Sidonius Apollinaris carmina 7

Altre sezioni


Phoebe, peragrato tandem uisurus in orbe

Quem possis perferre parem, da lumina caelo:

Sufficit hic terris. Nec se iam signifer astris

Iactet, Marmaricus quem uertice conterit Atlans:

5

Sidera sunt isti, quae sicut mersa nitescunt,

Aduersis sic Roma micat, cui fixus ab ortu

Ordo fuit creuisse malis. Modo principe surgit

Consule; nempe, patres, collatos cernere fasces

Vos iuuat et sociam sceptris mandasse curulem:

10

Credite, plus dabitis: currus. Iam necte bifrontes,

Anceps Iane, comas duplicique accingere lauro.

Principis anterior, iam consulis iste coruscat

Annus, et emerita trabeis diademata crescunt.

Incassum iam, Musa, paues, quod perculit Auster

15

Vela ratis nostrae; pelago quia currere famae

Coepimus, en sidus, quod nos per caerula seruet.

Forte pater superum prospexit ab aethere terras:

Ecce uiget quodcumque uidet; mundum reparasse

Aspexisse fuit; solus fouet omnia nutus.

20

Iamque ut conueniant superi, Tegeaticus Arcas

Nunc plantis, nunc fronte uolat; uix contigit arua

Et toto descendit auo, mare, terra uel aer

Indigenas misere deos. Germane Tonantis,

Prime uenis, uiridi qui Dorida findere curru

25

Suetus in attonita spargis cito terga serenum;

Vmentes Nymphas Phorcus comitatur ibique

Glaucus, Glauce, uenis, uatum et certissime Proteu,

Certus eras. Longo ueniunt post ordine diui:

Pampineus Liber, Mars trux, Tirynthius hirtus,

30

Nuda Venus, fecunda Ceres, pharetrata Diana,

Iuno grauis, prudens Pallas, turrita Cybele,

Saturnus profugus, uaga Cynthia, Phoebus ephebus,

Pan pauidus, Fauni rigidi, Satyri petulantes.

Conuenere etiam caelum uirtute tenentes:

35

Castor equo, Pollux caestu, Perseius harpe,

Fulmine Vulcanus, Tiphys rate, gente Quirinus.

Quis canat hic aulam caeli, rutilantia cuius

Ipsa pauimentum sunt sidera? Iam pater aureo

Tranquillus sese solio locat; inde priores

40

Consedere dei (fluuiis quoque contigit illo,

Sed senibus, residere loco, tibi, maxime fluctu

Eridane et flauis in pocula fracte Sygambris,

Rhene tumens, Scythiaeque uagis equitate cateruis

Hister et ignotum plus notus, Nile, per ortum),

45

Cum procul erecta caeli de parte trahebat

Pigros Roma gradus, curuato cernua collo

Ora ferens; pendent crines de uertice, tecti

Puluere non galea, clipeusque impingitur aegris

Gressibus, et pondus non terror fertur in hasta.

50

Vtque pii genibus primum est adfusa Tonantis,

"Testor, sancte parens, inquit, te, numen et illud

Quicquid Roma fui, summo satis obruta fato

Inuideo abiectis: pondus non sustinet ampli

Culminis arta domus nec fulmen uallibus instat.

55

Quid, rogo, bis seno mihi uulture Tuscus haruspex

Portendit? iaciens primae cur moenia genti

Ominibus iam celsa fui, dum collis Etrusci

Fundamenta iugis aperis mihi, Romule pauper?

Plus gladio secura fui, cum turbine iuncto

60

Me Rutulus, Veiens, pariterque Auruncus et Aequus,

Hernicus et Volscus premerent. Sat magna uidebar

Et tibi, dum rumpit uitiatum femina ferro

Corpus et ad castum remeas, pudor erute, uulnus;

Iam cum uallatam socio me clausit Etrusco

65

Tarquinius: pro Muci ignes! pro Coclitis undae!

Pro dolor! hic quonam est qui sub mea iura redegit

Samnitem Gurges? Volsci qui terga cecidit

Marcius, et Senones fundens dictator et exul?

Fabricii uitam uellem, mortes Deciorum,

70

Vel sic uincentem uel sic uictos: mea redde

Principia. Heu! quo nunc pompae ditesque triumphi

Et pauper consul? Libycum mea terruit axem

Cuspis et infido posui iuga tertia Poeno.

Indorum Ganges, Colchorum Phasis, Araxes

75

Armeniae, Ger Aethiopum Tanaisque Getarum

Thybrinum tremuere meum. Me Teutone iuncto

Quondam fracte subis Cimber, gladiisque grauatas

Ante manus solas iussi portare catenas.

Vae mihi! qualis eram, cum per mea iussa iuberent

80

Sylla, Asiagenes Curius, Paulus, Pompeius

Tigrani, Antiocho, Pyrrho, Persae, Mithridati

Pacem, regna, fugam, uectigal, uincla, uenenum.

Sauromatem taceo ac Moschum solitosque cruentum

Lac potare Getas ac pocula tingere uenis

85

Vel, cum diffugiunt, fugiendos tum mage Persas.

Nec terras dixisse sat est: fulgentibus armis

Tot maria intraui duce te longeque remotas

Sole sub occiduo gentes. Victricia Caesar

Signa Caledonios transuexit ad usque Britannos;

90

Fuderit et quamquam Scotum et cum Saxone Pictum,

Hostes quaesiuit, quem iam natura uetabat

Quaerere plus homines. Vidit te frangere Leucas,

Trux Auguste, Pharon, dum classicus Actia miles

Stagna quatit profugisque bibax Antonius armis

95

Incestam uacuat patrio Ptolomaida regno.

Cumque prius stricto quererer de cardine mundi,

Nec limes nunc ipsa mihi. Plus, summe deorum,

Sum iusto tibi uisa potens, quod Parthicus ultro

Restituit mea signa Sapor positoque tiara

100

Funera Crassorum fleuit, dum purgat. Et hinc iam

(Pro dolor!) excusso populi iure atque senatus,

Quod timui, incurri: sum tota in principe, tota

Principis, et fio lacerum de Caesare regnum,

Quae quondam regina fui; Capreasque Tiberi

105

Et caligas Gai Claudi censura secuta est

Et uir morte Nero; tristi Pisone uerendum

Galbam sternis, Otho, speculo qui pulcher haberi

Dum captas, ego turpis eram; mihi foeda Vitelli

Intulit ingluuies uentrem, qui tempore paruo

110

Regnans sero perit; lassam post inclitus armis

Vespasianus habet, Titus hinc, post hunc quoque frater;

Post quem tranquillus uix me mihi reddere Nerua

Coepit, adoptiuo factus de Caesare maior;

Vlpius inde uenit, quo formidata Sygambris

115

Agrippina fuit, fortis, pius, integer, acer.

Talem capta precor. Traianum nescio si quis

Aequiperet, ni fors iterum tu, Gallia, mittas

Qui uincat." Lacrimae uocem clausere precantis,

Et quicquid superest, luctus rogat. Vndique caeli

120

Assurgunt proceres, Mars, Cypris, Romulus et qui

Auctores tibi, Roma, dei; iam mitior ipsa

Flectitur atque iras ueteres Saturnia donat.

Iuppiter ista refert: "Fatum, quo cuncta reguntur

Quoque ego, non licuit frangi; sat celsa laborant

125

Semper, et elatas nostro de munere uires

Inuidit Fortuna sibi; sed concipe magnos,

Quamquam fracta, animos. Si te Porsenna soluto

Plus timuit de ponte fremens, si moenia capta

Mox Brenni uidere fugam, si denique dirum

130

Hannibalem iuncto terrae caelique tumultu

Reppulimus (cum castra tuis iam proxima muris

Starent, Collina fulmen pro turre cucurrit,

Atque illic iterum timuit natura pauentem

Post Phlegram pugnare Iouem), torpentia tolle

135

Lumina, detersam mentem caligo relinquat.

Te mirum est uinci; incipies cum uincere, mirum

Non erit; utque tibi pateat quo surgere tandem

Fessa modo possis, paucis, cognosce, docebo.

Est mihi, quae Latio se sanguine tollit alumnam,

140

Tellus clara uiris, cui non dedit optima quondam

Rerum opifex natura parem; fecundus ab urbe

Pollet ager, primo qui uix proscissus aratro

Semina tarda sitit uel luxuriante iuuenco

Arcana exponit piceam pinguedine glebam.

145

Assurrexit huic coxit quod torridus Auster,

Niliacum Libycumque solum, collataque semper

Arida Mygdoniae damnarunt Gargara falces;

Apulus et Calaber cessit. Spes unica rerum,

Hanc, Aruerne, colens nulli pede cedis in armis,

150

Quosuis uincis equo. Testis mihi Caesaris esto

Hic nimium Fortuna pauens, cum colle repulsus

Gergouiae castris miles uix restitit ipsis.

Hos ego tam fortes uolui sed cedere Auitum

Dum tibi, Roma, paro, rutilat cui maxima dudum

155

Stemmata complexum germen, palmata cucurrit

Per proauos, gentisque suae, te teste, Philagri,

Patricius resplendet apex. Sed portio quanta est

Haec laudum, laudare patres, quos quippe curules,

Et praefecturas constat debere nepoti?

160

Sint alii, per quos se postuma iactet origo,

Et priscum titulis numeret genus alter; Auite,

Nobilitas tu solus auos. Libet edere tanti

Gesta uiri et primam paucis percurrere uitam.

Soluerat in partum generosa puerpera casti

165

Ventris onus; manifesta dedi mox signa futuri

Principis ac totam fausto trepidi patris aulam

Impleui augurio; licet idem grandia gnati

Culparet fata et pueri iam regna uideret,

Sed sibi commissum tanto sub pignore cernens

170

Mundi depositum, ne quid tibi, Roma, periret,

Iuuit fortunam studio. Lactantia primum

Membra dedit niuibus, glaciemque irrumpere plantis

Iussit et attritas paruum ridere pruinas.

Surgentes animi Musis formantur et illo

175

Quo Cicerone tonas; didicit quoque facta tuorum

Ante ducum; didicit pugnas libroque relegit

Quae gereret campo. Primus uix coeperat esse

Ex infante puer, rabidam cum forte cruentis

Rictibus atque escas ieiuna fauce parantem

180

Plus catulis strauit (fuerant nam fragmina propter)

Arrepta de caute lupam, fractusque molari

Dissiluit uertex et saxum uulnere sedit.

Sic meus Alcides, Nemeae dum saltibus errat,

Occurrit monstro uacuus, non robora portans,

185

Non pharetras; stetit ira tremens atque hoste propinquo

Consuluit solos uirtus decepta lacertos.

Parua quidem, dicenda tamen: quis promptior isto

Tensa catenati summittere colla molossi

Et lustris recubare feras interprete nare

190

Discere, non uisas et in aere quaerere plantas?

Iam si forte suem latratibus improbus Vmber

Terruit, albentes nigro sub gutture lunas

Frangere ludus erat colluctantique lacerto

Vasta per aduersas uenabula cogere praedas.

195

Quam pulchrum, cum forte domum post lustra reuertens

Horrore splenderet apri uirtusque repugnans

Proderet inuitum per fortia facta pudorem!

Sic Pandioniis castae Tritonidos aruis

Hippolytus roseo sudum radiabat ab ore,

200

Sed simul a gemino flagrans cum Cressa furore

Transiit affectu matres et fraude nouercas.

Quid uolucrum studium, dat quas natura rapaces

In uulgus prope cognatum? quis doctior isto

Instituit uarias per nubila iungere lites?

205

Alite uincit aues, celerique per aethera plausu

Hoc nulli melius pugnator militat unguis.

Nec minus haec inter ciuilia iura secutus

Eligitur primus, iuuenis, solus, mala fractae

Alliget ut patriae poscatque informe recidi

210

Vectigal. Procerum tum forte potentior illic,

Post etiam princeps, Constantius omnia praestat,

Indole defixus tanta et miratus in annis

Paruis grande bonum uel in ore precantis ephebi

Verba senis. Ducis hinc pugnas et foedera regum

215

Pandere, Roma, libet. Variis incussa procellis

Bellorum regi Getico tua Gallia pacis

Pignora iussa dare est, inter quae nobilis obses

Tu, Theodore, uenis; quem pro pietate propinqui

Expetis in media pelliti principis aula

220

Tutus, Auite, fide. Probat hoc iam Theudoris altum

Exemplum officii. Res mira et digna relatu,

Quod fueris blandus, regi placuisse feroci.

Hinc te paulatim praelibat sensibus imis

Atque animis uult esse suum; sed spernis amicum

225

Plus quam Romanum gerere. Stupet ille repulsam

Et plus inde places. Rigidum sic, Pyrrhe, uidebas

Fabricium, ingestas animo cum diuite fugit

Pauper opes, regem temnens, dum supplice censu

Pignus amicitiae uili mendicat ab auro.

230

Aetium interea, Scythico quia saepe duello est

Edoctus, sequeris; qui, quamquam celsus in armis,

Nil sine te gessit, cum plurima tu sine illo.

Nam post Iuthungos et Norica bella subacto

Victor Vindelico Belgam, Burgundio quem trux

235

Presserat, absoluit iunctus tibi. Vincitur illic

Cursu Herulus, Chunus iaculis Francusque natatu,

Sauromata clipeo, Salius pede, falce Gelonus,

Vulnere uel si quis plangit cui flesse feriri est

Ac ferro perarasse genas uultuque minaci

240

Rubra cicatricum uestigia defodisse.

Illustri iam tum donatur celsus honore.

Squameus et rutilis etiamnunc liuida cristis

Ora gerens, uix arma domum sordentia castris

Rettulerat, noua bella iterum pugnamque sub ipsis

245

Iam patriae muris periturus commouet hostis.

Litorius Scythicos equites tum forte subacto

Celsus Aremorico Geticum rapiebat in agmen

Per terras, Aruerne, tuas; qui proxima quaeque

Discursu, flammis, ferro, feritate, rapinis

250

Delebant, pacis fallentes nomen inane.

Huius tum famulum quidam truculentior horum,

Mox feriende, feris; ruit ille et tristia fata

Commendat domino absenti partemque futuram

Vindictae moriens Stygium spe portat ad amnem.

255

Et iam fama uiro turres portasque tuenti

Intuitu pauidae plebis perfert scelus actum.

Excutitur, restat, pallet, rubet, alget et ardet,

Ac sibimet multas uultum uariata per unum

Ira facit facies uel (qui mos saepe dolenti)

260

Plus amat extinctum. Tandem prorumpit et "arma,

Arma" fremit, pinguisque etiamnum sanguine fertur

Lorica, obtusus per barbara uulnera contus

Atque sub assiduis dentatus caedibus ensis.

Includit suras ocreis capitique micantem

265

Imponit galeam, fuluus cui crescit in altum

Conus et iratam iaculatur uertice lucem.

Et iam scandit equum uulsisque a cardine portis

Emicat; adsistunt socio Virtusque Dolorque

Et Pudor; armatas pilo petit impiger alas

270

Pugnando pugnam quaerens, pauidumque per agmen

Multorum interitu compensat quod latet unus.

Sic Phrygium Emathia uictorem cuspide poscens

Aeacides caeso luctum frenauit amico

Per mortes tot, Troia, tuas, iam uilia prae se

275

Agmina contentus ruere strictumque per amplos

Exserere gladium populos; natat obruta tellus

Sanguine, dumque hebetat turba graue caedua telum,

Absens in cuncto sibi uulnere iam cadit Hector.

Proditus ut tandem tanti qui causa tumultus,

280

Inquit Auitus: "Age, Scythica nutrite sub Arcto,

Qui furis et caeso tantum qui fidis inermi,

Congredere armato. Multum tibi praestitit ira

Iam mea: concessi pugnam iubeoque resistas;

Certantem mactasse iuuat." Sic fatur et aequor

285

Prosilit in medium, nec non ferus aduenit hostis.

Vt primum pectus uel comminus ora tulere,

Hic ira tremit, ille metu. Iam cetera turba

Diuersis trepidat uotis uariosque per ictus

Pendet ab euentu. Sed postquam prima, secunda

290

Tertiaque acta rota est, uenit ecce et celsa cruentum

Perforat hasta uirum, post et confinia dorsi

Cedit transfosso ruptus bis pectore thorax.

Et dum per duplicem sanguis singultat hiatum,

Diuidua ancipitem carpserunt uulnera uitam.

295

"Haec post gesta uiri (temet, Styx liuida, testor)

Intemerata mihi praefectus iura regebat,

Et caput hoc sibimet solitis defessa ruinis

Gallia suscipiens Getica pallebat ab ira.

Nil prece, nil pretio, nil milite fractus agebat

300

Aetius; capto terrarum damna patebant

Litorio; in Rhodanum proprios producere fines

Theudoridae fixum, nec erat pugnare necesse

Sed migrare Getis. Rabidam trux asperat iram

Victor; quod sensit Scythicum pro moenibus hostem

305

Imputat, et nil est grauius, si forsitan umquam

Vincere contingat, trepido. Postquam undique nullum

Praesidium ducibusque tuis nil, Roma, relictum est,

Foedus, Auite, nouas; saeuum tua pagina regem

Lecta domat; iussisse sat est te quod rogat orbis.

310

Credent hoc umquam gentes populique futuri?

Littera Romani cassat quod, barbare, uincis.

Iura igitur rexit; namque hoc quoque par fuit, ut tum

Assertor fieret legum qui nunc erit auctor,

Ne dandus populis princeps, caput, induperator,

315

Caesar et Augustus solum fera proelia nosset.

Iam praefecturae perfunctus culmine tandem

Se dederat ruri (numquam tamen otia, numquam

Desidia imbellis; studiumque et cura quieto

Armorum semper), subito cum rupta tumultu

320

Barbaries totas in te transfuderat Arctos,

Gallia. Pugnacem Rugum comitante Gelono

Gepida trux sequitur; Scirum Burgundio cogit;

Chunus, Bellonotus, Neurus, Bastarna, Toringus,

Bructerus, uluosa uel quem Nicer alluit unda

325

Prorumpit Francus; cecidit cito secta bipenni

Hercynia in lintres et Rhenum texuit alno;

Et iam terrificis diffuderat Attila turmis

In campos se, Belga, tuos. Vix liquerat Alpes

Aetius, tenue et rarum sine milite ducens

330

Robur in auxiliis, Geticum male credulus agmen

Incassum propriis praesumens adfore castris.

Nuntius at postquam ductorem perculit, Hunos

Iam prope contemptum propriis in sedibus hostem

Expectare Getas, uersat uagus omnia secum

335

Consilia et mentem curarum fluctibus urget.

Tandem nutanti sedit sententia celsum

Exorare uirum, collectisque omnibus una

Principibus coram supplex sic talibus infit:

"Orbis, Auite, salus, cui non noua gloria nunc est

340

Quod rogat Aetius; uoluisti et non nocet hostis;

Vis? prodest. Inclusa tenes tot milia nutu,

Et populis Geticis sola est tua gratia limes;

Infensi semper nobis pacem tibi praestant.

Victrices, i, prome aquilas; fac optime, Chunos,

345

Quorum forte prior fuga nos concusserat olim,

Bis uictos prodesse mihi". Sic fatur, et ille

Pollicitus uotum fecit spem. Protinus inde

Auolat et famulas in proelia concitat iras.

Ibant pellitae post classica Romula turmae,

350

Ad nomen currente Geta; timet aere uocari

Dirutus, opprobrium, non damnum barbarus horrens.

Hos ad bella trahit iam tum spes orbis Auitus,

Vel iam priuatus uel adhuc. Sic cinnama busto

Collis Erythraei portans Phoebeius ales

355

Concitat omne auium uulgus; famulantia currunt

Agmina, et angustus pennas non explicat aer.

Iam prope fata tui bis senas uulturis alas

Complebant (scis namque tuos, scis, Roma, labores):

Aetium Placidus mactauit semiuir amens,

360

Vixque tuo impositum capiti diadema, Petroni:

Ilico barbaries, nec non sibi capta uideri

Roma Getis tellusque suo cessura furori.

Raptores ceu forte lupi, quis nare sagaci

Monstrat odor pinguem clausis ab ouilibus auram,

365

Irritant acuuntque famem portantque rapinae

In uultu speciem, patulo ieiunia rictu

Fallentes; iam iamque tener spe frangitur agnus

Atque absens auido crepitat iam praeda palato.

Quin et Aremoricus piratam Saxona tractus

370

Sperabat, cui pelle salum sulcare Britannum

Ludus et assuto glaucum mare findere lembo.

Francus Germanum primum Belgamque secundum

Sternebat, Rhenumque, ferox Alamanne, bibebas

Romani ripis et utroque superbus in agro

375

Vel ciuis uel uictor eras. Sed perdita cernens

Terrarum spatia princeps iam Maximus, unum

Quod fuit in rebus, peditumque equitumque magistrum

Te sibi, Auite, legit. Collati rumor honoris

Inuenit agricolam, flexi dum forte ligonis

380

Exercet dentes uel pando pronus aratro

Vertit inexcoctam per pinguia iugera glebam.

Sic quondam ad patriae res fractas pauper arator,

Cincinnate, uenis, ueterem cum te induit uxor

Ante boues trabeam dictatoremque salignae

385

Excepere fores atque ad sua tecta ferentem

Quod non perseuit, turpique e fasce grauata

Vile triumphalis portauit purpura semen.

Vt primum ingesti pondus suscepit honoris,

Legas qui ueniam poscant, Alamanne, furori,

390

Saxonis incursus cessat, Chattumque palustri

Alligat Albis aqua; uixque hoc ter menstrua totum

Luna uidet, iamque ad populos et rura feroci

Tenta Getae pertendit iter, qua pulsus ab aestu

Oceanus refluum spargit per culta Garumnam;

395

In flumen currente mari transcendit amarus

Blanda fluenta latex, fluuiique impacta per alueum

Salsa peregrinum sibi nauigat unda profundum.

Hic iam disposito laxantes frena duello

Vesorum proceres raptim suspendit ab ira

400

Rumor, succincto referens diplomate Auitum

Iam Geticas intrare domus positaque parumper

Mole magisterii legati iura subisse.

Obstupuere duces pariter Scythicusque senatus

Et timuere suam pacem ne forte negaret.

405

Sic rutilus Phaethonta leuem cum carperet axis,

Iam pallente die flagrantique excita mundo

Pax elementorum fureret uel sicca propinquus

Saeuiret per stagna uapor limusque sitiret

Puluereo ponti fundo, tunc unica Phoebi

410

Insuetum clemens extinxit flamma calorem.

Hic aliquis tum forte Getes, dum falce recocta

Ictibus informat saxoque cacuminat ensem,

Iam promptus caluisse tubis, iam iamque frequenti

Caede sepulturus terram non hoste sepulto,

415

Claruit ut primum nomen uenientis Auiti,

Exclamat: "Periit bellum, date rursus aratra.

Otia si replico priscae bene nota quietis,

Non semel iste mihi ferrum tulit. O pudor! o di!

Tantum posse fidem! Quid foedera lenta minaris,

420

In damnum mihi fide meum? Compendia pacis

Et praestare iubes nos et debere. Quis umquam

Crederet? En Getici reges, parere uolentes,

Inferius regnasse putant. Nec dicere saltim

Desidiae obtentu possum te proelia nolle:

425

Pacem fortis amas. Iam partes sternit Auitus;

Insuper et Geticas praemissus continet iras

Messianus; adhuc mandasti, et ponimus arma.

Quid restat quod posse uelis? quod non sumus hostes,

Parua reor; prisco tu si mihi notus in actu es,

430

Auxiliaris ero uel sic pugnare licebit."

Haec secum rigido Vesus dum corde uolutat,

Ventum in conspectum fuerat. Rex atque magister

Propter constiterant; hic uultu erectus, at ille

Laetitia erubuit ueniamque rubore poposcit.

435

Post hinc germano regis, hinc rege retento

Palladiam implicitis manibus subiere Tolosam.

Haud secus insertis ad puluinaria palmis

Romulus et Tatius foedus iecere, parentum

Cum ferro et rabidis cognato in Marte maritis

440

Hersilia inseruit Pallantis colle Sabinas.

Interea incautam furtiuis Vandalus armis

Te capit, infidoque tibi Burgundio ductu

Extorquet trepidas mactandi principis iras.

Heu facinus! in bella iterum quartosque labores

445

Perfida Elisseae crudescunt classica Byrsae.

Nutristis quod, fata, malum? conscenderat arces

Euandri Massyla phalanx montesque Quirini

Marmarici pressere pedes rursusque reuexit

Quae captiua dedit quondam stipendia Barce.

450

Exilium patrum, plebis mala, principe caeso

Captiuum imperium ad Geticas rumor tulit aures.

Luce noua ueterum coetus de more Getarum

Contrahitur; stat prisca annis uiridisque senectus

Consiliis; squalent uestes ac sordida macro

455

Lintea pinguescunt tergo, nec tangere possunt

Altatae suram pelles, ac poplite nudo

Peronem pauper nodus suspendit equinum.

Postquam in consilium seniorum uenit honora

Pauperies pacisque simul rex uerba poposcit,

460

Dux ait: "Optassem patriis securus in aruis

Emeritam, fateor, semper fouisse quietem,

Ex quo militiae post munia trina superbum

Praefecturae apicem quarto iam culmine rexi.

Sed dum me nostri princeps modo Maximus orbis

465

Ignarum, absentem, procerum per mille repulsas

Ad lituos post iura uocat uoluitque sonoris

Praeconem mutare tubis, promptissimus istud

Arripui officium, uos quo legatus adirem.

Foedera prisca precor, quae nunc meus ille teneret,

470

Iussissem si forte, senex cui semper Auitum

Sectari creuisse fuit. Tractare solebam

Res Geticas olim; scis te nescisse frequenter

Quae suasi nisi facta. Tamen fortuna priorem

Abripuit genium; periit quodcumque merebar

475

Cum genitore tuo. Narbonem tabe solutum

Ambierat (tu paruus eras), trepidantia cingens

Milia in infames iam iamque coegerat escas.

Iam tristis propriae credebat defore praedae,

Si clausus fortasse perit, cum nostra probauit

480

Consilia et refugo laxauit moenia bello.

Teque ipsum (sunt ecce senes) hoc pectore fultum

Hae flentem tenuere manus, si forsitan altrix

Te mihi, cum nolles, lactandum tolleret. Ecce

Aduenio et prisci repeto modo pignus amoris.

485

Si tibi nulla fides, nulla est reuerentia patris,

I durus pacemque nega." Prorumpit ab omni

Murmur concilio fremitusque, et proelia damnans

Seditiosa ciet concordem turba tumultum.

Tum rex effatur: "Dudum, dux inclite, culpo

490

Poscere te pacem nostram, cum cogere possis

Seruitium, trahere ac populos in bella sequaces.

Ne, quaeso, inuidiam patrio mihi nomine inuras:

Quid mereor, si nulla iubes? suadere sub illo

Quod poteras, modo uelle sat est, solumque moratur,

495

Quod cupias, nescisse Getas. Mihi Romula dudum

Per te iura placent, paruumque ediscere iussit

Ad tua uerba pater, docili quo prisca Maronis

Carmine molliret Scythicos mihi pagina mores;

Iam pacem tum uelle doces. Sed percipe quae sit

500

Condicio obsequii: forsan rata pacta probabis.

Testor, Roma, tuum nobis uenerabile nomen

Et socium de Marte genus (uel quicquid ab aeuo,

Nil te mundus habet melius, nil ipsa senatu),

Me pacem seruare tibi uel uelle abolere,

505

Quae noster peccauit auus, quem fuscat id unum,

Quod te, Roma, capit; sed di si uota secundant,

Excidii ueteris crimen purgare ualebit

Vltio praesentis, si tu, dux inclite, solum

Augusti subeas nomen. Quid lumina flectis?

510

Inuitum plus esse decet. Non cogimus istud,

Sed contestamur: Romae sum te duce amicus,

Principe te miles. Regnum non praeripis ulli,

Nec quisquam Latias Augustus possidet arces;

Qua uacat, aula tua est. Testor, non sufficit istud,

515

Ne noceam, atque tuo hoc utinam diademate fiat

Vt prosim! Suadere meum est; nam Gallia si te

Compulerit, quae iure potest, tibi pareat orbis

Ne pereat." Dixit pariterque in uerba petita

Dat sanctam cum fratre fidem. Discedis, Auite,

520

Maestus, qui Gallos scires non posse latere

Quid possint seruire Getae te principe. Namque

Ciuibus ut patuit trepidis te foedera ferre,

Occurrunt alacres ignaroque ante tribunal

Sternunt; utque satis sibimet numerosa coisse

525

Nobilitas uisa est, quam saxa niualia Cotti

Despectant, uariis nec non quam partibus ambit

Tyrrheni Rhenique liquor, uel longa Pyrenei

Quam iuga ab Hispano seclusam iure cohercent,

Aggreditur nimio curarum pondere tristem

530

Gaudens turba uirum. Procerum tum maximus unus,

Dignus qui patriae personam sumeret, infit:

"Quam nos per uarios dudum fortuna labores

Principe sub puero laceris terat aspera rebus,

Fors longum, dux magne, queri, cum quippe dolentum

535

Maxima pars fueris, patriae dum uulnera lugens

Sollicitudinibus uehementibus exagitaris.

Has nobis inter clades ac funera mundi

Mors uixisse fuit. Sed dum per uerba parentum

Ignauas colimus leges sanctumque putamus

540

Rem ueterem per damna sequi, portauimus umbram

Imperii, generis contenti ferre uetusti

Et uitia ac solitam uestiri murice gentem

More magis quam iure pati. Promptissima nuper

Fulsit condicio, proprias qua Gallia uires

545

Exsereret, trepidam dum Maximus occupat urbem;

Orbem sat potuit, si te sibi tota magistro

Regna reformasset. Quis nostrum Belgica rura,

Litus Aremorici, Geticas quis mouerit iras,

Non latet: his tantis tibi cessimus, inclite, bellis.

550

Nunc iam summa uocant; dubio sub tempore regnum

Non regit ignauus. Postponitur ambitus omnis,

Vltima cum claros quaerunt: post damna Ticini

Ac Trebiae trepidans raptim respublica uenit

Ad Fabium; Cannas celebres Varrone fugato

555

Scipiadumque etiam turgentem funere Poenum

Liuius electus fregit. Captiuus, ut aiunt,

Orbis in urbe iacet; princeps perit, hic caput omne

Nunc habet imperium. Petimus, conscende tribunal,

Erige collapsos; non hoc modo tempora poscunt,

560

Vt Romam plus alter amet. Nec forte reare

Te regno non esse parem: cum Brennica signa

Tarpeium premerent, scis, tum respublica nostra

Tota Camillus erat, patriae qui debitus ultor

Texit fumantes hostili strage fauillas.

565

Non tibi centurias aurum populare parauit,

Nec modo uenales numerosoque asse redemptae

Concurrunt ad puncta tribus; suffragia mundi

Nullus emit. Pauper legeris; quod sufficit unum,

Es meritis diues. Patriae cur uota moraris,

570

Quae iubet ut iubeas? haec est sententia cunctis:

Si dominus fis, liber ero." Fragor atria complet

Vgerni, quo forte loco pia turba senatus

Detulerat uim, uota, preces. Locus, hora diesque

Dicitur imperio felix, ac protinus illic

575

Nobilium excubias gaudens sollertia mandat.

Tertia lux refugis Hyperiona fuderat astris:

Concurrunt proceres ac milite circumfuso

Aggere composito statuunt ac torque coronant

Castrensi maestum donantque insignia regni;

580

Nam prius induerat solas de principe curas.

Haud alio quondam uultu Tirynthius heros

Pondera suscepit caeli simul atque nouercae,

Cum Libyca se rupe Gigas subduceret et cum

Tutior Herculeo sedisset machina dorso.

585

Hunc tibi, Roma, dedi, patulis dum Gallia campis

Intonat Augustum plausu faustumque fragorem

Portat in exsanguem Boreas iam fortior Austrum.

Hic tibi restituet Libyen per uincula quarta,

Et cuius solum amissas post saecula multa

590

Pannonias reuocauit iter, iam credere promptum est

Quid faciat bellis. O quas tibi saepe iugabit

Inflictis gentes aquilis, qui maxima regni

Omina priuatus fugit, cum forte uianti

Excuteret praepes plebeium motus amictum!

595

Laetior at tanto modo principe, prisca deorum,

Roma, parens, attolle genas ac turpe ueternum

Depone; en princeps faciet iuuenescere maior,

Quam pueri fecere senem." Finem pater ore

Vix dederat, plausere dei fremitusque cucurrit

600

Concilio. Felix tempus neuere sorores

Imperiis, Auguste, tuis et consulis anno

Fulua uolubilibus duxerunt saecula pensis.