Arcanum Varronis iter scrutando profundi
Mens hebet aduersamque fugit conterrita lucem.
Nec mirum; iacet omnis enim mea cura legendi
Te non dante manum et consurgere sola ueretur.
5
Nam simul ut perplexa uiri compendia tanti
Voluere suasit amor sacrosque attingere sensus,
Quis numerum dedit ille tonos mundumque Tonanti
Disseruit canere et pariles agitare choreas,
Implicuit nostrum uaria caligine pectus
10
Induxitque animo rerum uiolentia nubem.
Inde figurarum positas sine puluere formas
Posco amens aliasque graues offendo tenebras
Ad summam astrorum causam clarosque meatus,
Obscuros quorum ille situs per nubila monstrat:
15
Sic iacui nutans, ut talem omnino ruinam
Nec qui nos prohibet latebras agnoscere caeli
Nec persona daret functorum freta cauernis.
Protea namque ferunt ueterum commenta Pelasgum,
Qui, dum sollicitis non uult aperire futura,
20
Spumat aper, fluit unda, fremit leo, sibilat anguis,
Captum aliquando tamen in munera parua uolucrum.
At mihi, qui nimium curis grauioribus angor
Dulci quique animo subdulcia pabula quaero,
Varronis responsa latent. quod supplice cantu
25
Praesidium nymphale rogem, quae flumina poscam?
An te uoce uocem, clari quem rector Olympi
Fontibus infantum praefecit et abdita iussit
Vbertate animi longe ructare fluenta?
Ferto, magister, opem ac iutum: ne desere uires
30
Inualidas mecumque sacras subuertere glebas
Incipe. tempus enim, nisi me mortalia fallunt,
Labitur in seniumque trahit. tibi noster Apollo
Corda replet patremque suum patremque deorum
Conciliat legemque bonam pacemque cruenta
35
Monstrat et abducto uelamine singula pandit.
Viginti emensus nam longos forsitan orbes
Solis eras, cum te ratio pulcherrima mundi,
Ditior imperiis et nectare dulcior omni,
Corripuit statuitque uagum medioque locauit,
40
Omnibus unde aciem posses intendere rebus.
O bone, carpe iter annorum, sapientia quantum
Crescit amore sui, inueniens noua culmina semper
Perge uiam, qua te soboles praeclara Tonantis
Perducit, sternens in planos ardua campos;
45
Et cum luciferos praeconia uesper in ortus
Distulerit sanctumque super benedixeris ignem,
Sis memor ipse mei. bibulam qui porgitis aurem
Legibus inuictis, contundite pectora palmis,
Sternite membra solo meritosque ciete dolores
50
Et prohibete nefas. deus imperat omnibus unum,
Admonet antistes uenturaque fulmina terrent.
O mihi transactos reuocet si pristina soles
Laetificis aurora rotis, quos libera tecum
Otia sectantes et candida iura bonorum
55
Duximus Italiae medio montesque per altos:
Non me dura gelu prohiberent frigora cano
Nec fera tempestas Zephyrum fremitusque Borini,
Quin tua sollicito premerem uestigia passu.
Hoc opus ut iubeas, tantum cruor irriget artus
60
Solstitio Meroen, bruma sectabimur Histrum,
Ignotus Garamas soluet mihi uincula, Gerrhus
Xampaeosque lacus fugiens Hypaneius amnis
Callipidum Scythicas resonet spumosus ad undas;
Ibimus et Leucos, qua Leucia solis in ortus
65
Tenditur, et uasti deserta cacumina Cassi
Quis Epidaphnaeas aequat sibi Cassia rupes,
Vnde quiescentem auroram currusque solutos
Sopitamque diem media sub nocte uiderem,
Te suadente petam; nec enim labor aut metus ullus
70
Terret, ubi insontem precibus deus audit apertis.
Et nunc Romulidum sedes et inania rerum
Culmina bacchatasque domos uanosque tumultus
Desererem et totus semel in tua corda uenirem,
Ni mens coniugio incumbens retineret euntem.
75
Crede meis, o docte, malis ueroque dolori,
Quod sine te nullos promittunt carbasa portus
Erramusque procul turbata per aequora uitae,
Praecipites densa ueluti caligine nautae,
Quos furor australis, stridens et flatus ab euro
80
Perculit et raptis priuauit turbo magistris
(Protinus abruptis miseri uoluuntur in undis:
Non forus aut prorae, non lintea deinde procellas
Ferre ualent ratioque iacet stupefacta regendi):
Sic me uentus agit uoluuntque cupidinis aestus
85
In mare letiferum nec terrae protinus adsunt.
Sed mecum reputans tua candida uerba, magister,
Haec magis esse reor tibi credere. callida res est:
Decipit atque animis molitur retia nostris.
Praeteritos oblitus enim praesentia prenso.
90
Nunc tibi, care, tuo nos nos de pectore lapsi?
Ei mihi! quo ferar, unde uelim tibi pandere mentem?
Ante sub Aegaeo optabunt pia tecta palumbes
Et uersa alcyone componat in arbore nidos,
Esuriens uitulos alat ante leaena sequaces
95
Atque impasta diu teneros lupa nutriat agnos
Mutantesque suis diuisum partibus orbem
Aut Barcaeus aret Taurum aut Hyrcania Mauros;
Ante Thyesteis iterum male territa mensis
Interrupta dies refugos uanescat in ortus
100
Ante dabunt imbres Nilum, super aequora dammae
Errabunt montesque tremant et flumina laudent,
Quam mihi post tergum ueniant tua dona, magister.
Arcet amor copiamque tenet communis honesti.
Hic hic regnat amicitiae decus hoste fugato.
105
Nam neque propter opes uitreas aurumque rebelle
Iungunt nos sensus animorum, nam neque uulgi
Nos fortuna ruens, quae separat ardua, iunxit;
Sed labor interiora legens uulgata libellis
Atque animis inuenta piis et nobile dogma
110
Indictum contraque bonos responsa relatus.
Et mea Calliope quamuis te cominus altum
Horreat et uultus abscondat inutile tractans,
Hoc tamen hoc animi uinclum nexusque fideles
Non qui montosis firmatas rupibus Alpes
115
Fregit et Italicas pressit cum moenibus urbes
Rumperet aut nostro tereret de robore quicquam.
Ite procul latices tumidis anfractibus orti
Aut ab Arimphaeis Riphaeis oppida Caspi
Cimmeriasue domos seiungere flumine largo
120
Maeotumque plagas; pontus quas obruit Helles
Europae atque Asiae longe discrimina tendat;
Nonne boum per utrumque latus armenta fatigans
Finibus abscidit Talari Dodona Molossos
Cognatosque Arabas? nec pacis foedus amicum
125
Sidonios inter mansit regnumque Pelopum
Sacrilegosque Phrygas, quamuis pro tempore iunctis
Hospitium commune fuit. quid denique fratrum
Discidium pugnasque canam? quid honesta parentum
Verbera, quid matrum furias natosque superbos?
130
Est etiam superum concors discordia rerum,
Totque fluunt ritus, quot dat sententia leges,
Sed tenet unus amor. non si mihi murmura centum
Det Boreas totidemque animas centumque per ora
Lingua rigens adamante fremat, memorare queamus
135
Quae sociata prius ueterum natura locorum
Distulit et tereti limauit gloria mundo.
Sed nos praeterea, quod ab una exsurgimus urbe,
Quod domus una tulit, quod sanguine tangimur uno
Saeclorum, christiana fides conexuit; et quod
140
Nos iter immensum disterminat et plaga ponti
Interfusa coercet: amor contemnit utrumque,
Gaudia qui spernens oculorum semper amico
Absenti fruitur, quoniam de corde profundo
Pendet et internae rimatur pabula fibrae.
145
Interea uenient quaecumque futura bonorum
Scripta salutiferi sermonis (et illa priorum
Aequiparanda fauis, reputans quae pectore in alto
Conceptum in lucem uomuisti nectareum mel),
Praesentem ipsa mihi te reddent, si mihi morem
150
Gesseris et libros, quibus intellecta recumbit
Musica, tradideris; nam ferueo totus in illos.
Annue, sic nobis uerum ratione patescat,
Sic plus Eridano fluat, et contagia mundi
Nequaquam uolitent nostri circum arua coloni.