Sidonius Apollinaris carmina 22

Testo base di riferimento: A. Loyen, 1960

Cura dell'edizione digitale: S. Condorelli, 2009

Altre sezioni


Bistonii stabulum regis, Busiridis aras,

Antiphatae mensas et Taurica regna Thoantis

Atque Ithaci ingenio fraudatum luce Cyclopa

Portantem frontis campo per concaua montis

5

Par prope transfossi tenebrosum luminis antrum,

Hospes, adi, si quis Burgum taciturus adisti.

Et licet in carmen non passim laxet habenas

Phoebus et hic totis non pandat carbasa fandi,

Quisque tamen tantos non laudans ore penates

10

Inspicis, inspiceris: resonat sine uoce uoluntas;

Nam tua te tacitum liuere silentia clamant.

Ergo age, Pierias, Erato, mihi percute chordas;

Responsent Satyri, digitumque pedemque mouentes

Ludant et tremulo non rumpant cantica saltu.

15

Quidquid forte Dryas uel quidquid Hamadryas umquam

Conexis sibimet festum plausere Napaeis,

Dependant modo, Burge, tibi, uel Naidas istic,

Nereidum chorus alme, doce, cum forte Garumna

Huc redeunte uenis pontumque in flumine sulcas.

20

Pande igitur causas, Erato, laribusque sit ede

Quis genius; tantum non est sine praesule culmen.

Forte sagittiferas Euan populatus Erythras

Vite capistratas cogebat ad esseda tigres,

Intrabat duplicem qua temo racemifer arcum.

25

Marcidus ipse sedet curru; madet ardua ceruix

Sudati de rore meri, caput aurea rumpunt

Cornua et indigenam iaculantur fulminis ignem

(Sumpserat hoc nascens primum, cum transiit olim

In patrium de matre femur); fert tempus utrumque

30

Veris opes rutilosque ligat uindemia flores;

Cantharus et thyrsus dextra laeuaque feruntur,

Nec tegit exertos, sed tangit palla lacertos;

Dulce natant oculi, quos si fors uertat in hostem,

Attonitos, solum dum cernit, inebriat Indos.

35

Tum salebris saliens quotiens se concutit axis,

Passim deciduo perfunditur orbita musto.

Bassaridas, Satyros, Panas Faunosque docebat

Ludere Silenus iam numine plenus alumno,

Sed comptus tamen ille caput; nam uertice nudo

40

Amissos sertis studet excusare capillos.

Corniger inde noui fit Ganges pompa triumphi;

Cernuus inpexam faciem stetit ore madenti et

Arentes uitreis adiuuit fletibus undas;

Coniectas in uincla manus post terga reuinxit

45

Pampinus; hic sensim captiuo umore refusus

Sponte refrondescit per bracchia roscida palmes.

Nec non et rapti coniunx ibi uincta mariti

It croceas demissa genas uetitaque recondi

Lampade cum Solis radiis Aurora rubebat.

50

Adfuit hic etiam post perdita cinnama Phoenix,

Formidans mortem sibi non superesse secundam.

Succedit captiua cohors, quae fercula gazis

Fert onerata suis; ebur hic hebenusque uel aurum

Et niueae piceo raptae de pectore bacae

55

Gestantur; quicumque nihil sustentat, odoros

Mittitur in nexus; uideas hic ipsa placere

Supplicia et uirides uiolis halare catenas.

Vltima nigrantes incedunt praeda elephanti;

Informis cui forma gregi: riget hispida dorso

60

Vix ferrum passura cutis; quippe improba cratem

Natiuam nec tela forant, contracta uicissim

Tensaque terga feris crepitant usuque cauendi

Pellunt excussis impactum missile rugis.

Iamque iter ad Thebas per magnum uictor agebat

65

Aera et ad summas erexerat orgia nubes,

Cum uidet Aonia uenientem Delion arce.

Grypas et ipse tenet: uultus his laurea curuos

Fronde lupata ligant; hederis quoque circumplexis

Pendula lora uirent; sensim fera subuolat ales

70

Aerias terraeque uias, ne forte citato

Alarum strepitu lignosas frangat habenas.

Aeternum nitet ipse genas; creuere corymbis

Tempora et auratum uerrit coma concolor axem;

Laeua parte tenet uasta dulcedine raucam

75

Caelato Pythone lyram, pars dextra sagittas

Continet atque alio resonantes murmure neruos.

Ibant Pipliades pariter mediumque noueno

Circumsistentes umbrabant syrmate currum.

Pendet per teretes tripodas Epidaurius anguis

80

Diffusus sanctum per colla salubria uirus.

Hic et crinisatas iungebat Pegasus alas,

Portans doctiloquo facundum crure Crotonem.

Vt sese iunxere chori, consurgit uterque

Fratris in amplexus, sed paulo segnior Euan,

85

Dum pudet instabiles, si surgat, prodere plantas.

Tum Phoebus "quo pergis?" ait, "num forte nocentes,

Bacche, petis Thebas? te cretus Echione nempe

Abnegat esse deum. Linque his, rogo, moenia, linque,

Et mecum mage flecte rotas. Despexit Agaue

90

Te colere et nosmet Niobe; riget inde superba,

Vulnera tot patiens quot spectat uulnera uentris,

Optantemque mori grauius clementia fixit;

Parcere saepe malum est sensumque inferre dolori.

Ipsa autem nato occiso Pentheia mater

95

Amplius ut furiat numquid non sana futura est?

Ergone Aonios colles habitare ualemus,

Cum patris extincti thalamis potietur adulter,

Frater natorum, coniunx genetricis habendus,

Vitricus ipse suus? Cordi est si iungere gressum,

100

Dicam qua pariter sedem tellure locemus.

"Est locus, irrigua qua rupe, Garumna, rotate,

Et tu qui simili festinus in aequora lapsu

Exis curuata, Durani muscose, saburra,

Iam pigrescentes sensim confunditis amnes.

105

Currit in aduersum hic pontus multoque recursu

Flumina quas uoluunt et spernit et expetit undas.

At cum summotus lunaribus incrementis

Ipse Garumna suos in dorsa recolligit aestus,

Praecipiti fluctu raptim redit atque uidetur

110

In fontem iam non refluus sed defluus ire.

Tum recipit laticem quamuis minor ille minorem

Stagnanti de fratre suum, turgescit et ipse

Oceano propriasque facit sibi litora ripas.

Hos inter fluuios, uni mage proximus undae, est

115

Aethera mons rumpens alta spectabilis arce,

Plus celsos habiturus eros uernamque senatum.

Quem generis princeps Paulinus Pontius olim,

Cum Latius patriae dominabitur, ambiet altis

Moenibus, et celsae transmittent aera turres;

120

Quarum culminibus sedeant commune micantes

Pompa uel auxilium; non illos machina muros,

Non aries, non alta strues uel proximus agger,

Non quae stridentes torquet catapulta molares,

Sed nec testudo nec uinea nec rota currens

125

Iam positis scalis umquam quassare ualebunt.

Cernere iam uideor quae sint tibi, Burge, futura

(Diceris sic); namque domus de flumine surgunt

Splendentesque sedent per propugnacula thermae.

Hic cum uexatur piceis aquilonibus aestus,

130

Scrupeus asprata latrare crepidine pumex

Incipit; at fractis saliens e cautibus altum

Excutitur torrens ipsisque aspergine tectis

Impluit ac tollit nautas et saepe iocoso

Ludit naufragio; nam tempestate peracta

135

Destituit refluens missas in balnea classes.

Ipsa autem quantis, quibus aut sunt fulta columnis!

Cedat puniceo pretiosus liuor in antro

Synnados, et Nomadum qui portat eburnea saxa

Collis et herbosis quae uernant marmora uenis;

140

Candentem iam nolo Paron, iam nolo Caryston;

Vilior est rubro quae pendet purpura saxo.

Et ne posteritas dubitet quis conditor extet,

Fixus in introitu lapis est; hic nomina signat

Auctorum; sed propter aqua, et uestigia pressa

145

Quae rapit et fuso detergit gurgite caenum.

Sectilibus paries tabulis crustatus ad aurea

Tecta uenit, fuluo nimis abscondenda metallo;

Nam locuples fortuna domus non passa latere

Diuitias prodit, cum sic sua culmina celat.

150

Haec post assurgit duplicemque superuenit aedem

Porticus ipsa duplex, duplici non cognita plaustro;

Quam rursum molli subductam uertice curuae

Obuersis paulum respectant cornibus alae.

Ipsa diem natum cernit sinuamine dextro,

155

Fronte uidens medium, laeuo uisura cadentem.

Non perdit quicquam trino de cardine caeli

Et totum solem lunata per atria seruat.

Sacra tridentiferi Iouis hic armenta profundo

Pharnacis immergit genitor; percussa securi

160

Corpora cornipedum certasque rubescere plagas

Sanguineo de rore putes; stat uulneris horror

Verus, et occisis uiuit pictura quadrigis.

Ponticus hinc rector numerosis Cyzicon armis

Claudit; at hinc sociis consul Lucullus opem fert,

165

Compulsusque famis discrimina summa subire

Inuidet obsesso miles Mithridaticus hosti.

Enatat hic pelagus Romani militis ardor

Et chartam madido transportat corpore siccam.

Desuper in longum porrectis horrea tectis

170

Crescunt atque amplis angustant fructibus aedes.

Huc ueniet calidis quantum metit Africa terris,

Quantum uel Calaber, quantum colit Apulus acer,

Quanta Leontino turgescit messis aceruo,

Quantum Mygdonio committunt Gargara sulco,

175

Quantum, quae tacitis Cererem uenerata choreis,

Attica Triptolemo ciui condebat Eleusin,

Cum populis hominum glandem linquentibus olim

Fulua fruge data iam saecula fulua perirent.

Porticus ad gelidos patet hinc aestiua triones;

180

Hinc calor innocuus thermis hiemalibus exit

Atque locum in tempus mollit; quippe illa rigori

Pars est apta magis; nam quod fugit ora Leonis,

Inde Lycaoniae rabiem male sustinet Vrsae.

Arcis at in thermas longe uenit altior amnis

185

Et cadit in montem patulisque canalibus actus

Circumfert clausum caua per diuortia flumen.

Occiduum ad solem post horrea surgit opaca

Quae dominis hiberna domus: strepit hic bona flamma

Appositas depasta trabes; sinuata camino

190

Ardentis perit unda globi fractoque flagello

Spargit lentatum per culmina tota uaporem.

Continuata dehinc uideas quae conditor ausus

Aemula Palladiis textrina educere templis.

Hac celsi quondam coniunx reuerenda Leonti,

195

Qua non ulla magis nurus umquam Pontia gaudet

Illustris pro sorte uiri, celebrabitur aede

Vel Syrias uacuasse colus uel serica fila

Per cannas torsisse leues uel stamine fuluo

Praegnantis fusi mollitum nesse metallum.

200

Parietibus posthinc rutilat quae machina iunctis

Fert recutitorum primordia Iudaeorum.

Perpetuum pictura micat; nec tempore longo

Depretiata suas turpant pigmenta figuras.

Flecteris ad laeuam: te porticus accipit ampla

205

Directis curuata uiis, ubi margine summo

Pendet et artatis stat saxea silua columnis.

Alta uolubilibus patet hic cenatio ualuis;

Fusilis euripus propter; cadit unda superne

Ante fores pendente lacu, uenamque secuti

210

Vndosa inueniunt nantes cenacula pisces.

Comminus erigitur uel prima uel extima turris;

Mos erit hic dominis hibernum sigma locare.

Huius conspicuo residens in culmine saepe

Dilectum nostris Musis simul atque capellis

215

Aspiciam montem; lauri spatiabor in istis

Frondibus, hic trepidam credam mihi credere Daphnen.

Iam si forte gradus geminam conuertis ad Arcton

Vt uenias in templa dei qui maximus ille est,

Deliciis redolent iunctis apotheca penusque;

220

Hic multus tu, frater, eris. "Iam diuide sedem,

Cessurus mihi fonte meo, quem monte fluentem

Vmbrat multicauus spatioso circite fornix.

Non eget hic cultu, dedit huic natura decorem.

Nil fictum placuisse placet, non pompa per artem

225

Vlla, resultanti non comet malleus ictu

Saxa, nec exesum supplebunt marmora tofum.

Hic fons Castaliae nobis uice sufficit undae.

Cetera diues habe; colles tua iura tremiscant;

Captiuos hic solue tuos, et per iuga Burgi

230

Laeta relaxatae fiant uineta catenae."

Confirmat uocem iamiam prope sobrius istam

Silenus, pariterque chori cecinere fauentes:

"Nysa, uale Bromio, Phoebo, Parnase biuertex.

Non istum Naxus, non istum Cirrha requirat,

235

Sed mage perpetuo Burgus placitura petatur".

3

Cyclopa Leo ap. Luetjohann

cyclopam Codd.

cyclopem vulg.