Paschales quicumque dapes conuiua requiris,
Dignatus nostris accubitare toris,
Pone supercilium si te cognoscis amicum,
Nec quaeras opus hic codicis artificis:
5
Sed modicae contentus adi sollemnia mensae
Plusque libens animo quam satiare cibo.
Aut si magnarum caperis dulcedine rerum
Diuitiasque magis deliciosus amas,
Nobilium nitidis doctorum uescere cenis,
10
Quorum multiplices nec numerantur opes.
Illic inuenies quidquid mare nutrit edendum,
Quidquid terra creat, quidquid ad astra uolat.
Cerea gemmatis flauescunt mella canistris
Collucentque suis aurea uasa fauis.
15
At nos exiguum de paupere carpsimus horto,
Rubra quod appositum testa ministrat, holus.
Cum sua gentiles studeant figmenta poetae
Grandisonis pompare modis, tragicoque boatu
Ridiculoue Geta seu qualibet arte canendi
20
Saeua nefandarum renouent contagia rerum
Et scelerum monumenta canant, rituque magistro
Plurima Niliacis tradant mendacia biblis:
Cur ego, Dauiticis assuetus cantibus odas
Cordarum resonare decem sanctoque uerenter
25
Stare choro et placidis caelestia psallere uerbis,
Clara salutiferi taceam miracula Christi?
Cum possim manifesta loqui, Dominumque tonantem
Sensibus et toto delectet corde fateri:
Qui sensus et corda dedit, cui conuenit uni
30
Facturam seruire suam, cui iure perenni
Arcibus aetheriis una est cum patre potestas,
Par splendor, communis apex, sociale cacumen,
Aequus honor, uirtus eadem, sine tempore regnum,
Semper principium, sceptrum iuge, gloria consors,
35
Maiestas similis. haec est uia namque salutis,
Haec firmos ad dona gradus paschalia ducit.
Haec mihi carmen erit: mentes huc uertite cuncti.
Hanc constanter opem laesis adhibete medullis,
Quos letale malum, quos uanis dedita curis
40
Attica Cecropii serpit doctrina ueneni,
Sectantesque magis uitam spirantis odorem
Legis Athenaei paedorem linquite pagi.
Quid labyrintheo, Thesidae, erratis in antro
Caecaque Daedalei lustratis limina tecti?
45
Labruscam placidis quid adhuc praeponitis uuis
Neglectisque rosis saliuncam sumitis agri?
Quid lapides atque aera coli, quid fana profana
Proderit et mutis animas damnare metallis?
Parcite puluerei squalentia iugera campi
50
Et steriles habitare plagas, ubi gignere fructum
Arida nescit humus, nec de tellure cruenta
Liuida mortiferis uellatis toxica sucis,
Tartareo damnata cibo: sed amoena uirecta
Florentum semper nemorum sedesque beatas
55
Per latices intrate pios, ubi semina uitae
Diuinis animantur aquis et fonte superno
Laetificata seges spinis mundatur ademptis,
Vt messis queat esse Dei mercisque futurae
Maxima centenum cumulare per horrea fructum.
60
Omnipotens aeterne Deus, spes unica mundi,
Qui caeli fabricator ades, qui conditor orbis.
Qui maris undisonas fluctu surgente procellas
Mergere uicinae prohibes confinia terrae,
Qui solem radiis et lunam cornibus imples
65
Inque diem ac noctem lumen metiris utrumque,
Qui stellas numeras, quarum tu nomina solus,
Signa, potestates, cursus, loca, tempora nosti,
Qui diuersa nouam formasti in corpora terram
Torpentique solo uiuentia membra dedisti,
70
Qui pereuntem hominem uetiti dulcedine pomi
Instauras meliore cibo potuque sacrati
Sanguinis infusum depellis ab angue uenenum,
Qui genus humanum praeter quos clauserat arca
Diluuii rapida spumantis mole sepultum
75
Vna iterum de stirpe creas, ut mystica uirtus,
Quod carnis delicta necant, hoc praesule ligno
Monstraret liquidas renouari posse per undas,
Totum namque lauans uno baptismate mundum:
Pande salutarem paucos quae ducit in urbem
80
Angusto mihi calle uiam uerbique lucernam
Da pedibus lucere meis, ut semita uitae
Ad caulas me ruris agat, qua seruat amoenum
Pastor ouile bonus, qua uellere praeuius albo
Virginis agnus ouis grexque omnis candidus intrat.
85
Te duce difficilis non est uia; subditur omnis
Imperiis natura tuis, rituque soluto
Transit in aduersas iussu dominante figuras.
Si iubeas mediis segetes arere pruinis,
Messorem producit hiems; si currere mustum
90
Vernali sub sole uelis, florentibus aruis
Sordidus impressas calcabit uinitor uuas:
Cunctaque diuinis parebunt tempora dictis.
Indicio est antiqua fides et cana priorum
Testis origo patrum, nullisque abolenda per aeuum
95
Temporibus constant uirtutum signa tuarum.
Ex quibus audaci perstringere pauca relatu
Vix animis committo meis, siluamque patentem
Ingrediens aliquos nitor contingere ramos.
Nam centum licet ora mouens uox ferrea clamet
100
Centenosque sonos humanum pectus anhelet,
Cuncta quis expediet, quorum nec lucida caeli
Sidera nec bibulae numeris aequantur harenae?
Primus abusque chao meritis uiuacibus Enoch
Multa per innumeros iam saecula contigit annos
105
Natura perdente modum: quem iure creandi
Terra tulit genitum, sed mors miratur ademptum.
Saucia iam uetulae marcebant uiscera Sarrae
Grandaeuo consumpta situ, prolemque negabat
Frigidus annoso moriens in corpore sanguis:
110
Cum seniore uiro gelidi praecordia uentris
In partum tumuere nouum tremebundaque mater
Algentes onerata sinus, spem gentis opimae
Edidit et serum suspendit ad ubera natum.
Mactandumque Deo pater obtulit, at sacer ipsam
115
Pro pueri iugulis aries mactatur ad aram.
O iusti mens sancta uiri! pietate remota
Plus pietatis habens contempsit uulnera nati
Amplexus praecepta Dei, typicique cruoris
Auxilio uentura docet, quod sanguine Christi
120
Humana pro gente pius occumberet agnus.
Loth Sodomae fugiente chaos, dum respicit uxor,
In statuam mutata salis stupefacta remansit,
Ad poenam conuersa suam: quia nemo retrorsum,
Noxia contempti uitans discrimina mundi,
125
Aspiciens saluandus erit, nec debet arator
Dignum opus exercens uultum in sua terga referre.
Ignibus innocuis flagrans apparuit olim
Non ardens ardere rubus, nec iuncta calori
Materies alimenta dabat, nec torrida uiuens
130
Sensit damna frutex, sed amici fomitis aestu
Frondea blanditae lambebant robora flammae.
Mitis in immitem uirga est animata draconem,
Per flexos sinuata globos linguisque trisulcis
Squamea colla tumens inimicos ore chelydros
135
Sorbuit et proprii redit in uirgulta rigoris.
Peruia diuisi patuerunt caerula ponti
In geminum reuoluta latus, nudataque tellus
Cognatis spoliatur aquis, ac turba pedestris
Intrat in absentis pelagi mare, perque profundum
140
Sicca peregrinas stupuerunt marmora plantas.
Mutauit natura uiam, mediumque per aequor
Ingrediens populus rude iam baptisma gerebat,
Cui dux Christus erat, clamat nam lectio: multas
Vox Domini super extat aquas; uox denique uerbum est.
145
Verbum Christus adest, geminae qui consona legis
Testamenta regens ueterem patefecit abyssum,
Vt doctrina sequens planis incederet aruis.
Quid referam innumeras caelesti pane cateruas
Angelicos sumpsisse cibos, nimbisque superni
150
Nectaris aeria populum dulcedine pastum
In pluuiis habuisse dapes et in imbribus escas?
Rursus in exustis sitiens exercitus aruis,
Qua nimium loca sicca, diu qua terra negatis
Aegra iacebat aquis, qua spes ablata bibendi
155
Viuendique fuit, subitas arente metallo
Hausit aquas, sterilique latex de rupe manauit,
Et ieiuna nouum uomuerunt marmora potum.
His igitur iam sacra tribus dans munera rebus,
Christus erat panis, Christus petra, Christus in undis.
160
Angelicis tremefacta minis affatur asella
Sessorem per uerba suum, linguaque rudenti
Edidit humanas animal pecuale loquellas.
Sol stetit ad Gabaon mediique cacumine caeli
Fixit anhelantem dilato uespere lucem,
165
Insolitus frenare diem, nec luna cucurrit
Ordine pigra suo, donec populantibus armis
Feruidus ingentem gladius consumeret hostem
Coniurante polo: iam tunc famulata uidebant
Sidera uenturum praemisso nomine Iesum.
170
Heliam corui quondam pauere ministri
Praebentes sine more dapes, alesque rapinis
Deditus atque auido saturans caua guttura rostro
Tradidit illaesam ieiunis morsibus escam.
Nunc bonus Heliae, qui perfidus antea Noe,
175
Abluit in terris quidquid deliquit in undis.
Plenus at ille Deo postquam miracula terris
Plura dedit meritisque suis succedere dignum
Heredem propriae fecit uirtutis amicum,
Aurea flammigeris euectus in astra quadrigis,
180
Qua leuis aerios non exprimit orbita sulcos,
Sidereum penetrauit iter curruque corusco
Dexteriora petens spatio maiore triumphum
Duxit et humani metam non contigit aeui.
Quam bene fulminei praelucens semita caeli
185
Conuenit Heliae! meritoque et nomine fulgens
Hac ope dignus erat: nam si sermonis Achiui
Vna per accentum mutetur littera, sol est.
Vltima labentis miseratus tempora lucis
Ter quinos quondam regi Deus addidit annos
190
Vsus iure suo, patefactaque limina claudens
Mortis ab occasu uitam conuertit in ortum.
Ionas puppe cadens, ceto sorbente uoratus
In pelago non sensit aquas, uitale sepulchrum
Ne moreretur habens, tutusque in uentre ferino
195
Depositum, non praeda fuit, uastumque per aequor
Venit ad ignotas inimico remige terras.
Cum spirante Deo Babylonia sacra negarent
Tres una cum mente uiri durumque subirent
Exitium saeui Chaldaea lege tyranni,
200
Cuius Achaemeniam rabies accenderat iram
Plus fornace sua: medios truduntur in ignes
Nil audente rogo, tantumque ardore calentes
Cordis imagineae uincunt incendia poenae
Igne animi, o quanta est credentum gloria! flammis
205
Ardentis fidei restincta est flamma camini.
Digna sed immitem mox perculit ultio regem.
Nam quod ab humana uecors pietate recessit,
Agrestes pecudum consors fuit ille per herbas
Aulica depasto mutans conuiuia faeno.
210
Pronus ab amne bibit, septenaque tempora lustrat
Omnibus hirsutus siluis et montibus errans.
Nec minus et Darii furuerunt iussa tyranni,
[Ecce etenim sceleri scelus addidit ira furentis]
Hebraeumque decus Danihel decernitur insons
215
Ieiunis cibus esse feris. sed belua iusto
Mitis facta uiro, sanctos ne laederet artus,
Coepit amare famem; rabies mollita furorem
Deposuit saeuisque in faucibus ira quieuit,
Et didicere truces praedam seruare leones.
220
Dic ubi sunt, natura, tuae post talia leges,
Qui totiens tibi iura tulit? qui tartara iussit
Translatum nescire uirum, sterilemque marito
Fecundauit anum, sacram praecepit ad aram
Sponte uenire pecus, muliebres transtulit artus
225
In simulacra salis, ramos incendia passos
Non ardere dedit, uirgultum soluit in anguem,
Per pelagus siccauit iter, mirabile nimbis
Manna pluit, saxo latices produxit ab imo,
Quadrupedem fari plano sermone coegit,
230
Suspensis rapidas elementis distulit horas,
Per uolucres hominem pasci dedit atque coruscis
In caelum transuexit equis, iam morte grauato
Adiecit tria lustra uiro, praedonis in ore
Naufragio fundauit opem, flagrante camino
235
Seruauit sub rore pios, per pascua regem
Pauit ut hirsutam pecudem, rictusque leonum
Instimulante fame iussit nescire furorem?
Nempe creatori, cuius quaecumque uidentur
Seu quaecumque latent et rerum machina sermo est,
240
Omne suum famulatur opus sequiturque iubentis
Imperium quacumque trahit sententia nutu.
Heu miseri, qui uana colunt, qui corde sinistro
Religiosa sibi sculpunt simulacra suumque
Factorem fugiunt et quae fecere uerentur!
245
Quis furor est? quae tanta animos dementia ludit,
Vt uolucrem turpemque bouem tortumque draconem
Semihominemque canem supplex homo plenus adoret?
Ast alii solem caecatis mentibus acti
Affirmant rerum esse patrem, quia rite uidetur
250
Clara serenatis infundere lumina terris
Et totum lustrare polum: cum constet ab istis
Motibus instabilem rapidis discursibus ignem
Officium, non esse Deum, quique ordine certo
Nunc oritur, nunc occiduas dimissus in oras
255
Partitur cum nocte uices. nec semper ubique est
Nec lumen fuit ille manens in origine mundi,
Cum geminum sine sole diem nouus orbis haberet.
Sic lunae quoque uota ferunt, quam crescere cernunt
Ac minui, stellisque litant quae luce fugantur.
260
Hic laticem colit, ille larem, sed iungere sacris
Non audent inimica suis, ne lite propinqua
Aut rogus exiguas desiccet fortior undas,
Aut ualidis tenues moriantur fontibus ignes.
Arboreis alius ponit radicibus aras
265
Instituitque dapes et ramos flebilis orat,
Vt natos caramque domum dilectaque rura
Coniugiique fidem, famulos censumque gubernent.
Lignee, ligna rogas, surdis clamare uideris,
A mutis responsa petis, quae iura domorum
270
Hac ratione regunt, si caesa securibus actis
Ardua pendentis sustentent culmina tecti,
Aut subiecta focis dapibus famulentur edendis.
Nonnulli uenerantur holus mollesque per hortos
Numina sicca rigant uerique hac arte uidentur
275
Transplantatorum cultores esse deorum.
Plura referre pudet, sanctoque in carmine longum
Vel damnare nefas, ne mollia sentibus uram
Lilia, purpurei neu per uiolaria campi
Carduus et spinis surgat paliurus acutis.
280
Iam satis humanis erroribus addita monstra
Risimus aut potius tales defleuimus actus.
Nunc coeptam iuuat ire uiam montemque per altum
Nitentes firmare gradus; properemus in urbem,
Libertatis opem, radians ubi regia fuluis
285
Emicat aula tholis, ubi dantur digna petenti,
Quaerentem spes certa manet, claustrisque remotis
Peruia pulsanti reserantur limina cordi.
Hic est ille lapis, reprobum quem uertice gestat
Angulus atque oculis praebet miracula nostris:
290
Cuius onus leue est, cuius iuga ferre suaue est.
Per digesta prius ueteris miracula legis
Rettulimus, sancti coniuncto Spiritus actu
Quae Genitor socia Nati uirtute peregit.
Per digesta rudis necnon miracula legis
295
Dicemus, sancti coniuncto Spiritus actu
Quae Natus socia Patris uirtute peregit,
Semper ut una manens deitatis forma perennis
Quod simplex triplicet quodque est triplicabile simplet.
Haec est uera fides; hanc spreuit habere salutem
300
Arrius infelix, qui curua per auia rectum
Flectere nisus iter, foueam dilapsus in atram
Corruit et taetri mersus petit ima profundi:
Tam uacuus sensu, iustae quam tempore poenae
Visceribus fusis uacuus quoque uentre remansit.
305
Demens, perpetui qui non imitanda parentis
Iura caducorum gradibus simulauit honorum!
Namque homines inter natum genitore minorem
Lex carnalis habet, quoniam pater ipse parentis
Filius ante fuit, mox et qui filius est nunc
310
Adforet esse pater: sic per genus omne nepotum
It noua progenies et aui numerantur auorum.
At Dominus, uerbum, uirtus, sapientia, Christus,
Et totum commune Patris, de lumine lumen,
De solo solus, cui nec minus est Patre quicquam,
315
Nec quo crescat habet, genitus, non quippe creatus:
Ipse est principium. nam sicut clarus habetur
In genitore manens, genitor quoque clarus in ipso
Permanet, et rerum caput est Deus unus ubique.
Non quia qui summus Pater est, et Filius hic est,
320
Sed quia quod summus Pater est, et Filius hoc est.
Sic ait ipse docens: ego in Patre et Pater in me.
Rursus: ego atque Pater unum sumus. Arrius unum
Debet scire sumusque Sabellius esse fatendum.
Iste fidem ternam, hic non amplectitur unam:
325
Ambo errore pares, quamquam diuersa sequentes.
Qualiter assueti uarias producere sectas
Impugnant sua dicta uiri, qui brachia nudis
Ostendunt exerta umeris, nil tradere docti
Sed tantum certare cati, prudentia quorum
330
Stulta iacet, quia uana Deo est sapientia mundi.
Hic loquitur nimis, ille tacet; hic ambulat, hic stat;
Alter amat fletus, alter crispare cachinnum:
Diuersisque modis par est uesania cunctis.
Interea dum rite uiam sermone leuamus
335
Spesque fidesque meum comitantur in ardua gressum,
Blandius ad summam tandem peruenimus arcem.
En signo sacrata crucis uexilla coruscant,
En regis pia castra micant, tuba clamat erilis,
Militibus sua porta patet: qui militat intret,
340
Ianua uos aeterna uocat, quae ianua Christus.
Aurea perpetuae capietis praemia uitae,
Arma quibus Domini tota uirtute geruntur
Et fixum est in fronte decus. Decus armaque porto
Militiaeque tuae, bone rex, pars ultima resto.
345
Hic proprias sedes, huius mihi moenibus urbis
Exiguam concede domum, tuus incola sanctis
Vt merear habitare locis alboque beati
Ordinis extremus conscribi in saecula ciuis.
Grandia posco quidem, sed tu dare grandia nosti,
350
Quem magis offendit quisquis sperando tepescit.
Christe, faue uotis, qui mundum in morte iacentem
Viuificare uolens quondam terrena petisti
Caelitus, humanam dignatus sumere formam,
Sic aliena gerens, ut nec tua linquere posses.
355
Hoc Matthaeus agens hominem generaliter implet,
Marcus ut alta fremit uox per deserta leonis,
Iura sacerdotii Lucas tenet ore iuuenci,
More uolans aquilae uerbo petit astra Iohannes.
Quattuor hi proceres una te uoce canentes
360
Tempora ceu totidem latum sparguntur in orbem.
Sic et apostolici semper duodenus honoris
Fulget apex numero, menses imitatus et horas,
Omnibus ut rebus totus tibi militet annus.
Hinc igitur ueteris recolens exordia mortis
365
Ad uitam properabo nouam lacrimasque serendo
Gaudia longa metam: nam qui deflemus in Adam
Semina mittentes, mox exultabimus omnes
Portantes nostros Christo ueniente maniplos.