Cyprianus Gallus iudicum

Testo base di riferimento: R. Peiper, 1891

Cura dell'edizione digitale: A. A. Raschieri, 2012


Postquam conspicuo Iesus decesserat actu

Reddideratque deus famulum post bella quieti,

Confestim Iudaea tumens sibi poscere regem

Incipit et dominum. quae sit sententia, poscit,

5

Vt Chanana manus, quae nondum subdita bello

Aemula pugnaci uersabat corda tumultu,

Suesceret imperiis excusso accedere ferro.

Inditur his Iudas, qui fratre cum Simeone

Inlata extinguit confestim pugna Chananos,

10

Cum quibus admixta sternuntur caede Pherezi:

Milia ferme decem fuso cecidere cruore.

Ipse caput belli, magnorum causa malorum.

Dux fuit et princeps Donibezecus: aberrans

Corripitur meritasque luit pro crimine poenas.

15

Nam manibus pedibusque simul sine more recisis

Vberibus maeret lacrimis. quos non habet, artus,

Quosue gerit, simili dum perfurit inprobus actu:

Septuaginta prius truncarat corpora regum.

Ergo dedit poenas. quas fecerat, et mala pendens

20

Congrua decessit Solymis regnumque reliquit.

Ipsa etiam Ieru capitur flammisque perusta

Concidit. ingenti propere conuulsa ruina:

Post Chebrona ruit et Chananaea iuuentus.

Quae iuga celsa tenet surgentis in aethera terrae.

25

Dabira post capitur trepido fecunda duello,

Praescia doctiloquae numeros euoluere linguae.

Quoque magis celeri lapsarent moenia casu,

Obtulit, ut thalamis natam coniungeret Ascham

Chalebus genitor illi, qui fortibus armis

30

Arduus obliquas uertisset funditus arces.

Ilicet incensus promissae ad coniugis usum

Gothoniezelus, proles laudata Genezae;

Atque ubi perfectis conpleuit gaudia uotis.

Accipit emeritam grandi cum dote parentis.

35

Nam praecelsa dedit et collibus ardua curuis

Iugera, et optatos lympharum praestitit usus.

................

Dimissi properant Phoenicum et moenia nota

Linquentes solas heremi scrutantur harenas.

Deueniunt celeres, ubi concitus explicat alas

40

Auster et umbrosis obducit sidera nimbis.

Fit domus ambobus, Aradam quam nomine dicunt.

Atque Amalec placitis adscita adiungitur aruis.

Inde petit Iudas Sephetam cultore Chanano

Et domitam tristi conpellat nomine terram,

45

Esset ut extorris et semper facta seorsa.

Solam non potuit sceptris subiungere Gazam,

Ascalon atque Accaron, nec fines subdere Azoti.

Ipse deo fidens dominoque adiunctus aeterno

Successus bello faciles capiebat in omni.

50

Possedit montem, curuam quia subdere uallem

Non ualuit, forti fuerat quae uota Chalebo.

His actis Iosepa cohors cum uindice Iuda

Bethelam properant pugnaci excidere ferro.

Luza prius fuerat, mutauit tempore nomen.

55

Hic cum terrifico uallassent moenia coetu,

Egressum casu quendam capiuntque rogantque,

Vt doceat urbis aditus, quibus agmine denso

Intrantes ualeant ferratas frangere portas.

Merces prima fuit iuueni deposcere uitam,

60

Quam meruit patrium gaudens conuellere uallum

Proditor, occulto penetrans sua moenia furto:

Dum redimit sese, cognatam uendidit urbem,

Ac post interitum sociorum ad iugera Cetae

Auolat et patriae de nomine construit aulam.

65

At parte ex alia Manasses praedia Bethsae

Non tenuit, Scythicis fuerant quae capta colonis,

Nec Tanacam natasque suas, nec culmina Dorae,

Nec Balaam nec quae sunt iuncta <his> arua Madogi;

His quoniam suerat Chananus sidere terris.

70

Qui solus cunctis Iudaea uindice captis

Emeruit medius patrias non perdere sedes,

Commoda perpetui solitus praestare tributi.

Is tantum, quem Midsa fouet, quem cultio Bethsae.

Inmunis nullum uectigal praestitit hosti.

75

Nec minus intrepidus, dum bellum temnit Amorras,

Exturbat subolem Danis ferroque cohercet.

Turgenti quoniam molitus degere colle

Non dederat faciles ad subdita plana recursus;

Incoluit montem, quo plurima turba ferarum

80

Pullulat et uario proterret murmure saltus.

Exim fusa manus redeuntem concipit iram

Vulneribusque accensa suis pugnacior exit.

Ac modo uictorem sublato nudat honore

Inpositumque iubet uectigal pendere Amorreum

85

Magnaque terrarum multatum parte cohercet.

Nam qua plana iacet grauidae telluris Ydomea,

Scrupea quaque tument pendentis saxa Crabinae,

Omnia uictor habet, subiectum seruitus urget.

Haec inter dominus contractas concutit iras

90

Et iubet aetheriis famulum descendere regnis.

Qui memor aeterna domini depromeret orsa.

Emicat ille uolans, Clauthmona ex Galgala uisens.

Bethelam ueniens, in qua Iudaea iuuentus

Dulcia sopitis adsumpserat otia bellis.

95

Gentiles uenerata deos, profanaque tura

Sculptilibus dederat iam dudum noxia saxis.

Ergo his adgreditur dictis terretque timentes:

"Inmemor imperii rerumque oblita tuarum

Quo, Iudaea. ruis? uel quae nunc numina fingis?

100

Quaeue superstitio est terram praeponere caelo

Fictilibusque deis uesano adsistere cultu?

Quo abiit, profana, deus, qui dura gementem

Niliacas inter gentes Pharaone tyranno

Per mare diuiduum, heremi per torrida saxa

105

Exhibuit tantasque dedit tibi cedere gentes,

Vt uictrix totisque simul perfuncta duellis

Difflueres, alios ritus et sacra dicares,

Quam quae sidereae dederat tibi regula legis.

Ecce tenes terram, uatibus iurata sacratis

110

Quae fuit atque datur lectae per saecula plebi.

Testamenta mei non sunt iam cognita uerbi,

Quo mixta populis gentilibus ac male suadis

Exoras mutos, fabrorum pignora, diuos.

Quin potius uestrae fuerat res congrua uitae

115

Omnia conterere fictosque auertere cultus.

Sed quia nulla meis data est fiducia iussis,

Victis regna dabo: uos rursum sub iuga mittam,

Vt similes sitis diuis, quos creditis esse."

Quae postquam Iudaea dei mandata recepit,

120

Vertitur ad gemitus et tristia pectora tundens

Vberibus lacrimis ueniam rogat; nec mora uotis

Vlla fuit, sanctaque dei per templa petentes

Prosequitur pietas, quae maestis laeta resignat.

Dispersus igitur populus ad nota recursat

125

Tecta libens locoque dedit plorabile nomen.

0-1

................

Rursus corda labant, redeunt ad crimina sueta

Bachalimque colunt; domino per talia laeso

Sustentant meritas mentita ob numina poenas.

Subduntur dominis, quos uicerat - heu dolor atrox! -

130

Nec miseris quoquam respondet conscia uirtus.

Lenitur mox ira dei proceresque creantur,

Qui male praecipiti populum rapuere periclo.

His quoque despectis rabies consueta resurgit,

Nec solos sociant ritus: consortia miscent

135

Intonsosque dicant lucos arasque reformant.

Nec tamen inlaesa procedunt facta: premuntur

Seruitio regemque tremunt Achusa Rathomum,

Qui tum iura dabat, geminos qua diuidit amnes

Insula ab Assyrio disiungens limite Persas.

140

Subiectos cohibens annis redeuntibus octo.

Tandem congemuit merito Iudaea reatu

Ac dominum prostrata rogat; qui fractus amico

Numine restituit trepidis solamina uitae;

Nam missus saluator adest populoque salutem

145

Exhibet ac maestas deterget pectore curas

Bellator, Ceneza satus, Gothozelus heros.

Chalebo cum fratre uigens, sed iunior aeuo.

Spiritus hunc domini uirtutis dote cluentem

Extulit et celsa sublimem sede locauit.

150

Hic ualidus fidusque deo discrimina uictis

Abstulit et regem pauidum seruire coegit.

Talibus in rebus multos Iudaea per annos

Eualuit nullique fuit obnoxia fraudi.

Sed postquam princeps decurso tramite uitae

155

Decubuit, ritus ueteres plebs laeta reformat:

Tempora mutantur bellumque et seruitus instant.

Concurrunt populi, quos rex Eglonus agebat.

Ammones Moabique simul fortesque Amalechi,

Hebraeamque aciem ferrata grandine fundunt,

160

Ipsaque Phoenicum uictores sceptra reuellunt.

Deduntur proceri, qui mortem euadere quaerunt,

Perpessique decem dominos ac messibus octo.

Bis inflexa malis natio, quae fecerat, horret

Deposcitque deum, qui solus crimina donat.

165

Ilicet adlegitur, qui sceptrum sumat, Aotus:

Hic utraque manu conitens robore dextrae

Degenerem nullo sensit sub pondere laeuam.

Is cum uictori sociorum munera ferret,

Ancipiti gladio furtim sub ueste recinctus

170

Admissusque, dehinc regem subnixus adorat

Inualidum; nam membra toris uacuata lababant

In tantum, ut modico posset procumbere culsu.

Adfirmat superesse sibi, quae dicere uellet

Confertamque rogat comitum discedere turbam.

175

Adnuitur, mediaque sedens dux barbarus aula

Surgit et admotus toto se corpore iungit;

Ac postquam longe fidorum abscesserat agmen,

Eripit a femine gladium, quem ueste tegebat,

Perque uterum regis capulo tenus abdidit omnem

180

Proripit hinc sese ferrumque in uulnere linquit,

Limina concludens proceris postesque superbos.

At famuli dominum, prodire ad munia suetum,

Mirantur tacita solum consistere cella,

Ventris onus forsan subducta effundere ab aluo

185

Secretum, sociae dum uitat lumina turbae.

0-2

................

Iamque memor facti socios in bella lacessit

Terribilesque tubae sonitus permiscet Aodus:

Raptim signa mouens Iordanis litora claudit,

Ne quisquam breuibus ualeat transire fluentis.

190

Cumque decem duro fudisset milia ferro,

Reddidit amissum sociis nomenque decusque.

Exin bella silent, nullum dant proelia motum

Bisque quater denos cessarunt tela per annos.

Post haec Semegras parili uirtute superbus

195

Iudaeos rexit populos clarosque reliquit.

Sed dum securis pascuntur gaudia rebus,

Fastidit gens torua deum cassoque precatu

Numinibus miseris. quas uicit, consecrat aras.

Ergo exercentur poenis et crimine digna

200

Supplicia expendunt. Iabinus regius heros

Chananaea manu ex Asuris pube coacta,

Sisara militiae ductore et principe pugnat

Ferratasque acies nongentis curribus implet.

Et licet inmensas fido trahat agmine turmas,

205

Plus terror quaesitus agit; namque axe uolanti

Quadrupedante putrem sonitu quatit ungula campum.

Vincuntur Solymi passim grassante Chanano

Bisque decem ducunt per tristia quaeque decembres.

Tempore non alio prophetis Debbora regnat,

210

Cui coniunx Lapidotha fuit. Metibile sedes,

Iura ferens populis adclinis caudice palmae,

Euocat haec procerem Baracum ex urbe Cadessa

Et monitis inbuta dei his milia quina

Sisareos mandat cuneos consistere contra.

215

Ille timet sociamque rogat in bella prophetin.

Nescius ingentis coepti sibi defore palmam.

Si pariter ad castra uocet, cui gloria prima est:

At mulier solo sexu noua munia sumit

Delectasque mouet per barbara culta cohortes

220

Cisonem ad fluuium, ueniens qui gurgite prono

Saxa rotat ripasque tumens euincere gaudet.

Iamque intra iactum teli uenere phalanges,

Cum dominus, cui uirtus inest, qua sidera mutat

Quaque tremunt terrae, qua fulmen nubibus ardet,

225

Qua mouet incertum refugo molimine pontum,

Terrore inmisso Sisaram fugat; is male praeceps

Dimittit currus et deuia quaeque capessens

Casuram medio liquit certamine pubem,

Conpulsusque siti, pedibus nam fugerat hostem,

230

Pocula Ioelam poscit: mox pellis opertus

Tegmine femineo festinat uiuere dono:

Sed laudem Ioela uolens fastidit inertem

Perrumpitque uiri properans caua tempora palo,

Qui gelido captus leto fluitante cerebro

235

Exspirat tenuem transfixo uertice uitam.

Tum psallunt proceres simili sermone tonanti:

"Quisque cluis regno, magnas qui temperas urbes,

Qui satrapes uel sceptra geris a rege secunda,

Procuruus uenerare deum, da digna perenni

240

Cantica; nam aliud dominus te cogere non uult,

Qui terras, qui saxa quatit, qui flamine pontum

Emouet et tonitru nigrantia nubila sulcat,

Exiguis qui celsa leuat, qui grandia mutat,

Dulcisoni cantate chori, collesque nemusque

245

Responsent laudesque nouet tinnitibus <aether>.

Protinus et uestrae concordent murmura uoci.

Respexit dominus, quos liquerat, et male fractis

Reddidit imperium medioque ex hoste recepit."

0-3

................

Ergo quater denos requies est mira per annos,

250

Dumque bonis fruitur, iterum redeunte reatu,

Quae fuerant damnata, placent; namque idola laeti

Instituunt nomenque dei numenque relinquunt.

Quos dominus laesus septem disperdidit annis

Ac pauidos regi iussit seruire Madiae.

255

Non ulli dare se campo, non obuia ferre

Pectora, sed solis gaudent se condere muris:

Castra modo celsaque metu munimina firmant,

Fornicibusque cauis absconsi sic quoque pallent.

Tum pecus omne capi, tum praedia cuncta cremari

260

Incipiunt saeptisque nihil nisi poena relinqui.

Ergo inopes famemque simul ferrumque timentes

Ad dominum rediere deum, qui supplice turba

Flectitur ac uatem mittit pia iussa ferentem.

Vt tandem memores rerum bellique recentis

265

Respiciant dominumque colant, qui numine dextro

Dilectum Pharia populum reuocauit ab urbe.

Ne rursus, uetitis adolent dum altaria flammis,

Non semper faciles incurrant numinis iras.

Nuntius inde dei sub quercu sedit amoena

270

Et Gedeum, dum farra terit, his uocibus urget:

"Heia age rumpe moras! dominus te sumere iussit

Sceptra, quibus ualeas populum subducere fraudi."

Ille docet dominum mordacibus undique dictis

Infensum tristes nimium librare ruinas;

275

Quin etiam populum, nullo iam milite, fessum

Seque parum fortem non posse insistere bello.

Vrgetur seruire deo, qui robore celso

Multimodas acies inuicto numine terret.

Adnuit imperiis sanctumque ad prandia poscit:

280

Haedulus eligitur, solo qui lacte refertus,

Mollior et cunctis, errabat nescius herbae;

Azyma mox niuea de polline facta locantur:

Haec iuuene admonito uicino infundere saxo

Ipse manum tendens summo de uertice uirgae

285

Contigit atque uirum medio sermone reliquit.

Ergo ubi dispexit Gedeon dominique ministrum

Ante oculos uolitasse suos pia mente reuoluit,

Continuo domino sacratum suscitat altar

Atque loco nomen posuit Pacemque uocauit.

290

Nocturnis monitus uisis gentilia templa

Subruit et lucos alta ab radice reuellit.

Ac ne profanus genitor contraria ferret

Iurgia, per noctem tacitus male condita uertit,

Constituens iuuenem subuersa ad templa iuuencum.

295

Quae postquam comperta patent subitaeque ruinae

Flammarunt animos auctor per moenia facti

Quaeritur et lucos Gedeon strauisse docetur.

Poscitur ut dedat Ioas pro crimine natum.

Qui renuens diuos memorat sibi uindices esse

300

Et debere sua, si sint uiuantque, tueri.

Spiritus hic domini Gedeonem ad proelia firmat,

Classica iamque sonant, dat cornea bucina signum.

Oratur dominus, canenti ut uellere lanae

Caelestes fluitent nocturno in tempore rores:

305

Nec mora, permaduit ac peluem pressa repleuit:

Inde aliud posuit rursus, terramque madentem

Sicca pruinosos nec sensit lana liquores.

Additur his aliud, bis dena ut milia plebis

Atque duo iubeat rursus remeare timentum,

310

Milibus inque decem certandi ut summa locetur.

Hanc etiam monitus minuit, ne turba coacta

Robore fida suo domini non cerneret arma.

Vt iuuenum princeps aciem deducit ad amnem,

0-4

................

Atque canum ritu fluitantes lambere lymphas

315

Praecipit, ut socios laetae uirtutis haberet.

Ter centum placuere uiri; nam cetera turba

Palma] monstratos non sumpsit languida gustus.

In sedes] reditura suas ceu nescia pugnae.

Hoc fretus] cuneo bellum tot milibus infert,

320

Quot numer]are uiri nequeunt, quibus arte magistra

Porrectis] mos est digitis concludere summas:

Hinc] acies equitum mixtis peditumque maniplis.

Illinc] innumeros torua cum mole camellos.

At Gedeo]n properans famulo Pharane sequaci

325

Hostica] castra petit ac nocte obtentus opaca

Degredi]tur, lustransque situm mentesque animosque

Audiu]it socio narrantem somnia quendam,

Quae m]ale sopitus sensu uigilante notarat.

Namque] uidebatur panem sibi uisere uolui

330

Hord]ea quem faciunt quotiens frumenta negantur,

Et ua]rios glomerare modos per castra, per agmen:

Donec] per media uenit munimina ualli

Et penitus] regis inuasit pondere sedes.

Haec] ostenta uiri cecinerunt sanguinis esse

335

Augurium] finemque ferunt uenisse Madiae.

Hinc] postquam dominum iuuenis ueneratus abiuit.

Somnia] tum conperta uiris sublimior infit

Soluere, ia]mque manum trino mox agmine ducit.

Cornea] tela tubas manibus et lampadas indit

340

Exemplumque suis sese iubet esse laborum

Pro]mentesque deo grates primordia pugnae

Ed]ere, ne desit dominus, quo principe uincant.

Iam] uigiles prima noctis mutauerat hora,

Cum] rapidi incurrunt portis clausasque reuellunt

345

Serras at]que tubas uentosis flatibus implent;

Hyd]rias inde rotant, magno quae pondere quassae

Dissiliunt, saltusque cient atque aere canoro

Dant sonitus fractasque leuant ad sidera uoces.

Agmina flammarum laeuis protenta coruscant

350

Et noctem multo radiantes lumine uincunt.

Quo fremitu concussi animi, mens territa cunctis:

Qua data porta, ruunt et territa castra relinquunt.

Mox omnis Iudaea coit sequiturque palantes;

Pars fontes riguos ac raucos occupat amnes,

355

Vt dispersa metu sitientibus arida uenis

Hostica turba ruens custodum incurrat in arma.

Nec tanti cecidere doli; namque agmine prono

Madiae proceres ueniunt Orebus et Axes

Inplacidi, ferrumque simul pro gurgite sumunt.

360

Et licet inuidia uirtutis torserit illos,

Qui procul afuerant communi et laude carebant.

Attamen eloquio Gedeon et supplice fatu

Leniuit, quod bina ducum momenta tenerent.

Soccodum post bella dapes dum poscit amice,

365

Spernitur ob reliquum medii certaminis actum,

Hostilesque etiam dicuntur uiuere reges;

Suspendit plectenda tamen minitansque recedit.

Inde opus inceptum peragit, fugientibus haeret.

Inuenit in Carris metantes castra Sabaeos;

370

Namque quater denis stipabant milibus agmen

Post cladem, centum ruerant qua milia ferro

Ac bis dena simul: numerus hic bella nouabat.

Sed meritis innexa suis gens concidit omnis.

Zebeus ductor post funera tanta suorum

375

Et Salmana fugit: nam mens euicta periclo

Haesit ad extremae ueniens ludibria sortis.

Nam captos pariter Gedeon per singula ducit

Ostentatque uiris, qui dudum murmure duro

Poscentem uictus stolidis risere cachinnis.

380

Nec mora, per sentes raptantur membra nocentes

Intonsique uirum rorantur sanguine dumi.

Quin et, nequa forent sceleris uestigia tanti,

Vrbs ferro subuersa ruit turresque minaces

Conuulsae penitus longam traxere ruinam.

385

Post reges iubet esse palam, quos undique turba

Mirantis claudit populi; tum dicere iussit,

Quos et quanta uiros strauissent caede superbi,

Qua Iudaea perit. tantos dixere fuisse,

Vt regum natos formarum proderet ardor.

390

Ille suos fratres germano in pectore uersat,

Caesorum speculans habitus, ceu corpore inhaeret.

Tum sic motus ait: "Testor te, sancte deorum

Omnipotens, et facta tuae sublimia dextrae.

0-5

................

Femineae meritum dare te memorabile laudi."

395

Hunc sequitur Tholamus, bis denis qui fuit annis

Atque tribus nulla uexatus peste duelli.

Iadirus inde uiget Galaditicus atque quiete

Aeq]ue multa potens [sceptrum bis denis possidet annis]...

Praediues, genitor deno ter pignore gaudens,

400

Nobilis, undenis regnum bis possidet annis.

Cuius post obitum raptim noua idola crescunt:

Nam praeter adsuetum daemonis Astaratis aras

Et deos Assyriae uel Sidonis atque Moabi

Nescios ante sibi ritus Iudaea parauit.

405

Quos propter duris Ammanum pressa duellis

Bis nonas hiemes traxit confecta periclis.

Ex alt]o tandem recolit tandemque reuoluit

Placandum] magis esse deum, qui numine summo

Possit uel] longum populi sedare reatum.

410

Et renouant] pia iura dei: nam protinus aras

Proiciunt] cunctosque deos et saxea frangunt

Idola, ma]nsuri memores per saecla tonantis.

Vertitur] interea distinctis cursibus ordo

Ductor]emque legit populus, qui milite firmo

415

Vel bello] uel pace queat moderarier urbes.

Iephthea] placuit quidam Galadite natus.

Cuius no]bilitas maculam de matre trahebat.

Quae pas]sim prostrata uiris sub fornice uixit.

Nunc] fratres pepulere domo, quia decolor heres,

420

Patre c]arens certo, rebus genetricis haerebat.

Quos fug]it metuens et colles inter opacos

Inue]nit scelerum comites raptoque potitur.

At pa]rte ex alia Ammonus bella regebat

Iebuseo]s urgens Solymos; Iudaea carebat

425

Nam]que duce facilesque dabat labefacta triumphos.

Mittu]ntur iuuenes, qui clarum Iephthea bello

Conueniant] blandoque uocent in proelia suasu.

Auxilium] primum renuit: mox agmina miscet

Arbit]riumque tenens Ammones summouet hostes.

430

Sed prius] adloquio restinguere bella paratus

Legatis] mandata dedit, qui deinde reuersi

Nil] actum referunt hostemque instare loquuntur.

Sic] ubi deposita est optatae gratia pacis,

In] ferrum Iephthea ruit dominumque precatus

435

Grandia uota uouet, multum dolitura parenti,

Ilicet ut, quisquis primus redeuntem adisset,

Victima perpetuo fieret condigna tonanti.

His actis procedit ouans ac milite lecto

Signa mouet hostesque fugat, quos caede cruenta

440

Conficiens propere bis denas subruit urbes:

Sed dum regreditur, dum laudis nuntius ipse est

Et sequitur longa ueniens uictoria pompa,

Filia, quae patrios seruabat sola labores,

Occurrit blandumque canit cum congrege turba

445

Et leuis erecta consurgit ad oscula planta:

Quam pater ut uidit, constrictos scindit amictus

Et mala cernentes in fletum concitat orbes.

"Heu fatis funesta meis uictoria! uotum

Hoc potius hostile fuit! quo filia curris,

450

Quo ruis? extremum nobis, quod te alloquor, hoc est.

Nam dum signa mouens dominum munimina posco,

Victima facta deo sanctas sisteris ad aras."

At uirgo, secura sui mortisque beatae,

Blandius exultat interque pericula ludit.

455

Quin etiam exorat, sua sit sententia certa

Neu dubitet haereatque parens. <et parca> precatur

Tempora, quis ualeat lacrimis lugere iuuentam.

Adnuitur mensesque duo praestantur ouanti.

Ergo aderat praescripta dies genitorque sacerdos

460

Virgineam domino mittebat in aethera mentem.

Haec inter rabies populi concurrit ad arma

Cognatasque acies urget furor, et liuor edax.

Dum carpit pia facta uiri, sese ipse peremit:

Nam triginta duo decumbunt milia ferro

465

Ex populis. Ephrema, tuis uictorque duello

Ciuiles etiam meruit Iephthea triumphos.

Conmutat Iudaea ducem uiduata priore.

Israhelita prius Esebon, dux postea dictus,

Accepit patriae lectus moderator habenas,

470

Multorum genitor: nam quadraginta fuere

Ex iustis thalamis nati. spes tanta nepotum,

Ter denas cohibens uno sub tempore nuptas.

Expletis septem, dum rector iudicat, annis

Occidit et tectus tumulo mundana reliquit

475

Insequitur sceptrumque tenet Zabulonius Helon.

Qui geminis rector lustris moderamina liquit.

Subditur huic propere princeps Abalenius Abdon,

Natarum triginta pater; nam mascula proles

Quaterdena fuit, multo cum ditior esset

480

Supposita de matre parens numeroque nothorum.

Iudicium populi bis quattuor obtinet annis.

Ac dum sola dei uiguit cultura, perennis

Pax laetis seruata fuit; namque idola rursus

Adorata uiris bellum mouere cruentum;

485

Namque omnes dominus bellantum subdidit armis

Et poenas fecit octono expendere lustro.

Illis temporibus iuuenis Manoea uigebat

Et nondum genitor: sterili nam coniuge iuncta

Optabat uotis titulis gaudere natorum.

490

Huius mulieri dominus super aethera lapsus

Adstitit, insueti promittens munera partus,

Imperitans, natus ne uina et sicera libet,

Neu maculosa sinat patulo decerpere morsu,

Idcirco quoniam cunctis felicior esset

495

Matribus et numeri damnum pensaret in uno.

"Nam uirtus generosa fiet, nullique licebit

Inuictum uiolare caput uel laedere ferro.

Adlectus domini fecundo ex uiscere fetae,

Vt populum] saluare queat bellumque retundens

500

Acer in] hostiles conuertat damna maniplos."

Venit et est] confessa uiro; nam flammea dixit

Ora uiri] uisumque dei fulgentis honorem,

Quaerenti]que dei nomen tacuisse tonantem,

"Nazaraeu]s erit, de te qui gignitur," inquit.

505

Adiuuat] uxorem uotis Manoea iugatis,

Missus qui] fuerit sanctus pia dicta retexat

Accend]atque nouum lumen, quo noscere possit,

Quid pu]ero deceat, qui nondum natus ametur.

Ilicet] et caelo dimittitur et noua pandens

510

Adproper]at nuptamque uidens in gramine fusam,

Coniuge] seposito. confestim conminus adstat.

Haec sur]git cursimque uiro, quae uiderat, infit.

Hic sequi]tur pauitans sanctumque inuisere gaudens,

Et uidet] eximio fulgentem lumine uultum.

515

Adgr]editur poscitque uirum, si uera loquatur,

Expon]at, quae facta uelit, quibus ore sereno

Angel]us expromit paribus fas esse teneri

Omnibus], inmundis nec conmodet ora creandus.

Neu] uinum siceramue bibat, neu pocula sumat

520

Vlla], quibus ualeat mentem depellere sensu.

Exul]tans iuuenis haedum dat sumere sancto,

Mox ius]sus potius consueta offerre tonanti

Munera, quae] suscepta uelit pro munere uitae.

Quaerunt] quin etiam domini condiscere nomen.

525

Scrutari] quod nemo potest; mirabile namque est.

Tum iuuenis] mandata sibi libamina profert,

Cap]rigenam prolem sancta ad donaria sistens.

Mox] autem flammis ad candida sidera surgens

Aet]hera pulsabat uertex caelumque tenebat,

530

Per] quem conspicuus scandebat nubila sanctus.

Nec mora, promisso turgescunt uiscera fetu

Et proles optata datur, quam nomine certo

Samsonem dixere patres; hoc sedit utrique,

Ac dum prima puer titubans uestigia figit,

535

Incedit comitante deo; nam spiritus illi

Rector erat, quem terra tremit, cui sidera parent,

Quo fretus per castra <fuit> Danisque Thalique.

Inde pubescenti uenit iam corpore Thamnam,

In qua conspicuae capitur candore puellae,

540

Patribus eloquitur. uxorem postulat ille:

Dissimulant licitumque negant, quia femina non sit

Ex tribubus generata suis. hoc acrius instat

Confirmans iuransque sibi placuisse parentes,

Quos habeat; optatori quaesita iugatur,

545

Ac dum per uirides laeto cum palmite uites

Incedit tacitumque mouet per singula uultum.

Ecce leo quasi Maxillae per auia regnat:

Rugitu horrisono stimulans se uerbere caudae

Excutiensque toros, patulo uenit obuius ore.

550

Hunc ille exceptum. neque enim labor, inpete dextra

Disicit et lacero diuisum dissipat artu.

Dotatus tacitae uirtutis munere factum

Occulit atque animo contentus teste laetatur.

Post aliquot redit ipse dies praedamque requirit:

555

Hic uero, horrendum ac dictu mirabile monstrum,

Mella uidet mediis in faucibus esse leonis

Flauenti permixta fauo, quae protinus aufert

Et gustu temptata suo fidentior offert

Fratribus egregiis iuuenis. iamque esse timori

560

Coeperat eximio uirtutis nomine multis.

Ter denis igitur pariter comitantibus exit

Praestanti uirtute uiris; tunc quaestio cunctis

Ponitur et plectens ignaros multa iocatur,

Vt uestes niueo confestim stamine textas

565

Exhibeant, si uera queant non promere fatu,

Incipiens uaria conuoluit uerba figura:

"Ex mandente uiri communis prodiit esca

Dulcius atque fauo ualidi de corpore fluxit."

Id cum ueridico nullus depromeret ore

570

Et septem post poena dies remearet amicis,

Confusi struxere dolos sociumque perosi

Ad ciuem uenere suam, quam diximus ante

Conubio placuisse uiro, rogitantque minaces.

Samsone ut luso secretum nuntiet: ac ni

575

Id faciat. flammas testantur uindices esse.

Territa femineo permulcet pectora fletu

Dura uiri; nam clausa tegit, memoransque, parenti

Et matri non dicta suae cur garrula poscat?

Sed quid femineus non tendat cogere fletus?

580

Vincitur ac tacitae mentis secreta renudat,

Et docet illa uiros, septena in luce diei

Occiduus dubio pallebat lumine mundus:

Respondent socii: "Quid melle dulcius, aut quid

Fortius esse potest crines uibrante leone?"

585

Coniugis esse dolos confestim noscitat heros

Et simul: "O iuuenes, non haec sententia uestra est:

Nam nisi me blando lactasset femina suasu,

Cognita non fuerat permixtis quaestio causis."

Spiritus inde dei iuuenem dimittit in hostes;

590

Ter denos detruncat ouans et cuncta ruentum

Victor habet uestesque suis, quas dixerat, offert

Paulatimque uiro uirtutum semina crescunt;

Nam socer ambiguae ductus cupidine mentis

Denegat uxorem iuueni atque ipse negatam

595

Conloc]at externo. ne post accensus et acer

Restitu]at fortasse petat, natuque minorem

Promittit, si] forte uelit. "Pro maximus ultor!"

Exclamat] toruisque [ex] oculis inmane minatur

Vlturus]que diu multum pro talibus ausis

600

Actut]um excidii. quo saeuiat, inuenit usum;

Ter cen]tum uulpes alacer capit hasque reuinctis

Inter se] caudis binasque ex ordine iunctas

Passim] perque oleas uinetaque collis amoeni

Mittit] agens caudisque ardentes lampadas indit.

605

Quae] uix dimissae campos petiere feraces,

Quocumque ad]celerant incendia lata trahentes.

Ilicet] ignis edax uentorum flatibus auctus

Voluitur:] exuperant flammae tractaeque secuntur.

Nec lat]uere doli. cultorum conflua turba

610

Tam] grauibus mactata malis se congregat atque

Vxorem] dudum iuuenis ipsumque parentem

Flammis] iniciunt tectaque ussere domorum.

Sic tum]ulus. quod poena, fuit; quod flamma, sepulchrum.

Illum] acuit uindicta grauis. nam multa minatur.

615

Hostibus at]que suis uasta dat strage ruinam.

Inter]ea iuuenes odio ter mille calescunt

De] Iuda tribu, Samsonem ut milite tanto

Inte]rimant unumque petant tot milia ferro

Sed] iuuenis mox arma capit sociosque precatur

620

In]stantes. ut bella sinant pro laude capessi,

Vt] uoluit. est facta fides: tum uincula promunt

Stup]pea. quae nouies conectunt bracchia nodis:

P]ellitur e saxo. Maxillae aduentat ad oram

Turba]que collecta gaudebat uisere captum.

625

Dumque auidi intentant dextras fremituque minantur

Horrisono. trahit ille manus et linea rumpit

Vincula, tum curuam - nam quid non ira ministret? -

Maxillam tardi conixus stringit aselli:

Hac mille (res mira) uiros pulsatque necatque.

630

Cumque sitis sicco iuuenem pulmone moneret

Auxilium sperare dei, qui semine nullo

Cuncta creat, cui, cum uoluit, res torrida fons est,

Qui iussu uel sicca ligat, uel flumina siccat.

Qui uastos inter scopulos heremumque calentem

635

Inriguos duris laxauit cotibus amnes:

Nec mora, cum leui maxillae in osse patescens

Rima fluit flumenque tremit fugiente meatu.

Expletur iuuenis caelesti e gurgite potus.

Mira facit et magna uidet, laudanda meretur,

640

Cuius imperio bis denis Iudaea pollens

Orbibus enituit, duce hoc et milite fidens.

Inde abiit Gazamque uenit, ubi femina uilis

Iuuenibus calidis uendebat saucia noctes.

Hanc adiit. quae prima fuit mox causa pericli.

645

Ecce uolat Gazaea manus atque obice duras

Emunit portas et ferrea uincula subdit:

Inclusum retinens ut capto ludere gestit.

Nocte fere media Samsonem somnia linquunt;

Excitus inmane furit: tum limina pulsans

650

Conuellit geminos stridenti a cardine postes

Succedensque oneri cursim super ardua defert

Eminus oppositi montis iuga, atque periclis

Fortior <hinc> Dalilae capitur bellator amore.

Hanc omnes adiere uiri, quos liuor agebat

655

Inuictum superare uirum, ut iuncta cubili

Dulcibus inlecebris lenitum mulceat et mox,

Quae uires fomenta nouent, quae semina tantum

Robur alant: natura fiat tam fortis an arte?

Quae si dicta canat, donandam munere firmant.

660

Oratus iuuenis: "Si septem uinciar una"

Vafer ait "neruis, quos nondum deserit umor,

Omne robur perdam cunctisque ignauior exstem."

Instruit illa suos fallentem femina fallens.

Artatur iuuenis neruorum robore duro,

665

Quos modico adtractu ceu mollia uellera rupit,

Consultusque dehinc restes fert esse timori

Intactos, qui nulla fiant uersura soluti.

Inligat illa uirum, cum iam defessa labore

Proflarent tenuem marcentia pectora somnum,

670

Vt primum sensit nodos, euerberat auras

Et risit similes ceu ducit aranea casses.

Bis uariis elusa modis tamen ausa precari

Rursus adumbrato temptat Samsona rogatu.

Respondit diuersa satis nec uera petenti:

675

"Tu crines dissolue meos rursusque retorquens

Texe memor, ulnam plectens non amplius unam;

Sic fiet, ut uirtus pereat spoliata uigore."

Quae fuerant praedicta, facit trepideque reuoluens

Suspensa nectit dextra palisque reflectens

680

Inligat et captum sociis Dalila resignat:

Exiliens reicit palos crinemque renodat.

Nil totiens periura timet totiensque repulsa

Denuo] adiurat lacrimis male sana paratis

Omnemque ad]sciuit. quo sit facilior, artem.

685

Nec iam fert] fictos mens emollita maerores

Et fraudem, sed dira sibi patefecit amatae.

"Nazaraeus] ego domini sum, crede, perennis,

Et uirtus] in crine mihi est nec lamna capillos

Ferrato] mucrone secat: qua si quis adacta

690

Cerui]cem faciat nudato uertice caluam,

Is cer]tus mihi finis erit uirtutis inemptae."

His dict]is manifesta fides: mox munere sumpto

Samsonem] mulier gremio fouet: eximit omnes

Vires at]que comas tonsor mercede locatus.

695

Excutit]ur Samsona toro. mutatus et idem

Prensatur], unaque deus cum robore linquit.

Confestim] gemino uiduatur lumine; namque

Orbibus] effossis uacuas liquere lacunas

Et ma]eret dura constrictus compede crura;

700

Attamen] haut nouit. quam caecus possidet, umbram

Carcere] conclusus molam rotat inpete dextra:

Pondere s]ic gemino laterum sibi subuenit usus.

Nec mora] longa die crinis redeuntis honore

Caesa]ries rediuiua fuit, quae tempore eodem

705

Restituit] secum pariter roburque decusque.

Ecce] die quodam proceres coiere frequentes

Fact]uri sollemne deo, quem uana colentes

Num]en habent, Dagona uocant et nomine pristim.

Hic] dum depositi Samsonis clade laetantur

710

Ads]tantis longe media testudine templi.

Acciri iussere uirum iam uincere promptum,

Is]que mori iussus trahitur risuque solutis

Praebet nequitiae caeco de lumine causas.

Forte domus tota gemina subeunte columna

715

Pendebat; has inter agens constringit utramque

Amplexuque tenet toto retroque residit.

Vt nisu maiore ruat, dominumque precatus

Vltricem traxit propria cum morte ruinam.

Quo pater orbatus fratresque et pignora <cuncta>

720

Conueniunt functumque dolent decorantque sepulchro.

[Hunc sequitur Semada ducem, qui fortibus ausis

Sescentos perimit et tempora laeta reducit.]

Haec inter Micia petit pergrande talentum

Argenti matrem, quod sanctum femina fidens

725

Esse docet uotumque deo, sed tempore certo

Reddendum: mox celsa facit donaria sancto

Et theraphin templumque deo, sinibusque repletis

Qui minor est natus, domino fert dona sacerdos.

Post Iudam Micia legit, sedemque quaerentem

730

Congesto secum donorum munere nectit

Adsumptusque dei meruit sacraria uotis.

Ecce tribus Dana subito noua regna requirens

Mittit oratores socio de corpore quinque,

Scrutantes, ut cuncta probent, quae portio terrae

735

Sit melior, qua deinde iuuet conponere sedes.

Hi dum circumeunt saltusque ac deuia lustrant.

Ad Iudam ueniunt socio sermone serentes,

Quid faciat, quae sacra nouet? poscentibus ille

Quae postquam exprompsit. conpulsus consulit, alti

740

Et domini mandata dei ueniamque supernam

Exhibuit, iussosque dehinc discedere laudat.

Haec reduces docuere suos: iamque agmine denso

Sescenti ueniunt, ephudem et sculptile portant

Et theraphin, secumque rogant consistere Iudam.

745

Quem cum Micias profugum reuocare pararet,

Pellitur; adscitus non uult remeare sacerdos.

Laisa bello petitur tectisque crematis

Amittit sedes et maestis denegat arces.

Vincentumque manus studio se conlocat illic

750

Et nomen tribale dedit; nam Dana uocatur.

Vir quidam Leuita fuit, qui coniuge nulla

Concubitum de serua petit. haec dedita cessit

Dissocians conmune iugum infensaque longe

Auolat et spreti refugit consortia lecti.

755

Quam cum sollicite uellet reuocare maritus.

Conmunem famulum secum et iumenta ducebat

Ad socerum ueniens natamque ex foedere poscit;

Promittit blandeque fouet sensimque tenendo

Inlicit, ut secum maneat. mox ille residens

760

Vescitur et placida securus sede quiescit.

0-6

................

10

10-69 om. A B