Panditur ecce nouum pelagus flatusque benigni
Rimosam in medios fluctus traxere carinam,
Ac dum placati rapiunt me gaudia ponti,
Irrupit uastum temeraria cumba profundum
5
Vix uel uicinis bene radens litora terris.
Nunc quid ago et dubiam trepidus quo dirigo proram?
Flamina sollicitant cursum, formido regressum.
Pergamus, quia terra procul, quo traxerit unda:
Tantum ut placatam Martini spiritus auram
10
Diffundat flatumque leuem sic praestet eunti,
Vt putre sustineat felicia flamina uelum.
Hactenus, ut mores monachi uel gesta referrem,
Ripa fuit: nunc pontus erit doctrina cathedrae.
Clara sacerdotis magni nunc gesta retexam.
15
Gallorum quondam ualde florebat in oris
Vrbs Turonum distenta agris populisque referta.
Sed pollere magis cupiens antistite tali
Ardebat totis Martinum asciscere uotis.
Sed penitus sancto depellens corde tumorem
20
Mens humilis crebris precibus immota manebat,
Donec compositis uerbis lacrimisque coactis
Vicerunt nimium mendacia iusta rigorem.
Nam quidam tantae pietatis conscius orat,
Coniugis infirmae tristem miseratus erumnam
25
Dignetur sancto poscentem uisere uoto:
Se fore uel causam propere ueniendo salutis,
Vel mortis, si dura preces sententia tardet.
Iunguntur fictis simul et suspiria uerbis
Et singultantes praeciso murmure uoces.
30
Oscula dat genibus, uestigia colligat ulnis
Excedens uerum per tot figmenta dolorem.
Quid mirum simplex animus, mens sancta uocantem
Si sequitur cogente deo: namque ipse dolosum
Proderet ingenium mage, ni facienda probaret.
35
Excipit egressum populorum turba, benignam
Vim faciens, stipatque uiam numerosa precantum
Seditio, motus placidi, sine felle tumultus,
Disponitque etiam uigiles custodia pernox
Excubias seruatque suum seruanda magistrum.
40
Exsultant paribus concordia gaudia uotis.
Itur in occursum, portis ruit obuia totis
Ambitio et certans populi fauor: una uoluntas
Omnibus et nulla in studiis diuortia mentis.
Quosdam liuor edax nigrantis felle ueneni
45
Inficit, et stimulis miserorum corda perurens
Carnea ad aduersam retrahit sententia partem.
Quosdam etiam perhibent, nefas est quod credere, docta
Mente sacerdotes similem traxisse furorem
Ridentes gaudenda sibi, quod nulla uerendam
50
Gratia compsisset faciem, quod crine reciso
Praeferret totum domini frons libera signum,
Lumina nec premeret tremularum nube comarum,
Sordida quod uestis cordis testata nitorem
Proderet orantis studium, quia saepe uolutis
55
Ad terram membris prostrato corpore pressus
Haeserat horridulus sordenti in uellere puluis.
Recte igitur cessit populo tam praua uoluntas,
Sanior et proceres uicit sententia uulgi.
Nam uere nulli licuit nescire uocantis
60
Iudicium Christi per tot documenta probatum.
Nam reliquis, quos saeua sibi sociarat inique
Factio diuersum cupiens, uiolentior unus
Antistes Defensor erat: quo nomine falsi
Defendenda sui molimina forte putabant
65
Consilii, renuente deo, qui iusta probabat.
Nam solitum sancto coetu celebrabat honorem
Plebs pia, conuentu celebri mysteria uisens,
Dum mage condensae stipant altaria turbae
Ac sua fautores pendent in uota frequentes,
70
Nec praetenta potest transire obstacula lector.
Sed diaconus, qui forte aderat, uis codice rapto
Quem primum propere reserati pagina psalmi
Obtulerat, subito festinus tempore uersum
Arripit, haec prisci decantans uerba prophetae:
75
"Ex ore infantum paruoque ex murmure laudem
Lactantum teneras fecisti euoluere linguas
Exosos propter, peruersum ut destruat ista
Prolata a paruis laudatio defensorem.
Tollitur in caelum clamor praesensque probatur
80
Iudicium clamante deo: sententia Christi
Obruit aduersam uerborum fulmine partem.
Namque idem uersus laudantum uota probauit
Atque obsistentum liuentia corda repressit.
Nec minor inde labor monachi, quia gloria creuit
85
Iure sacerdotis. factis facienda docentur:
Exempli mage suadet opus quam gratia uerbi.
Sic illi attrito uilissima uestis amictu,
Sic humilis sancti pretiosa modestia cordis,
Sic manet assiduae felix sententia uitae.
90
Primum igitur coniuncta sacris altaribus illi
Cella fuit. mos, ut populos uitare frequentes
Posset ab assiduis secreta oratio turbis,
Milibus egressus discessit ab urbe duobus.
Nec nocuit cellae uicinia tanta remotae:
95
Secretum hospitium monacho, uia parua magistro,
Doctori uicina domus, longinqua uacanti.
Hinc naturalis praecisi margine saxi
Ambierat modico rupis curuata recessu,
Hinc Liger inflexis paruo sinuamine ripis
100
Saepserat inclusam praetento gurgite terram,
Vnus et angustus patuit rupem inter et amnem
Ingressus, paulum artato qua limite distans
Fluminis allapsus tangit confinia montis.
Hic strue lignorum paruam contexere cellam
105
Maluit, agnoscens sancti mysteria ligni,
Succedens humili tecto celsissimus hospes,
Vt collectorum sic docta modestia fratrum
Disceret exiguo pompam contemnere sumptu,
Praegressum exemplis certatim imitata magistrum.
110
Ast aliis nec ligna placent, sed monte cauato
Praebet defossos rupis uicina recessus.
Octoginta illuc iusta admiratio fratres
Traxerat ad tantae speculum uirtutis, ut inde
Sumeret inspectos felix imitatio mores.
115
Nil cuiquam speciale fuit, communia cunctis
Omnia: de medio sumpsit dilectio censu.
Nulli uendendi quicquam concessa facultas,
Ne degustati famis improba cresceret auri.
Exercere artem prohibet. conceditur unum
120
Scribendi studium, quod mentem oculosque manusque
Occupet atque uno teneat simul omnia puncto,
Aspectum uisu, cor sensibus, ordine dextram.
Attamen his rebus minor aetas sola tenetur.
Nam iam maturae satis est oratio menti,
125
Vt, cuius sensum senior sententia firmat,
Munditiis cordis studeat uigiletque remotum
Interius purgare oculum, ne nube latentis
Peccati obductus priuetur lumine Christi.
Nulli progressus facilis: sua quemque tenebat
130
Cellula. tum solum sociandi causa dabatur
Agminis, ascisset cunctos cum sueta precandi
Hora et corde deo referens symphonia laudem:
Vel cum soluentes fessis ieiunia membris
Communes certo repetebant tempore mensas,
135
Vt finem exacti, domita iam carne, diei
Et succedentem uigilanda in nocte laborem
Diuiderent modicae parcissima tempora cenae.
Infirmis tantum laxato iure licebat
Degustare merum, quo tabem corporis aegri
140
Sustentaret odor respersi in pocula uini.
Multis uestis erat saetis contexta cameli,
Quae leuibus stimulis uigiles contingeret artus,
Excludens tenuem compuncta carne soporem,
Mollia ne fluxum nutrirent uellera corpus
145
Lasciua et tenui uestis fluitaret amictu,
Qualia praeteritae consuerat copia uitae.
Nam multos illuc prisco de sanguine claros
Traxerat ad talem prudens sententia uitam.
Quo mage mirandum est post serica fulchra torosque
150
Hanc uestem et talem ingressis placuisse rigorem.
Denique mirati tantorum insignia morum
Confines populi uicinaque moenia sanctos
Hinc sibi rectores studio certante petebant,
Vt doctrina dei tali de fonte fluentes
155
Spargeret irriguos sitientum in uiscera riuos.
Sed iam tempus adest tanta de mole potentum
Virtutum exiguam saltim contingere partem.
Et quamquam recti titulos uirtutis adornent
Discipuli et facti sit praemonstrare gerendum,
160
Attamen e propriis tangam paucissima gestis,
Ostendens breuibus praeconia maxima signis.
Forte fuit iuxta tumulus, quem saepe colentum
Vana superstitio falso decepta sacrarat
Martyrio, celebrem dependens semper honorem.
165
Quin et praegressi uenerandum altare dicarant
Ante sacerdotes, magis ut fundata maneret
Religio, adiecto cultu firmata sacrorum.
Sed postquam impositas Martinus sumpsit habenas
Commissae et plebis moderamina sancta recepit,
170
Protinus inquirit nomen titulosque colendi
Martyris, et quonam tam clarae stemmata palmae
Tempore uel quali sub iudice promeruisset.
Verum ubi nulla patet quae possit prodere uerum
Historia atque omnis renuit hoc scire uetustas,
175
Detrectat dubiis tam grandia credere uerbis
Nec satis est fidei mendacis fabula uulgi.
Ergo placet dubiis sine testis pondere rebus
A domino consulta peti, cui subdita semper
Tempora transcursis adstant praesentia saeclis.
180
Ad tumulum properat paucis comitatus, ut illis
Attestata fidem faciant miracula multis.
Ergo ut contigui molis contacta sepulchri est,
Propter frigentes resoluta carne fauillas
Ad caelum rediere preces: uestigia carnis
185
Iunguntur tumulo, sed mens et sidera transit.
Tum dominum tota fidei uirtute precatus,
Proderet ut meritum ignaris nomenque sepulti:
Cum subito ad laeuam sordentem respicit umbram,
Nigrantem maesto speciem quae proderet ore
190
Et punitorum tristissima fata reorum
Praeferret, trepido confusa et conscia uultu.
Vox quoque flebilibus maerentis reddita uerbis
Talibus expressit suspiria crebra querellis:
"Desinat antiquus plangendis manibus error
195
Addere supplicium, titulum reddendo alienum,
Ne, cui poenarum satis est de crimine solo,
Hoc onus adiecto duplicato crescat honore.
Atque utinam sancti, quibus hoc pro iure refertur
Obsequium, nostras tenui respergere gutta
200
Dignentur iuges miserorum incendia flammas.
Illi perpetua gaudentes luce fruuntur,
Nos chaos aeterna horrendum caligine saepsit.
Longe est a meritis lucis confusio noctis."
Haec uox multorum late peruenit ad aures,
205
Sed species soli Martino est prodita, cuius
Mens leuior fragilis transibat pondera carnis,
Corpoream molem transmittens lumine cordis.
Protinus amoto altari depellitur omnis
Vana superstitio ritus mentita sacrorum.
210
Translata ad ueros migrant mysteria cultus.
Quid simile his titulis tandem conferre ualebit
Ars magicis infecta dolis uel tincta uenenis,
Carmina compositis texens mendacia uerbis
Extaque perspectis rimans faetentia uenis,
215
Vt per tartareae quaesita silentia noctis
Mugiat insanus fallaci murmure daemon,
Assumens fictum tenui sub imagine uultum?
Hic certe simplex animus et sola precantis
Religio infernae dissoluit uincula legis,
220
Et quamuis artus premerentur mole sepulchri,
Attamen ad praesens tempus confessio uixit.
Nec uero hic finis titulis, nec tempore saltim
Intercisa breui uirtutum stemmata cessant.
Nam semper sancto comes indiscreta cohaeret
225
Gratia nec certo cohibetur fine locorum.
Progressum sequitur, manet indiuulsa manenti,
Si sit causa uiae, gaudens comitatur euntem.
Nam dum distenti propere legit auia ruris,
Qua diffusa patet latis fera Gallia campis,
230
Dum sequitur miserum gentilis turba cadauer
Et tremefacta leui motantur lintea uento,
Porrecto in longum per plana patentia uisu
Funeris obsequium cultum putat esse nefandi
Daemonis, et ritus miserorum ferre sacrorum
235
Submissa idolicis bacchantum colla figuris.
Protinus attollit sanctum et uenerabile signum,
Et crucis obiectu propere uenientibus obstat,
Gressus instabiles uexilli pondere sistit.
Tum uero imposito miseros torpore teneri
240
Cernere erat neruisque artus riguisse ligatis,
Frustrata innexis conamina plurima membris,
Tardata immoto uestigia sidere gressu,
Concludi saeptas mandato limite turbas,
Nec transcendendi praetenta obstacula muri
245
Partibus e cunctis immensum opponere claustrum,
Donec paulatim uisu propiore pateret
Exequiis delatus honor. tum rursus eodem
Vexillo atque ipso libertas reddita signo.
Sic crucis imperio simul et uirtute fidei
250
Ius habuit uincire uagos, dissoluere uinctos.
Haec raptim contacta legens, quia copia suadet
Virtutum breuibus laudanda attingere signis,
Ne festinantes tanta ad miracula mentes
Tardet prolixis uilissima pagina uerbis,
255
Excipior rursus maiorum pondere rerum.
Sacrilegum quondam deiecto culmine templum
Strauerat ad terram, perfractis idola tignis
Comminuens totisque premens simulacra ruinis.
Huic pinus uicina loco distenta uirentes
260
Pandebat ramos, annosa et bracchia late
Nexuerant uiridem frondenti in uertice siluam,
Arcebatque omnem foliorum crate calorem
Arboris unius densum nemus: umbra perennis
Iugem temperiem mentito uere tegebat.
265
Hanc etiam pinum templi sociare ruinis
Aggreditur, parili cupiens conuoluere busto,
Quidquid in errorem miserorum corda trahebat.
Tum uero accensi uecors insania uulgi
Certat dilecto raptim succurrere ligno
270
Et prohibere pium toto molimine uotum.
Nil ratio insanis, nil prosunt sancta profanis
Verba animis, non uox surdis, non lumina caecis.
Clamatur non quire homini conferre salutem,
Quae sibi non ualeant, lignis non posse iuuari
275
Lignorum dominos: seruire haec nutibus eius,
Qui seruire uelit, subiectis subditus, idem
De siluis urenda legens, ueneranda relinquens.
Haec contra exclamant longe diuersa uolantes,
Idolico et multum perfusi corda ueneno:
280
"Desine prolixis renuentes cogere uerbis.
Si rebus suadenda probas, haec iure placebit
Condicio allatura fidem: nos protinus ipsi
Aggredimur nostram propere succidere pinum.
Tu si uera adhibes fidei documenta, cadentem
285
Excipe et optatae gaudens occurre ruinae,
Nil graue confisus domino." tam dura probatur
Causa nec iniusto renuit iustissimus ori,
Confidens uirtute dei, cui prona facultas
Quamquam praesentem uerbo prohibere ruinam.
290
Nec mora et astrictis nectuntur uincula membris
Atque elidendus iam parte locatur in illa,
Qua pronus toto pendebat stipite truncus,
Iamque inclinatis nutanti pondere ramis
Subiecta haut dubiae terrebat mole ruinae.
295
Insistunt totis certantia gaudia uotis.
Ictibus assiduis crebrisque bipennibus instant.
Spes uicini animos fessis uiresque ministrat.
Vindicta affectum excludit, fugat ira dolorem.
Exanimes pallent monachi maiusque periclum est
300
Confusae nimium tanto terrore fidei,
Vulneribus donec paulatim euicta fragorem
Prona dedit totoque in sanctum concita saltu
Praecessit celeres properantia uota furores,
Iam prope contiguo perfractis turbine membris.
305
Ille, metum prohibente fide, formidine pulsa
Vicinam opperiens constanti corde ruinam,
Ne cito conuersam cernens perfidia pinum
Ad casum reuocaret opus meritumque negaret,
Dum putat euentum: sed iam propiore periclo
310
Erigit armatam signi munimine dextram
Opponitque crucem. qua protinus impetus omnis
Frangitur et celeri propere reuocata rotatu
Diuersam in partem pernici turbine pinus
Fertur in auctores sceleris. iam propter ouantes
315
In se conuersam trepidi timuere ruinam:
Qui tutum semet tanta ad spectacula caute
Credebant legisse locum, uix mente recepta
Perfractis cernunt confossa sedilia ramis.
Tollitur in caelum clamor partesque resultant
320
Attonitae et uoces coetu referuntur ab omni:
Gaudia testantur monachi, miracula uicti.
Christum lingua sonat, Christum simul ore benigno
Ignari gnarique canunt: pars ista fauorem
Agnoscit, petit illa fidem. sic consona raptim
325
Inter discordes Christo sociante uoluntas
Cum fidei donum meruit, tum credere suasit.
Nam certe nullus penitus fuit agmine in illo,
Qui non rettulerit speratae dona salutis
Adiectus gregibus domini munimine signi,
330
Et loca, quae taetris faetebant obsita fanis,
Obtexit ueris mox mater eclesia templis.
Sic uincis, Martine, tuos sic obruis hostes,
Sic grauis oppressos sententia proterit: illos
Immites fecit clemens uictoria fratres.
335
Ergo acuit mentem euentus studiumque rebelles
Vincendi assidue felix uictoria nutrit.
Nam uix collapsis fumabant idola flammis,
Vicino et tenues uolitabant igne fauillae,
Cum renouat similis repetita incendia templi
340
Exultans crebris iustissima dextera flammis.
Sed dum flagrantes longe lateque uapores
Turbo serit, crebrisque ferox exaestuat undis
Eructans rapidam flammarum insania nubem,
Augens collectum uicina strage furorem,
345
Haut procul amotum toto petit agmine tectum,
Vicina allambens funestis culmina flammis.
Quod postquam sanctus trepidans instare periclum
Vidit et afflatis iam mixta incendia tignis
Saepsisse implicitum flammarum gurgite tectum,
350
Pernici properans conscendit culmina saltu,
Qua globus igne domum nimio densissimus urguet,
Artusque oppositos flammis uenientibus offert.
Tum uero aduerso sinuata incendia flatu
Ad uentum redeunt, et quamquam urguente procella
355
Praecepti uis maior agit cogitque reuersis
Ignibus insanum confestim cedere uentum.
Sic paret meritis natura oppressa iubentis.
Non flammae urguentur flabris, sed flamina flammis,
Atque ignis praecepta sequens sic gessit utrumque,
360
Arripiens decreta sibi, defensa relinquens.
Sic debellato per iusta incendia templo
Itur in excidium alterius, quod forte Leprosus
Quondam opulens uicus peruersa mente colebat.
Sed postquam crebri demens insania uulgi
365
Temptatum reuocauit opus totumque furorem
Opposuit coeptis uiolenti turbo tumultus,
Auia solorum repetit secreta locorum,
Atque ibidem sanctis precibus uiolentius instat
Trinas continuans orandi intentio luces
370
Et totidem iungens uigilatis noctibus horas.
Quin et contexto saetis coopertus amictu
Exesa assiduo compunxit acumine membra,
Vt tereret tenuem uestis nimis aspera pellem
Et cutis extantes stimulos attacta paueret,
375
Saxea collidens mage duris ossibus arua,
Producens tardos sera in ieiunia soles,
Perfundens totum lacrimarum flumine uultum,
Vt domini iugis semper clementia Christi
Insontis famuli nimium miserata laborem
380
Traderet effectum uoto et temptata patraret,
Aduersae penitus remouens molimina partis.
Interea armatos propter consistere cernit
Angelico fulgore uiros, nec tarda patescit
Agnitio: assueti prompta est fiducia uultus,
385
Insuper et uerbis ueniendi causa docetur,
Ne trepidet, ne uim timeat neue arma pauescat,
Praesentem agnoscens per talia signa fauorem:
Quaelibet opposito consurgat turba tumultu,
Auxilium satis esse dei, qui protinus omnes
390
Debellare queat uerbi uirtute cateruas:
Sufficere ad bellum credens haec arma duorum,
Se simul auxilium ferre et mandata referre.
Acrior ergo animus penitus uirtute recepta,
Ad coeptum reualescit opus, mediasque cateruas
395
Irrupit trepido constantia reddita cordi.
Funditus euersis sternuntur templa ruinis:
Excipiunt totas simulacra iacentia moles
Fractaque deiectis succumbunt idola tectis.
Inuoluit mixtus pariter simul omnia puluis,
400
Tigna, aras, statuas, caementum, saxa, metallum.
Nec sane tanto progressus ab agmine quisquam
Obuius ire parat. manet imperterritus ille,
Debellata uidens trepidantum corda uirorum.
Immoti spectant populi. riguere minantum
405
Pectora et attonitis stupuerunt uiscera fibris.
Non membra expediunt motum, non uerba tumultum:
Diriguere artus miseris, uox faucibus haesit,
Temptantum cecidere manus et clamor hiantum.
Vt mare, quod fundo conuulsum mouerit imo
410
Fluctibus insistens uehementis turbo procellae,
Illidit totas spumanti aspergine cautes
Et rauco oppositas transcendit murmure ripas,
Pulsant perfractae dum concaua litora moles
Et uada permiscent totum uicina profundum:
415
Mox, ubi deposito siluerunt flamina motu,
Sternitur immensus placidarum campus aquarum,
Lenia deposito considunt marmora uento,
Et iacet immoti species mutata elementi,
Sollicitans tenues constrato gurgite cumbas:
420
Haut aliter siluit furiosi insania uulgi
Et tempestatem posuit flatusque remisit,
Hoc tantum et ueris clamauit subdita uerbis,
Martini dominum toto simul orbe colendum,
Hunc solum se nosse deum. nam surda salutem
425
Idola si possent umquam conferre petenti,
Allatura sibi, nec quemquam tradere donum,
Quo careat: magis esse inopem qui poscat egentem.
Sic uerae penitus lucis fulgore recepto
Haec quoque turba piis accreuit dedita castris.
430
Talibus assidue uegetato corde triumphis
Rursum bella cupit: remouet fides aucta pauorem,
Spes animat meriti, cedit formido pericli.
Nam similem mouit similis mox causa tumultum,
Dum subuertendo properat succurrere templo
435
Rusticitas uesana nimis solitumque rigorem
Augens praecipitis immensa mole furoris.
Denique sic totum obruerat dementia sensum,
Vt stricto quidam minitans accurreret ense,
Ausus sacrilegum uibrare in uulnera ferrum.
440
Et cum reiecto nudatam tegmine gaudens
Ceruicem offerret sanctus, nihil ille retractans
Alte sublatum surgit furiosus in ensem.
Celsius insanam dextram suspendit in altum,
Attollens totum celeri conamine corpus,
445
Concita praecipiti tendens uestigia nisu,
Altius ut ueniens caderet uehementior ictus:
Cum subito astrictis riguerunt uiscera neruis,
Atque haesit tenui consumptus in aere motus,
Porrecta et cassum suspendit dextera ferrum,
450
Et periit totus membris torpentibus ictus,
Ac manus irriso conamine fixa remansit.
Sic artus tota collapsi mole retrorsum
Praecipiti ad terram proni cecidere ruina,
Ossaque collisis sonuerunt obruta membris,
455
Prona et saxosae iacuerunt aggere terrae.
Tum demum extorti gemitus lacrimaeque coactae,
Depositisque minis nimium miseranda precantis
Ambitio ad ueniam rediit conuersa salubrem.
Quidnam, quaeso, auidam reuocasti a sanguine dextram?
460
Cur parcis, quem nemo rogat? quid detinet ictum,
Si manet ira, tuum? tu certe ignoscere non uis:
Cur ferrum retines? patet ecce innoxia ceruix
Vulneribus nudata tuis: quid uota moraris,
Qui mentem ferientis habes? cur crimine saluo
465
Vltio differtur? facis, etsi dextera cesset,
Quod fecisse cupis. si non mutata uoluntas,
Culpa manet: satis est meritis sententia cordis.
Nec sane hinc solum seruatae dona salutis
Videre attonitae trepidantia pectora plebis.
470
Nam mos cum similem similis uesania mortem
Destricto inferret telo, discussa repente
Ferri acies casso ferientem deserit ictu,
Extortum et demens quaesiuit dextera telum,
Totaque collecti uanescere uota furoris
475
Decepta amisso uiderunt lumina ferro.
Attamen interdum alloquio suadere salubri
Sueuerat et uerbis mentes mutare feroces
Et corda affatu mollire rigentia sancto,
Illustrans ueterem doctrinae lumine noctem.
480
Praeterea procliue fuit redhibere salutem
Infirmis, gressum claudis et lumina caecis.
Nam certe nullum tanti uiolentia morbi
Obruerat, quin uotiuae fomenta salutis
Rettulerit, uiso gaudens reualescere sancto.
485
Quod uel praesenti poterit clarescere facto.
Quondam Treuericis in moenibus innuba uirgo
Tabuerat consumpta graui paralytica morbo,
Atque omni motu torpentia membra carebant
Officiis priuata suis. iam carne relicta
490
Spirabat tenuis frigenti in pectore flatus.
Pallebant pauidi uicina morte propinqui
Arentesque artus lacrimarum fonte rigabant,
Tristis et obsequii maestum contraxerat agmen
Exequiis praebendus honor: cum murmura flentum
495
Concitus irrumpit reserato nuntius ore,
Martinum uenisse ferens, cui prona facultas
Optatam sanctis precibus praestare medellam.
Quae uox ut maestas uenit genitoris ad aures,
Aduolat exanimis genibusque aduoluitur, orans
500
Auxilium, et largo spargit uestigia fletu,
Ac singultantes rumpunt suspiria uoces,
Et plus de precibus lacrimae quam uerba loquuntur.
At contra sanctus pollens pietate modesta
Affectum sociat, meritum negat. abnuit esse
505
Virtutem qua praestet opem, sed corde dolorem
Participat. refugit pompam, sed deflet erumnam,
Et meritum uitando probat. sic celsior extat
Corde humili. confert laudi, quod demit honori.
Haec cernens genitor tanto uehementior instat.
510
Donec permota assiduo iustoque rogatu
Sancta sacerdotum precibus coniuncta paternis
Ambitio blando renuentem iure coegit
Visere lugentis penetralia maesta parentis.
Astant pro foribus populi: miracula Christi
515
Attonitae expectant pendentia pectora plebis.
Ille ubi seminecis miseratus tabida uidit
Membra et consumptis languentia lumina malis,
Ossibus haerentem siccato corpore pellem
Et cutis infuso uitiatum felle colorem,
520
Subtracto et penitus constrictae murmure linguae
Spirare exiguum glaciali a pectore flatum,
Filaque uenarum rupto pereuntia pulsu
Ordine praeciso quaerentem linquere dextram:
Ad terram toto confestim corpore pronus
525
Sternitur; a domino uerbi medicamina poscens,
Cui iussisse sat est atque artem uincere nutu.
Sensit adesse deum. promi deposcit oliuum.
Oblato accedit benedictio sancta liquori.
Exim mutati congaudens unguine suci
530
Singula contingit medicato chrismate membra.
Admota expellit ueterem pia dextra dolorem,
Atque impetratae felicia dona salutis
Ad tactum medici paulatim infusa recurrunt.
Sic morbis cuncta membrorum a parte fugatis
535
Reddita succedit uegetato corpore uirtus;
Mox ualida exsurgit populo mirante puella,
Et stabiles gressus diuino munere sistens
Dat laudem domino per sancta altaria Christo.
Quod postquam uirtutis opus celeberrima coetu
540
Moenia compleuit, certatim accurrere cuncti,
Quorum uel mentes daemon uel corpora morbus
Obruerat, cordi orantes membrisque medellam.
Hi gressu stabiles, hi sensu abiere ualentes.
Praecipue tamen e cunctis, quae gratia Christi
545
Per famulum dignata suum miracula fecit,
Vnius eminuit praesens curatio serui,
Quem daemon toto captiuum iure tenebat.
Denique cum sanctus, grandi ambitione rogantum
Permotus, miserum deduci ad sancta iuberet
550
Limina, non potuit quisquam uincire furentem.
Sic cunctos rabido debacchans ore fugabat
Dentibus infrendens: lacerum cruor undique corpus
Texerat et nudis horrebant uulnera membris.
Tum dominus, claro nimium sublimis honore,
555
Fascibus ornatus proconsulis, immemor huius
Ambitionis adest genibusque aduoluitur almis,
Ac pronus pedibus blandas circumligat ulnas
Orans ut, quoniam nec uis nec uincla ualerent
Attrahere insano bacchantem corde ministrum,
560
Ipse adeat tectum, sub quo iam tempore multo
Seruabat clausum iugis custodia seruum.
Sed renuit sanctus limen calcare profani
Nec uult idolicis iustus succedere tignis,
Discernens templi faetorem chrismate Christi.
565
Ille autem sanctis genibus uiolenter inhaerens
Spondet sanato se credere uelle ministro,
Quidquid tradiderit tanti doctrina magistri.
Tum demum motus tam iusta uoce rogantis
Intulit optatos saluanda ad limina gressus,
570
Atque eadem domino auxilium tam iusta precanti,
Quae seruo, medicina tulit. gratantur uterque,
Ille fide accepta gaudens, hic mente recepta.
Confestimque nouum post haec miracula factum
Attonitam erexit tanta ad praeconia plebem.
575
Nam forte ingrediens uicini limina tecti
Exclamat taetram foribus se cernere in ipsis
Horribilem et uisu furiosi daemonis umbram.
Nec mora continuo coepit iam proditus hostis
Arrepto saeuire coco, miscere tumultu
580
Interiora domus penetralia, frendere malis,
Captiuique oris dentes nudare minaces,
Ingenitam exercens alienis morsibus iram,
Dum quatit obsessum permixta insania corpus
Daemonis, ut rabies humano saeuiat ore
585
Armata ad proprios alieno dente furores.
Diffugiunt trepidi nec quisquam obsistere contra
Audet et extremos acuunt exempla timores.
Sed fidens domino sanctus palantia ridet
Agmina et occursu rapido sese obuius offert.
590
Quin et cum quateret tremulos dementia rictus,
Collidens miseros ferali murmure dentes
Et repetens crebros nutanti uertice morsus,
Constanter digitis fauces penetrauit hiantis,
Sistens aduersi saeuissima iura latronis.
595
Haeserunt auidae dilato uulnere malae,
Suspensus riguit patuli furor improbus oris,
Subdita contactu gauisa est lingua salubri
Molliaque insertam presserunt oscula dextram.
Tum, quia praestructo fuga nulla pateret ab ore,
600
Egestus fluxu uentris uacuata reliquit
Viscera, faetorem solum de corpore traxit.
Interea subito turbantur cuncta tumultu
Moenia. barbaricos affert fama improba motus,
Spargens innumeros per credula corda pauores.
605
Nec tamen extabat rumoris nuntius huius,
Vt prolata fides manifesto auctore pateret.
Ergo ubi tam dubiis motari incendia rebus
Vidit et incerto populos terrore teneri,
Imperat ut clausus captiuo in corpore daemon
610
Proderet, unde nouam sparsisset fabula famam.
Protinus impulsus uerbo tortore fateri
Se causam clamat crimenque caputque malorum:
Semet cum sociis istaec mendacia laruis
Seuisse, ut trepidam premerent formidine plebem.
615
Ergo haec fallacis confessio uera latronis
Absoluit maestas cruciato daemone mentes.
Iam uero ut tantae pietatis gesta retexam,
Nec mens sufficiet sterilis nec pagina uilis.
O uere confine bonum miseratio prompta,
620
Mens humilis! nullum spernit qui diligit omnes.
Nam quendam horrendo lepra texerat improba morbo,
Inficiens cunctam macularum tegmine carnem
Et spargens densas uitiato in corpore guttas.
Quem cum sanorum fastidia crebra notarent,
625
Ignara et proprii mens iniustissima casus
Despiceret tristes alieno in corpore morbos,
Ingrediens portam sanctus praeeunte caterua,
Qualis in obsequium tanti collecta patroni
Stipabat densis murorum limina turbis,
630
Oscula dat misero, uultu conexus et ore,
Nec metuens tali faciem sordescere tactu
Impressit iunctis pacis signacula labris.
Obstipuere aliis animi. gauisus at ille
Sensit in attactu diuini munera doni,
635
Et remeare citam raptim per membra salutem,
Dispergi et celerem renouata in carne nitorem.
O uere pretiosa tuae dignatio pacis
Et medicina, pio quae semper manat ab ore.
Seu membra attingas labiis seu corda loquellis,
640
Oscula sanabunt aegros et uerba docendos.
Atque utinam nostros similis clementia morbos
Tangeret, et miseri maculas depellere cordis
Orans tam sancto Martinus uellet ab ore.
Tum credo ad uerae reuocarer gaudia pacis,
645
Sanatum attollens sancta ad mysteria uultum,
Et post euersum, dederat quem portio, censum
Spes mea clementis domini penderet ab ore,
Porcorumque escas linquens uel gaudia carnis
Acciperem uerae signacula certa fidei.
650
Quin et contactus tantum uel fimbria uestis
Raptaque certatim disrupto uellere fila
Omnibus in causis celeres habuere medellas.
Namque ut praeteream quae non obscurius acta
Erga humiles latuere homines, num, quaeso, latebit
655
Arborius, mundi eximio perfunctus honore,
Clarus praecelsae qui culmine praefecturae
Romana indultis moderamina rexit habenis
Nec minus excellens morum probitate piorum?
Huius consumptis penitus iam tabida membris
660
Vnica languidulos stratis reiecerat artus
Filia, quam febris, iugi cum lege recursus
Ad quartum reditura diem, sic carnis amictu
Exuerat crebras semper repetendo ruinas,
Vt nihil afflictum corpus sentire medellae
665
Posset uel mediis uicina febre diebus,
Dum transcursa sibi iactatio uindicat unum,
Alter uenturam patitur trepidando ruinam.
Talem igitur tristi genitor pietate puellam
Dum fouet, et flatu glacialia membra tepenti
670
Percurrit patrii dum creber anhelitus oris,
Oblata ad trepidam peruenit epistula dextram,
Quam pius antistes maesto mittebat amico.
Ille ubi perlectae gauisus munere chartae
Pressit in absentem congaudens oscula dextram,
675
Conclusit celeri ueneranda uolumina motu
Et stomacho raptim properans admouit anhelo.
O uere pretiosa fides! depulsa fugatur
Febris et igniti remouetur flamma caloris.
Arentes penetrat praesens benedictio uenas
680
Et rigat exhaustas uerborum rore medullas,
Restituens celerem domini pietate salutem:
Ad cuius laudem recte referemus ouantes,
Quae nunc miramur seruos potuisse fideles.
Nec solam haec membris tribuit medicina medellam,
685
Sed cordi adiecit ueram fides aucta salutem.
Confestim nam nota deo sacra uirgo per illum
Offertur domino, per quem ualet eruta morbo.
Sic tribus indulta est simul huius gratia doni:
Consecrat antistes, pater offert, uirgo sacratur.
690
Quin et Paulino similis medicina salutem
Reddidit, insignis fidei quem gloria late
Extulit obducta cuius tum nube latebat
Visus, et infusis caligo extenta tenebris
Arcebat cunctam macularum tegmine lucem.
695
Quam leuis et tenui tactu suspensa fugauit
Spongia, uicino benedictae munere dextrae
Vix admota oculo. didicit iam reddita lucem
Ferre acies lumenque nouum mirata recepit.
Atque utinam nostri tenebras contingere cordis
700
Tali luce uelit sancti medicina patroni,
Reddat ut antiqui rursum mysteria facti
Nomen idem medicusque idem, par causa medellae.
Miramur certe tam multa et magna uidentes
Archiatri fomenta pii. miremur et illam
705
Quam meruit medicus Christo medicante medellam,
Per quem munificus simul et de munere gratus
Expensis gaudet donis bonus atque retentis.
Namque ad sublimem nitens conscendere partem,
Qua domus excelsis pendebat fulta columnis,
710
Lubrica dum scalis figit uestigia, pronus
Corruit et crebram gradibus renouando ruinam
Colliso terram collapsus corpore pressit.
Ecce autem praefracta trucem dum membra dolorem
Fessa gemunt, subita afflicto solacia portans
715
Angelus assistit sancto uenerabilis ore,
Abluere infusis festinans uulnera lymphis,
Paulatim ignoti contingens unguine suci,
Perducens tenuem tactu leuiore liquorem.
Vnde rigata citam propere sensere medellam
720
Membra, simul madidis mollito corpore uellis,
Confestimque artus stabiles uiguere, fugati
Vndique mandato domini cessere dolores.
Pernices gressus, mens uiuida, cordis et oris
Gaudia, gratifico concors cum pectore uultus.
725
Dum dominum laudat, sibimet nil arrogat inde,
Prodidit et meritum, quia se meruisse negauit.