Rutilius Namatianus de reditu suo 1

Altre sezioni


Velocem potius reditum mirabere, lector,

      Tam cito Romuleis posse carere bonis.

Quid longum toto Romam uenerantibus aeuo?

      Nil umquam longum est quod sine fine placet.

5

O quantum et quotiens possum numerare beatos

      Nasci felici qui meruere solo!

Qui Romanorum procerum generosa propago

      Ingenitum cumulant urbis honore decus!

Semina uirtutum demissa et tradita caelo

10

      Non potuere aliis dignius esse locis.

Felices etiam qui proxima munera primis

      Sortiti Latias obtinuere domos!

Religiosa patet peregrinae Curia laudi,

      Nec putat externos quos decet esse suos;

15

Ordinis imperio collegarumque fruuntur

      Et partem Genii quem uenerantur habent:

Quale per aetherios mundani uerticis axes

      Concilium summi credimus esse dei.

At mea dilectis fortuna reuellitur oris,

20

      Indigenamque suum Gallica rura uocant.

Illa quidem longis nimium deformia bellis,

      Sed quam grata minus, tam miseranda magis.

Securos leuius crimen contemnere ciues:

      Priuatam repetunt publica damna fidem.

25

Praesentes lacrimas tectis debemus auitis:

      Prodest admonitus saepe dolore labor.

Nec fas ulterius longas nescire ruinas

      Quas mora suspensae multiplicauit opis:

Iam tempus laceris post saeua incendia fundis

30

      Vel pastorales aedificare casas.

Ipsi quin etiam fontes si mittere uocem

      Ipsaque si possent arbuta nostra loqui,

Cessantem iustis poterant urgere querelis

      Et desideriis addere uela meis.

35

Iamiam laxatis carae complexibus urbis

      Vincimur et serum uix toleramus iter.

Electum pelagus, quoniam terrena uiarum

      Plana madent fluuiis, cautibus alta rigent.

Postquam Tuscus ager postquamque Aurelius agger,

40

      Perpessus Geticas ense uel igne manus,

Non siluas domibus, non flumina ponte coercet,

      Incerto satius credere uela mari.

Crebra relinquendis infigimus oscula portis:

      Inuiti superant limina sacra pedes.

45

Oramus ueniam lacrimis et laude litamus,

      In quantum fletus currere uerba sinit:

"Exaudi, regina tui pulcherrima mundi,

      Inter sidereos Roma recepta polos,

Exaudi, genetrix hominum genetrixque deorum,

50

      Non procul a caelo per tua templa sumus:

Te canimus semperque, sinent dum fata, canemus:

      Sospes nemo potest immemor esse tui.

Obruerint citius scelerata obliuia solem,

      Quam tuus ex nostro corde recedat honos.

55

Nam solis radiis aequalia munera tendis,

      Qua circumfusus fluctuat Oceanus.

Voluitur ipse tibi, qui continet omnia, Phoebus

      Eque tuis ortos in tua condit equos.

Te non flammigeris Libye tardauit harenis,

60

      Non armata suo reppulit Vrsa gelu:

Quantum uitalis natura tetendit in axes,

      Tantum uirtuti peruia terra tuae.

Fecisti patriam diuersis gentibus unam:

      Profuit iniustis te dominante capi.

65

Dumque offers uictis proprii consortia iuris,

      Vrbem fecisti quod prius orbis erat.

Auctores generis Venerem Martemque fatemur,

      Aeneadum matrem Romulidumque patrem:

Mitigat armatas uictrix clementia uires,

70

      Conuenit in mores nomen utrumque tuos:

Hinc tibi certandi bona parcendique uoluptas:

      Quos timuit superat, quos superauit amat.

Inuentrix oleae colitur uinique repertor

      Et qui primus humo pressit aratra puer;

75

Aras Paeoniam meruit medicina per artem,

      Factus et Alcides nobilitate deus:

Tu quoque, legiferis mundum complexa triumphis,

      Foedere communi uiuere cuncta facis.

Te, dea, te celebrat Romanus ubique recessus

80

      Pacificoque gerit libera colla iugo.

Omnia perpetuo quae seruant sidera motu,

      Nullum uiderunt pulchrius imperium.

Quid simile Assyriis conectere contigit armis?

      Medi finitimos condomuere suos;

85

Magni Parthorum reges Macetumque tyranni

      Mutua per uarias iura dedere uices.

Nec tibi nascenti plures animaeque manusque,

      Sed plus consilii iudiciique fuit.

Iustis bellorum causis nec pace superba

90

      Nobilis ad summas gloria uenit opes.

Quod regnas minus est quam quod regnare mereris:

      Excedis factis grandia fata tuis.

Percensere labor densis decora alta tropaeis

      Vt si quis stellas pernumerare uelit;

95

Confunduntque uagos delubra micantia uisus:

      Ipsos crediderim sic habitare deos.

Quid loquar aerio pendentes fornice riuos,

      Qua uix imbriferas tolleret Iris aquas?

Hos potius dicas creuisse in sidera montes;

100

      Tale giganteum Graecia laudet opus.

Intercepta tuis conduntur flumina muris;

      Consumunt totos celsa lauacra lacus.

Nec minus et propriis celebrantur roscida uenis

      Totaque natiuo moenia fonte sonant.

105

Frigidus aestiuas hinc temperat halitus auras,

      Innocuamque leuat purior unda sitim.

Nempe tibi subitus calidarum gurges aquarum

      Rupit Tarpeias hoste premente uias.

Si foret aeternus, casum fortasse putarem:

110

      Auxilio fluxit, qui rediturus erat.

Quid loquar inclusas inter laquearia siluas,

      Vernula qua uario carmine ludit auis?

Vere tuo numquam mulceri desinit annus;

      Deliciasque tuas uicta tuetur hiemps.

115

Erige crinales lauros seniumque sacrati

      Verticis in uirides, Roma, recinge comas.

Aurea turrigero radient diademata cono,

      Perpetuosque ignes aureus umbo uomat!

Abscondat tristem deleta iniuria casum:

120

      Contemptus solidet uulnera clausa dolor.

Aduersis sollemne tuis sperare secunda:

      Exemplo caeli ditia damna subis.

Astrorum flammae renouant occasibus ortus;

      Lunam finiri cernis, ut incipiat.

125

Victoris Brenni non distulit Allia poenam;

      Samnis seruitio foedera saeua luit;

Post multas Pyrrhum clades superata fugasti;

      Fleuit successus Hannibal ipse suos:

Quae mergi nequeunt nisu maiore resurgunt

130

      Exsiliuntque imis altius acta uadis;

Vtque nouas uires fax inclinata resumit,

      Clarior ex humili sorte superna petis.

Porrige uicturas Romana in saecula leges,

      Solaque fatales non uereare colos,

135

Quamuis sedecies denis et mille peractis

      Annus praeterea iam tibi nonus eat.

Quae restant nullis obnoxia tempora metis,

      Dum stabunt terrae, dum polus astra feret!

Illud te reparat quod cetera regna resoluit:

140

      Ordo renascendi est crescere posse malis.

Ergo age, sacrilegae tandem cadat hostia gentis:

      Summittant trepidi perfida colla Getae.

Ditia pacatae dent uectigalia terrae:

      Impleat augustos barbara praeda sinus.

145

Aeternum tibi Rhenus aret, tibi Nilus inundet,

      Altricemque suam fertilis orbis alat.

Quin et fecundas tibi conferat Africa messes,

      Sole suo diues, sed magis imbre tuo.

Interea et Latiis consurgant horrea sulcis,

150

      Pinguiaque Hesperio nectare prela fluant.

Ipse triumphali redimitus harundine Thybris

      Romuleis famulas usibus aptet aquas;

Atque opulenta tibi placidis commercia ripis

      Deuehat hinc ruris, subuehat inde maris.

155

Pande, precor, gemino placatum Castore pontum;

      Temperet aequoream dux Cytherea uiam,

Si non displicui, regerem cum iura Quirini,

      Si colui sanctos consuluique patres;

Nam quod nulla meum strinxerunt crimina ferrum,

160

      Non sit praefecti gloria, sed populi.

Siue datur patriis uitam componere terris,

      Siue oculis umquam restituere meis,

Fortunatus agam uotoque beatior omni,

      Semper digneris si meminisse mei."

165

His dictis iter arripimus: comitantur amici

      Dicere non possunt lumina sicca "uale."

Iamque aliis Romam redeuntibus haeret eunti

      Rufius, Albini gloria uiua patris;

Qui Volusi antiquo deriuat stemmate nomen

170

      Et reges Rutulos teste Marone refert.

Huius facundae commissa palatia linguae:

      Primaeuus meruit principis ore loqui.

Rexerat ante puer populos pro consule Poenos;

      Aequalis Tyriis terror amorque fuit.

175

Sedula promisit summos instantia fasces:

      Si fas est meritis fidere, consul erit.

Inuitum tristis tandem remeare coegi:

      Corpore diuisos mens tamen una tenet.

Tum demum ad naues gradior, qua fronte bicorni

180

      Diuiduus Tiberis dexteriora secat.

Laeuus inaccessis fluuius uitatur harenis

      Hospitis Aeneae gloria sola manet.

Et iam nocturnis spatium laxauerat horis

      Phoebus Chelarum pallidiore polo.

185

Cunctamur temptare salum portuque sedemus,

      Nec piget oppositis otia ferre moris,

Occidua infido dum saeuit gurgite Plias

      Dumque procellosi temporis ira calet.

Respectare iuuat uicinam saepius urbem

190

      Et montes uisu deficiente sequi,

Quaque duces oculi grata regione fruuntur,

      Dum se, quod cupiunt, cernere posse putant.

Nec locus ille mihi cognoscitur indice fumo,

      Qui dominas arces et caput orbis habet

195

(Quamquam signa leuis fumi commendat Homerus,

      Dilecto quotiens surgit in astra solo);

Sed caeli plaga candidior tractusque serenus

      Signat septenis culmina clara iugis.

Illic perpetui soles atque ipse uidetur

200

      Quem sibi Roma facit purior esse dies.

Saepius attonitae resonant Circensibus aures;

      Nuntiat accensus plena theatra fauor:

Pulsato notae redduntur ab aethere uoces,

      Vel quia perueniunt uel quia fingit amor.

205

Explorata fides pelagi ter quinque diebus,

      Dum melior lunae se daret aura nouae.

Tum discessurus studiis urbique remitto

      Palladium, generis spemque decusque mei.

Facundus iuuenis Gallorum nuper ab aruis

210

      Missus Romani discere iura Fori.

Ille meae secum dulcissima uincula curae,

      Filius affectu, stirpe propinquus, habet:

Cuius Aremoricas pater Exuperantius oras

      Nunc postliminium pacis amare docet;

215

Leges restituit libertatemque reducit

      Et seruos famulis non sinit esse suis.

Soluimus Aurorae dubio, quo tempore primum

      Agnosci patitur redditus arua color.

Progredimur paruis per litora proxima cymbis,

220

      Quorum perfugio crebra pateret humus.

Aestiuos penetrent oneraria carbasa fluctus:

      Tutior autumnus mobilitate fugae.

Alsia praelegitur tellus, Pyrgique recedunt

      Nunc uillae grandes, oppida parua prius.

225

Iam Caeretanos demonstrat nauita fines:

      Aeuo deposuit nomen Agylla uetus.

Stringimus hinc effractum et fluctu et tempore Castrum:

      Index semiruti porta uetusta loci.

Praesidet, exigui formatus imagine saxi,

230

      Qui pastorali cornua fronte gerit:

Multa licet priscum nomen deleuerit aetas,

      Hoc Inui castrum fama fuisse putat,

Seu Pan Tyrrhenis mutauit Maenala siluis

      Siue sinus patrios incola Faunus init;

235

Dum renouat largo mortalia semina fetu,

      Fingitur in uenerem pronior esse deus.

Ad Centumcellas forti defleximus Austro:

      Tranquilla puppes in statione sedent.

Molibus aequoreum concluditur amphitheatrum,

240

      Angustosque aditus insula facta tegit;

Attollit geminas turres bifidoque meatu

      Faucibus artatis pandit utrumque latus.

Nec posuisse satis laxo naualia portu;

      Ne uaga uel tutas uentilet aura rates,

245

Interior medias sinus inuitatus in aedes

      Instabilem fixis aera nescit aquis;

Qualis in Euboicis captiua natatibus unda

      Sustinet alterno bracchia lenta sinu.

Nosse iuuat tauri dictas de nomine thermas;

250

      Nec mora difficilis milibus ire tribus.

Non illic gustu latices uitiantur amaro

      Lymphaue fumifico sulphure tincta calet:

Purus odor mollisque sapor dubitare lauantem

      Cogit qua melius parte petantur aquae.

255

Credere si dignum famae, flagrantia taurus

      Inuestigato fonte lauacra dedit,

Vt solet excussis pugnam praeludere glebis,

      Stipite cum rigido cornua prona terit:

Siue deus, faciem mentitus et ora iuuenci,

260

      Noluit ardentis dona latere soli;

Qualis Agenorei rapturus gaudia furti

      Per freta uirgineum sollicitauit onus.

Ardua non solos deceant miracula Graios!

      Auctorem pecudem fons Heliconis habet:

265

Elicitas simili credamus origine lymphas,

      Musarum ut latices ungula fodit equi.

Haec quoque Pieriis spiracula comparat antris

      Carmine Messallae nobilitatus ager;

Intrantemque capit discedentemque moratur

270

      Postibus affixum dulce poema sacris.

Hic est qui primo seriem de consule ducit,

      Vsque ad Publicolas si redeamus auos;

Hic et praefecti nutu praetoria rexit.

      Sed menti et linguae gloria maior inest.

275

Hic docuit qualem poscat facundia sedem:

      Vt bonus esse uelit, quisque disertus erit.

Roscida puniceo fulsere crepuscula caelo:

      Pandimus obliquo lintea flexa sinu.

Paulisper litus fugimus Munione uadosum:

280

      Suspecto trepidant ostia parua salo.

Inde Grauiscarum fastigia rara uidemus,

      Quas premit aestiuae saepe paludis odor;

Sed nemorosa uiret densis uicinia lucis,

      Pineaque extremis fluctuat umbra fretis.

285

Cernimus antiquas nullo custode ruinas

      Et desolatae moenia foeda Cosae.

Ridiculam cladis pudet inter seria causam

      Promere, sed risum dissimulare piget.

Dicuntur ciues quondam migrare coacti

290

      Muribus infestos deseruisse Lares!

Credere maluerim Pygmaeae damna cohortis

      Et coniuratos in sua bella grues.

Haud procul hinc petitur signatus ab Hercule portus:

      Vergentem sequitur mollior aura diem.

295

Inter castrorum uestigia sermo retexit

      Sardoam Lepido praecipitante fugam;

Litore namque Cosae cognatos depulit hostes

      Virtutem Catuli Roma secuta ducis.

Ille tamen Lepidus peior ciuilibus armis

300

      Qui gessit sociis impia bella tribus,

Qui libertatem Mutinensi Marte receptam

      Obruit auxiliis urbe pauente nouis.

Insidias paci moliri tertius ausus

      Tristibus excepit congrua fata reis.

305

Quartus, Caesareo dum uult irrepere regno,

      Incesti poenam soluit adulterii.

Nunc quoque- sed melius de nostris fama queretur:

      Iudex posteritas semina dira notet.

Nominibus certos credam decurrere mores?

310

      Moribus an potius nomina certa dari?

Quicquid id est, mirus Latiis annalibus ordo,

      Quod Lepidum totiens reccidit ense malum.

Necdum discussis pelago permittimur umbris:

      Natus uicino uertice uentus adest.

315

Tenditur in medias mons Argentarius undas

      Ancipitique iugo caerula curua premit;

Transuersos colles bis ternis milibus artat;

      Circuitu ponti ter duodena patet:

Qualis per geminos fluctus Ephyreius Isthmos

320

      Ionias bimari litore findit aquas.

Vix circumuehimur sparsae dispendia rupis,

      Nec sinuosa graui cura labore caret:

Mutantur totiens uario spiramina flexu:

      Quae modo profuerant uela repente nocent.

325

Eminus Igilii siluosa cacumina miror,

      Quam fraudare nefas laudis honore suae.

Haec proprios nuper tutata est insula saltus,

      Siue loci ingenio seu domini genio,

Gurgite cum modico uictricibus obstitit armis

330

      Tamquam longinquo dissociata mari:

Haec multos lacera suscepit ab urbe fugatos,

      Hic fessis posito certa timore salus.

Plurima terreno populauerat aequora bello

      Contra naturam classe timendus eques:

335

Vnum mira fides uario discrimine portum

      Tam prope Romanis, tam procul esse Getis.

Tangimus Vmbronem; non est ignobile flumen,

      Quod tuto trepidas excipit ore rates:

Tam facilis pronis semper patet alueus undis,

340

      In pontum quotiens saeua procella ruit.

Hic ego tranquillae uolui succedere ripae;

      Sed nautas auidos longius ire sequor.

Sic festinantem uentusque diesque reliquit:

      Nec proferre pedem nec reuocare licet.

345

Litorea noctis requiem metamur harena:

      Dat uespertinos myrtea silua focos:

Paruula subiectis facimus tentoria remis:

      Transuersus subito culmine contus erat.

Lux aderat: tonsis progressi stare uidemur,

350

      Sed cursum prorae terra relicta probat.

Occurrit Chalybum memorabilis Ilua metallis,

      Qua nihil uberius Norica gleba tulit;

Non Biturix largo potior strictura camino,

      Nec quae Sardonico caespite massa fluit.

355

Plus confert populis ferri fecunda creatrix

      Quam Tartessiaci glarea fulua Tagi.

Materies uitiis aurum letale parandis:

      Auri caecus amor ducit in omne nefas:

Aurea legitimas expugnant munera taedas,

360

      Virgineosque sinus aureus imber emit:

Auro uicta fides munitas decipit urbes:

      Auri flagitiis ambitus ipse furit.

At contra ferro squalentia rura coluntur;

      Ferro uiuendi prima reperta uia est:

365

Saecula semideum, ferrati nescia Martis,

      Ferro crudeles sustinuere feras:

Humanis manibus non sufficit usus inermis,

      Si non sint aliae ferrea tela manus.

His mecum pigri solabar taedia uenti,

370

      Dum resonat uariis uile celeuma modis.

Lassatum cohibet uicina Faleria cursum,

      Quamquam uix medium Phoebus haberet iter.

Et tum forte hilares per compita rustica pagi

      Mulcebant sacris pectora fessa iocis:

375

Illo quippe die tandem reuocatus Osiris

      Excitat in fruges germina laeta nouas.

Egressi uillam petimus lucoque uagamur:

      Stagna placent septo deliciosa uado.

Ludere lasciuos intra uiuaria pisces

380

      Gurgitis inclusi laxior unda sinit.

Sed male pensauit requiem stationis amoenae

      Hospite conductor durior Antiphate!

Namque loci querulus curam Iudaeus agebat,

      Humanis animal dissociale cibis:

385

Vexatos frutices, pulsatas imputat algas,

      Damnaque libatae grandia clamat aquae.

Reddimus obscaenae conuicia debita genti

      Quae genitale caput propudiosa metit:

Radix stultitiae, cui frigida sabbata cordi,

390

      Sed cor frigidius religione sua.

Septima quaeque dies turpi damnata ueterno,

      Tamquam lassati mollis imago dei.

Cetera mendacis deliramenta catastae

      Nec puerum in somnis credere posse reor.

395

Atque utinam numquam Iudaea subacta fuisset

      Pompeii bellis imperiisque Titi!

Latius excisae pestis contagia serpunt,

      Victoresque suos natio uicta premit.

Aduersus surgit Boreas; sed nos quoque remis

400

      Surgere certamus, dum tegit astra dies.

Proxima securum reserat Populonia litus,

      Qua naturalem ducit in arua sinum.

Non illic positas extollit in aethera moles

      Lumine nocturno conspicienda Pharos;

405

Sed speculam ualidae rupis sortita uetustas,

      Qua fluctus domitos arduus urget apex,

Castellum geminos hominum fundauit in usus,

      Praesidium terris iudiciumque fretis.

Agnosci nequeunt aeui monumenta prioris:

410

      Grandia consumpsit moenia tempus edax.

Sola manent interceptis uestigia muris:

      Ruderibus latis tecta sepulta iacent.

Non indignemur mortalia corpora solui:

      Cernimus exemplis oppida posse mori.

415

Laetior hic nostras crebrescit fama per aures:

      Consilium Romam paene redire fuit.

Hic praefecturam sacrae cognoscimus urbis

      Delatam meritis, dulcis amice, tuis.

Optarem uerum complecti carmine nomen,

420

      Sed quosdam refugit regula dura pedes.

Cognomen uersu ueniet, carissime Rufi:

      Illo te dudum pagina nostra canit.

Festa dies pridemque meos dignata Penates

      Poste coronato uota secunda colat:

425

Exornent uirides communia gaudia rami:

      Prouecta est animae portio magna meae.

Sic mihi, sic potius, placeat geminata potestas:

      Per quem malueram, rursus honore fruor.

Currere curamus uelis Aquilone reuerso,

430

      Cum primum roseo fulsit Eous equo.

Incipit obscuros ostendere Corsica montes,

      Nubiferumque caput concolor umbra leuat:

Sic dubitanda solet gracili uanescere cornu

      Defessisque oculis luna reperta latet.

435

Haec ponti breuitas auxit mendacia famae:

      Armentale ferunt quippe natasse pecus,

Tempore Cyrnaeas quo primum uenit in oras

      Forte secuta uagum femina Corsa bouem.

Processu pelagi iam se Capraria tollit;

440

      Squalet lucifugis insula plena uiris.

Ipsi se monachos Graio cognomine dicunt,

      Quod soli nullo uiuere teste uolunt.

Munera Fortunae metuunt, dum damna uerentur:

      Quisquam sponte miser, ne miser esse queat?

445

Quaenam peruersi rabies tam stulta cerebri,

      Dum mala formides, nec bona posse pati?

Siue suas repetunt factorum ergastula poenas,

      Tristia seu nigro uiscera felle tument,

Sic nimiae bilis morbum assignauit Homerus

450

      Bellerophonteis sollicitudinibus:

Nam iuueni offenso saeui post tela doloris

      Dicitur humanum displicuisse genus.

In Volaterranum, uero Vada nomine, tractum

      Ingressus dubii tramitis alta lego:

455

Despectat prorae custos clauumque sequentem

      Dirigit et puppim uoce monente regit.

Incertas gemina discriminat, arbore fauces

      Defixasque offert limes uterque sudes:

Illis proceras mos est adnectere lauros

460

      Conspicuas ramis et fruticante coma,

Vt praebente algam densi symplegade limi

      Seruet inoffensas semita clara notas.

Illic me rapidus consistere Corus adegit,

      Qualis siluarum frangere lustra solet.

465

Vix tuti domibus saeuos tolerauimus imbres:

      Albini patuit proxima uilla mei.

Namque meus, quem Roma meo subiunxit honori,

      Per quem iura meae continuata togae.

Non exspectatos pensauit laudibus annos;

470

      Vitae flore puer, sed grauitate senex.

Mutua germanos iunxit reuerentia mores,

      Et fauor alternis creuit amicitiis.

Praetulit ille meas, cum uincere posset, habenas;

      At decessoris maior amore fuit.

475

Subiectas uillae uacat aspectare salinas;

      Namque hoc censetur nomine salsa palus,

Qua mare terrenis decliue canalibus intrat

      Multifidosque lacus paruula fossa rigat.

Ast ubi flagrantes admouit Sirius ignes,

480

      Cum pallent herbae, cum sitit omnis ager,

Tum cataractarum claustris excluditur aequor,

      Vt fixos latices torrida duret humus.

Concipiunt acrem natiua coagula Phoebum,

      Et grauis aestiuo crusta calore coit;

485

Haud aliter quam cum glacie riget horridus Hister

      Grandiaque astricto flumine plaustra uehit.

Rimetur solitus naturae expendere causas

      Inque pari dispar fomite quaerat opus:

Vincta fluenta gelu concepto sole liquescunt,

490

      Et rursus liquidae sole gelantur aquae.

O, quam saepe malis generatur origo bonorum!

      Tempestas dulcem fecit amara moram;

Victorinus enim, nostrae pars maxima mentis,

      Congressu expleuit mutua uota suo.

495

Errantem Tuscis considere compulit agris

      Et colere externos capta Tolosa Lares.

Nec tantum duris nituit sapientia rebus:

      Pectore non alio prosperiora tulit.

Conscius Oceanus uirtutum, conscia Thule

500

      Et quaecumque ferox arua Britannus arat,

Qua praefectorum uicibus frenata potestas

      Perpetuum magni faenus amoris habet.

Extremum pars illa quidem discedit in orbem,

      Sed tamquam media rector in urbe fuit.

505

Plus palmae est illos inter uoluisse placere,

      Inter quos minor est displicuisse pudor.

Illustris nuper sacrae Comes additus aulae

      Contempsit summos ruris amore gradus.

Hunc ego complexus uentorum aduersa fefelli,

510

      Dum uideor patriae iam mihi parte frui.

Lutea protulerat sudos Aurora iugales:

      Antemnas tendi litoris aura iubet.

Inconcussa uehit tranquillus aplustria flatus;

      Mollia securo uela rudente tremunt.

515

Adsurgit ponti medio circumflua Gorgon

      Inter Pisanum Cyrnaicumque latus.

Auersor scopulos, damni monumenta recentis;

      Perditus hic uiuo funere ciuis erat.

Noster enim nuper iuuenis maioribus amplis,

520

      Nec censu inferior coniugioue minor,

Impulsus furiis homines terrasque reliquit

      Et turpem latebram credulus exsul adit.

Infelix putat illuuie caelestia pasci

      Seque premit laesis saeuior ipse deis.

525

Num, rogo, deterior Circaeis secta uenenis?

      Tunc mutabantur corpora, nunc animi.

Inde Triturritam petimus: sic uilla uocatur,

      Quae iacet expulsis insula paene fretis.

Namque manu iunctis procedit in aequora saxis,

530

      Quique domum posuit condidit ante solum.

Contiguum stupui portum, quem fama frequentat

      Pisarum emporio diuitiisque maris.

Mira loci facies: pelago pulsantur aperto

      Inque omnes uentos litora nuda patent;

535

Non ullus tegitur per bracchia tuta recessus,

      Aeolias possit qui prohibere minas;

Sed procera suo praetexitur alga profundo

      Molliter offensae non nocitura rati,

Et tamen insanas cedendo interligat undas;

540

      Nec sinit ex alto grande uolumen agi.

Tempora nauigii clarus reparauerat Eurus;

      Sed mihi Protadium uisere cura fuit:

Quem qui forte uelit certis cognoscere signis,

      Virtutis specimen corde uidere putet:

545

Nec magis efficiet similem pictura colore

      Quam quae de meritis mixta figura uenit.

Aspicienda procul certo prudentia uultu,

      Formaque iustitiae suspicienda micat.

Sit fortasse minus, si laudet Gallia ciuem:

550

      Testis Roma sui praesulis esse potest.

Substituit patriis mediocres Vmbria sedes:

      Virtus fortunam fecit utramque parem.

Mens inuicta uiri pro magnis parua tuetur,

      Pro paruis animo magna fuere suo.

555

Exiguus regum uictores caespes habebat,

      Et Cincinnatos iugera pauca dabant.

Haec etiam nobis non inferiora feruntur

      Vomere Serrani Fabriciique foco.

Puppibus ergo meis fida in statione locatis

560

      Ipse uehor Pisas qua solet ire pedes.

Praebet equos, offert etiam carpenta tribunus,

      Ex commilitio carus et ipse mihi,

Officiis regerem cum regia tecta magister

      Armigerasque pii principis excubias.

565

Alpheae ueterem contemplor originis urbem,

      Quam cingunt geminis Arnus et Ausur aquis;

Conum pyramidis coeuntia flumina ducunt:

      Intratur modico frons patefacta solo;

Sed proprium retinet communi in gurgite nomen,

570

      Et pontum solus scilicet Arnus adit.

Ante diu quam Troiugenas fortuna Penates

      Laurentinorum regibus insereret,

Elide deductas suscepit Etruria Pisas,

      Nominis indicio testificata genus.

575

Hic oblata mihi sancti genitoris imago,

      Pisani proprio quam posuere foro.

Laudibus amissi cogor lacrimare parentis:

      Fluxerunt madidis gaudia maesta genis.

Namque pater quondam Tyrrhenis praefuit aruis,

580

      Fascibus et senis credita iura dedit.

Narrabat, memini, multos emensus honores

      Tuscorum regimen plus placuisse sibi;

Nam neque opum curam, quamuis sit magna, sacrarum

      Nec ius quaesturae grata fuisse magis;

585

Ipsam, si fas est, postponere praefecturam

      Pronior in Tuscos non dubitabat amor.

Nec fallebatur, tam carus et ipse probatis:

      Aeternas grates mutua cura canit;

Constantemque sibi pariter mitemque fuisse

590

      Insinuant natis qui meminere senes.

Ipsum me gradibus non degenerasse parentis

      Gaudent, et duplici sedulitate fouent.

Haec eadem, cum Flaminiae regionibus irem,

      Splendoris patrii saepe reperta fides:

595

Famam Lachanii ueneratur numinis instar

      Inter terrigenas Lydia tota suos.

Grata bonis priscos retinet prouincia mores

      Dignaque rectores semper habere bonos,

Qualis nunc Decius, Lucilli nobile pignus,

600

      Per Coryti populos arua beata regit.

Nec mirum, magni si redditus indole nati

      Felix tam simili posteritate pater.

Huius uulnificis satira ludente Camenis

      Nec Turnus potior nec Iuuenalis erit.

605

Restituit ueterem censoria lima pudorem;

      Dumque malos carpit, praecipit esse bonos.

Non olim sacri iustissimus arbiter auri

      Circumsistentes reppulit Harpyias?-

Harpyias, quarum discerpitur unguibus orbis,

610

      Quae pede glutineo quod tetigere trahunt,

Quae luscum faciunt Argum, quae Lyncea caecum,

      Inter custodes publica furta uolant;

Sed non Lucillum Briareia praeda fefellit,

      Totque simul manibus restitit una manus.

615

Iamque Triturritam Pisaea ex urbe reuersus

      Aptabam nitido pendula uela Noto,

Cum subitis tectus nimbis insorduit aether;

      Sparserunt radios nubila rupta uagos.

Substitimus. quis enim sub tempestate maligna

620

      Insanituris audeat ire fretis?

Otia uicinis terimus naualia siluis,

      Sectandisque iuuat membra mouere feris.

Instrumenta parat uenandi uillicus hospes

      Atque olidum doctas nosse cubile canes.

625

Funditur insidiis et rara fraude plagarum

      Terribilisque cadit fulmine dentis aper,

Quem Meleagrei uereantur adire lacerti,

      Qui laxet nodos Amphitryoniadae.

Tum responsuros persultat bucina colles,

630

      Fitque reportando carmine praeda leuis.

Interea madidis non desinit Africus alis

      Continuos picea nube negare dies.

Iam matutinis Hyades occasibus udae:

      Iam latet hiberno conditus imbre Lepus,

635

Exiguum radiis sed magnis fluctibus astrum,

      Quo madidam nullus nauita linquit humum

Namque procelloso subiungitur Orioni

      Aestiferumque Canem roscida praeda fugit.

Vidimus excitis pontum flauescere harenis

640

      Atque eructato uertice rura tegi;

Qualiter Oceanus mediis infunditur agris,

      Destituenda uago cum premit arua salo,

Siue alio refluus nostro colliditur orbe

      Siue corusca suis sidera pascit aquis.