit in se

Aestus et unda maris, <saeuus> licet aequora tollat

Ventus et insani feriant sua litora fluctus.

355

Pendula caeruleum non audet scindere tellus

Inuasura fretum, tantum contenta moratur

Tramite uincta suo, ripis mirantibus aequor

In cumulos montesque uidens insurgere fluctus

Nec pauet inuadi quae nil inuadit ab undis.

360

Est homo grande malum: legis transgressor et audax

Criminis inuentor, scelerum reppertor et auctor.

Immemor auctoris, mortis dux, terminus aeui

Oblitusque sui, perstans inimicus et hostis

Omnibus atque suus, solus sub tempore paruo

365

Transgreditur praecepta Dei; scelerata propago

Nascitur: ex fonte sceleris genus omne meamus

Ex primo quicumque sumus nunc usque creati

Non pietas, non ira Dei nos ulla coercet.

Saecula quod fuerant transacta ad tempora Noe

370

Vt scelus assiduum uel saeua piacula mundus

Adderet et nullus hominum retineret honestum,

Nec tamen ulla simul processit poena reorum;

Inde rebellantum moles praesumpta gigantum

Sacrilega ceruice tumens, quodcumque uolebat

375

Aut poterat, sibi cuncta dabant, sua cuncta putabant

Nil reputando Deo, per quem ualet omne quod extat.

Despexit Dominum uelut insuperabilis audax

Terrigena proles meruitque infanda propago

Naufragium terrestre pati, dum litora nusquam

380

Terra licet distenta daret, cum flumina pontus

Obrueret pontumque nocens absconderet imber,

Cum moribunda fretis siluestria cuncta natarent

Et genus aequoreum spatietur montibus altis

Ac pariter pelagus uastas gestiret in undas,

385

Agmina cum uolucrum quae protulit unda necaret;

Cum grege fit tractura lupus; uenator et ursus

Mergitur et nullos metuunt armenta leones.

Nam pauor unus erat: totum sors mortis habebat;

Nec qui fleret erat: cunctos mors una tenebat.

390

Hoc solum seruatur aquis quod diligit auctor;

Enatat inter aquas cum mundi ciuibus arca,

Conceptu paritura simul iuuenesque senesque

Et pueros matresque pias tenerasque puellas.

Vna dies produxit auum serosque nepotes;

395

Excepit pariter tellus natosque patresque

Aequaeuosque facit diuersi temporis ortus.

Non homines tantum fecundior arca refundit:

Pace quidem modica dilata delicta retenta.

Nam postquam reuocantur aquae per uiscera terrae

400

Diluuiumque nocens altus suscepit abyssus

(Litora nudantur montes mare flumina siluae,

Apparent fontes paulatimque arida tellus

Redditur et redeunt cunctis iraeque metusque

Iam tecta tellure feris gregibusque auibusque)

405

Impia gens hominum scelerum mox uota resumit

Et facinus reparare cupit, ne perderet usum

Criminis illuuies et tamquam damna subiret.

Sic adherent delicta malis grassante reatu,

Sic passim redeunt ad saeua piacula mores.

410

Pertulit ista diu princeps impune uagari

Vt reuocarentur satiati crimine multo;

Sed postquam in peius hominum procedere uidit

Pessima uota <Deus>, rursus ne perderet orbem

Aut impune reos passim dimitteret omnes,

415

Eligit e cunctis quos plus peccare uidebat

Supplicio censura Dei super astra coacta.

Et quia diluuium iam non dabit unda secundum,

Sulphureas his fundit aquas nigrumque bitumen

Compluit et flammis ultricibus imber adussit

420

Quinque cremans urbes; populos et moenia damnat

Ignibus aethereis, sucoso caespite cocto

Mox fecundus ager steriles expauit harenas

Pinguis et in cineres putrescit gleba solutos.

Nos sumus auctores nostris, heu, cladibus; omnes

425

Pauperiem gemitus mortem tormenta dolores

Nos nobis facimus peccando sponte maligne.

Segregat omnipotens merita pro moribus orbis:

Non sociant poenae quos non iunxere reatus.

Loth iustus famulusque Dei sine fraude fidelis

430

Inter tot scelerum turbas pius unus et insons

Eripitur de morte truci sine crimine uisus

Et seruatus abit uitae melioris amator,

Qualiter ereptus Noe seruatur in arca,

Nec generale malum sensit specialis <et> hostis.

435

Tot gens nostra malis non est correpta, sed audet

Criminibus laxare frenos sine fronte pudoris;

Supplicia scelerum non damnat praua, sed auget.

Hinc obscena fames morbi mors luctus egestas

Taedia bella lues clades iactura labores.

440

Nam sic factus homo fuerat, primordia nostra,

Vt uolucres; pascendus erat sine clade laboris:

Vomere non terram proscinderet atque ligone,

Non peregrina uagus rabidis deposceret undis

Committens animam uentis et fluctibus audax;

445

Sponte parans fructum uinum de fontibus iret

In morem fluuialis aquae; longaeua liquores

Semper oliua uirens non certo tempore ferret,

Mella darent uepres, sentis sudaret amomum,

Omnis ager pigmenta daret uernantibus herbis

450

Et rosulas proferret hiems, seruaret et aestas

Lilia purpurea, flos omnis staret odore

Nec marceret honos uiolae pallore decenti;

Non niger aut albus tantum color esset in agnis,

Sed rubicunda daret pretiosus uellera sandix.

455

Lanigeras uestiret oues et muricis ostrum;

Fabula certa foret Phrixei uelleris aurum,

Famam scaenaei uerax arietis haberet

Per populos certamque fidem sine crimine tanto.

Viscera non terrae tantum pretiosa metallum

460

Seruarent, abstrusa nimis nec gemma lateret,

Omnia sed passim facies telluris haberet,

Omnibus in terris regio non indiga mercis,

Vilior illa foret populis spectantibus euros.

At nunc plectibiles humanae mentis ubique

465

Dulcia subducunt mores et amara ministrant.

Forsitan opponant homines delicta fatendo

Angelicum peccasse genus, quos purior aer

Et super astra polus uel caeli regna tenebant.

"Ante tribunal erant ubi casta et sancta uiderent

470

Corporis expertes terreni ponderis omnes;

Et sic error eos tenuit crimenque nefandum.

Quid homines miseri, fragili sub tegmine carnis

Captiuos quos membra tenent et corporis usus?"

Sic uobis responsa dabo: quid culpa aliena

475

Obicitur? Purgare potest quod gessit iniquus

Alterius quodcumque nefas? Scelus omne peractum

Respicit auctorem, socios cunctosque ministros

Implicat et solos facinus quos inquinat urget.

Inde magis mens nostra rea est quod poena secuta est

480

Caelestes famulos his nec grauis ira pepercit.

Sideris innumeri cecidit pars tertia caelo

Cum duce pulsa suo, superat uindicta coercens

Agmina caelicolum pereuntia clade perenni.

Militiae pars tanta poli discincta seuere

485

Debuerat nostros ultro compescere mores

Et tamen in nobis nullus timor extitit umquam.

Quis canis illatret, uibices si terga leonis

Colla caputque ferant et sanguine fulua rubescant

Aut solis pereunte die simul obice terra

490

Sidera despiciant umbram, qua cuncta teguntur,

Et superare putent crassas tenui igne tenebras?

Aut siccante freto iactet se riuulus unda

Vel minor unda uelit caelesti occurrere flammae,

Quam neque grandis aquae possint sedare fluenta

495

Gurgitis aequorei, cunctos si eructuet amnis?

Sed quia caelestis pietas ueniale minatur

Plusque coruscantes flammas quam fulmina uibrat

Aut, si fulmen habet, montes et culmina tangit

Arboribusque caput, cedros celsasque cypressus

500

Vt terrore domet potius quam clade profanos,

Est nobis contemptus atrox animique nocentes

Omnibus; et nobis pietas tamen alma nocenti,

Indulgere uolens cito quam punire parata,

Misit ab arce pium caeli per sidera Christum

505

Qui uirtute sua serpentis frangeret artes

Per uexilla crucis hostis populando cohortes,

Praecipiti iactu quas celsa palatia caeli

Exilio trusere graui sub perpete culpa.

Expauit Iudaea Deum post uiscera matris

510

Maxima tot populis dantem miracula Christum.

Inuida continuo semet laesura profane

Sacrilega tenet arte uiam liuoris iniqui

Et quaerit peritura dolos, quibus improba perdat

Insontem sanctum rea noxia callida fallax,

515

Et pretium dat turba, Dei commercia fiunt

Discipulo uendente suo funesta duobus:

Venditor infelix, sed non felicior emptor.

Pars pretium perdit, perdit pars altera mercem;

Proficit in nobis, qui non contraximus, emptus:

520

Sanguine distracti maculatur uenditor emptor

Quos mens nostra sacri mundabitur imbre cruoris.

Ah scelus atque nefas! Insontem turba reorum

Supplicio quo digna fuit, cruce uerbere ferro

Affligit letique uias et limina mortis

525

Ingerit aeterno, cui lex ab origine mundi

Nec fuit initium nasci nec finis obisse.

Ergo salutaris quod passio membra peremit,

Fecit abire diem solis restantibus horis

Et noctem sub luce dedit; rediere tenebrae,

530

Sed sine more suo uiolata lege polorum.

Tunc niger axis erat quem lurida palla tegebat,

Candida sanguineum monstrauit luna ruborem,

Cardine sub gemino nox importuna pependit

Et planxit natura Deum; monumenta piorum

535

Clausa patent, plures mundo rediere sepulti

Et uitas mors ipsa dedit, dum uita perennis

Limina mortis adit. Poenae intremuere ministri;

Effugiunt tormenta reos, inuita pepercit

Tortorum metuenda manus, lux funditur umbris

540

Descensum comitata Dei, simul orbe fugata.

Tartarus infelix numquam satiabilis umbris

Et solitus gaudere neci turbatur amare

Et supplex augmenta dolet, nam damna futura

Haec augmenta dabant; animas quas claustra tenebant

545

Carceris aeterni redituras lucis ad usus

Ingemit et legem uiolari deflet Auerni.

Luminis impatiens ut iam remearet ad auras

Aethereas optat dominum regemque polorum,

Ne chaos omne grauet iubar insuperabile Christus

550

Aut spoliet toto nigros simul agmine manes

Ad superos reuocans animas uirtute parentis.

Tertius interea processit lucifer astris

Oceano spondente diem, redit almus ab umbris

Rex reducum uitae magna comitante caterua;

555

Discipuli reducem laeti uidere magistrum.

Inde reuersus abit, repetit sua regna triumphans.

Dexter in arce sedens, consors genitoris amatus

Iudicio uenturus erit post saecla futuro

Reddere mercedem cunctis quam quisque meretur,

560

Ad dextram laeuamque iubens astare cateruas,

Exigit ut meritum uitae prauaeque bonaeque.

Si scelus est et grande nefas tempsisse potentem,

Factorem temerasse suum quod crimen habetur?

Et tamen indultor mansit post funera carnis;

565

Paeniteat si forte reus, clementior audit

Datque repente pius ueniam donatque reatum.

Iuda miser ueniam si uel speraret haberet;

Sed memor infandae tamen et sine nomine culpae

Credidit infelix nil iam ueniale mereri

570

Iudicioque suo ueniae subtractus abiuit.

Redditur argentum, scelerata ad colla pependit

Vix tandem iustus, nam nec permansit auarus

Et suspensus obit se mox ultore seuero.

Vincula rumpuntur, cecidit crepuitque cadauer,

575

Viscera fusa iacent, hinc cor crudele patescit

Funestatque diem de corpore tabe madenti.

Legimus innumeras ueniam meruisse cateruas

Iudaea de gente reas mortisque ministros

Optima perpetuae sumpsisse et munera uitae,

580

Quorum Paulus erat caput extans grande malorum;

Et tamen ipse fuit legis post crimina doctor:

Martyrium Stephano qui fecerat inde recepit

Et meruit plenam quam contulit ante coronam.

In se uera Dei confirmans uerba probauit

585

"Hoc patietur homo quod quisquam fecerit ulli".

Sed bonus excepit quod tunc malefecit iniquus,

Quod populos gentesque docens conuertit eundo

Per mare, per terras ut Christi nomen adorent

Gentilesque deos et cordibus idola pellant;

590

Mars cadat ex animo, pereant Saturnus et Arcas,

Iuppiter atque Venus, Titania Iuno Cupido

Vel quicumque dei ficti sermone uetusto

Credantur nil posse, simul nihil esse probentur.

Solus ubique Deus, rerum fons, conditor et spes,

595

Idem semper eris quod et es, quod et ante fuisti,

Nil addens minuensque tibi crescentibus annis.

Tempora mutantur, te numquam saecula mutant:

Qualem prima dies, talem simul ultima noscet.

Cum te non caperent caeli terraeque fretumque

600

Aeris et spatium, modico te corde reponis

Pectoris humani conceptus mente fideli.

Exaudis quod lingua tacet sub corde loquaci;

Ante futura uides, penes te nulla futura

Sint licet, omnipotens: praesentia cuncta uidentur

605

Aut transacta magis; nobis uentura creantur.

Qui peccaturos homines tu spiritus auctor

Ante uides, primum medicinam, sancte, parasti

Quam faceres hominem: indulgentia parta reatum

Praeuenit et facinus uenia praecedit iniquum.

610

Christus enim datus est nobis spes una salutis,

Qui nostra hic peccata lauet pius amne cruoris;

Et licet ipse ferat maculas et crimina nostra,

Immaculatus adest tamen agnus et unicus heres

Semper uiuentis, semper uicturus et ipse.

615

Largitur peccata reis sine uoce rogatus

Pectoris affectu secreto mente fide spe.

Cum sit ubique Deus semper praestare paratus,

Tardius accipimus heu nostro corde morati.

Oderunt pia uota moras, festinus adoptat

620

Vt praestet quam nos quae purget causa mereri.

Arbitrio posuit clemens Deus omnia nostro:

Libera mens hominum est peccare aut uiuere sancte,

Libera uota dedit quando sperare uelimus,

Credere si placeat, facile est nam posse mereri.

625

Credidit Abraham dominoque est factus amicus.

Confectus senio membrisque trementibus aeuo

Inter auos atauosque fuit, sed prolis egenus

Vt soboles impubes erat frustraque maritus,

Officii genitoris iners; algente uapore

630

Germinis extinctus cecidit genitalibus ignis

Et fecundus amor quem iam subduxerat aetas.

Nec solus steriles retinebat marcidus artus;

Femina deterius praemortua membra trahebat,

Spes generis recidens et uis materna peracta.

635

Augebat spem sola fides, praesumptio maior

Frigida progeniem senibus natura negarat;

Flebile coniugii portabant nomen inane,

Spes tantum iuuenilis erat; crescentibus annis

Affuit his prolem spondens cum gente nepotum;

640

Non hos certa fides nec spes incerta fefellit.

Fecundus per membra uapor discurrit utrique,

Dulcior et gelidis irrepsit flamma medullis

Miranturque senes recidiuo fomite uenas

In sobolem caluisse suas; animatus anhelat

645

Intra membra puer uinctus compagibus artis.

Intumuere sinus rugis pereuntibus alui,

Dum tandem fit mater anus paritura prophetam

Et sterilis fecunda parens. Miratur et haeret

Sic uterum creuisse suum tenerasque puellas

650

Consulit et trepidans tamquam noua nupta requirit;

Saepe uerecundos faciunt noua gaudia uultus:

Fructus honestatis datus est de uentre pudoris.

Sic licet unius genitor post saecla creati

Gentibus et populis tamen est pater unus origo.

655

Omnis harena maris uel flammea sidera caeli

Aequantur numero benedicti germinis apte,

Nam cui terra datur et caeli sancta parantur

Rectius aequatur geminis hinc inde elementis.

Sarra socerque simul dominum petiere rogantes;

660

Illa uirum meruit stabilem post funera septem,

Hic uisum; fugiunt cum paupertate tenebrae

Et gemino capit orbe diem reducesque sereno

Lumine sunt acies post nubila crassa micantes.

Dauid adulterii facinus homicida peregit,

665

Sed scelus agnoscens culpas impune fatetur.

Sic reus et ueniam sceleri sub uoce meretur

Credulus et domini famulus post ista fidelis

Attestante Deo caelesti uoce uocatur

In tantum ut regem faceret post crimina natum

670

Ex eadem muliere uirum, cui tempore partus

Omnia concessit merito genitoris amati.

Fleuerat Ezechias sub puncto temporis uno

Et prece permodica uitae tria lustra meretur.

Murmure sub tacito sterilem defleuerat Anna

675

Matricem; fecunda redit per uota priora

Et non est ultra uox expectata secunda.

Hi solas fudere preces, ieiunia nulla,

Nam nec tempus erat longum quo uota piarent,

Cum nec plena fuit cunctis poscentibus hora

680

Qua uotum meruere suum pietate Tonantis.

Quod uetus atque nouum duo testamenta loquuntur,

Milia tot subito ueniam meruisse reorum

Pro quibus una semel uox est aut nulla precata.

Exegit quid plena fides et credula dixi,

685

Quid non credentes mereantur dicere cura est.

Incurrit culpam sancti pater ille Iohannis,

Pontificis loca sacra tenens magnusque sacerdos,

Credere cunctatus domini promissa Tonantis,

Angelico senior monitus sermone repente.

690

Mox uindicta datur per longa silentia linguae,

Donec uentris onus bis quinis mensibus actis

Fundatur de matre puer sub sorte beata.

Tu, Deus omnipotens, rerum caelestis origo,

Tu pius et clemens et consolator herilis

695

Tempore tristitiae, maior defensio pressis,

Erigit elisos, releuat tua dextra iacentes,

Confouet abiectos et semper pascit egentes,

Pocula larga parans sitientibus alma ministrat.

Nescius irarum, monitis non clade coercens

700

Peccatum, sine clade reos clementior audis

Ante preces ueniale iubens; non ira furorem

Excitat ut iubeas uel iuste occidere sontes.

Plus pius es quam iustus: agis non ergo seuerus,

Errantes punis, sed mitis corrigis omnes

705

Sub pietate bonus, poenae cessante flagello,

Et quotiens commotus eris placidissimus extas;

Nil immite iubens leuis est sententia caeli.

Rex pie, supplicium cunctis reuocabile dictas

Vt, si peccantes agnoscant corde reatus

710

Et damnent meliore animo delicta priora,

Sint quibus ignoscas. Sed non semel ista relaxas,

Saepius indulges: ostendens limina mortis

Et reuocans a morte truci quos culpa premebat

Faucibus inferni raptos in luce reformas.

715

Hi soli pereunt semper quos esse profanos

Constiterit, sine fine mali peccare uolentes;

Criminis et poenae limes semel unus habetur.

Et poteras seruare malos pius usque senectam

Vt damnare simul horrenda piacula nossent

720

Et ueniam sperare tuam, sed maior habetur

Hic ratio, nam impune diu peccare nocentum

Si fuerit permissa manus, turbata repente

Mens insontis erit, mox paenitet esse modestum

Optaturque nefas et plus pia turba nocetur

725

Improba quam rabies atque impia uota fatigant.

Quid quod et erranti mora non breuis esse probatur

Seruaturque diu ueniae, si desinat audax

Illicitum temptare nefas? Nam gaudia caelo

Conuersus dat quisque reus; sibi quisque medelas

730

Arbitretur homo culpae sub uoce requiri.

Vox tua cum sileat, tua sed sententia clamat.

Erigis oppressos humiles sternisque superbos,

Tu captiuorum rumpendo tenacia uincla

Colla leuas attrita iugis ceruice soluta

735

Et proceres seruie facis famulosque iubere,

Paupertate iubes opulentos turpis egestas

Vestiat et ditas opibus bene largus egentes.

Ima leuas et celsa premis, praesumpta coactus

Atteris et tenues adiecto robore firmas

740

Iura potestatis retinens sub nomine uero.

Solus enim dominus dominum qui non habet extat

Vel cui cuncta parent, per quem sunt omnia quae sunt

Et transacta simul uel sunt quandoque futura.

Qui dedit Elysios iustis et Tartara prauis,

745

Qui placidis saeuisque iubet procedere solem

Et lunam stellasque uagas et sidera cuncta

Imperat et pluuias nullo discrimine fundit.

Nec ratione caret pietas: generaliter una

Mercedem iustis, iniustis munera nobis

750

Praerogat, ut uel sic nos conuertamur ad illum;

Illectos donis, non poenis mutat adactos.

Expectat pia uota Deus, non tura requirit;

Victima sola placet purgatae mentis honestas

Nec tamen expensis, sed puro corde litandum.

755

Pectore contritos, genibus cum pectore flexos

Suppliciterque suas pandentis fletibus ulnas

Exaudit; nam si quis erit miseratus egentis,

Texerit et nudos, inopes defenderit, insons

Contentusque suis alienis non inhiarit,

760

Si impetrare uelit, uel ut impetret ista meretur;

Effectus faciles oratio pura reportat

Quam non impugnat cuiusque precatio tristis

Et fortasse iuuat: pauper peccata relaxat

Pastus et indutus; uiduae pupillus et aeger

765

Et defensus inops plus quam sumpsere rependunt.

Vestibus expensis epulis de more Tabitha

Expendebat opes miseris alimenta ministrans;

Numquid ad annorum numerum cuicumque modesta

Addidit et uitam longum produxit in aeuum?

770

Et meruit tamen ipsa iacens post funera uitam

Amissam reparare suam testantibus illis

Quis proprias fundebat opes miserata rogantum.

Petrus enim medicus fuerat, medicina cateruae

Paupertatis erant: caelis extorsit egestas

775

Quod uoluit. Nos turba rapax calcamus egenos

Conferimusque nihil: forsan spoliamus auari

Pauperiem, si forte ferat quodcumque decorum;

Expectamus adhuc de Paupere xenia nobis

Afferat et praedam potius; de nobile pauper

780

Iam modo diues eget, cui confert indiga dextra

Non sibi mendicans quod diuitis usibus addit.

Quicquid agamus adhuc sceleris fraudisque dolique

Supplicio dignum, differt punire benignus

Vel, si paeniteat, magis indulgere paratus,

785

Qui facit angelicas flamma crepitare cohortes.

Nam pia turba Dei sunt spiritus omnis et ignis

Quamuis et ipse Deus se prodidit igne loquaci,

Cum iubar ignitum domini rubus asper haberet

Et lacrimas populi pro libertate gementis

790

Diceret ante suum Deus ascendisse tribunal;

Se tamen asseruit merito sic alma potestas

Descendisse polis, ut quae captiua iacebat

Libera turba foret, domini uictura superstes.

Mox sua promissor perfecit uerba fidelis

795

Exutosque iugo deduxit per mare rubrum.

Candida dux fuerat nubes flammaeque columna

Fluctibus aequoreis gemina de parte ligatis

In scopulos, pelagi non iam latrantibus undis,

Transierant salsos ponti sine remige fluctus

800

Et pedibus siccis iter est nauale peractum.

Laudauere Deum, sed plus de morte natantum;

Sexus uterque Deo magnas in laude choreas

Certatim resonant et palmis tympana pulsant

Et celebrant uincente Deo saltando triumphum.

805

Non gladiis iaculisque datis missisue sagittis

Gens oppressa perit, sed tantum surgere iussa

Arma elementa Deo nullum fusura cruorem

Et tamen innumeras faciunt sine sanguine mortes.

Vna eademque die populis datur ecce duobus

810

Ira furens pietasque simul; sine nubibus ullis

Diluuio periere graui splendente sereno.

Omnibus ostendit domini sententia lata

Quid peccata creent, quid iusti uita meretur,

Quid bona simplicitas, quid noxia uota reportent,

815

Quid pius aut humilis, quid et impius atque superbus,

Quid ferus aut mitis, quid clemens quidue cruentus,

Dapsilis et largus, quid praedo aut raptor auarus;

Agmina condemnant et mores agmina purgant.