Concipe praeteritos, respublica, mente triumphos:

Imperium iam consul habet, quem purpura non plus

Quam lorica operit, cuius diademata frontem

Non luxu sed lege tegunt, meritisque laborum

5

Post palmam palmata uenit; decora omnia regni

Accumulant fasces et princeps consule crescit.

Personat ergo tuum caelo, rure, urbibus, undis

Exultans Europa sophos, quod rector haberis,

Victor qui fueras. Fateor, trepidauerat orbis,

10

Dum non uis uicisse tibi nimioque pudore

Quod regnum mereare doles tristique repulsa

Non moderanda subis quae defendenda putasti.

Sederat exserto bellatrix pectore Roma,

Cristatum turrita caput, cui pone capaci

15

Casside prolapsus perfundit terga capillus.

Laetitiam censura manet terrorque pudore

Crescit, et inuita superat uirtute uenustas.

Ostricolor pepli textus, quem fibula torto

Mordax dente uorat; tum quicquid mamma refundit

20

Tegminis, hoc patulo concludit gemma recessu.

Hinc fulcit rutilus spatioso circite laeuum

Vmbo latus; uideas hic crasso fusa metallo

Antra Rheae fetamque lupam, quam fauce retecta

Blandiri quoque terror erat; quamquam illa uorare

25

Martigenas et picta timet. Pars proxima Thybrim

Exprimit; hic scabri fusus sub pumice tofi

Proflabat madidum per guttura glauca soporem;

Pectus palla tegit, quam neuerat Ilia coniunx,

Liquenti quae iuncta toro uult murmura lymphis

30

Tollere et undosi somnum seruare mariti.

Ista micant clipeo; cuspis trabe surgit eburna,

Ebria caede uirum. Propter Bellona trophaeum

Exstruit et quercum captiuo pondere curuat.

Consurgit solium saxis, quae caesa rubenti

35

Aethiopum de monte cadunt, ubi sole propinquo

Natiua exustas afflauit purpura rupes.

Iungitur hic Synnas, Nomadum lapis additur istic,

Antiquum mentitus ebur; post caute Laconum

Marmoris herbosi radians interuiret ordo.

40

Ergo ut se mediam solio dedit, aduolat omnis

Terra simul. Tum quaeque suos prouincia fructus

Exposuit: fert Indus ebur, Chaldaeus amomum,

Assyrius gemmas, Ser uellera, tura Sabaeus,

Atthis mel, Phoenix palmas, Lacedaemon oliuum,

45

Arcas equos, Epiros equas, pecuaria Gallus,

Arma Chalybs, frumenta Libys, Campanus Iacchum,

Aurum Lydus, Arabs guttam, Panchaia myrrham,

Pontus castorea, blattam Tyrus, aera Corinthus;

Sardinia argentum, naues Hispania defert

50

Fulminis et lapidem: scopulos iaculabile fulgur

Fucat et accensam silicem fecunda maritat

Ira deum; quotiens caelum se commouet illic,

Plus ibi terra ualet. Subito flens Africa nigras

Procubuit lacerata genas et cernua frontem

55

Iam male fecundas in uertice fregit aristas

Ac sic orsa loqui: "Venio pars tertia mundi,

Infelix felice uno. Famula satus olim

Hic praedo et dominis extinctis barbara dudum

Sceptra tenet tellure mea penitusque fugata

60

Nobilitate furens quod non est non amat hospes.

O Latii sopite uigor, tua moenia ridet

Insidiis cessisse suis. Non concutis hastam?

Non pro me uel capta doles? tua nempe putantur

Surgere fata malis et celsior esse ruina.

65

Sed melius, quod terror abit; iam uincere restat,

Si pugnas, ut uicta soles. Porsenna superbum

Tarquinium impingens compleuit milite Tusco

Ianiculum quondam; sed dum perrumpere portas

Obsidione parat, totam te pertulit uno

70

Coclitis in clipeo; presserunt milia solum

Multa uirum pendente uia; nec ponte soluto,

Cum caderet, cecidit. Rex idem denique morte

Admonitus scribae didicit sibi bella moueri

Non solum cum bella forent; mox pace petita

75

In regnum rediit, non tam feriente fugatus

Quam flagrante uiro. Steterat nam corde gelato

Scaeuola et apposito dextram damnauerat igni,

Plus felix peccante manu, cum forte satelles

Palleret constante reo tormentaque capti

80

Is fugeret, qui tortor erat. Brennum tremuisti,

Post melior; quodcumque tuum est, quodcumque uocaris,

Iam solus Tarpeius erat; sed reppulit unus

Tum quoque totam aciem, Senones dum garrulus anser

Nuntiat et uigilat uestrum sine milite fatum.

85

Me quoque (da ueniam quod bellum gessimus olim)

Post Trebiam Cannasque domas, Romanaque tecta

Hannibal ante meus quam nostra Scipio uidit.

Quid merui? fatis cogor tibi bella mouere,

Cum uolo, cum nolo. Trepidus te territat hostis,

90

Sed tutus claudente freto, uelut hispidus alta

Sus prope tesqua iacet claususque cacuminat albis

Os nigrum telis grauidum; circumlatrat ingens

Turba canum, si forte uelit concurrere campo;

Ille per obiectos uepres tumet atque superbit,

95

Vi tenuis fortisque loco, dum proximus heia

Venator de colle sonat: uox nota magistri

Lassatam reparat rabiem; tum uulnera caecus

Fastidit sentire furor. Quid proelia differs?

Quid mare formidas, pro cuius saepe triumphis

100

Et caelum pugnare solet? quid quod tibi princeps

Est nunc eximius, quem praescia saecula clamant

Venturum excidio Libyae, qui tertius ex me

Accipiet nomen? Debent hoc fata labori,

Maioriane, tuo. Quem cur conscendere classem

105

Ac portus intrare meos urbemque subire,

Si iubeas, cupiam, paucis ex ordine fabor.

Fertur, Pannoniae qua Martia pollet Acincus

Illyricum rexisse solum cum tractibus Histri

Huius auus; nam Theodosius, quo tempore Sirmi

110

Augustum sumpsit nomen, per utramque magistrum

Militiam ad partes regni uenturus Eoas,

Maiorianum habuit. Latiis sunt condita fastis

Facta ducis, quotiens Scythicis illata colonis

Classica presserunt Hypanim, Peucenque rigentem

115

Mente salutatis irrisit lixa pruinis.

Hunc socerum pater huius habet, uir clarus et uno

Culmine militiae semper contentus, ut unum

Casibus in dubiis iunctus sequeretur amicum.

Non semel oblatis temptauit fascibus illum

120

Aetio rapere aula suo, sed perstitit ille,

Maior honoratis: coepit pretiosior esse

Sic pretio non capta fides. Erat ille quod olim

Quaestor consulibus: tractabat publica iure

Aera suo tantumque modum seruabat ut illum

125

Narraret rumor iam rebus parcere gnati.

Senserat hoc sed forte ducis iam liuida coniunx

Augeri famam pueri, suffusaque bili

Coxerat internum per barbara corda uenenum.

Ilicet explorat caelum totamque uolutis

130

Percurrit mathesim numeris, interrogat umbras,

Fulmina rimatur, fibras uidet, undique gaudens

Secretum rapuisse deo. Sic torua Pelasgum

Colchis in aplustri steterat trepidante marito

Absyrtum sparsura patri facturaque caesi

135

Germani plus morte nefas, dum funere pugnat

Et fratrem sibi tela facit; uel cum obruit ignem

Taurorum plus ipsa calens texitque trementem

Frigida flamma uirum, quem defendente ueneno

Inter flagrantes perhibent alsisse iuuencos.

140

Ergo animi dudum impatiens, postquam audiit isti

Imperium et longum statui, laniata lacertos

Ingreditur qua strata uiri uocemque furentem

His rupit: "Secure iaces, oblite tuorum,

O piger, et mundo princeps (sic saecula poscunt)

145

Maiorianus erit. Clamant hoc sidera signis,

Hoc homines uotis. Isti quid sidera quaero,

Fatum aliud cui fecit amor? Nil fortius illo.

Et puer est cupidus numquam sed parcus habendi;

Pauper adhuc iam spargit opes, ingentia suadet

150

Consilia et sequitur; totum quod cogitat altum est;

Vrget quod sperat. Ludum si forte retexam,

Consumpsit quicquid iaculis fecisse putaris

Istius una dies: tribus hunc tremuere sagittis

Anguis, ceruus, aper. Non sic librauit in hostem

155

Spicula qui nato serpentis corpore cincto

Plus timuit, cum succurrit, dum iactibus isdem

Interitum uitamque daret stabilemque teneret

Corde tremente manum, totamque exiret in artem

Spe propiore metus, dans inter membra duorum

160

Vnius mortem. Libeat decernere caestu:

Cessit Eryx Siculus, simili nec floruit arte

Sparta, Therapnaea pugilem cum gymnade pinguem

Stratus Bebryciis Amycus suspexit harenis.

Qui uigor in pedibus! frustra sibi natus Ophelte

165

Sicaniam tribuit palmam, plantasque superbas

Haud ita per siccam Nemeen citus extulit Arcas,

Cuius in Aetolo uolitantem puluere matrem

Horruit Hippomenes, multo qui caespite circi

Contemptu praemissus erat, cum carceris antro

170

Emicuit pernix populo trepidante uirago,

Nil toto tactura gradu, cum pallidus ille

Respiceret medium post se decrescere campum

Et longas ad signa uias flatuque propinquo

Pressus in hostili iam curreret anxius umbra,

175

Donec ad anfractum metae iam iamque relictus

Concita ter sparso fregit uestigia pomo.

Qui uidet hunc equitem Ledaeum spernit alumnum

Ac iuuenem, Stheneboea, tuum, cui terga uetustas

Pennati largitur equi Lyciamque Chimaeram

180

Quem superasse refert, uulnus cum sustulit unum

Tres animas. Vitam tum si tibi fata dedissent,

Maioriane ferox, uetuisses Castora frenos,

Pollucem caestus, Alconem spicula nosse,

Bellerofonteis insultaturus opimis.

185

Si clipeum capiat, uincit Telamone creatum,

Qui puppes inter Graias contra Hectoris ignem

Ipsam etiam infidi classem defendit Vlixis.

Missile si quanto iaculetur pondere quaeris,

Segnius insertae trepidans pro fasce Camillae

190

Excussit telum Metabus, nec turbine tanto

Stridula Pelidae per Troilon exiit ornus;

Nec sic Heroum tardantem busta Creontem

Atticus Aegides rupit Marathonide quercu;

Nec sic intortum uitiatae Phoebados ultrix

195

In Danaos fulmen iecit, cum Graecia Troiae

Noctem habuit similemque facem fixusque Capherei

Cautibus inter aquas flammam ructabat Oileus.

Parua loquor. Quid quod, quotiens tibi bella geruntur,

Discipulus non miles adest? et fingit alumnum,

200

Aemulus e contra spectat. Quod uiceris odit

Et quos uincis amat; totus dormitat ad istum

Magnus Alexander, patris quem gloria torsit.

Quid faciam infelix? gnato quae regna parabo

Exclusa sceptris Geticis, respublica si me

205

Praeterit et paruus super hoc Gaudentius huius

Calcatur fatis? Istum iam Gallia laudat

Quodque per Europam est. Rigidis hunc abluit undis

Rhenus, Arar, Rhodanus, Mosa, Matrona, Sequana, Ledus,

Oltis, Elaris, Atax, Vacalis, Ligerimque bipenni

210

Excisum per frusta bibit. Cum bella timentes

Defendit Turonos, aberas; post tempore paruo

Pugnastis pariter, Francus qua Cloio patentes

Atrebatum terras peruaserat. Hic coeuntes

Claudebant angusta uias arcuque subactum

215

Vicum Helenam flumenque simul sub tramite longo

Artus suppositis trabibus transmiserat agger.

Illic te posito pugnabat ponte sub ipso

Maiorianus eques. Fors ripae colle propinquo

Barbaricus resonabat hymen Scythicisque choreis

220

Nubebat flauo similis noua nupta marito.

Hos ergo, ut perhibent, strauit; crepitabat ad ictus

Cassis et oppositis hastarum uerbera thorax

Arcebat squamis, donec conuersa fugatus

Hostis terga dedit; plaustris rutilare uideres

225

Barbarici uaga festa tori coniectaque passim

Fercula captiuasque dapes cirroque madente

Ferre coronatos redolentia serta lebetas.

Ilicet increscit Mauors thalamique refringit

Plus ardens Bellona faces; rapit esseda uictor

230

Nubentemque nurum. Non sic Pholoetica monstra

Atque Pelethronios Lapithas Semeleius Euhan

Miscuit, Haemonias dum flammant orgia matres

Et Venerem Martemque cient ac prima cruentos

Consumunt ad bella cibos Bacchoque rotato

235

Pocula tela putant, cum crudescente tumultu

Polluit Emathium sanguis Centauricus Othryn.

Nec plus nubigenum celebrentur iurgia fratrum:

Hic quoque monstra domat, rutili quibus arce cerebri

Ad frontem coma tracta iacet nudataque ceruix

240

Saetarum per damna nitet, tum lumine glauco

Albet aquosa acies ac uultibus undique rasis

Pro barba tenues perarantur pectine cristae.

Strictius assutae uestes procera cohercent

Membra uirum, patet his altato tegmine poples,

245

Latus et angustam suspendit balteus aluum.

Excussisse citas uastum per inane bipennes

Et plagae praescisse locum clipeosque rotare

Ludus et intortas praecedere saltibus hastas

Inque hostem uenisse prius. Puerilibus annis,

250

Est belli maturus amor. Si forte premantur

Seu numero seu sorte loci, mors obruit illos,

Non timor; inuicti perstant animoque supersunt

Iam prope post animam. Tales te teste fugauit

Et laudante uiros. Quisnam ferat? omnia tecum,

255

Te sine multa facit; pugnant pro principe cuncti:

Quam timeo ne iam iste sibi! Si regna tenebit,

Huic uincis quodcumque domas. Nil fata relinquunt

Hic medium: percussor enim si respuis esse,

Seruus eris. Certe recto si tramite seruat

260

Sidera Chaldaeus, nouit si gramina Colchus,

Fulgura si Tuscus, si Thessalus elicit umbras,

Si Lyciae sortes sapiunt, si nostra uolatu

Fata locuntur aues, doctis balatibus Hammon

Si sanctum sub Syrte gemit, si denique uerum,

265

Phoebe, Themis, Dodona, canis, post tempora nostra

Iulius hic Augustus erit. Coniunctus amore

Praeterea est iuueni, grandis quem spiritus armat

Regis aui. Quo te uertas? ad culmina mundi

Hic fatum fert, ambo animum. Consurge simulque

270

Aggredere ignaros; neutrum mactare ualebis,

Si iubeas utrumque mori; sed necte dolosas

Blanditias uni, ferro tamen iste petatur.

Quid loquor incassum? nihil est quod tanta cauemus:

Vt regnet, uicturus erit!" Commotus in iras

275

Aetius sic pauca refert "Compesce furentis

Impia uota animi. Mortem mandare ualebo

Insontis, taceam nostri? quisquamne precatur

Vt sine criminibus crimen fiat bene nasci?

Ad poenam quis fata uocet? Tua uiscera ferro,

280

Maioriane, petam, Phoebus si nocte refulget,

Luna die, duplex ponto si plaustra nouatur

Parrhasis, Atlantem Tanais, si Bagrada cernit

Caucason, Hercynii nemoris si stipite lintris

Texta Nabataeum pro Rheno sulcat Hydaspen,

285

Si bibit Hispanus Gangen tepidisque ab Erythris

Ad Tartesiacum uenit Indus aquator Hiberum,

Si se Pollucis perfundit sanguine Castor,

Thesea Pirithoi, Pyladen si strauit Orestae

Vel furibunda manus, raperet cum Taurica sacra

290

Matricida pius. Sed ne spreuisse dolorem

Forte tuum uidear, uiuat careatque parumper

Militia. Heu! potuit nobis, nisi triste putasses,

Fortunam debere suam." Sic fatur et illum

Rure iubet patrio suetos mutare labores,

295

Fatorum currente rota, quo disceret agri

Quid possessorem maneat, quos denique mores

Ius ciuile paret, ne solam militis artem

Ferret ad imperium. Suspenderat ilicet arma

Emeritus iuuenis, sterilis ieiunia terrae

300

Vomere fecundans. Sic quondam consule curuo

Vertebas campos, paulum si pace sequestra

Classica laxasses, fortis cui laeua regebat

Stiuam post aquilas, humili dum iuncta camino

Victoris fumum biberet palmata bubulci.

305

Principis interea gladio lacrimabile fatum

Clauserat Aetius; cuius quo tutius ille

Magna Palatinis coniungeret agmina turmis,

Euocat hunc precibus. Sed non se poena moratur

Sanguinis effusi (numerum collegerat ergo,

310

Non animum populi); ferri mala crimina ferro

Soluit et in uestram plus concidit ille ruinam.

Iam tunc imperium praesentis principis aurea

Voluebant bona fata colu; sed publica damna

Inuidiam fugere uiri. Quicumque fuerunt

315

Nomen in Augustum lecti, tenuere relictum

Caesaribus solium; postquam tu capta laboras,

Hic quod habet fecit. Traianum Nerua uocauit,

Cum pignus iam uictor erat: Germanicus esset

Vt titulis, meritis fuerat. Res ordine currit;

320

Hanc ambit famam, quisquis sic incipit. Olim

Post Capreas Tiberi, post turpia numina Gai,

Censuram Claudi, citharam thalamosque Neronis,

Post speculi immanis pompam, quo se ille uidebat,

Hinc turpis, quod pulcher, Otho, post quina Vitelli

325

Milia famosi uentris damnata barathro,

His titulis princeps lectus similique labore

Vespasianus erat. Sed ne fortasse latronis

Me clausam uirtute putes, consumpsit in illo

Vim gentis uitae uitium; Scythicam feritatem

330

Non uires sed uota tenent, spoliisque potitus

Immensis robur luxu iam perdidit omne

Quo ualuit dum pauper erat. Mea uiscera pro se

In me nunc armat; laceror tot capta per annos

Iure suo, uirtute mea, fecundaque poenis

335

Quos patiar pario. Propriis nil conficit armis:

Gaetulis, Nomadis, Garamantibus Autololisque,

Arzuge, Marmarida, Psyllo, Nasamone timetur

Segnis, et ingenti ferrum iam nescit ab auro.

Ipsi autem color exsanguis, quem crapula uexat

340

Et pallens pinguedo tenet, ganeaque perenni

Pressus acescentem stomachus non explicat auram.

Par est uita suis. Non sic Barcaeus opimam

Hannibal ad Capuam periit, cum fortia bello

Inter delicias mollirent corpora Baiae

345

Et se Lucrinas qua uergit Gaurus in undas

Bracchia Massylus iactaret nigra natator.

Atque ideo hunc dominum saltem post saecula tanta

Vltorem mihi redde, precor, ne dimicet ultra

Carthago Italiam contra." Sic fata dolore

350

Ingemuit lacrimisque preces adiuuit obortis.

His haec Roma refert: "Longas succinge querelas,

O deuota mihi; uindex tibi nomine diuum

Maiorianus erit. Sed paucis pauca retexam.

Ex quo Theodosius communia iura fugato

355

Reddidit auctoris fratri, cui guttura fregit

Post in se uertenda manus, mea Gallia rerum

Ignoratur adhuc dominis ignaraque seruit.

Ex illo multum periit, quia principe clauso,

Quisquis erat, miseri diuersis partibus orbis

360

Vastari sollemne fuit. Quae uita placeret,

Cum rector moderandus erat? contempta tot annos

Nobilitas iacuit; pretium respublica forti

Rettulit inuidiam. Princeps haec omnia noster

Corrigit atque tuum uires ex gentibus addens

365

Ad bellum per bella uenit; nam maximus isse est,

Non pugnasse labor. Terimus cur tempora uerbis?

Peruenit et uincit." Tali sermone peractum

Concilium, uerbisque deae famulante metallo

Aurea concordes traxerunt fila sorores.

370

Hos me, quos cecini, Romae Libyaeque labores

Vota hominum docuere loqui; iam tempus ad illa

Ferre pedem, quae fanda mihi uel Apolline muto:

Pro Musis Mars uester erit. Conscenderat Alpes

Raetorumque iugo per longa silentia ductus

375

Romano exierat populato trux Alamannus

Perque Cani quondam dictos de nomine campos

In praedam centum nouies dimiserat hostes.

Iamque magister eras; Burconem dirigis illuc

Exigua comitante manu. Sed sufficit istud,

380

Cum pugnare iubes; certa est uictoria nostris

Te mandasse acies, peragit fortuna triumphum

Non populo, sed amore tuo; nolo agmina campo

Quo mittis paucos. Felix te respicit iste

Euentus belli. Certatum est iure magistri,

385

Augusti fato. Nuper post hostis aperto

Errabat lentus pelago, postquam ordine uobis

Ordo omnis regnum dederat, plebs, curia, miles

Et collega simul. Campanam flantibus Austris

Ingrediens terram securum milite Mauro

390

Agricolam aggreditur; pinguis per transtra sedebat

Vandalus opperiens praedam, quam iusserat illuc

Captiuo capiente trahi. Sed uestra repente

Inter utrumque hostem dederant sese agmina planis

Quae pelagus collemque secant portumque reducto

395

Efficiunt flexu fluuii. Perterrita primum

Montes turba petit, trabibus quae clausa relictis

Praedae praeda fuit. Tum concitus agmine toto

In pugnam pirata coit: pars lintre cauata

Iam dociles exponit equos, pars ferrea texta

400

Concolor induitur, teretes pars explicat arcus

Spiculaque infusum ferro latura uenenum,

Quae feriant bis missa semel. Iam textilis anguis

Discurrit per utramque aciem, cui guttur adactis

Turgescit zephyris; patulo mentitur hiatu

405

Iratam pictura famem, pannoque furorem

Aura facit, quotiens crassatur uertile tergum

Flatibus et nimium iam non capit aluus inane.

At tuba terrisono strepuit graue rauca fragore,

Responsat clamor lituis, uirtusque repente

410

Ignauis uel parua furit. Cadit undique ferrum,

Hinc tamen in iugulos: hunc torta falarica iactu

Praeterit ad mortem uix cessatura secundam;

Hunc conti rotat ictus equo; ruit aclyde fossus

Ille ueruque alius; iacet hic simul alite telo,

415

Absentem passus dextram; pars poplite secto

Mortis ad inuidiam uiuit, partemque cerebri

Hic galeae cum parte rapit, fortique lacerto

Dissicit ancipiti miserabile sinciput ense.

Vt primum uersis dat tergum Vandalus armis,

420

Succedit caedes pugnae: discrimine nullo

Sternuntur passim campis, et fortia quaeque

Fecit iners. Trepidante fuga, mare pallidus intrat

Et naues pertransit eques, turpique natatu

De pelago ad cymbam rediit. Sic tertia Pyrrhi

425

Quondam pugna fuit: caesis cum milibus illum

Dentatus premeret, lacerae uix fragmina classis

Traxit in Epirum, qui Chaonas atque Molossos,

Qui Thracum Macetumque manus per litora uestra

Sparserat et cuius uires Oenotria pallens

430

Ipsaque, quae petiit, trepidauerat uncta Tarentus.

Hostibus expulsis campum qui maximus exstat

Iam lustrare uacat; uideas hic strage sub illa

Vtrorumque animos: nullus non pectore caesus,

Quisquis uester erat; nullus non terga foratus,

435

Illorum quisquis. Clamant hoc uulnera primi

Praedonum tum forte ducis, cui regis auari

Narratur nupsisse soror, qui puluere caeco

Clausus et elisus pilis uestigia turpis

Gestat adhuc probrosa fugae. Sic agmina uestro

440

Cum spoliis campum retinent et Marte fruuntur.

Interea duplici texis dum litore classem

Inferno superoque mari, cadit omnis in aequor

Silua tibi nimiumque diu per utrumque recisus,

Appennine, latus, naualique arbore diues

445

Non minus in pelagus nemorum quam mittis aquarum.

Gallia continuis quamquam sit lassa tributis,

Hoc censu placuisse cupit nec pondera sentit

Quae prodesse probat. Non tantis maior Atrides

Carpathium texit ratibus, cum Doricus hostis

450

Sigeas rapturus opes Rhoeteia clausit

Pergama; nec tantae Seston iuncturus Abydo

Xerxes classis erat, tumidas cum sterneret undas

Et pontum sub ponte daret, cum stagna superbo

Irrupit temerata gradu turmaeque frequentes

455

Hellespontiaco persultauere profundo.

Nec sic Leucadio classis Mareotica portu

Actiacas abscondit aquas, in bella mariti

Dum uenit a Phario dotalis turba Canopo,

Cum patrio Cleopatra ferox circumdata sistro

460

Milite uel piceo fuluas onerata carinas

Dorida diffusam premeret Ptolomaide gaza.

Hoc tu non cultu pugnas, sed more priorum,

Dite magis ferro, merito cui subiacet aurum

Diuitis ignaui. Tales ne sperne rebelles:

465

Etsi non acies, decorant tamen ista triumphos.

Nec me Lageam stirpem memorasse pigebit

Hostis ad exemplum uestri; namque auguror isdem

Regnis fortunam similem, cum luxus in illa

Parte sit aequalis nec peior Caesar in ista.

470

Ilicet aggrederis quod nullus tempore nostro

Augustus potuit: rigidum septemplicis Histri

Agmen in arma rapis. Nam quicquid languidus axis

Cardine Sithonio sub Parrhase parturit ursa,

Hoc totum tua signa pauet; Bastarna, Suebus,

475

Pannonius, Neurus, Chunus, Geta, Dacus, Halanus,

Bellonotus, Rugus, Burgundio, Vesus, Alites,

Bisalta, Ostrogothus, Pirustes, Sarmata, Moschus

Post aquilas uenere tuas; tibi militat omnis

Caucasus et Scythicae potor Tanaiticus undae.

480

Quid faciat fortuna uiri? quascumque minatur,

Has tremuit iam Roma manus; modo principe sub te,

Ne metuat, prope parua putat, nisi seruiat illi

Quod timuit regnante alio. Iam castra mouebas

Et te diuersis stipabant milia signis,

485

Obsequium gens una negat, quae nuper ab Histro

Rettulit indomitum solito truculentior agmen,

Quod dominis per bella caret, populoque superbo

Tuldila plectendas in proelia suggerit iras.

Hic tu uix armis positis iterum arma retractas:

490

Bistonides ueluti Ciconum cum forte pruinas

Ogygiis complent thiasis, seu Strymonos aruis

Seu se per Rhodopen seu qua nimbosus in aequor

Voluit Hyperboreis in cautibus Hismarus Hebrum

Dat somno uaga turba, simul lassata quiescunt

495

Orgia et ad biforem reboat nec tibia flatum.

Vix requies; iam fronde ligans rotat enthea thyrsum

Bassaris et maculis Erythraeae nebridos horrens

Excitat Odrysios ad marcida tympana mystas.

Tu tamen hanc differs poenam, sed sanguinis auctor

500

Maioris, dum parcis, eras. Non pertulit ultra

Hoc pro te plus cauta manus uestrumque pudorem

Spreuit pro uobis; primi cadit hostia belli

Quisque rebellis erat. Praedam quoque diuidis illis,

Mens deuota quibus fuerat; quae territa seruit

505

Exemplo, gaudet pretio. Pharsalica Caesar

Arua petens subitas ferro compescuit iras;

Sed sua membra secans et causae mole coactus

Fleuit quos feriit. Vestris haec proficit armis

Seditio; quodcumque iubes, nisi barbarus audit,

510

Hinc cadit, ut miles timeat. Iam tempore brumae

Alpes marmoreas atque occurrentia iuncto

Saxa polo rupesque uitri siccamque minantes

Per scopulos pluuiam primus pede carpis et idem

Lubrica praemisso firmas uestigia conto.

515

Coeperat ad rupis medium quae maxima turba est

Interno squalere gelu, quod colle supino

Artatis conclusa uiis reptare rigenti

Non poterat reuoluta solo. Fors unus ab illo

Agmine, canentem cuius rota triuerat Histrum,

520

Exclamat: "Gladios malo et sollemne quieta

Quod frigus de morte uenit; mea torpor inerti

Membra rigore ligat; quodam mihi corpus adustum

Frigoris igne perit. Sequimur sine fine labori

Instantem iuuenem; quisquis fortissimus ille est

525

Aut rex aut populus castris modo clausus aprica

Vel sub pelle iacet; nos anni uertimus usum.

Quod iubet hic, lex rebus erit; non flectitur umquam

A coeptis damnumque putat, si temporis iras

Vel per damna timet. Qua dicam gente creatum,

530

Quem Scytha non patior? cuius lac tigridis infans

Hyrcana sub rupe bibit? quae sustulit istum

Axe meo grauior tellus? en uertice summo

Algentes cogit turmas ac frigora ridet,

Dum solus plus mente calet. Cum classica regis

535

Arctoi sequerer, Romani principis arma

Caesareumque larem luxu torpere perenni

Audieram; dominos nil prodest isse priores,

Si rex hic quoque fortis erat." Maiora parantem

Dicere de scopulo uerbis accendis amaris:

540

"Quisquis es, oppositi metuis qui lubrica cliui,

Frange cutem pendentis aquae scalptoque fluento

Sit tibi lympha gradus. Turpes depone querelas:

Otia frigus habent. Numquid mihi membra biformis

Hylaei natura dedit? num Pegasus alis

545

Adiuuit, quicquid gradior, pennasque uolanti

Dat Calais Zetusque mihi, quem ninguida cernis

Calcantem iam dorsa iugi? uos frigora frangunt,

Vos Alpes? iam iam studeam pensare pruinas:

Aestatem sub Syrte dabo." Sic agmina uoce

550

Erigis exemploque leuas primusque labores

Aggrederis, quoscumque iubes; tum cetera paret

Turba libens, seruit propriis cum legibus auctor.

Qui tibi praeterea comites quantusque magister

Militiae, uestrum post uos qui compulit agmen,

555

Sed non inuitum! dignus, cui cederet uni

Sylla acie, genio Fabius, pietate Metellus,

Appius eloquio, ui Fuluius, arte Camillus.

Si praefecturae quantus moderetur honorem

Vir quaeras, tendit patulos qua Gallia fines,

560

Vix habuit mores similes cui teste senatu

In se etiam tractum commiserat Vlpius ensem.

Qui dictat modo iura Getis, sub iudice uestro

Pellitus rauum praeconem suspicit hospes.

Quid loquar hic illum qui scrinia sacra gubernat,

565

Qui, cum ciuilis dispenset partis habenas,

Sustinet armati curas, interprete sub quo

Flectitur ad uestras gens effera condiciones?

Quid laudare Petrum paruis, temeraria Clio,

Viribus aggrederis? cuius dignatur ab ore

570

Caesar in orbe loqui, licet et quaestore diserto

Polleat; attamen hic nuper, placidissime princeps,

Obside percepto, nostrae de moenibus urbis

Visceribus miseris insertum depulit ensem.

Et quia lassatis nimium spes unica rebus

575

Venisti, nostris, petimus, succurre ruinis

Lugdunumque tuam, dum praeteris, aspice uictor.

Otia post nimios poscit te fracta labores;

Cui pacem das, redde animum: lassata iuuenci

Ceruix deposito melius post sulcat aratro

580

Telluris glebam solidae. Boue, fruge, colono,

Ciuibus exhausta est. Stantis fortuna latebat;

Dum capitur, uae quanta fuit! post gaudia, princeps,

Delectat meminisse mali. Populatibus, igni

Etsi concidimus, ueniens tamen omnia tecum

585

Restituis: fuimus uestri quia causa triumphi,

Ipsa ruina placet. Cum uictor scandere currum

Incipies crinemque sacrum tibi more priorum

Nectet muralis, uallaris, ciuica laurus

Et regum aspicient Capitolia fulua catenas,

590

Cum uesties Romam spoliis, cum diuite cera

Pinges Cinyphii captiua mapalia Bocchi,

Ipse per obstantes populos raucosque fragores

Praecedam et tenui, sicut nunc, carmine dicam

Te geminas Alpes, te Syrtes, te mare magnum,

595

Te freta, te Libycas pariter domuisse cateruas,

Ante tamen uicisse mihi. Quod lumina flectis

Quodque serenato miseros iam respicis ore,

Exsultare libet: memini, cum parcere uelles,

Hic tibi uultus erat; mitis dat signa uenustas.

600

Annue, sic uestris respiret Byrsa trophaeis,

Sic Parthus certum fugiat Maurusque timore

Albus eat; sic Susa tremant positisque pharetris

Exarmata tuum circumstent Bactra tribunal.