Cum iam pro meritis tuis pararem,

Consenti, columen decusque morum,

Vestrae laudibus hospitalitatis

Cantum impendere pauperis cicutae,

5

Vltro in carmina tu tubam recludens

Conuerso ordine uersibus citasti

Suetum ludere sic magis sodalem.

Paret Musa tibi, sed impudentem

Multo cautius hinc stilum mouebit;

10

Nam cum carmina postules diserte,

Suades scribere, sed facis tacere.

Nuper quadrupedante cum citato

Ires Phocida Sestiasque Baias,

Illustres titulisque proeliisque

15

Vrbes per duo consulum trophaea,

(Nam Martem tulit ista Iulianum

Et Bruto duce nauticum furorem,

Ast haec Teutonicas cruenta pugnas,

Erectum et Marium cadente Cimbro),

20

Misisti mihi multiplex poema,

Doctum, nobile, forte, delicatum.

Ibant hexametri superbientes

Et uestigia iuncta, sed minora,

Per quinos elegi pedes ferebant;

25

Misisti et triplicis metrum trochaei

Spondeo comitante dactyloque,

Dulces hendecasyllabos, tuumque

Blando faenore Sollium ligasti.

Vsuram petimurque reddimusque;

30

Nam quod carmine pro tuo rependo,

Hoc centesima laudium tuarum est.

Quid primum uenerer colamque pro te?

Ni fallor, patriam patremque iuxta;

Qui quamquam sibi uindicare summum

35

Possit iure locum, tamen necesse est

Illam uincere quae parit parentes.

Salue, Narbo potens salubritate,

Vrbe et rure simul bonus uideri,

Muris, ciuibus, ambitu, tabernis,

40

Portis, porticibus, foro, theatro,

Delubris, capitoliis, monetis,

Thermis, arcubus, horreis, macellis,

Pratis, fontibus, insulis, salinis,

Stagnis, flumine, merce, ponte, ponto;

45

Vnus qui uenerere iure diuos

Lenaeum, Cererem, Palem, Mineruam

Spicis, palmite, pascuis, trapetis.

Solis fise uiris nec expetito

Naturae auxilio procul relictis

50

Promens montibus altius cacumen,

Non te fossa patens nec hispidarum

Obiectu sudium coronat agger;

Non tu marmora bratteam uitrumque,

Non testudinis Indicae nitorem,

55

Non si quas eboris trabes refractis

Rostris Marmarici dedere barri

Figis moenibus aureasque portas

Exornas asaroticis lapillis;

Sed per semirutas superbus arces,

60

Ostendens ueteris decus duelli,

Quassatos geris ictibus molares,

Laudandis pretiosior ruinis.

Sint urbes aliae situ minaces,

Quas uires humiles per alta condunt,

65

Et per praecipites locata cristas

Numquam moenia caesa glorientur:

Tu pulsate places fidemque fortem

Oppugnatio passa publicauit.

Hinc te Martius ille rector atque

70

Magno patre prior, decus Getarum,

Romanae columen salusque gentis,

Theudoricus amat sibique fidum

Aduersos probat ante per tumultus.

Sed non hinc uideare forte turpis,

75

Quod te machina crebra perforauit;

Namque in corpore fortium uirorum

Laus est amplior amplior cicatrix.

In castris Marathoniis merentem

Vulnus non habuisse grande probrum est;

80

Inter Publicolas manu feroces

Trunco Mutius eminet lacerto;

Vallum Caesaris opprimente Magno

Inter tot facies ab hoste tutas

Luscus Scaeua fuit magis decorus.

85

Laus est ardua dura sustinere;

Ignauis, timidis et improbatis

Multum fingitur otiosa uirtus.

Quid quod Caesaribus ferax creandis,

Felix prole uirum, simul dedisti

90

Natos cum genitore principantes?

Nam quis Persidis expeditionem

Aut uictricia castra praeteribit

Cari principis et perambulatum

Romanis legionibus Niphaten,

95

Tum cum fulmine captus imperator

Vitam fulminibus parem peregit?

His tu ciuibus, urbe, rure pollens,

Consenti mihi gignis, alme, patrem,

Illum cui nitidi sales rigorque

100

Romanus fuit Attico in lepore.

Hunc Milesius et Thales stupere

Auditum potuit simulque Lindi est

Notus qui Cleobulus inter arces,

Et tu qui, Periandre, de Corintho es,

105

Et tu quem dederat, Bias, Priene,

Et tu, Pittace, Lesbius sophistes,

Et tu qui tetricis potens Athenis

Vincis Socraticas, Solon, palaestras,

Et tu, Tyndareis satus Therapnis,

110

Chilon, legifero prior Lycurgo.

Non hic, si uoluit uacante cura

Quis sit sideribus notare cursus,

Diuersas Arato uias cucurrit;

Non hunc, cum geometricas ad artes

115

Mentem composuit, sequi ualebat

Euclides spatium sciens Olympi;

Non hunc, si uoluit rotare rhythmos,

Quicquam proposito uirum morari

Chrysippus potuisset ex aceruo.

120

Hic cum Amphioniae studebat arti

Plectro, pollice, uoce tibiaque,

Thrax uates, deus Arcas atque Phoebus

Omni carmine post erant et ipsas

Musas non ita musicas putares.

125

Hic si syrmate cultus et cothurno

Intrasset semel Atticum theatrum,

Cessissent Sophocles et Euripides;

Aut si pulpita personare socco

Comoedus uoluisset, huic leuato

130

Palmam tu digito dares, Menander.

Hic cum senipedem stilum polibat

Zmyrnaeae uice doctus officinae

Aut cum se historiae dabat seuerae,

Primos uix poterant locos tueri

135

Torrens Herodotus, tonans Homerus.

Non isto potior fuisset, olim

Qui Pandioniam mouebat arte

Orator caueam tumultuosus,

Seu luscum raperetur in Philippum,

140

Causam seu Ctesiphontis actitaret,

Vir semper popularitate crescens

Et iuste residens in arce fandi,

Qui fabro genitore procreatus

Oris maluit expolire limam.

145

Quid uos eloquii canam Latini,

Arpinas, Patauine, Mantuane,

Et te, comica qui doces, Terenti,

Et te, tempore qui satus seuero

Graios, Plaute, sales lepore transis,

150

Et te multimoda satis uerendum

Scriptorum numerositate, Varro,

Et te, qui breuitate, Crispe, polles,

Et qui pro ingenio fluente nulli,

Corneli Tacite, es tacendus ori,

155

Et te Massiliensium per hortos

Sacri stipitis, Arbiter, colonum

Hellespontiaco parem Priapo,

Et te carmina per libidinosa

Notum, Naso tener, Tomosque missum,

160

Quondam Caesareae nimis puellae

Ficto nomine subditum Corinnae?

Quid celsos Senecas loquar uel illum

Quem dat Bilbilis alta Martialem,

Terrarum indigenas Hibericarum?

165

Quid quos duplicibus iugata taedis

Argentaria Polla dat poetas?

Quid multos uarii stili retexam?

Arguti, teneri, graues, dicaces,

Si Consentius adfuit, latebant.

170

Huic summi ingenii uiro simulque

Summae nobilitatis atque formae

Iuncta est femina quae domum ad mariti

Prisci insignia transferens Iouini

Impleuit trabeis larem sophistae.

175

Sic intra proprios tibi penates,

Consenti, patriae decus superbum,

Fastis uiuit auus paterque libris.

Haec per stemmata te satis potentem,

Morum culmine sed potentiorem,

180

Non possim merita sonare laude,

Nec si me Odrysio canens in antro,

Qua late trepidantibus fluentis

Cautes per Ciconum resultat Hebrus,

Princeps instituisset ille uatum,

185

Cum dulces animata saxa chordae

Ferrent per Rhodopen trahente cantu

Et uersa uice fontibus ligatis

Terras currere cogerent anhelas,

Nec non Hismara solibus paterent

190

Aurita chelyn expetente silua

Et nulli resolubiles calori

Curuata ruerent niues ab Ossa,

Stantem aut Strymona Bistones uiderent,

Cum carmen rapidus latex sitiret;

195

Nec si Peliaco datus bimembri

Ad Centaurica plectra constitissem,

Hinnitum duplicis timens magistri;

Nec si me docuisset ille fari,

Iussus pascere qui gregem est clientis

200

Amphrysi ad fluuium deus bubulcus,

Quod ferrugineos Cyclopas arcu

Strauit sub Liparensibus caminis

Vibrans plus graue fulmen in sagitta.

Iam primo tenero calentem ab ortu

205

Excepere sinu nouem sorores,

Et te de genetrice uagientem

Tinxerunt uitrei uado Hippocrenes:

Tunc, hac mersus aqua, loquacis undae

Pro fluctu mage litteras bibisti.

210

Hinc tu iam puer aptior magistro

Quidquid rhetoricae institutionis,

Quidquid grammaticalis aut palaestrae est,

Sicut iam tener hauseras, uorasti.

Et iam te aula tulit piusque princeps

215

Inter conspicuos statim locauit,

Consistoria quos habent, tribunos;

Iamque et purpureus in arce regni

Praeesse officiis tuis solebat,

Mores nobilitate quod merebant:

220

Tantum culminis et decus stupendum

Scripti annalibus indicant honores.

Hinc tu militiam secutus amplam,

Castrensem licet ampliare censum

Per suffragia iusta debuisses,

225

Sollemnis tamen abstinens lucelli

Fama plus locuples domum redisti

Solum quod dederas tuum putando.

Tum si forte fuit quod imperator

Eoas soceri uenire in aures

230

Fido interprete uellet et perito,

Te commercia duplicis loquelae

Doctum soluere protinus legebat.

O, sodes, quotiens tibi loquenti

Byzantina sophos dedere regna,

235

Et te seu Latialiter sonantem

Tamquam Romulea satum Subura,

Seu linguae Argolicae rotunditate

Vndantem Marathone ceu creatum

Plaudentes stupuere Bosphorani,

240

Mirati minus Atticos alumnos!

Hinc si foedera soluerentur orbis,

Pacem te medio darent feroces

Chunus, Sauromates, Getes, Gelonus;

Tu Tuncrum et Vachalim, Visurgin, Albin,

245

Francorum et penitissimas paludes

Intrares uenerantibus Sygambris

Solis moribus inter arma tutus,

Tu Maeotida Caspiasque portas,

Tu fluxis equitata Bactra Parthis

250

Constans intrepidusque sic adires,

Vt fastu posito tumentis aulae

Qui supra satrapas sedet tyrannus

Ructans semideum propinquitates

Lunatum tibi flecteret tiaram.

255

Tu si publica fata non uetarent,

Vt Byrsam peteres uel Africanae

Telluris Tanaiticum rebellem,

Confestim posito furore Martis

Post piratica damna destinaret

260

Plenas mercibus institor carinas,

Et per te bene pace restituta

Non ultra mihi bella nauigarent.

Iam si seria forte terminantem

Te spectacula ceperant theatri,

265

Pallebat chorus omnis histrionum

Tamquam si Arcitenens nouemque Musae

Propter pulpita iudices sederent.

Coram te Caramallus aut Phabaton

Clausis faucibus et loquente gestu,

270

Nutu, crure, genu, manu, rotatu

Toto in schemate uel semel latebit,

Siue Aeetias et suus Iason

Inducuntur ibi ferusque Phasis,

Qui iactos super arua Colcha dentes

275

Expauit, fruticante cum duello

Spicis spicula mixta fluctuarent;

Siue prandia quis refert Thyestae

Seu uestros, Philomela torua, planctus,

Discerptum aut puerum cibumque factum

280

Iamiam coniugis innocentioris;

Seu raptus Tyrios Iouemque taurum

Spreto fulmine fronte plus timendum;

Seu turris Danaae refertur illic,

Cum multum pluuio rigata censu est,

285

Dans plus aurea furta quam metalla;

Seu Ledam quis agit Phrygemque ephebum

Aptans ad cyathos facit Tonanti

Suco nectaris esse dulciorem;

Seu Martem simulat modo in catenas

290

Missum Lemniacas, modo aut repulso

Formam imponit apri caputque saetis

Et tergum asperat hispidisque malis

Leue incuruat ebur, uel ille fingit

Hirtam dorsa feram repanda tela

295

Attritu adsiduo cacuminantem;

Seu Perseia uirgo uindicata

Illic luditur harpe coniugali,

Seu quod carminis atque fabularum

Clausa ad Pergama dat bilustre bellum.

300

Quid dicam citharistrias, choraulas,

Mimos, schoenobatas, gelasianos

Cannas, plectra, iocos, palen, rudentem

Coram te trepidanter explicare?

Nam circensibus ipse quanta ludis

305

Victor gesseris intonante Roma

Laetam par fuit exarare Musam.

Ianus forte suas bifrons Kalendas

Anni tempora circinante Phoebo

Sumendas referebat ad curules.

310

Mos est Caesaris hic die bis uno

(Priuatos uocitant) parare ludos.

Tunc coetus iuuenum, sed aulicorum,

Elei simulacra torua campi

Exercet spatiantibus quadrigis.

315

Et iam te urna petit cietque raucae

Acclamatio sibilans coronae;

Tum qua est ianua consulumque sedes,

Ambit quam paries utrimque senis

Cryptis carceribusque fornicatus,

320

Vno e quattuor axe sorte lecto

Curuas ingrederis premens habenas.

Id collega tuus simulque uobis

Pars aduersa facit; micant colores,

Albus uel uenetus, uirens rubensque,

325

Vestra insignia. Continent ministri

Ora et lora manus iubasque tortas

Cogunt flexilibus latere nodis

Hortanturque obiter iuuantque blandis

Vltro plausibus et uoluptuosum

330

Dictant quadrupedantibus furorem.

Illi ad claustra fremunt repagulisque

Incumbunt simul ac per obseratas

Transfumant tabulas et ante cursum

Campus flatibus occupatur absens.

335

Impellunt, trepidant, trahunt, repugnant,

Ardescunt, saliunt, timent, timentur,

Nec gressum cohibent, sed inquieto

Duratum pede stipitem flagellant.

Tandem murmure bucinae strepentis

340

Suspensas tubicen uocans quadrigas

Effundit celeres in arua currus.

Non sic fulminis impetus trisulci,

Non pulsa Scythico sagitta neruo,

Non sulcus rapide cadentis astri,

345

Non fundis Balearibus rotata

Vmquam sic liquidos poli meatus

Rupit plumbea glandium procella.

Cedit terra rotis et orbitarum

Moto puluere sordidatur aer;

350

Instant uerberibus simul regentes,

Iamque et pectora prona de couinno

Extensi rapiuntur et iugales

Trans armos feriunt uacante tergo,

Nec cernas cito, cernuos magistros

355

Temones mage sufferant an axes.

Iam uos ex oculis uelut uolantes

Consumpto spatio patentiore

Campus clauserat artus arte factus,

Per quem longam, humilem duplamque muro

360

Euripus sibi machinam tetendit.

Vt meta ulterior remisit omnes,

Fit collega tuus prior duobus,

Qui te transierant; ita ipse quartus

Gyri condicione tum fuisti.

365

Curae est id mediis, ut ille primus,

Pressus dexteriore concitatu

Partem si patefecerit sinistram

Totas ad podium ferens habenas,

Curru praetereatur intus acto.

370

Tu conamine duplicatus ipso

Stringis quadriiugos et arte summa

In gyrum bene septimum reseruas;

Instabant alii manu atque uoce,

Passim et deciduis in arua guttis

375

Rectorum alipedumque sudor ibat.

Raucus corda ferit fragor fauentum

Atque ipsis pariter uiris equisque

Fit cursu calor et timore frigus.

Itur sic semel, itur et secundo,

380

Est sic tertius atque quartus orbis;

Quinto circite non ualens sequentum

Pondus ferre prior retorquet axem,

Quod uelocibus imperans quadrigis

Exhaustos sibi senserat iugales;

385

Iam sexto reditu perexplicato

Iamque et praemia flagitante uulgo

Pars contraria nil timens tuam uim

Securas prior orbitas terebat,

Tensis cum subito simul lupatis,

390

Tensis pectoribus, pede ante fixo,

Quantum auriga suos solebat ille

Raptans Oenomaum tremente Pisa,

Tantum tu rapidos teris iugales.

Hic compendia flexuosa metae

395

Vnus dum premit, incitatus a te

Elatas semel impetu quadrigas

Iuncto non ualuit plicare gyro;

Quem tu, quod sine lege praeteriret,

Transisti remanens, ab arte restans.

400

Alter dum popularitate gaudet,

Dexter sub cuneis nimis cucurrit.

Hunc, dum obliquat iter diuque lentus

Sero cornipedes citat flagello,

Tortum tramite transis ipse recto.

405

Hic te incautius assecutus hostis

Sperans anticipasse iam priorem

Transuersum uenit impudens in axem;

Incuruantur equi, proterua crurum

Intrat turba rotas quaterque terni

410

Artantur radii, repleta donec

Interualla crepent uolubilisque

Frangat margo pedes; ibi ipse quintus

Curru praecipitatus obruente

Montem multiplici facit ruina,

415

Turpans prociduam cruore frontem.

Miscet cuncta fragor resuscitatus,

Quantum non cyparissifer Lycaeus,

Quantum non nemorosa tollit Ossa

Crebras inrequieta per procellas,

420

Quantum nec reboant uolutae ab Austro

Doris Trinacris aut uoraginoso

Quae uallat sale Bosphorum Propontis.

Hic mox praecipit aequus imperator

Palmis serica, torquibus coronas

425

Coniungi et meritum remunerari,

Victis ire iubens satis pudendis

Villis uersicoloribus tapetas.

Iam uero iuuenalibus peractis

Quem te praebueris sequente in aeuo,

430

Intra aulam soceri mei expetitus

Curam cum moderatus es Palati,

Chartis posterioribus loquemur,

Si plus temporibus uacat futuris;

Nunc quam diximus hospitalitatem

435

Paucis personet obsequens Thalia.

O dulcis domus, o pii penates,

Quos (res difficilis sibique discors)

Libertas simul excolit pudorque!

O conuiuia, fabulae, libelli,

440

Risus, serietas, dicacitates,

Occursus, comitatus unus idem,

Seu delubra dei colenda nobis

445

Tecta illustria seu uidenda Liui,

443

Siue ad pontificem gradus ferendi,

Siue ad culmina Marcii Myronis,

446

Siue ad doctiloqui Leonis aedes

(Quo bis sex tabulas docente iuris

Vltro Claudius Appius lateret

Claro obscurior in decemuiratu;

450

At si dicat epos metrumque rhythmis

Flectat commaticis tonante plectro,

Mordacem faciat silere Flaccum,

Quamuis post satiras lyramque tendat

Ille ad Pindaricum uolare cygnum);

455

Seu nos, Magne, tuus fauor tenebat,

Multis praedite dotibus uirorum,

Forma, nobilitate, mente, censu

(Cuius si uarios eam per actus,

Centum et ferrea lasset ora laude,

460

Constans, ingeniosus efficaxque,

Prudens arbiter, optimus propinquus,

Nil fraudans genii sibi uel ulli

Personas, loca, tempus intuendo);

Seu nos atria uestra continebant,

465

Marcelline meus, perite legum

(Qui, uerax nimis et nimis seuerus,

Asper crederis esse nescienti;

At si te bene quispiam probauit,

Noscit quod uelit ipse iudicare;

470

Nam numquam metuis loqui quod aequum est,

Si te Sylla premat ferusque Carbo,

Si tristes Marii trucesque Cinnae,

Et si forte tuum caput latusque

Circumstent gladii triumuirales);

475

Seu nos Limpidii lares habebant,

Ciuis magnifici uirique summi,

Fraternam bene regulam sequentis;

Seu nos eximii simul tenebat

Nectens officiositas Marini,

480

Cuius sedulitas sodalitasque

Aeterna mihi laude sunt colendae;

Seu quoscumque alios uidere fratres

Cordi utrique fuit, quibus uacasse

Laudandam reor occupationem;

485

Horum nomina cum referre uersu

Adfectus cupiat, metrum recusat.

Hinc nos ad propriam domum uocabas,

Cum mane exierat nouum et calescens

Horam sol dabat alteram secundam.

490

Hic promens teretes pilas trochosque,

Hic talos crepitantibus fritillis

Nos ad uerbera iactuum struentes,

Tamquam Naupliades, repertor artis,

Gaudebas hilarem ciere rixam.

495

Hinc ad balnea, non Neroniana

Nec quae Agrippa dedit uel ille cuius

Bustum Dalmaticae uident Salonae,

Ad thermas tamen ire sed libebat

Priuato bene praebitas pudori.

500

Post quas nos tua pocula et tuarum

Musarum medius torus tenebat,

Quales nec statuas imaginesque

Aere aut marmoribus coloribusque

Mentor, Praxiteles, Scopas dederunt,

505

Quantas nec Polycletus ipse finxit

Nec fit Phidiaco figura caelo.

Sed iam te ueniam loquacitati

Quingenti hendecasyllabi precantur.

Tantum, etsi placeat, poema longum est.

510

Iamiam sufficit, ipse et impediris

Multum in carmine perlegens amicum,

Dormitantibus otiosiorem.