In ueteri nobis noua res adnascitur actu,

Et solita insolito crescunt sollemnia uoto,

Materiamque simul mihi carminis et simul almi

Natalem geminant Felicis in aedibus eius

5

Nata recens opera haec, quae molibus undique celsis

Cernitis emicuisse pari splendentia cultu.

Istic porticibus late circumdata longis

Vestibula incluso tectis reserantur operto

Et simul astra oculis, ingressibus atria pandunt.

10

Illic adiunctis sociantur moenibus aulae

Diffusoque situ simul et coeunte patentes

Aemula consertis iungunt fastigia tignis

Et paribus uarie speciosae cultibus extant

Marmore pictura laquearibus atque columnis,

15

Inter quae et modicis uariatur gratia cellis;

Quas in porticibus, qua longius una coactum

Porticus in spatium tractu pertenditur uno,

Appositas lateri tria comminus ora recludunt

Trinaque cancellis currentibus ostia pandunt.

20

Martyribus mediam pictis pia nomina signant,

Quos par in uario redimiuit gloria sexu.

At geminas, quae sunt dextra laeuaque patentes,

Binis historiis ornat pictura fidelis.

Vnam sanctorum complent sacra gesta uirorum,

25

Iob uulneribus temptatus, lumine Tobit;

Ast aliam sexus minor obtinet, inclita Iudith,

Qua simul et regina potens depingitur Esther.

Interior uariis ornatibus area ridet,

Laeta super tectis et aperta luce serenis

30

Frontibus atque infra niueis redimita columnis.

Cuius in exposito praelucens cantharus extat,

Quem cancellato tegit aerea culmine turris.

Cetera dispositis stant uasa sub aere nudo

Fonticulis, grato uarie quibus ordine fixis

35

Dissidet artis opus, concordat uena metalli,

Vnaque diuerso fluit ore capacibus unda.

Basilicis haec iuncta tribus patet area cunctis,

Diuersosque aditus ex uno pandit ad omnes,

Atque itidem gremio diuersos excipit uno

40

A tribus egressus, medio spatiosa pauito;

Quod tamen ordinibus structis per quinque nitentum

Agmina concharum series denseta coacto

Marmore mirum oculis aperit, spatiantibus artat;

Sed circumiectis in porticibus spatiari

45

Copia larga subest interpositisque columnas

Cancellis fessos incumbere et inde fluentes

Aspectare lacus pedibusque madentia siccis

Cernere nec calcare sola et certamine blando

Mirari placido salientes murmure fontes.

50

Non solum hiberno placitura in tempore praesto est

Commoditas, quia sic tecti iuuat umbra per aestum,

Sicut aprica placent in frigore siccaque in imbri.

Parte alia patet exterior quae cingitur aeque

Area porticibus, cultu minor, aequore maior.

55

Ante sacras aedes longe spectabile pandit

Vestibulum, duplici quae exstructis tegmine cellis

Per contextarum coeuntia tigna domorum

Castelli speciem meditatur imagine muri

Conciliisque forum late spatiabile pandit.

60

Quale loco signum Felix uenerandus in isto

Ediderit nuper, celeri narrabo relatu.

In medio campi contra uenerabilis aulae

Limina de ligno duo testa tegilla manebant,

Importuna situ simul et deformia uisu,

65

Quae decus omne operum perimebant improba, foedo

Obice prospectum caecantia; namque patentis

Ianua basilicae tuguri breuis interiectu

Obscurata fores in cassum clausa patebat.

Haec amoliri cupientibus obuia nobis

70

Verba dabant tectis qui metabantur in illis

Iurabantque prius uitam se posse pacisci

Quam cogi migrare locis. temnenda quidem uox

Ista uidebatur; sed erat, fateor, mihi id ipsum

Inuidiae; taedebat enim uel uincere rixa.

75

Interea quadam primam iam nocte quietem

Carpere sopitis coeptantibus, ecce relictis

Prosiliens scintilla focis conflauit in una

Cellarum ipsarum latebra de stramine faeni,

Quo forte inciderat, subitum ignem; moxque per ipsam

80

Fusa casam uires alimenta per arida cepit

Ingentem et fragili rapuit de fomite flammam,

Tum facili lapsu per putria ligna uetusti

Culminis erumpens; magnis incendia torsit

Turbida uerticibus calidamque per aera nubem

85

Miscuit et nigro subduxit sidera fumo.

Ipsaque terribilem dabat insuper ira fragorem,

Materiae fragilis crepitu grauiore resultans,

Cunctaque uicanis circum metata colonis

Atque etiam uico submotos longius agros

90

Sic uapor afflabat, sic horrida lux feriebat,

Sic prope, sic longe sita culmina respergebat

Scintillis late uolitantibus igneus imber,

Vt subito exciti nos planctibus undique maestis

Et circumfusis immani lumine tectis

95

Omnia circa nos lucere ut aperta uidentes,

Cuncta putaremus flammis correpta cremari

Ipsaque sanctorum simul igne palatia tanto

Feruere et a tectis simul omnibus illa referri

Fulgura, quae sparsis etiam longinqua replebant

100

Ignibus et magno torrebant rura uapore,

Vt quasi uicinas omnes sibi quisque timeret

Ad sua tecta faces, ardentem comminus aestum

Infectasque trahens diris nidoribus auras.

Nos trepidi ut nostris domibus propiore periclo

105

Nil ope de nostra praesumimus: unde etenim uis

Et manus infirmis foret illam extinguere molem

Sufficiens, cum flamma suis incensior iret

Fomitibus paruoque exorta repente tegillo

Culmina cuncta simul perfunderet igne minaci?

110

Currimus ergo fide tantum et prece supplice nisi

Ad uicina mei Felicis limina et inde

Contiguam paribus uotis accurrimus aulam

Atque ab apostolici cineris uirtute medellam

Poscimus, impositis subiecti altaribus ora.

115

Ipse domum remeans modicum sed grande saluti

De crucis aeternae sumptum mihi fragmine lignum

Promo tenensque manu aduersis procul ingero flammis,

Vt clipeum retinens pro pectore, quo tegerem me

Arceremque hostem collato umbone relisum.

120

Credite nec donate mihi, sed reddite Christo

Grates et iustas date laudes omnipotenti;

Nostra salus etenim cruce Christi et in nomine constat,

Inde fides nobis et in hoc cruce nixa periclo

Profuit, et nostram cognouit flamma salutem.

125

Nec mea uox aut dextra illum, sed uis crucis ignem

Terruit inque loco, de quo surrexerat ipso,

Vt circumsaeptam praescripto limite flammam

Sidere et extingui fremitu moriente coegit

Et cinere exortam cineri remeare procellam.

130

Quanta crucis uirtus! ut se natura relinquat,

Omnia ligna uorans ligno crucis uritur ignis.

Multa manus crebris tunc illa incendia uasis

Aspergens largis cupiebat uincere lymphis;

Sed licet exhaustis pensarent fontibus imbres,

135

Vi maiore tamen lassis spargentibus omnem

Vicerat ignis aquam. nos ligno extinximus ignem,

Quamque aqua non poterat uicit breuis hastula flammam.

Post ubi decessit metus optatumque reduxit

Lux operosa diem, processimus acta uidere

140

Noctis et extinctae quamuis fumantia late

Securis spectare oculis uestigia flammae.

Et credebamus nos plurima damna domorum

Visuros, magni memores terroris et ignis;

Sed cito conspectis decreuit opinio rebus,

145

Et nihil exustum nisi quod debebat aduri

Cernimus ex illisque unum flagrasse duobus

Hospitiis, quae nostra manus, nisi flamma tulisset,

Abstulerat. sed et hoc Felicis gratia nobis

Munere consuluit, quod praeueniendo laborem

150

Vtilibus flammis operum compendia nobis

Praestitit inde, parem incensae quia liquerat illic

Flamma domum, non ut pateretur stare uel ipsam

Obstantem simili bipatentibus obice ualuis,

Verum ut et hoc illum puniret flamma colonum,

155

Conseruans illi quod mox euerteret ipse.

Nam sua qui sanctis nuper gurgustia tectis

Praetulerat, primum flamma multatus in uno,

Mox aliud propria ipse manu uastare tegillum

Incipit et celeri peragit sua damna furore

160

Dilectasque domos et inanes plangit amores.

Qui simul aspiciens incensa et diruta tecta,

Dissimiles simili miratur in aggere labes

Ruderis et cineris iuncti bicolore ruina.

Hunc nobis sine lite uidens cessisse triumphum,

165

Se tantum miser accusat, quem gratia nulla

Manserit obsequii et maneat contusio poenae.

Nunc quia dimoto patuerunt obice frontes,

Eloquio simul atque animo spatiemur in ipsis

Gaudentes spatiis sanctasque feramur in aulas

170

Miremurque sacras, ueterum monumenta, figuras

Et tribus in spatiis duo testamenta legamus,

Hanc quoque cernentes rationem lumine rectos

Quod noua in antiquis tectis, antiqua nouis lex

Pingitur; est etenim pariter decus utile nobis

175

In ueteri nouitas atque in nouitate uetustas,

Vt simul et noua uita sit et prudentia cana,

Et grauitate senes et simplicitate pusilli

Temperiem mentis gemina ex aetate trahamus,

Iungentes nostris diuersum moribus aeuum.

180

Est etiam interiore situ maioris in aulae

Insita cella procul quasi filia culminis eius,

Stellato speciosa tholo trinoque recessu

Dispositis sinuata locis; medio pietatis

Fonte nitet mireque simul nouat atque nouatur.

185

Namque hodie bis eam geminata nouatio comit,

Dum gemina antistes gerit illic munera Christi;

In geminos adytum uenerabile dedicat usus,

Castifico socians pia sacramenta lauacro;

Sic pariter templum nouat hostia, gratia fontem,

190

Fonsque nouus renouans hominem, quod suscipit, et dat

Munus siue magis, quod desinit esse per usum,

Tradere diuino mortalibus incipit usu.

Nam fons ipse semel renouandi missus in usum

Desinit esse nouus; sed tali munere semper

195

Vtendus numquam ueteres renouare facesset.

Hoc domini donum, hanc speciem, qua munere Christi

Idem homo fit nouus et uetus interit, ecce refectis

Cernite culminibus gemina Felicis in aula.

Quae fuerant uetera, et noua nunc extare uidentur;

200

Nam steterant uasto deformibus agmine pilis.

Nunc meliore datis eadem uice fulta columnis

Et spatii cepere et luminis incrementa

Depositoque situ reducem sumpsere iuuentam.

Namque his et duplex spectandi gratia fulget,

205

Qua renouata nouis aequali lumine certant

Culmina culminibus; tectorum dissidet aetas,

Concordat species; ueterum manus atque recentum

Conuenit; in facie simili decor unus utrumque

Ornat opus; coeunt olim fundata nouellis.

210

Nec discrimen adest oculis, nitet una uetustas

Annosis rudibusque locis; niger abditur horror,

Et senibus tectis iuuenem pictura nitorem

Reddidit infuso uariorum flore colorum.

Hinc operum tempus confunditur et nitet extra

215

Parietibus nouitas, latet intus operta uetustas;

Fronte iuuentutis tegitur fucata senectus,

In pueram faciem ueterana refloruit aetas;

Suntque simul uetera et noua, nec noua nec uetera aeque,

Non eadem simul atque eadem, quae forma futuri

220

Praesentisque boni est; namque et nunc utile nobis

Deterso ueteris uitae squalore nouari

Mente pia Christumque sequi regnisque parari.

Tunc quoque cum dabitur redeunte resurgere uita,

Ille resurgentum potior numerabitur ordo,

225

Qui super illustri carnem perfusus amictu

Seruilem domini mutabit imagine formam

Conformemque deo conregnaturus honorem

Accipiet Christo similis, sed munere Christi.

Haec eadem species ueterem deponere formam

230

Et gestare nouam monet et retro acta abolere

Inque futura dei conuersam intendere mentem,

Congrua praeteritis obliuia ducere curis

Caelestumque animo regnorum inducere curam

Rebus et humanis et moribus istius aeui

235

Mente prius quam morte mori neque corporis ante

Nexibus absolui quam criminis. ergo nouemur

Sensibus et luteos terrestris imaginis actus

Discutere a nostro properemus corpore longe

Vestibus excussis, puros ut sorde recussa

240

Corporis atque animae nitidi reddamus amictus.

Nec modo commissum peccati sed meditatum,

Sicut morbiferam de labe cadaueris auram,

Naribus obstructis tristem fugiamus odorem.

Vt faciem colubri Salomon peccata timeri

245

Horrerique monet dicitque armata leonis

Dentibus; et uere, quoniam uelut ore ferino

Saeua uorant animam, quam uicerit aegra uoluptas

Corporis euictamque suae draco duxerit escae,

Qui uorat Aethiopum populos non sole perustos,

250

Sed uitiis nigros et crimine nocticolores.

Tales Aethiopas serpens edit, in quibus escam,

Quam capere est, damnatus habet, quia peccatorem

Serpentisque cibum deus uno nomine terram

Dixit, et inde uorans peccata dracone uoratur.

255

Tempus adest mutare uias, exsurgere somno

Et tandem uigilare deo, dormire uicissim

Actibus his, quibus inuigilat mens mortua Christo.

Si nobis doctrina dei de lumine uerbi

Non aperit sensum, saltem capiamus ab ipsis

260

Aedibus exempla, et lapides ac ligna magistri

Sint stolidis, ut quale manu confecimus istic

Tale fide faciamus opus; licet absit ab uno

Mentis opus manuumque labor, sed ab impare causa

Par operis trahitur ratio; ecce uidete, probabo

265

Dissimiles simili specie concurrere formas.

Qua noua tecta sedent, multi meminere locorum;

Nam breue tempus id est, ex quo sunt omnia coepta,

Quae modo facta manent; annis sudata duobus

Tertius explicuit prece sanctorum atque ope Christi.

270

Pars spatii breuis hortus erat, pars ruderis agger,

Quem collata manus populo curante remouit

Et uiles holerum cum sentibus eruit herbas,

Vt nitido purgata patesceret area dorso,

Quae modo marmoreis ornato iugere saxis

275

Late strata nitet, cultus oblita priores.

Quam bene mutauit speciem! post stercoris usum

Marmoris ornatum, Parias post uilia conchas

Brassica fert et splendet aquis quae sorde nitebat.

Quonam igitur nunc ista modo mihi fabrica formam

280

Praebebit, qua me colere aedificare nouare

Sensibus et Christo metandum ponere possim?

Prompta quidem ratio est, quae sit mea terra, quod in me

Rudus et unde meo spinae nascantur in agro.

Terra cor est, culpae praui sunt rudera cordis;

285

Luxus iners, impurus amor, maculosa libido

Rudera sunt animae; sic corporis anxia cura,

Liuor edax et auara fames, grauis ira, leuis spes,

Prodiga et ambitio proprii, sitiens alieni,

Spinae sunt animo, quia semper inanibus angunt

290

Ancipites animas stimulis, quas iugiter urit

Defectus miseri metus et miser ardor habendi.

Atque ita et inter opes inopes quasi Tantalus ille

Inter aquas sitiunt nec habent quod habere uidentur.

Nam partis uti metuunt, seruata relinquunt,

295

Dumque alimenta parant, uiuendi tempora perdunt.

Has igitur spinas, haec rudera mentibus hirtis

Egerere est opus et primam hanc euellere fibris

Cunctorum stirpem scelerum, qua pullulat arbor

Infelix; domini radicitus illa securi

300

Icta cadat, nostris ut numquam germinet aruis.

Haec si praeciso de nobis fomite radix

Aruerit, cadet omne nefas, uitium omne peribit,

Matricisque suae casum mala cuncta sequentur,

Et moriente sua simul arbore poma peribunt.

305

Tunc bene purgato domus aedificabitur horto

Et uiuo fundata solo bene surget in altum

Fabrica diuini moliminis. ipse columnas

Eriget in nobis Christus ueteresque resoluet

Obstructae pilas animae, spatiumque sibi rex

310

Sensibus efficiet nostris, ut inambulet illis,

Tamquam in porticibus Salomonis quinque solebat

Ore pio medicos sapientia ducere gressus,

Corpora tangendo sanans et corda docendo.

Non igitur simus ueteres inter noua tecta,

315

Vt qui corde habitat Christus noua corda reuisat.

Peior enim scissura nouo ueterique coactis

Redditur, et noua uina nouos bene dantur in utres.

Vita prior pereat pereat ne uita futura.

Sponte relinquamus mundum, non sponte carendum,

320

Sponte nisi fugimus; moriamur, ne moriamur;

Letalem uitam uitali morte tegamus.

Terrena intereat, subeat caelestis imago,

Et Christo uertatur Adam; mutemur et istic,

Vt mutemur ibi; qui nunc permanserit in se

325

Idem, et in aeternum non immutabitur a se.