Ante polos caelique diem mundique tenebras,
Ante operum formas uel res uel semina rerum
Aeternum sine fine retro, sine fine futuri
Esse subest cui semper, erat deus unus, apud quem
5
Viuebat genitus uerbum deus et simul almus
Spiritus, arcani uitalis summa uigoris.
Vna trium quo se uegetans substantia nexu
Ingenita <sese> semper uirtute beabat
Regnabatque potens, in maiestate creandi
10
Iam res et causas rerum casusque futuros
Et facienda uidens gignendaque, mente capaci
Saecula dispiciens et quicquid tempora uoluunt
Praesens semper habens. immensum mole beata
Regnum erat ipse suum, regni nec teste carebat,
15
Virtus trina deus, qui primum semine nullo
Corpora dans rebus, dum res exsistere cogit,
Vt nostrum faceret munus, quod solus habebat
Solus norat opus, ditem absoluentia mundum
Cuncta simul genuit, sed partibus edita certo
20
Limite distinguens speciali protulit ortu,
Motus ut in seriem iam tempora conderet ordo.
Nam nec sacrilegi sensit quod lingua furoris
Casus mentis inops, dum nescia semina uoluit,
Tam prudens contorsit opus, nec dicere natum
25
Ante diem fas est, quia tempore nata mouentur
Et nullum tunc tempus erat, neque credere retro
Aeternum ac stabilem semper tenuisse uigorem,
Nam quod corporibus constat coepisse fatendum est.
Corpus enim, quod plaga terit, quod tempora soluunt
30
Atque abolent, ipso qui tendit in ultima fine
Principium ostendit, quod quae sortita probantur
Aut facta credi par est aut nata putari.
Nam quae nascuntur cum tempore mota ferantur,
Tempora post mundi molem currentia nasci
35
Quod prius est et corporibus constare necesse est
Non potuisse probant, fieri potuisse fatentur.
Factum igitur constat mundum, quod quisque subactus
Annuit et uero conuictus dogmate credit;
Concessit fecisse deum, qui numine uerbi
40
Et uirtute potens quicquid natura putatur
Disposuit, iussit, monuit munusque creatum
Succiduis uicibus semper fugitiua reformans
Sustinet ac uolucrem retrahens circumrotat orbem.
Et si maluerit totum dissoluere raptim,
45
Esse adimat rebus nec solum hoc esse, sed ipsum
Praeteritis tollat qua scit ratione fuisse.
Pro uis quanta patris, pro quanta est gloria uerbi!
Quis modus in toto, quae summa in munere, cuius
Excelsi conuexa poli terraeque iacentes
50
Pars prima est operis? sed terras texerat aequor
Aeraque in medio sordenti nube madentem
Vmbra poli densis urgebat caeca tenebris.
Et sacer extensis impendens spiritus undis
Altrices animabat aquas ac semina rerum
55
Nondum compositis fundenda ad germina terris
Insinuanda dabat, cum lux immissa superne
Emicuit cogente deo discretaque nigrum
Vmbra peplum retrahens summo discessit Olympo
Et medias obiecit aquas fugiensque sequentis
60
Mox pos terga fuit. nomen sic meta diei
Imposuit lucis spatiis mundoque refusam
Noctem intercisae parilem fecere tenebrae.
Rursum mane nouum: primo iam uespere pulso
Reddita lux nituit, cum se firmissima moles
65
Fluctibus a mediis concreto corpore tendens
Extulit et duro late solidata rigore
Diuisas suspendit aquas gelidumque profundum
Axibus obiecit calidis seque aequore saepto
Nixa superfudit rebus, quas circite uasto
70
Clausit, et antiquum spoliauit nomine caelum.
Forsitan hic aliquis sic secum errore perito
Disserat: "aetheriis ne desint pabula flammis
Et nimius calor ima petens alimenta sequendo
Exurat mortale genus caelumque coruscum
75
Non possint terrena pati, subiecta deorsum est
Machina firma poli quae, dum nos protegit umbra,
Et uelatur aquis." talis sed quaerere causas
Mens fuge nostra procul; plus sit tibi credere semper
Posse deum quicquid fieri non posse putatur.
80
Et magnum pelagus super astra et sidera ferri
Ipsorum ratione proba, qui credere nolunt
Et mundum pendere uolunt, quem conditor ipse
Incomprensibili semper ratione gubernans
Gestet et immenso constantem pondere uoluat.
85
Tertia lux tumidos stupuit discedere fluctus,
Cum deus impulsis reliqui iam gurgitis undis
Aereis magnum spatiis patefecit inane.
Arida tunc primum mundi pars ima retectam
Ostendit faciem tremefactaque numine uerbi
90
Caerula nudatas cinxerunt aequora terras.
Quas uario raptim iussas uiridescere fetu
Luxuriosa nouo texerunt germina limo
Et rudis e tenero prorumpens caespite laetis
Iactauit se silua comis ac frugibus ipsis,
95
Quaeque ferens proprium semen, testata satorem est.
Iam tribus exactis motu succensa citato
In flammas ignisque globum se cogere iussa est
Solis prima dies fundataque semina lucis
Puniceos roseo sparserunt fomite crines
100
Lunaque, noctis honor, proprio seu lumine fulsit
Seu ueniente globo radios percussa refudit,
Inferiore uia soli subiecta pependit,
Astraque distinctis mundum pingentia zonis
Floribus aetheriis uarios uibrare colores
105
Et magis ornatis caelum splendere tenebris
Caerula nox stupuit, rutilis dum spicula flammis
Fusa micant urgentque alacres noua sidera iactus.
Quae iubar obducit radiis lucisque profundae
Quadam nocte tegit signataque limite certo
110
Tempora dissiciens, certa statione peracta
Praecipitisque poli numerosa uice redire,
Ire semel iussus reuolutum conficit annum
Artificemque sacrum mira compage fatetur.
Quinta dies mouit spirantia corpora ponto,
115
Quae liquor ex facili genuit sparsitque profundo,
Delicias pelagi, uario quas germine miris
Formauit natura modis, quae iussa creare
Pro toto partes etiam sibi uiuere rerum
Cogit et in brutas animam dedit ire figuras,
120
Quaeque salis tumidi squalentia gurgite terga
Nullo fine leuent molli differta sagina,
Ni uelox uastis praescribat terminus aeui.
Corporibus fauet ipse liquor genitalis alumnis,
Qui terrae quoque germen alit cumulataque membra
125
Dissoluit potius, quae plus extenderat umor.
Hinc uolucres quoque, molle genus, traxere uigorem:
Dum liquidas conformat aquas immissaque pontum
Vita subit, feruent iterum tumida aequora partu
Non sibi feta suo, iamiamque emissa profundo
130
Squamea turba salo summas dum surgit in undas,
Quae uolitabat aquis, sensim natat aere puro
Et docet aetherios contingere posse recessus
Hoc animal, nitidis quod rursum nascitur undis.
Iam bis terna dies claro radiabat Olympo,
135
Tertia post calidi genitalia munera solis
Iamque tepens tellus grauidos laxauerat artus,
Cum maiora agitans iussit deus edere terram
Omne animal, ratio uegetat quod sola mouendi,
Cui seruire datum quo rerum postulat usus.
140
Nec mora prorumpunt fetis uitalia terris
Pignora, quaeque sui generis sortita figuras,
Indiga iam domini, quem propter cuncta parauit
Qui solus potis est etiam facienda creare.
Hinc iam fas mihi sit quaedam praestringere, quaedam
145
Sollicito trepidum penitus transmittere cursu,
Mutata quaedam serie transmissa referre.
Postquam cuncta datus generatim protulit ordo,
Quae mandante deo tum plenus mente parentis
Filius omnipotens faceret sanctusque probaret
150
Veris plena bonis et multa dote referta
Spiritus ac longam in seriem mansura foueret
Causa datur mundo propior, cui iusta uicissim
Causa prior. iam mundus erat, iam sidera et ortus
Aetheraque et uitreum pelagus terraeque uirentes;
155
Ni spectator adest, quem tantae gloria molis
Impleat atque oculis auidum per singula ducat,
Quid possint conferre deo? possessio nulla est,
Si rerum possessor abest. tunc rector Olympi:
"Stat data summa operi, bona sunt quaecumque creaui.
160
Nunc hominem faciamus" ait, "qui regnet in orbe
Et sit imago dei. similem decet esse creanti,
Liber ad arbitrium fruitur qui mente creatis."
Dixerat haec et factus homo, seu corpore toto,
Siue anima ac specie, forsan quo more futura,
165
Quo facienda facit, quo factum semper habebat
Iam prope <praeterito quod nondum accesserat aeuo.
Et mox praepositum rebus cum coniuge iussit
Crescere per subolem terrasque replere uacantes.
Iam bene sic dicente deo natura creandi
170
Imposita est cunctis, quae per se uiua mouentur.
Septima lux magnum uidit cessasse parentem,
Sed generum numeros tantum desisse creare
Et requiem tenuisse suam, meritoque sacrata est,
Diuersum quae uidit opus; nam hoc quoque plenum est
175
Virtutis cessasse deum, posuisse labores.
Formam progenitis, qua praemia digna pararent,
Bis ternis satis est dominum spectasse diebus;
Septima lux docuit ueneranda exempla quietis,
Quam sperare iubet populos pro munere uitae
180
Semper post operum tribuendam facta piorum.
Haec quoque lux illa est, dira qua Tartara Christus
Soluit et euicto reditum patefecit Auerno,
Dum requiescit humi patriam rediturus in aulam.
Sic cessare deus, sic otia sumere nouit,
185
Plus ut agat cessans: pariter sine fine quiescens
Ac sine fine operans seriemque et tempora miscens
Cessando consummat opus, quodcumque crearat,
Vt faceret, primumque hominem iam corpore donat,
Qui postremus erat (nam causas condere rerum
190
Non quod membra dare est), seu cum sic septima currat,
Vt maneat quoque sexta dies, quia sexta profecto
Hoc quod prima deo est praesto omnia semper habenti
Quae nobis fugiunt, post quaeuis tempora summus
Auctor adhuc hominem sexta sic luce figurat,
195
Siue, ut nos merito rebus praestare creatis
Quos facit ipse manu, doceat, manifestius edit
Nunc, quod factus homo est, solidoque hoc intimat orbi:
"Omnia, quaeque mouent anima, generata iubente,
Vos operante deo." tanto quis digna parenti
200
Laudis sacra ferat, qui mundum atque omnia raptim
Imperio explicuit, dumque imperat esse, peregit?
Nos facit esse mora, nos circum impendere sacri
Dignatur curam studii suadetque putari
Paene laboris opus; facilem nam cedere limum
205
Et flexum formamque sequi qua ducitur arte
Arripit ac sacra qualem iam mente gerebat
Explicat in speciem, flatuque immissa uaporo
Vita rigauit humum. tellus mollita liquore
Partim facta caro est, sanguis, qui lubricus umor,
210
Distendit mollis per nota foramina uenas,
Et mentis iam plenus homo est terraque repulsus
Exilit ac dominum prudens rationis adorat.
Non aliter ruptis mandata resurgere bustis
Corpora uera fides, cum caelo illapsa patenti
215
Maiestas grauidae reserat caua uiscera terrae.
Nam quod non habuit cum sic e puluere summo
Informante deo propriae uirtutis egena
Ediderit, facile est, ut iudice reddat eodem
Iussa quod accepit. sic totum forma futuri est
220
Quod prius est genitum, dumque ipse ita conditur Adam,
Vt repetita sacrum geminet narratio munus,
Vtile praeseritur populos quandoque renasci.
Quorum fonte dato iam tunc et origine summa,
Eoos aperit felix qua terra recessus,
225
Editiore globo nemoris paradisus amoeni
Pangitur et teretis distinguitur ordine siluae.
Hic, ubi iam spatiis limes discernitur aequis
Solis et aeternum paribus uer temperat horis,
Illic quaeque suis diues stat fructibus arbor
230
Pomaque succiduis pelluntur mitia pomis,
Quae sunt blanda oculis et miri plena uigoris
Membra animosque fouent pascuntque sapore et odore.
Tellus sidereos uibrat distincta colores
Semper flore nouo, quaeque arida tegmine sicco
235
Iam fragiles soluunt calamos, animata uigore
Muneris ambrosii spirantia cinnama fundunt.
Sed nec quod Medus redolet uel crine soluto
Flagrat Achaemenius, quod molli diues amomo
Assyrius messisque rubens Mareotica nardo,
240
Quod Tartesiaci frutices, quod uirga Sabaei
Quodque Palaestinus lacero flet uulnere ramus
Aera diuerso cessant infundere sensu.
Namque huc cuncta deus pariter, quae singula certis
Accepit natura locis, conferta regessit;
245
Motaque dum leni uibrat nemus aura meatu,
Vnum ex diuerso nectar permiscet odore
Fitque nouum munus, sibi nulla quod asserat arbor,
Quaque tremens blando sensim iactata fragore
Commotis trepidat foliis, sonat arbore cuncta
250
Hymnum silua deo modulataque sibilat aura
Carmina: nec uacuus uanum quatit aera motus;
Quippe apud auctorem, qui totum mole sub una
Res rebus nectens alterna lege retentat,
Nil uacat aut uanam species tenet ulla figuram.
255
Atque ipsum fortasse nemus siluaeque coruscae
Argumenta operum sunt et plantaria rerum,
Inque hominum cultum nudo quod nomine uenit,
Certum ibi corpus habet proprioque in stipite floret
Gloria, simplicitas, studium, uigilantia, somnus,
260
Cura, salus, terror, facundia, gratia, motus
Affectusque animae stimuli, custodia, uirtus,
Et totum quod mundus habet, quia nascitur illic,
Hic uiget ac mentes agitat sensusque ministrat.
Sed satis hoc fidei est, laeto quod semine surgens
265
Hinc arbor uitae celsis petat aera pomis,
Illinc diuerso nocitura peritia fructu
Examen rerum suspenderit arbore legis.
At gremium sacri nemoris, quod silua coronat,
Fons rigat et diti prolem uirtute maritat,
270
Quadrifido tumidum laetus caput amne resoluens
Ditior oceano; iugi nam gurgite promptus
Hic proprios donat latices, ille accipit omnes
Et non sentit aquas; minor est qui crescere tantis
Fluctibus infusis quam qui decrescere nescit
275
Amnibus effusis. primo sed flumine Phison
Prosilit exultans, pars fontis quarta beati,
Edens natura quas dat prudentia dotes,
Gangetisque replet populos ac regna Euilantum
Distendit limo terrasque et semina uoluens
280
Quae facit arua serit. nudis qua squalet harenis,
Aurea fulgentis inter ramenta metalli
Fulmineo rutilans carbunculus igne coruscat
Ac uiridi radiat fulgescens luce smaragdus.
Nec minor inde Geon, placidis sed mitior undis
285
Niliacas attollit aquas arsuraque late
Diluuio tegit arua pio caeloque repugnans
Temperat Aethiopum stagnis refluentibus auras.
Tertius hinc rapido procurrens gurgite Tigris
It comes Euphrati, iuncta quos mole ruentes
290
Tellus uicta cauo sorbet patefacta barathro,
Donec in Armeniae saltus ac Medica pascua
Quos non sustinuit nec iam capit euomat amnes.
Sed Tigris nigro tamquam indignatus Auerno
Prosilit aetherias motu maiore sub auras
295
Et rursum spelaea subit mersusque cauernis
Intus agit fremitus et fortior obice factus
Multiplicatur aquis artoque citatior antro
Exit et Assyrios celeri secat agmine campos.
Iustior Euphrates, diti qui gurgite largus
300
Irrigat arentes subiectae Persidis agros
Mollibus elicitus riuis atque omnibus aeque
Seruit et humanos totum se praebet in usus,
Donec siccus aquis nomen quoque prodigus ipsum
Consumat terris, pelagi quod debuit undis.
305
Haec igitur cuncto naturae ditia fetu
Regna, tot et tanta uirtutum dote refertae
Deliciae prima est hominis possessio primi,
In quam deductus uita exultare perenni
Accola iussus erat; iamque inter munera prima,
310
Dum fit dignus adhuc discitque labore mereri,
Quo potitur, plenae fructum uirtutis adeptus
Expers curarum uotique ignarus agebat:
Tantum apud auctorem est meriti pro nomine summi
Nondum aliquid meruisse mali. quantumne putamus
315
Soluere posse patrem rediturae in tempora uitae,
Cuius apud famulos iam tunc largitio prima,
Non merces paradisus erat? quodque illa seuerae
Legis scita tulit libertatemque repressit,
Spondet adhuc maiora bonis et praemia seruat,
320
Qui causam meritis statuit, cum, "uescere", dixit,
"Arboribus cunctis; hanc tantum horrere memento,
Quae diuersarum gestans examina rerum
Tunc uos scisse bonum, morsu cum laesa profano,
Nosse malum faciet, mortis quod poena sequatur."
325
Tali lege data ratio docet alta parentis
Quod non mortalem fieri, sed uiuere dignum
Esse hominem uoluit, dignum obseruantia parua
Quem faceret. pro quanta dei indulgentia magni est!
Nostrae laudis opus fieri, quod sponte benigna
330
Largitur famulis, nostri cupit esse laboris
Et se quod donat mauult debere uideri.
At tu, quem sacri nectit custodia iuris,
Ne querere, angustis quod clausa licentia metis
Parte sit orba sui: nihil hac tibi lege recisum est.
335
Ante potestatem tantum terraeque marisque
Nanctus eras, nunc iam regni uitaeque perennis,
Nunc et mortis habes. tunc ut sibi cuncta parentem
Indulsisse pium rudis incola crederet orbis,
Omne animal, quod adhuc tellus dare iussa creauit
340
Et tacito, uernans in corpore, semine fudit
Iussit adesse deus proprioque obedire tyranno,
Summaque post generum uocitamina dicere partis
Nomina ceu famulis rebus quo figeret Adam;
Ammonitu domini tanta inter munera uitae
345
Qui dedit et nomen proprium. nec fit mora: sistit
Omne genus natura deo, quacumque creatum est
Mundi parte noui; coeunt tam dissona motu
Temporis unius spatio, quae fortia nisu,
Molli lenta gradu, rapido promptissima cursu
350
Impete praecipiti uel prona per aera labi
Vel subnixa fretis et pondere lubrica ferri
Instruxit genitor, diuerso munere donans,
Armauitque manu, cornu, pede, dente, ueneno
Atque aliis, quibus artis inops animique minoris
355
Concretum muniuit opus. sed nemo animantum
Aequa homini specie uultuque habituque uigebat
Et prope collato maiorem addebat honorem,
Totque inter duplici uitam illustrantia sexu
Impar solus erat, dudum qui coniugis aptam
360
In se materiem gignendae ignarus habebat.
Ergo opus adgreditur notum deus ictaque raptim
Corda uiri tanto dissoluit languida somno,
Mentis ut experti pollens subducere costam,
Dum surgit caro iussa sequi pellisque recedens
365
Os simul et medium non intermiscet hiatum,
Illaesis raperet membris et corpore sano.
Quae pandens, uarios mox et digesta per artus
Accepit formam calidaque animata medulla
Traxit opus uitae, sexu iam grata secundo,
370
Ac permissa suo uocitata est Eua marito.
Hoc nunc turba loco stolidissima desine tandem
Antistare sacro quicquam censere parenti:
Cur sic quippe uiri formata est femina membris
Prima sui, posset molli cum puluere fingi,
375
Posset et ex nihilo? causa est haec uera profecto,
Ne naturalis potius sibi sumeret ordo
Vel quod homo ex homine est liquidoque patesceret orbi
Omnia facta simul tunc, ut cognatio quaedam
Alternum curae propriae misceret amorem
380
Semet in alterius cogens agnoscere membris.
Hinc est, ignarus partem quod senserit Adam
Se recepisse sui; tetigit noua gratia mentem
Affectusque oculis in uiscera nota receptus
Irruit et tanto penetrauit in ossa calore,
385
Vt iam scire daret, quod nomen coniugis uxor,
Quod dulces nati postponendique parentes
Coniugibus. quid? iam una duos in carne manere
Aeternam pariter uitam ducentibus esset
(Nam dum terrarum uitiis et labe carerent,
390
Diuinis uiguere animis, nullius egeni
Quas dabat orbis opes; non quippe obnoxia morbis
Corpora gestabant cupidi nec uentris alumna;
Tantum in deliciis cibus et quod postulat usus
Nondum erat auxilium uitae propriumque uigebat
395
Immortale animae), ni serpens dira ueneno
Maioris stimulata mali dissoluere legem
Talibus incautam suasisset fraudibus Euam:
"O uitae melioris inops rerumque bonarum
Gens ignara homines! nam qui dinoscere nescit,
400
Quo distent diuersa bonis, hic nec bona nouit.
Atque ideo augustos homini fas carpere fructus
Noluit esse deus, ne mentis nube remota
Dent animis oculos et quae sint optima, rerum
Altera pars per cuncta docens arcana peritos
405
Dis faciat similes." hic nunc excurrere paulum
Fas fuat et turpes ueterum deflere ruinas.
A nimium miseri gentiles, quos furor egit
In uarios ritus! patet, in qua morte profani
Funditus occiderint. nomen plurale deorum
410
Serpentis primum sonuit uox impia diri
Qui mortis tunc causa fuit. nam credula postquam
Rupit sacrilegis praescriptum morsibus Eua,
Experti iam docta mali, solacia culpae
Quaerit et in crimen facilem tractura maritum,
415
Qua periit prior, arte petit. sic hoste subactus
A gemino cedit sceleri miserabilis Adam
Pomaque libauit sacro blandissima suco.
Sed quia legis in his suberant praescripta seuerae
Plus quam uipereo mortem allatura ueneno,
420
Vt primum illicito uiolarunt membra sapore,
Confestim sensere nefas facinusque peractum
Creuit et ignaro percussit pectora sensu.
Hinc timor, inde pudor; quippe antea degere nudis
Et nescire datum, siue almi plena uigoris
425
Corda rudes homines celsarum conscia rerum
Et caelo tantum mundoque intenta ferentes
Pectora ad exemplum semper conuersa parentem,
Dum secretorum miracula diuinorum
Paene incorporeae mentis splendore notarent,
430
Nondum contigerat membrorum cura suorum
Amentes meliore anima, seu corpora nulla
In senium soluenda mora penetrare nequibat
Motus, qui sciri faceret quodcumque necesse est.
Postquam deseruit uitae uigor ille perennis
435
Iam mortale animal, demum frigusque calorque
Aeriae subiere uices ac uestis egenos
En se senserunt homines sexuque latenter
Erubuere suo. tacitis miserabile questi
Fletibus umbrosae foliis noua tegmina fici
440
Texunt consertis, post culpam mente receptum
Corpore uelato denudatura pudorem.
Nec satis hoc trepidis. quid agant, qua crimen inustum
Seque ipsos fugiant? cuperent, si forte paterent,
Condere se terris: adeo contermina poenae
445
Culpa suae est, ut iam miseros mortale pauentes
Mortis imago iuuet. siluas umbrosaque lustra
Obtendunt, uanae solacia falsa latebrae.
Nam quo te timidum fas est subducere corpus,
Te, te, inquam, qui mox primus retrahendus es, Adam?
450
Virtus uiua patris mundi occultissima praesens
Implet et immensos exit diffusa recessus.
Sed uerum nefas est pauidos fraudare latebra.
Ille potest dominum fugiens euadere summum,
Qui fugit ad dominum; sola quem mente relinquens
455
Quam uastis iaceas et non celere tenebris!
Voce uocans ubi sis, pariter testatur utrumque.
Nam cur te cernens quaerit deus et, cui praesens
Semper eris, cui te proprio subducere furto
Nec mors ipsa potest, fragili quam mente subisti,
460
Cur ubi sis quaerit, nisi quod te more doloris
Lapsum sponte tua secum non esse fatetur
Et caelo cecidisse sacro? sed sancta parentis
Desperare uetat pietas, clementia cuius
(Fas dixisse mihi, fas sit quoque dicta probasse)
465
Iustitiam excedit. nec tam me uoce seuera
Corripiens ubi sis, trepido quid pectore uoluas,
Terret quam recreat, quod adhuc post crimina lapsum
Immersumque metu latebris ac paene sepultum
Euocat et reuocat. nec longa exempla petantur:
470
Ipsa probat dominum mitem donatio culpae.
Postquam excussa reos distinxit quaestio summos,
Incipit omnipotens (caelum, mare, terra loquenti
Intremit, et uastos pandit concussa recessus,
Dumque reos punit sententia, Tartara fecit):
475
"Quandoquidem nostris tutum decedere iussis
Duxistis, serie sceleris qua culpa cucurrit,
Hac mihi iusta nouos feriet censura nocentes.
Inter cuncta, frui toto quae iussimus orbe,
Tu maledictus eris et peior, quam tegis intus,
480
Inuida mens, coluber, qui caelum intrare creatos
Deiecisti homines uetitasque attingere fruges
Fraude tua impulsis praedurae mortis origo es.
Vt condigna nefas poenae mensura sequatur-
Immersisti homines terrae: et tu stratus iniquo
485
Membra solo duram sulcabis pectore terram;
Fecisti peccare cibis: pro talibus ausis
Et tu semper edes squalentia uiscera terrae.
Et quia te dignum placuit tibi, primus ut esses
Inuentor mortis, poena moriere cruenta
490
Humanique odium generis specialiter armans
In genus omne tuum, saeuis imbute uenenis,
Vt perimare magis, semper timeare iubebo.
Atque huius, prima gaudes quam fraude subactam,
Inferior pedibus degens et pectore pronus
495
Extremis tantum sic insidiabere plantis,
Vt capiti trepidans etiam uestigia figat."
Dixit et exsanguem sic est exorsus in Euam:
"At tu quae minimum solam te perdere fructum
Esse putans sceleris, misero iam mente nocendi
500
Insidiata uiro dominataque crimine tanto es,
Praebebis famulare iugum subiectaque duri
Arbitrium sensura uiri patiere labores
Casibus assiduis, ut, coeptum quae prior ausa es
Multiplicare nefas, multis uersere periclis,
505
Et pariens crebris adeo torquebere natis,
Vt quos mortalis faciet tua culpa creari,
Mortis nonnumquam lacerae sint causa parenti."
"Tu quoque, cui monitus nostros et prima salutis
Vincula femineis postponere fraudibus auso
510
Sponte mori placuit, talem reus excipe sortem:
Criminibus tellus, quam tu sulcabis aratro,
Sit maledicta tuis, spinas tribulosque minaces
Culta ferat fallatque tuum spes improba uotum.
Tu mihi desisti mente inseruire fideli:
515
Nec tibi terra fidem seruet. tu uiuere laetus
His in deliciis et cunctis uiuere saeclis
Sponte recusasti: duro nunc uiue labore,
Viue in miseriis, donec te lenta senectus
Terram, quod magis es, faciat terraeque refundat."
520
Dixit et ignaros caelum defendere membris
Veste tegit pecudum miserans uitamque tueri
Edocet. at ne iterum facinus, quod mente gerebat,
Auderet mortis formidine percitus Adam,
Si rerum ignarus, primi quod iuris habebat,
525
Arbore uitali post causae extrema superbum
Auxilium repetens, nulla patris arte redemptus
Viueret et mundo iam mysticus ordo labaret
Ac miseros semperque reos grauiora manerent,
Continuo sacris iussos decedere lucis
530
Expediunt uenti, nemoris quos silua profundi
Concitat (ast illos libranti turbine nexos
Continet aura uehens et spiritus aera totum
Natura uergente rapit) terrisque relatos,
Vnde datum corpus, mollito flamine ponunt
535
Expertes tanti spatii expertesque pericli,
Sed non expertes, agitat qui corda, doloris.
Quo ruerint, quid perdiderint, quae uita sequatur,
Quae fuerit, tristis mentem collatio uexat,
Quae diuersa magis cumulat, secumque uolutant,
540
Quanto aliud iam sint, quanto mutatus uterque
Se quaerat, dubii culpae hoc adscribere primae
Et poenae, uim nosse mali quod compulit error,
An hoc esse mori, uel, si grauiora supersunt,
An detur reditus miseris, an fine perenni
545
Perdant quod superest, an cum uia mortis amarae
Per lignum ingruerit mundo populisque futuris,
Possit adhuc aliquod per lignum uita redire.