Dic mihi, parue puer: numquam tua tela quiescant?
Non sat erant frondes, non undae nec fera nec fons,
Non satyrus, non taurus amans, non ales et imber,
Non tristes epulae, per quas petit aera Tereus?
5
Hoc tibi restabat postremum, saeue Cupido!
At dirum in matris iuuenem conpellis amorem!
Muta, precor, flammas aliasque intende sagittas.
Quid possit nosti pietas et, perfide, mater,
Et Paphiae quam triste †decuis† arcere furorem.
10
Claudite nunc animos miserandaque pectora, matres,
Ne scelus hoc uestras iteratum polluat aures
Neu uos sollicitas temptet dolor iste nefandus
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Viderit ac simili poena commissa †recussit†.
Namque omnes superos et cetera templa deorum
15
Ture pio sacroque mero uotisque colebat,
Oblitus Veneris puerique oblitus Amoris:
Hinc offensa dea est, haec diri causa furoris;
Hinc quoque partus amor redeunti ad tecta parentum,
Infelix Perdica, tibi (nam nuper Athenas
20
Venerat et studiis animos praebebat et aures);
Hinc quoque regreditur matris periturus amore.
Infelix, qui Cecropias nunc deserit arces,
Iam praeda est Veneris, iam flammis atque sagittis
Armatus tendit seruans iter omne Cupido.
25
Lucus erat uariis in frondibus undique saeptus,
Quem Phoebi foliis Daphne diffusa tenebat
Et myrtus Paphies, speciosi testis Adonis,
Egrediturque solo fundens sua brachia pinus
(Hac Phrygius pastor spernens in amore Cybeben
30
Desertusque uiro per tympana plangitur Attis)
Fonsque regit medio nota per gramina lapsum:
Illic dispersi flores mixtique colores
Ostendunt, Veneris quid amor; nam candidus illic
Flos narcissus amat ueteris uestigia fontis
35
Et rosa purpureum spargens per prata ruborem
(Seu Veneris cruor est seu flamma Cupidinis ista,
Nescio, sed gratum memini quia seruit amori).
Hunc lucum Philomela tenet: circumuolat alis
Et dulcis queritur fetus suspensaque ramo
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
40
Lucus Amoris erat; delapsus <ab> aethere pinnis
(Namque illi conquesta Venus mandauerat ignis)
Paruit imperio matris pharetramque sagittis
Plenam fundit humi tollitque e pluribus unam
'Hoc telum est', dicens, 'olim quo Iuppiter auro
45
Decidit et Danaen fuluo conpressit amore;
Ast' (aliud tollit) 'Ledam hoc quo cygnus amauit
Antiopam <et> satyrus tenuit; iam fessa sagittast.
Quo, Perdica, tibi calamo firmemus amorem?
Vulnera iam nostrae ueteres fecere sagittae,
50
Nunc noua uisenda est.' dixit riuumque secutus
Quaerit arundineas scrutatus limite siluas.
Nec mora, nota deo est: namque obuia uenit arundo,
Quam puer excussam totis radicibus aufert;
Et primo mollis eradit pumice libros,
55
Post uolucri cupiens †u uibra† librare sagittam
Pinnam de propriis ardentibus abscidit alis
Et religat †cera† (possit quoque cera tenere
Quod temptabat opus; sed Amoris pluma calebat).
Iam sol emensum radiis librauerat orbem
60
Atque diem sexta magnum discreuerat hora:
Omnia per terras animalia fessa calore
Sideris aestiferi frondis sub tecta subibant.
Ad lucum Perdica uenit fessusque labore
Inlimes respexit aquas nymphasque recentes
65
Vmbriferumque nemus, mixtos per gramina flores.
Ingressus postquam est lucos Perdica rigentes,
Talibus est uerbis socios ac uoce secutus:
'O socii, uestro iustum si corde uidetur,
Defessos artus et membra calore grauata
70
Hic poterit releuare locus: nam frigida fontis
Vena fluit, flores sunt hic, <hic> dulcia prata'.
Heu, Perdica, grauis aestus radiosque micantes
Solis te fugisse putas lucosque petisse,
Ignoras: intus grauior tibi flamma paratur!
75
Sic postquam fatus, fusi per gramina terrae
Accipiunt epulas et dulcia dona Lyaei,
Post somno reparant uires. tunc aliger ille
Paruit officio mutatusque ore Cupido
Castaliam reddit Perdicae nomine matrem
80
Complexusque dedit per somnia tristis imago
Et saeuo iuuenem confodit pectora telo.
Qui postquam somno miser est deceptus acerbo,
Ardet in incestum puero simulante figuram
Ingrediturque suae regalia limina matris:
85
Matris enim misere carae dinoscere uultus
Non poterat, quam paruus adhuc dimiserat olim,
Cum peteret diuae doctissima templa Mineruae.
Continuo natum famulae uenisse parenti
Castaliae dixere suum; pietatis honore
90
Illa memor nati uenienti est obuia facta,
Oscula quoque dedit materna et plena pudoris.
Heu quotiens iuuenis mutata est mente figura
Vel quotiens pulsante deo noua forma secuta est!
Quam miser ut uidit, suscepit uulneris iram;
95
Haesit et insano obstipuit deceptus amore.
'Heu ego quam uidi, quae somnia tristia demens?
Mater erat? aut ista tibi †paretur†, imago?
Est sed caeca . . . . . . . . . . . . . . .
Nam fari scelus est, admissi <sic> quoque crimen.'
100
Talia constanter secum Perdica locutus.
Iam nox umbriferis per caelum roscida pinnis
Presserat aerios fugientis solis honores
Cunctaque per terras animalia pressa sopore:
Sola tibi dulci numquam, Perdica, quieti
105
Tradidit assiduis ardentia lumina flammis.
Nox ipsi maesta <est>: uigilat †mediumque tenetque†,
Suspirat numquam requiem daturus amori.
Omnia fessa domat caelestia sidera somnus,
Flumina quoque tenet nec non maris imperat undis,
110
Corpora uel modicam conpellit adire quietem:
Pro dolor! hoc scelus est soli uigilantis amori:
Tunc quoque Perdicam <. . .> premit igne Cupido,
Vt possit nec ferre facem. nam fulmine tactus
Ardebat miser <et> ducens suspiria corde,
115
Quae puer edocuit mortales cire Cupido,
Tales triste feras reddit de pectore uoces:
'Nox sceleris secreta mei, Nox conscia cladis,
Soli me conmendo tibi nostrumque furorem.
Tu nosti quid possit Amor: sine te nihil ille [cupido]
120
(Seu Veneris pars es seu <tu> Venus aut Venus in te est):
Des requiem miserando, precor, et posse fateri.
'Sed matri narrabo?' 'nefas!' 'tamen ibo coactus:
"Mater, aue" dicturus ero.' 'quid deinde?' 'tacebo.'
'Credamus! quibus hoc poteris conponere uerbis,
125
Aut uox qualis erit? adgressum namque parentem
Oedipoden thalamos matris uult fama subisse
Incestosque toros: satis est quod nescius ista
Commisit, culpamque tulit licet ille nefandam
Exegit de se priuatus lumine poenam.'
130
Talis Perdicam per noctem cura premebat
Et proprium miseranda nefas †incesta† laboris.
Iamque dies ortus clarior nudauerat orbem
Et radiis Titan noctis disperserat umbras:
Deficiunt iuueni paulatim fortia membra
135
Decoquiturque umor, cunctos qui continet artus;
Namque undas Cereremque negat uictumque ciborum.
Tunc quoque sollicitam monuit maestamque parentem
Maternae pietatis honos, famulasque uocauit
Ad sese iussitque artis †medicinae requiri†,
140
Primores qui forte forent adducere secum.
Iussa citae peragunt: uitae uenere magistri
Ingressique fores atque abdita tecta cientis
Inueniunt iuuenem postrema clade grauatum
Et primum quaerunt, quae causa laboris inesset;
145
Post uena <est> temptata; sed haec pulsusque quietus:
Esse negant causas uitiati corporis illic;
Et iecur et splenis temptata cubilia et atri
Quae fellis metuenda domus: sunt omnia sana,
Per proprium digesta larem, sunt cuncta quieta
150
Et uitae deuota suae, sed dira procella
Mente latens caecos urguebat pectore coetus.
Hippocrates, illic fuerat qui forte uetustus
Ac uitae spatio longum qui ceperat usum,
Restitit ac secum docto sermone locutus:
155
'Quid, medicina, taces? rationem redde petenti.
Non isti calor est, pulsu nec uena minatur
(Nam sacrae partes, quibus omnis uita tenetur,
Discordare parent, ut mox elementa resoluant,
Quae faciunt hominem, dum quattuor ista ligantur);
160
<non> stridens gremium uiuaces inpedit auras;
Non omenta suas per mollia uiscera sedes
<. . .>, non corda uagi pulmonis anhelant
Intercepta sero, non ilia concita costis
Incutiunt saeuos iaculata saepe dolores:
165
Displicet os solum, quod sunt suspiria longa.'
Sic fatus fessae scrutatur conscia uenae.
Ingreditur mater: tum quae fuit ante tenenti
Mitis et in lentos motus aequaliter apta,
Inprobiter digitos quatiens pulsatibus urguet,
170
Sic mentis confessa nefas. magnusque uirorum
Inuenit Hippocrates, quae pectore clausa fuere,
Et tali sequitur miserandam uoce parentem:
'Causa subes, mater: medicinae munera cessent;
Hic animi labor est: hebeo. iam †ceteri dicant†!'
175
Talia fatus abit. [sed] matrem [nati] noua cura premebat
Per uarios diuisa modos, natumque cubantem
Adgreditur redditque pio de pectore uoces:
'Nate, precor, miserere mei, miserere tuorum:
Lumina tu partus, tu me facis esse parentem.
180
Indica: si uirgo est, hymenaeos iungere possum;
Si uero matrona foret uiduata marito,
Ne dubites, <haec> cura mea est. hoc maesta uerebar,
Inlicitos ne forte toros temptare mariti
Cogeret acer amor matrisque grauaret honorem.'
185
Ille silet solumque trahit suspiria longa
Auertens faciem nec matrem cernere rectis
Luminibus poterat sacro prohibente pudore.
'Mater', ait 'discede, precor: plus uris amantem.'
Roscida post radios aeternaque lumina solis
190
Nox tenebris discussa suis conpresserat omnes,
At non te, Perdica, umquam puer ille Cupido
Vel partem minimam patitur decerpere <somni>,
Sed solum †tenuit ueneranda te casus umbras†
Continuus tollit pharetras ac tela furoris
195
Et tecum uigilat per noctis tempora longa
Intorquens dira assiduis incendia flammis.
Et Pudor huc aderat proprio comitante uigore.
Stant duo diuersis pugnantia numina telis
Ante toros, Perdica, tuos: Amor hinc, Pudor inde.
200
Inde Cupido monet secreta referre furoris,
Inde Pudor prohibet uocis exordia rumpi
†famamque surgentem reuocit neanillans†
Ire iubet propriumque nefas exponere mentis
Verbaque multa docet; quae †uoces pectora labi†
205
Perdicae miseri moriuntur in ore pudico.
Sed postquam calor inmensus per pectora currens
Vsserat exesas ardenti corde medullas,
Talia dimittit reserato pectore uerba:
'Saeue puer, semper lacrimis et funere gaudes.
210
O scelerate, tuas si tu paterere sagittas
Sique tuos ignes in te conuertere discas,
Vt credas quid possit amor! sed parce, Cupido.
Inprobe, quae mandas non possum dicere matri.
Tormentis adfige tuis, constringe catenis,
215
Non fateor. totas in me consume sagittas
Quotquot amoris habes et, si tibi tela furoris
Defuerint, et si <tibi> de Ioue fulmina sumas,
Vincere non poteris sanctum, scelerate, Pudorem.'
Talia per noctem iuuenis miserandus agebat.
220
Interea matrem nati noua cura premebat,
Multaque quaerenti placuit sententia talis,
Matronas omnes totis e moenibus urbis
Ad propriam †uenire† domum, si quis uigor illic
Aut species inlustris erat uel forma superba,
225
Quae proprio iuuenem statuisset amore grauare.
Hoc uisum placitum matri, non distulit ultra.
[Iamque dies ortus clarior nudauerat orbem]
Matronae ueniunt forma cultuque micantes:
Hic erat Andromeda, hic altera Laodamia,
230
Ditior haec Danae, fulgentior altera Glauce,
Candidior Chione <haec> peruenit <et> altera Dirce;
Huc etiam tenerae sancta uenere puellae,
Virgineum florem seruantes lege maritis.
Has tristis Perdica uidens et lumina flectens
235
In matrem traxit duro suspiria corde
Et tali secum miser est sermone locutus:
'Pro dolor, o superi! defecerat altera forma:
Mater amanda fuit.' 'sed uincere certa furorem
Quaerendo uultus, liceat quos iure tenere.'
240
'Hoc etiam uoluisse nefas.' 'sed respice, quales
†quid uiperas†, sed †uim† mutetur gratia formae:
Sunt niueae, sunt hic procero corpore pulchrae,
Virgineoque nitent gratae de flore puellae.'
'Nulla tamen matri similis!' fatusque coercet;
245
Detorsit fessos artus et languida membra.
Nunc, o Calliope, nostro succurre labori:
Non possum tantam maciem describere solus,
Nec nisi das animos uiresque in carmina fundis,
Quae mihi mandasti iam possum expromere, Musa.
250
Primus languentes pallor perfuderat artus,
Tempora demersis intus cecidere latebris
Et graciles cecidere modo per acumina nares,
Concaua luminibus macies circumdata sedit
Longaque testantur ieiunia uiscera uictus,
255
Arida nudati distendunt brachia nerui,
Ordine digestae consumpto tegmine costae
Produnt quidquid homo est et quod celare sepulchris
Mors secreta solet: satis est tibi, saeue Cupido?
Materies nullast, atrox ubi flamma moretur.
260
Denique defessos artus ac membra calore
Molitur gestare <diu> uictusque uirorum
Sternitur infelix per tota cubilia fusus
Miratusque suos artus haec uerba remisit:
'Quid dicis, Paphie? retulisti nempe triumphum:
265
Ad tantam maciem deducimur. haec tibi uirtus,
Si dea mortalem propriis superaueris armis?
Cerne, precor, quid agas: flammis absumis et ossa,
Quae semper seruata rogis. miserere roganti,
Alma Venus! nosti quae sint tormenta caloris
270
Et quid possit amor; nam mater Amoris amasti.
Hunc finem, Perdica, uides? nam spes puto nullast.
Quod superest, moriamur, <Amor>. letumne bibamus?
Cur, miserande, petis frustra potare uenena?
Iam fauces clausere uiam dirosque recusant
275
In mortem latices. ferro resecemus amorem?
O demens! †gladio† quibus armis quoue uigore?
Haec manus, ecce, ualet librare in uulnera mortem?
Praecipitem iactare libet? fors poena placebit,
Sed uereor ne forte leue et sine pondere corpus
280
Vento gestatum rursum seruetur Amori.
Stringamus laqueum? sic finis detur amanti?
Quid turbaris, Amor? puto, uincimus! omnia leti
Praedixi tormenta mei, nec te pauor ullus
Terruit: et laqueum metuis? mihi redde! †tenebris†
285
Iam scio quid fugias: ne te mea uincula perdant!
Da laqueum collo! uel sic cum corpore nostro
Inclusus morieris, Amor. solacia fati,
Hoc tandem, Fortuna, mihi concede precanti,
Vt tumulo scriptum per saecula longa legatur:
290
HIC PERDICA IACET SECVMQVE CVPIDO PEREMPTVS.'