Marius Victor alethia 1

Altre sezioni


Ante polos caelique diem mundique tenebras,

Ante operum formas uel res uel semina rerum

Aeternum sine fine retro, sine fine futuri

Esse subest cui semper, erat deus unus, apud quem

5

Viuebat genitus uerbum deus et simul almus

Spiritus, arcani uitalis summa uigoris.

Vna trium quo se uegetans substantia nexu

Ingenita <sese> semper uirtute beabat

Regnabatque potens, in maiestate creandi

10

Iam res et causas rerum casusque futuros

Et facienda uidens gignendaque, mente capaci

Saecula dispiciens et quicquid tempora uoluunt

Praesens semper habens. immensum mole beata

Regnum erat ipse suum, regni nec teste carebat,

15

Virtus trina deus, qui primum semine nullo

Corpora dans rebus, dum res exsistere cogit,

Vt nostrum faceret munus, quod solus habebat

Solus norat opus, ditem absoluentia mundum

Cuncta simul genuit, sed partibus edita certo

20

Limite distinguens speciali protulit ortu,

Motus ut in seriem iam tempora conderet ordo.

Nam nec sacrilegi sensit quod lingua furoris

Casus mentis inops, dum nescia semina uoluit,

Tam prudens contorsit opus, nec dicere natum

25

Ante diem fas est, quia tempore nata mouentur

Et nullum tunc tempus erat, neque credere retro

Aeternum ac stabilem semper tenuisse uigorem,

Nam quod corporibus constat coepisse fatendum est.

Corpus enim, quod plaga terit, quod tempora soluunt

30

Atque abolent, ipso qui tendit in ultima fine

Principium ostendit, quod quae sortita probantur

Aut facta credi par est aut nata putari.

Nam quae nascuntur cum tempore mota ferantur,

Tempora post mundi molem currentia nasci

35

Quod prius est et corporibus constare necesse est

Non potuisse probant, fieri potuisse fatentur.

Factum igitur constat mundum, quod quisque subactus

Annuit et uero conuictus dogmate credit;

Concessit fecisse deum, qui numine uerbi

40

Et uirtute potens quicquid natura putatur

Disposuit, iussit, monuit munusque creatum

Succiduis uicibus semper fugitiua reformans

Sustinet ac uolucrem retrahens circumrotat orbem.

Et si maluerit totum dissoluere raptim,

45

Esse adimat rebus nec solum hoc esse, sed ipsum

Praeteritis tollat qua scit ratione fuisse.

Pro uis quanta patris, pro quanta est gloria uerbi!

Quis modus in toto, quae summa in munere, cuius

Excelsi conuexa poli terraeque iacentes

50

Pars prima est operis? sed terras texerat aequor

Aeraque in medio sordenti nube madentem

Vmbra poli densis urgebat caeca tenebris.

Et sacer extensis impendens spiritus undis

Altrices animabat aquas ac semina rerum

55

Nondum compositis fundenda ad germina terris

Insinuanda dabat, cum lux immissa superne

Emicuit cogente deo discretaque nigrum

Vmbra peplum retrahens summo discessit Olympo

Et medias obiecit aquas fugiensque sequentis

60

Mox pos terga fuit. nomen sic meta diei

Imposuit lucis spatiis mundoque refusam

Noctem intercisae parilem fecere tenebrae.

Rursum mane nouum: primo iam uespere pulso

Reddita lux nituit, cum se firmissima moles

65

Fluctibus a mediis concreto corpore tendens

Extulit et duro late solidata rigore

Diuisas suspendit aquas gelidumque profundum

Axibus obiecit calidis seque aequore saepto

Nixa superfudit rebus, quas circite uasto

70

Clausit, et antiquum spoliauit nomine caelum.

Forsitan hic aliquis sic secum errore perito

Disserat: "aetheriis ne desint pabula flammis

Et nimius calor ima petens alimenta sequendo

Exurat mortale genus caelumque coruscum

75

Non possint terrena pati, subiecta deorsum est

Machina firma poli quae, dum nos protegit umbra,

Et uelatur aquis." talis sed quaerere causas

Mens fuge nostra procul; plus sit tibi credere semper

Posse deum quicquid fieri non posse putatur.

80

Et magnum pelagus super astra et sidera ferri

Ipsorum ratione proba, qui credere nolunt

Et mundum pendere uolunt, quem conditor ipse

Incomprensibili semper ratione gubernans

Gestet et immenso constantem pondere uoluat.

85

Tertia lux tumidos stupuit discedere fluctus,

Cum deus impulsis reliqui iam gurgitis undis

Aereis magnum spatiis patefecit inane.

Arida tunc primum mundi pars ima retectam

Ostendit faciem tremefactaque numine uerbi

90

Caerula nudatas cinxerunt aequora terras.

Quas uario raptim iussas uiridescere fetu

Luxuriosa nouo texerunt germina limo

Et rudis e tenero prorumpens caespite laetis

Iactauit se silua comis ac frugibus ipsis,

95

Quaeque ferens proprium semen, testata satorem est.

Iam tribus exactis motu succensa citato

In flammas ignisque globum se cogere iussa est

Solis prima dies fundataque semina lucis

Puniceos roseo sparserunt fomite crines

100

Lunaque, noctis honor, proprio seu lumine fulsit

Seu ueniente globo radios percussa refudit,

Inferiore uia soli subiecta pependit,

Astraque distinctis mundum pingentia zonis

Floribus aetheriis uarios uibrare colores

105

Et magis ornatis caelum splendere tenebris

Caerula nox stupuit, rutilis dum spicula flammis

Fusa micant urgentque alacres noua sidera iactus.

Quae iubar obducit radiis lucisque profundae

Quadam nocte tegit signataque limite certo

110

Tempora dissiciens, certa statione peracta

Praecipitisque poli numerosa uice redire,

Ire semel iussus reuolutum conficit annum

Artificemque sacrum mira compage fatetur.

Quinta dies mouit spirantia corpora ponto,

115

Quae liquor ex facili genuit sparsitque profundo,

Delicias pelagi, uario quas germine miris

Formauit natura modis, quae iussa creare

Pro toto partes etiam sibi uiuere rerum

Cogit et in brutas animam dedit ire figuras,

120

Quaeque salis tumidi squalentia gurgite terga

Nullo fine leuent molli differta sagina,

Ni uelox uastis praescribat terminus aeui.

Corporibus fauet ipse liquor genitalis alumnis,

Qui terrae quoque germen alit cumulataque membra

125

Dissoluit potius, quae plus extenderat umor.

Hinc uolucres quoque, molle genus, traxere uigorem:

Dum liquidas conformat aquas immissaque pontum

Vita subit, feruent iterum tumida aequora partu

Non sibi feta suo, iamiamque emissa profundo

130

Squamea turba salo summas dum surgit in undas,

Quae uolitabat aquis, sensim natat aere puro

Et docet aetherios contingere posse recessus

Hoc animal, nitidis quod rursum nascitur undis.

Iam bis terna dies claro radiabat Olympo,

135

Tertia post calidi genitalia munera solis

Iamque tepens tellus grauidos laxauerat artus,

Cum maiora agitans iussit deus edere terram

Omne animal, ratio uegetat quod sola mouendi,

Cui seruire datum quo rerum postulat usus.

140

Nec mora prorumpunt fetis uitalia terris

Pignora, quaeque sui generis sortita figuras,

Indiga iam domini, quem propter cuncta parauit

Qui solus potis est etiam facienda creare.

Hinc iam fas mihi sit quaedam praestringere, quaedam

145

Sollicito trepidum penitus transmittere cursu,

Mutata quaedam serie transmissa referre.

Postquam cuncta datus generatim protulit ordo,

Quae mandante deo tum plenus mente parentis

Filius omnipotens faceret sanctusque probaret

150

Veris plena bonis et multa dote referta

Spiritus ac longam in seriem mansura foueret

Causa datur mundo propior, cui iusta uicissim

Causa prior. iam mundus erat, iam sidera et ortus

Aetheraque et uitreum pelagus terraeque uirentes;

155

Ni spectator adest, quem tantae gloria molis

Impleat atque oculis auidum per singula ducat,

Quid possint conferre deo? possessio nulla est,

Si rerum possessor abest. tunc rector Olympi:

"Stat data summa operi, bona sunt quaecumque creaui.

160

Nunc hominem faciamus" ait, "qui regnet in orbe

Et sit imago dei. similem decet esse creanti,

Liber ad arbitrium fruitur qui mente creatis."

Dixerat haec et factus homo, seu corpore toto,

Siue anima ac specie, forsan quo more futura,

165

Quo facienda facit, quo factum semper habebat

Iam prope <praeterito quod nondum accesserat aeuo.

Et mox praepositum rebus cum coniuge iussit

Crescere per subolem terrasque replere uacantes.

Iam bene sic dicente deo natura creandi

170

Imposita est cunctis, quae per se uiua mouentur.

Septima lux magnum uidit cessasse parentem,

Sed generum numeros tantum desisse creare

Et requiem tenuisse suam, meritoque sacrata est,

Diuersum quae uidit opus; nam hoc quoque plenum est

175

Virtutis cessasse deum, posuisse labores.

Formam progenitis, qua praemia digna pararent,

Bis ternis satis est dominum spectasse diebus;

Septima lux docuit ueneranda exempla quietis,

Quam sperare iubet populos pro munere uitae

180

Semper post operum tribuendam facta piorum.

Haec quoque lux illa est, dira qua Tartara Christus

Soluit et euicto reditum patefecit Auerno,

Dum requiescit humi patriam rediturus in aulam.

Sic cessare deus, sic otia sumere nouit,

185

Plus ut agat cessans: pariter sine fine quiescens

Ac sine fine operans seriemque et tempora miscens

Cessando consummat opus, quodcumque crearat,

Vt faceret, primumque hominem iam corpore donat,

Qui postremus erat (nam causas condere rerum

190

Non quod membra dare est), seu cum sic septima currat,

Vt maneat quoque sexta dies, quia sexta profecto

Hoc quod prima deo est praesto omnia semper habenti

Quae nobis fugiunt, post quaeuis tempora summus

Auctor adhuc hominem sexta sic luce figurat,

195

Siue, ut nos merito rebus praestare creatis

Quos facit ipse manu, doceat, manifestius edit

Nunc, quod factus homo est, solidoque hoc intimat orbi:

"Omnia, quaeque mouent anima, generata iubente,

Vos operante deo." tanto quis digna parenti

200

Laudis sacra ferat, qui mundum atque omnia raptim

Imperio explicuit, dumque imperat esse, peregit?

Nos facit esse mora, nos circum impendere sacri

Dignatur curam studii suadetque putari

Paene laboris opus; facilem nam cedere limum

205

Et flexum formamque sequi qua ducitur arte

Arripit ac sacra qualem iam mente gerebat

Explicat in speciem, flatuque immissa uaporo

Vita rigauit humum. tellus mollita liquore

Partim facta caro est, sanguis, qui lubricus umor,

210

Distendit mollis per nota foramina uenas,

Et mentis iam plenus homo est terraque repulsus

Exilit ac dominum prudens rationis adorat.

Non aliter ruptis mandata resurgere bustis

Corpora uera fides, cum caelo illapsa patenti

215

Maiestas grauidae reserat caua uiscera terrae.

Nam quod non habuit cum sic e puluere summo

Informante deo propriae uirtutis egena

Ediderit, facile est, ut iudice reddat eodem

Iussa quod accepit. sic totum forma futuri est

220

Quod prius est genitum, dumque ipse ita conditur Adam,

Vt repetita sacrum geminet narratio munus,

Vtile praeseritur populos quandoque renasci.

Quorum fonte dato iam tunc et origine summa,

Eoos aperit felix qua terra recessus,

225

Editiore globo nemoris paradisus amoeni

Pangitur et teretis distinguitur ordine siluae.

Hic, ubi iam spatiis limes discernitur aequis

Solis et aeternum paribus uer temperat horis,

Illic quaeque suis diues stat fructibus arbor

230

Pomaque succiduis pelluntur mitia pomis,

Quae sunt blanda oculis et miri plena uigoris

Membra animosque fouent pascuntque sapore et odore.

Tellus sidereos uibrat distincta colores

Semper flore nouo, quaeque arida tegmine sicco

235

Iam fragiles soluunt calamos, animata uigore

Muneris ambrosii spirantia cinnama fundunt.

Sed nec quod Medus redolet uel crine soluto

Flagrat Achaemenius, quod molli diues amomo

Assyrius messisque rubens Mareotica nardo,

240

Quod Tartesiaci frutices, quod uirga Sabaei

Quodque Palaestinus lacero flet uulnere ramus

Aera diuerso cessant infundere sensu.

Namque huc cuncta deus pariter, quae singula certis

Accepit natura locis, conferta regessit;

245

Motaque dum leni uibrat nemus aura meatu,

Vnum ex diuerso nectar permiscet odore

Fitque nouum munus, sibi nulla quod asserat arbor,

Quaque tremens blando sensim iactata fragore

Commotis trepidat foliis, sonat arbore cuncta

250

Hymnum silua deo modulataque sibilat aura

Carmina: nec uacuus uanum quatit aera motus;

Quippe apud auctorem, qui totum mole sub una

Res rebus nectens alterna lege retentat,

Nil uacat aut uanam species tenet ulla figuram.

255

Atque ipsum fortasse nemus siluaeque coruscae

Argumenta operum sunt et plantaria rerum,

Inque hominum cultum nudo quod nomine uenit,

Certum ibi corpus habet proprioque in stipite floret

Gloria, simplicitas, studium, uigilantia, somnus,

260

Cura, salus, terror, facundia, gratia, motus

Affectusque animae stimuli, custodia, uirtus,

Et totum quod mundus habet, quia nascitur illic,

Hic uiget ac mentes agitat sensusque ministrat.

Sed satis hoc fidei est, laeto quod semine surgens

265

Hinc arbor uitae celsis petat aera pomis,

Illinc diuerso nocitura peritia fructu

Examen rerum suspenderit arbore legis.

At gremium sacri nemoris, quod silua coronat,

Fons rigat et diti prolem uirtute maritat,

270

Quadrifido tumidum laetus caput amne resoluens

Ditior oceano; iugi nam gurgite promptus

Hic proprios donat latices, ille accipit omnes

Et non sentit aquas; minor est qui crescere tantis

Fluctibus infusis quam qui decrescere nescit

275

Amnibus effusis. primo sed flumine Phison

Prosilit exultans, pars fontis quarta beati,

Edens natura quas dat prudentia dotes,

Gangetisque replet populos ac regna Euilantum

Distendit limo terrasque et semina uoluens

280

Quae facit arua serit. nudis qua squalet harenis,

Aurea fulgentis inter ramenta metalli

Fulmineo rutilans carbunculus igne coruscat

Ac uiridi radiat fulgescens luce smaragdus.

Nec minor inde Geon, placidis sed mitior undis

285

Niliacas attollit aquas arsuraque late

Diluuio tegit arua pio caeloque repugnans

Temperat Aethiopum stagnis refluentibus auras.

Tertius hinc rapido procurrens gurgite Tigris

It comes Euphrati, iuncta quos mole ruentes

290

Tellus uicta cauo sorbet patefacta barathro,

Donec in Armeniae saltus ac Medica pascua

Quos non sustinuit nec iam capit euomat amnes.

Sed Tigris nigro tamquam indignatus Auerno

Prosilit aetherias motu maiore sub auras

295

Et rursum spelaea subit mersusque cauernis

Intus agit fremitus et fortior obice factus

Multiplicatur aquis artoque citatior antro

Exit et Assyrios celeri secat agmine campos.

Iustior Euphrates, diti qui gurgite largus

300

Irrigat arentes subiectae Persidis agros

Mollibus elicitus riuis atque omnibus aeque

Seruit et humanos totum se praebet in usus,

Donec siccus aquis nomen quoque prodigus ipsum

Consumat terris, pelagi quod debuit undis.

305

Haec igitur cuncto naturae ditia fetu

Regna, tot et tanta uirtutum dote refertae

Deliciae prima est hominis possessio primi,

In quam deductus uita exultare perenni

Accola iussus erat; iamque inter munera prima,

310

Dum fit dignus adhuc discitque labore mereri,

Quo potitur, plenae fructum uirtutis adeptus

Expers curarum uotique ignarus agebat:

Tantum apud auctorem est meriti pro nomine summi

Nondum aliquid meruisse mali. quantumne putamus

315

Soluere posse patrem rediturae in tempora uitae,

Cuius apud famulos iam tunc largitio prima,

Non merces paradisus erat? quodque illa seuerae

Legis scita tulit libertatemque repressit,

Spondet adhuc maiora bonis et praemia seruat,

320

Qui causam meritis statuit, cum, "uescere", dixit,

"Arboribus cunctis; hanc tantum horrere memento,

Quae diuersarum gestans examina rerum

Tunc uos scisse bonum, morsu cum laesa profano,

Nosse malum faciet, mortis quod poena sequatur."

325

Tali lege data ratio docet alta parentis

Quod non mortalem fieri, sed uiuere dignum

Esse hominem uoluit, dignum obseruantia parua

Quem faceret. pro quanta dei indulgentia magni est!

Nostrae laudis opus fieri, quod sponte benigna

330

Largitur famulis, nostri cupit esse laboris

Et se quod donat mauult debere uideri.

At tu, quem sacri nectit custodia iuris,

Ne querere, angustis quod clausa licentia metis

Parte sit orba sui: nihil hac tibi lege recisum est.

335

Ante potestatem tantum terraeque marisque

Nanctus eras, nunc iam regni uitaeque perennis,

Nunc et mortis habes. tunc ut sibi cuncta parentem

Indulsisse pium rudis incola crederet orbis,

Omne animal, quod adhuc tellus dare iussa creauit

340

Et tacito, uernans in corpore, semine fudit

Iussit adesse deus proprioque obedire tyranno,

Summaque post generum uocitamina dicere partis

Nomina ceu famulis rebus quo figeret Adam;

Ammonitu domini tanta inter munera uitae

345

Qui dedit et nomen proprium. nec fit mora: sistit

Omne genus natura deo, quacumque creatum est

Mundi parte noui; coeunt tam dissona motu

Temporis unius spatio, quae fortia nisu,

Molli lenta gradu, rapido promptissima cursu

350

Impete praecipiti uel prona per aera labi

Vel subnixa fretis et pondere lubrica ferri

Instruxit genitor, diuerso munere donans,

Armauitque manu, cornu, pede, dente, ueneno

Atque aliis, quibus artis inops animique minoris

355

Concretum muniuit opus. sed nemo animantum

Aequa homini specie uultuque habituque uigebat

Et prope collato maiorem addebat honorem,

Totque inter duplici uitam illustrantia sexu

Impar solus erat, dudum qui coniugis aptam

360

In se materiem gignendae ignarus habebat.

Ergo opus adgreditur notum deus ictaque raptim

Corda uiri tanto dissoluit languida somno,

Mentis ut experti pollens subducere costam,

Dum surgit caro iussa sequi pellisque recedens

365

Os simul et medium non intermiscet hiatum,

Illaesis raperet membris et corpore sano.

Quae pandens, uarios mox et digesta per artus

Accepit formam calidaque animata medulla

Traxit opus uitae, sexu iam grata secundo,

370

Ac permissa suo uocitata est Eua marito.

Hoc nunc turba loco stolidissima desine tandem

Antistare sacro quicquam censere parenti:

Cur sic quippe uiri formata est femina membris

Prima sui, posset molli cum puluere fingi,

375

Posset et ex nihilo? causa est haec uera profecto,

Ne naturalis potius sibi sumeret ordo

Vel quod homo ex homine est liquidoque patesceret orbi

Omnia facta simul tunc, ut cognatio quaedam

Alternum curae propriae misceret amorem

380

Semet in alterius cogens agnoscere membris.

Hinc est, ignarus partem quod senserit Adam

Se recepisse sui; tetigit noua gratia mentem

Affectusque oculis in uiscera nota receptus

Irruit et tanto penetrauit in ossa calore,

385

Vt iam scire daret, quod nomen coniugis uxor,

Quod dulces nati postponendique parentes

Coniugibus. quid? iam una duos in carne manere

Aeternam pariter uitam ducentibus esset

(Nam dum terrarum uitiis et labe carerent,

390

Diuinis uiguere animis, nullius egeni

Quas dabat orbis opes; non quippe obnoxia morbis

Corpora gestabant cupidi nec uentris alumna;

Tantum in deliciis cibus et quod postulat usus

Nondum erat auxilium uitae propriumque uigebat

395

Immortale animae), ni serpens dira ueneno

Maioris stimulata mali dissoluere legem

Talibus incautam suasisset fraudibus Euam:

"O uitae melioris inops rerumque bonarum

Gens ignara homines! nam qui dinoscere nescit,

400

Quo distent diuersa bonis, hic nec bona nouit.

Atque ideo augustos homini fas carpere fructus

Noluit esse deus, ne mentis nube remota

Dent animis oculos et quae sint optima, rerum

Altera pars per cuncta docens arcana peritos

405

Dis faciat similes." hic nunc excurrere paulum

Fas fuat et turpes ueterum deflere ruinas.

A nimium miseri gentiles, quos furor egit

In uarios ritus! patet, in qua morte profani

Funditus occiderint. nomen plurale deorum

410

Serpentis primum sonuit uox impia diri

Qui mortis tunc causa fuit. nam credula postquam

Rupit sacrilegis praescriptum morsibus Eua,

Experti iam docta mali, solacia culpae

Quaerit et in crimen facilem tractura maritum,

415

Qua periit prior, arte petit. sic hoste subactus

A gemino cedit sceleri miserabilis Adam

Pomaque libauit sacro blandissima suco.

Sed quia legis in his suberant praescripta seuerae

Plus quam uipereo mortem allatura ueneno,

420

Vt primum illicito uiolarunt membra sapore,

Confestim sensere nefas facinusque peractum

Creuit et ignaro percussit pectora sensu.

Hinc timor, inde pudor; quippe antea degere nudis

Et nescire datum, siue almi plena uigoris

425

Corda rudes homines celsarum conscia rerum

Et caelo tantum mundoque intenta ferentes

Pectora ad exemplum semper conuersa parentem,

Dum secretorum miracula diuinorum

Paene incorporeae mentis splendore notarent,

430

Nondum contigerat membrorum cura suorum

Amentes meliore anima, seu corpora nulla

In senium soluenda mora penetrare nequibat

Motus, qui sciri faceret quodcumque necesse est.

Postquam deseruit uitae uigor ille perennis

435

Iam mortale animal, demum frigusque calorque

Aeriae subiere uices ac uestis egenos

En se senserunt homines sexuque latenter

Erubuere suo. tacitis miserabile questi

Fletibus umbrosae foliis noua tegmina fici

440

Texunt consertis, post culpam mente receptum

Corpore uelato denudatura pudorem.

Nec satis hoc trepidis. quid agant, qua crimen inustum

Seque ipsos fugiant? cuperent, si forte paterent,

Condere se terris: adeo contermina poenae

445

Culpa suae est, ut iam miseros mortale pauentes

Mortis imago iuuet. siluas umbrosaque lustra

Obtendunt, uanae solacia falsa latebrae.

Nam quo te timidum fas est subducere corpus,

Te, te, inquam, qui mox primus retrahendus es, Adam?

450

Virtus uiua patris mundi occultissima praesens

Implet et immensos exit diffusa recessus.

Sed uerum nefas est pauidos fraudare latebra.

Ille potest dominum fugiens euadere summum,

Qui fugit ad dominum; sola quem mente relinquens

455

Quam uastis iaceas et non celere tenebris!

Voce uocans ubi sis, pariter testatur utrumque.

Nam cur te cernens quaerit deus et, cui praesens

Semper eris, cui te proprio subducere furto

Nec mors ipsa potest, fragili quam mente subisti,

460

Cur ubi sis quaerit, nisi quod te more doloris

Lapsum sponte tua secum non esse fatetur

Et caelo cecidisse sacro? sed sancta parentis

Desperare uetat pietas, clementia cuius

(Fas dixisse mihi, fas sit quoque dicta probasse)

465

Iustitiam excedit. nec tam me uoce seuera

Corripiens ubi sis, trepido quid pectore uoluas,

Terret quam recreat, quod adhuc post crimina lapsum

Immersumque metu latebris ac paene sepultum

Euocat et reuocat. nec longa exempla petantur:

470

Ipsa probat dominum mitem donatio culpae.

Postquam excussa reos distinxit quaestio summos,

Incipit omnipotens (caelum, mare, terra loquenti

Intremit, et uastos pandit concussa recessus,

Dumque reos punit sententia, Tartara fecit):

475

"Quandoquidem nostris tutum decedere iussis

Duxistis, serie sceleris qua culpa cucurrit,

Hac mihi iusta nouos feriet censura nocentes.

Inter cuncta, frui toto quae iussimus orbe,

Tu maledictus eris et peior, quam tegis intus,

480

Inuida mens, coluber, qui caelum intrare creatos

Deiecisti homines uetitasque attingere fruges

Fraude tua impulsis praedurae mortis origo es.

Vt condigna nefas poenae mensura sequatur-

Immersisti homines terrae: et tu stratus iniquo

485

Membra solo duram sulcabis pectore terram;

Fecisti peccare cibis: pro talibus ausis

Et tu semper edes squalentia uiscera terrae.

Et quia te dignum placuit tibi, primus ut esses

Inuentor mortis, poena moriere cruenta

490

Humanique odium generis specialiter armans

In genus omne tuum, saeuis imbute uenenis,

Vt perimare magis, semper timeare iubebo.

Atque huius, prima gaudes quam fraude subactam,

Inferior pedibus degens et pectore pronus

495

Extremis tantum sic insidiabere plantis,

Vt capiti trepidans etiam uestigia figat."

Dixit et exsanguem sic est exorsus in Euam:

"At tu quae minimum solam te perdere fructum

Esse putans sceleris, misero iam mente nocendi

500

Insidiata uiro dominataque crimine tanto es,

Praebebis famulare iugum subiectaque duri

Arbitrium sensura uiri patiere labores

Casibus assiduis, ut, coeptum quae prior ausa es

Multiplicare nefas, multis uersere periclis,

505

Et pariens crebris adeo torquebere natis,

Vt quos mortalis faciet tua culpa creari,

Mortis nonnumquam lacerae sint causa parenti."

"Tu quoque, cui monitus nostros et prima salutis

Vincula femineis postponere fraudibus auso

510

Sponte mori placuit, talem reus excipe sortem:

Criminibus tellus, quam tu sulcabis aratro,

Sit maledicta tuis, spinas tribulosque minaces

Culta ferat fallatque tuum spes improba uotum.

Tu mihi desisti mente inseruire fideli:

515

Nec tibi terra fidem seruet. tu uiuere laetus

His in deliciis et cunctis uiuere saeclis

Sponte recusasti: duro nunc uiue labore,

Viue in miseriis, donec te lenta senectus

Terram, quod magis es, faciat terraeque refundat."

520

Dixit et ignaros caelum defendere membris

Veste tegit pecudum miserans uitamque tueri

Edocet. at ne iterum facinus, quod mente gerebat,

Auderet mortis formidine percitus Adam,

Si rerum ignarus, primi quod iuris habebat,

525

Arbore uitali post causae extrema superbum

Auxilium repetens, nulla patris arte redemptus

Viueret et mundo iam mysticus ordo labaret

Ac miseros semperque reos grauiora manerent,

Continuo sacris iussos decedere lucis

530

Expediunt uenti, nemoris quos silua profundi

Concitat (ast illos libranti turbine nexos

Continet aura uehens et spiritus aera totum

Natura uergente rapit) terrisque relatos,

Vnde datum corpus, mollito flamine ponunt

535

Expertes tanti spatii expertesque pericli,

Sed non expertes, agitat qui corda, doloris.

Quo ruerint, quid perdiderint, quae uita sequatur,

Quae fuerit, tristis mentem collatio uexat,

Quae diuersa magis cumulat, secumque uolutant,

540

Quanto aliud iam sint, quanto mutatus uterque

Se quaerat, dubii culpae hoc adscribere primae

Et poenae, uim nosse mali quod compulit error,

An hoc esse mori, uel, si grauiora supersunt,

An detur reditus miseris, an fine perenni

545

Perdant quod superest, an cum uia mortis amarae

Per lignum ingruerit mundo populisque futuris,

Possit adhuc aliquod per lignum uita redire.